Datasets:

nyuuzyou

/

kompy

like 0

http://kompy.info/bakalavr-seviyyesinde-050622.html

Bakalavr səvİyyəsİndə 050622

| Bakalavr səvİyyəsİndə 050622 | bet | 1/6 | Sana | 27.11.2023 | Hajmi | 44,77 Kb. | | #106133 | Turi | Mühazirə | Bog'liq C fakepathSillabus 411,413,415 Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti Bakalavr səvİyyəsİndə 050622- “mAŞIN mühəndİslİyİ” İxtİsası üzrə tədrİs olunan ‘Maşınqayırmada keyfiyyətin normallarşdırılması’ fənnİnİn İşçİ tədrİs PROQRAMI (SİLLABUS) ADNSU – 2023 Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti «Neft-mexanika» fakültəsi 050622- “Maşın mühəndisliyi” ixtisası üzrə Bakalavr hazırlığı üçün « Maşınqayırmada keyfiyyətin normallarşdırılması » fənninin SİLLABUSU Kurs…………………………………………….…………………………..…… 3 Semestr …………………………………………………………..……….…….. 5 Tədris planına görə saatların miqdarı …………………………..………….…..... 60 Mühazirə …………………………………..…………………………………… 30 Məşğələ ….......…………………………………………………..………….….. 30 TSİ.................................................................................................................. 90 Kreditlərin sayı ………………………………………………………………….. 5 Əyani şöbə üzrə tələbələrin auditoriyadan kənar sərbəst işlərinə (TSİ)ayrılan saatların miqdarı 90 saatdır. 5-ci semestrdə imtahan nəzərdə tutulmuşdur. Sillabus (işçi proqramı) 050622 –“Maşın mühəndisliyi” ixtisasının tədris planına uyğun tərtib edilmişdir. İşçi tədris proqramı - Sillabus Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 117 nömrəli 24.06. 2010- cu il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Bakalavriat təhsilinin məzmunu və təşkili qaydalarına və Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin F-370 saylı 13.08.2020 - ci il tarixli qərarı ilə təsdiq olunmuş- “Maşın azirliyinin 177 saylı 16 iyul 2014-cü il tarixlı əmri ilə təsdiq edilmiş (2019-cu ildə düzəlişlər edilib) “Maşinqayirmada keyfiyyətin normallarşdirilmasi» fənninin proqramına əsasən tərtib edilmişdir. Sillabus «Materialşünaslıq və emal texnologiyaları» kafedrasının iclasında (prot. №1, 13.09.2023) müzakirə edilmişdir. | | |

http://kompy.info/tesdiq-edirem-yuksek-tehsil-institutunun-direktoru-a-eminov--.html

Təsdiq edirəm: Yüksək Təhsil İnstitutunun direktoru A. Eminov “ ” 2024-cü IL

| Təsdiq edirəm: Yüksək Təhsil İnstitutunun direktoru A. Eminov “ ” 2024-cü IL | bet | 1/8 | Sana | 13.05.2024 | Hajmi | 61,18 Kb. | | #228258 | Turi | Mühazirə | Bog'liq 2024 SİLLABUS -İÖS qr. M673a1,a2 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ELM VƏ TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN TEXNİKİ UNİVERSİTETİ Təsdiq edirəm: Yüksək Təhsil İnstitutunun direktoru _____________________ A.Eminov “___”_________________2024-cü il İxtisas: 060628 – Proseslərin avtomatlaşdırılması mühəndisliyi Fakültə: Energetika və avtomatika Kafedra: Mexatronika 2023/2024-ci tədris ili üçün “İnformasiya-ölçmə sistemləri” fənni üzrə İŞÇİ TƏDRİS PROQRAMI (Sillabus) Cəmi: | 6 | kredit | Tədris ili | 2023/2024 | | Semestr | İI | | Qrup (lar) | M673a1,a2 | | Mühazirə | 30 | saat | Məşğələ (seminar) | 15 | saat | Laboratoriya | - | saat | Cari qiymətləndirmənin sayı | 3 | | Müəllimin rəhbərliyi ilə tələbənin sərbəst işi (MRTSİ) | 65 | saat | Tələbənin sərbəst işi (TSİ) | 70 | saat | Aralıq qiymətləndirmə | 3 | semestr | Auditoriya saatlarının cəmi | 45 | saat | Auditoriyadankənar saatların cəmi | 135 | saat | Ümumi iş tutumu | 180 | saat | BAKI – 2024 “İNFORMASİYA-ÖLÇMƏ SİSTEMLƏRİ” Fənnin təsviri Fənnin məqsəd və vəzifələri Fənnin qısa məzmunu Fənnin tədrisinin növləri və müddəti Tələbələrin fərdi tapşırıqları və onların yerinə yetirilmə müddəti, məsləhət saatları Müəllim haqqında məlumat Müəllimin tələbləri Cari biliyin qiymətləndirmə meyarları, aralıq qiymətləndirmə cədvəli Fənnin informasiya-metodik təminatı Fənnin təsviri “İnformasiya-ölçmə sistemləri” fənni 060628 - “Proseslərin avtomatlaşdırılması mühəndisliyi” ixtisası üzrə magistr pilləsində təhsil alan tələbələr üçün tədris olunan ümumpeşə fənlərinə aid edilir. Ölçmələr – insan tərəfindən təbiətin anlanılmasının əsas, vacib yollarından biridir.Texnikanın bütün sahələri – tikinti mexanikasından və maşınqayırmadan başlanmış nüvə energetikasına qədər ölçmə sistemləri olmadan texnoloji prosesləri, nəzarəti, idarəetməni, buraxılan məhsulların keyfiyyətini və s. təyin etmək mümkün deyil. Müasir cəmiyyətdə də ölçmələrin əhəmiyyəti çox böyükdür.Ölçmələrin rolu xüsusən yeni texnikanın tətbiqində, elektronikanın inkişafında, avtomatlaşdırmada, atom energetikasında, kosmik uçuşlarda və s. daha da artmışdır. Ölçmələr bir çox insanların əsas peşəsidir (texniki nəzarət şöbələrinin,zavod laboratoriyalarının və sınaq mərkəzlərinin işçiləri). Müasir dövrdə informasiya-ölçmə sistemləri (İÖS) həm də xeyli dərəcədə intellektuallaşdırılmışdır ki, buna da bir səbəb müasir mikroprosessorlardan, kontrollerlərdən və kompüterlərdən istifadə edərək kifayət qədər mürəkkəb idarəetmə və informasiyanın emalı alqoritmlərini realizasiya etmək imkanına malik olmaqdırsa, digər səbəb isə öçməl texnikasının mövcud inkişafıdır. Bu baxımdan “İnformaiya-ölçmə sistemləri” kursu aktualdır və elmi-praktiki cəhətdən mühüm əhəmiyyət kəsb edir. | | |

http://kompy.info/pedagogik-konfiliklarni-bartaraf-etish-sharti-va-omillari.html

Pedagogik konfiliklarni bartaraf etish sharti va omillari

Pedagogik konfiliklarni bartaraf etish sharti va omillari Reja: Pedagogik konfliklar va ularni samarali hal etish yo'llari. Kreativ yondashuv asosida pedagogik konfliktlarni bartaraf etish yo’llari. Pedagogik konfliktlarni oldini olishda muomala madaniyati va muloqot qoidalarining ahamiyati xususida. 1.Pedagogik konfliklar va ularni samarali hal etish yo'llari Pedagogning mutaxassis sifatida salbiy pedagogik nizolarning oldini olish, bartaraf etish choralarini izlash yo'lida olib boradigan amaliy harakati uning o'z ustida ishlashini ifodalaydi. O'qituvchi-tarbiyachi yoshlarning etakchisi sifatida maktablarda torn ma'noda o'zining ijodiy vazifalarini to'liq bajarishni ta'minlashi va pedagogik yo'naltirilganligini shakllantirishi kerak. Pedagogik jarayondagi muhim hodisalardan biri - nizo sanaladi. Nizo - qarama-qarshi, bir-biriga to'g'ri kelmaydigan kuchlar to'qnashuvi, ikki yoki undan ko'p taraflar orasida o'zaro kelishuvning yo'qligini, manfaatlar to'qnashuvini ifodalovchi ziddiyat. Pedagogik nizo bu - pedagog va talaba, ota-ona, hamkasblar yoki rahbariyat o'rtasida pedagogik jarayonda yuzaga kelgan manfaatlar to'qnashuvi, o'zaro qarama-qarshilik o'qituvchi bilan o'quvchi o'rtasidagi kelishmovchilik, tortishuv va mojarodir. Pedagog har tomonlama tarbiyalangan, aqliy, ahloqiy, ma'naviy bo'lib, bilim doirasi keng, nutqi ravon, pedagogik bilim mahorat egasi bo'lishi lozim. O'qituvchining pedagogik bilim mahorati asosan sinf, auditoriya mashg'ulotlarida yaqqol ko'rinadi. O'qituvchi bilan o'quvchi, talabalar o'rtasida o'zaro jonli til, fikr olishuv, samimiy munosabat, hurmat izzat, asosiy maqsadga erishishga hamkorlik lozim. Pedagog o'z gurahida nechta bola bo'lsa, ularning har birining xarakterini, oilaviy muhitini, psixikasini, xulqi-atvorini, bilim saviyasini yutug'i va kamchiliklarini o'rganib, keyin shunga qarab har bir bolaga qanday yondashishi lozimligini bilishi kerak. Guraxlarda har-xil toifali bolalar uchraydi. Ularning har - biri o'z xarakteriga ega bo'ladi. Pedagog har bir bolani o'rganib chiqishi, ular bilan yakka (induvial) holda yondashib tanishib chiqishi kerak. Ayrim bolalar qobiliyatli, har tomonlama etuk faol bo'lishiga, ayrimlarining qobiliyati sust, layoqatsiz, ayrimlari serjahil bo'ladilar. Gurah rahbarining asosiy vazifasi o'ziga biriktirilgan gurahdagi bolalarga tarbiyaviy ta'sirini tashkil etishi lozim. Sinf rahbari o'quvchilarga kompleks yondashishi lozim. Sinf rahbari ota-onalar bilan hamkorlikda bo'lib, bolalarning bilim darajasi qay darajada ekanini, ularning axloq-odobi, yutuqlari va kamchiliklari ularning tarbiyasi bilan shug'ullanadi. O'qituvchi tomonidan shularga e'tibor berilsa, pedagog bilan o'quvchi o'rtasida nizo paydo bo'lishni bartaraf etadi. |

http://kompy.info/fenn-vaqonlarn-hava-kondensasiya-qurgular-ve-soyducu-masnlar.html

Fənn: Vaqonların hava kondensasiya qurğuları və soyducu maşınları

Müəllim: Rəhimov Kamal Fənn: Vaqonların hava kondensasiya qurğuları və soyducu maşınları Mövzu: Sərnişin vaqonlarda qızdırıcı sisteminin əsas növbəti haqqında məlumat. Sərnişin vaqonların istilik sistemi, hava kondensə sisteminin bir qolu kimi baxmaq olar. Qış və ilin keçid dövrlərində vaqonun içində lazım olan temperaturun saxlanılması vacibdir. Sərnişin vaqonlarda olan istilik sistemi aşağıda qeyd olunmuş şərtləri doğrultmalıdır. Vaqonun içində temperatur 180 – dən aşağıda olmamalıdır; Vaqonun bütün hissələrində eyn səviyyədə istilik olmalıdır; qızdırıcı sistemdə 700 – dən artıq temperatur olmamalıdır; atmosfer temperatur dəyişilməsi ilə əlaqədar olaraq, vaqonun içindəki temperaturu tənzimləmək olsun; yanğın təhlükəsizliyi yaradıcı halda olmamalı; vaqonun içində tüstü, iy və başqa hallar yaratmamalı; sadə və asan üsullu olsun Vaqonun avtomatlaşdırılmış istilik sistemi, qış mövsümündə 18 – 220 temperatur yarada bilsin. (atmosfer temperaturasından asıllı olmayaraq) İstiliyin növləri və onların vaqonlarda yaratmaq halları. Atmosfer ilə vaqonun içində temperatur fərqləri yarandığı zaman yolla istilik yaratmaq olar.Sərnişin vaqonlarda buxarla, su və elektriklə. Axır zamanlarda buxarla, su və elektriklə. Axır zamanlarda digər qızdırıcı növləri üzrə çalışaraq vaqonların divarlarında, damında qızdırıcı elementlərin yerləşdirilməsi üsulu, kolariferlərin vasitəsi ilə, ventelyatorların vasitəsi ilə həyata keçirilir. Buxar ilə qızdırılma üsulu. Hal – hazırda vaqonda quraşdırılmış induvidual qazan ilə qızdırılır. Bu cür qazanlar hər vaqonda quraşdırılır. Qabaqlar paravozdan qidalanaraq istilik sistemi yaradılmışdır. Bu sistemdə parın (buxarın təzyiqi) 3 – 6 atm təzyiqdə olurdular. Elektrik qızdırıcı sistem. Bu sistemdə elektriklə qızdırılan elektrik peçləri qatarın tərkibində yerləşdirilmiş elektrostansiyadan və yaxud elektrovoz vasitəsi ilə elektrik kontakt xəttindən qidalandırılır. Bu sistem elektrik qtaralarında geniş tədbiq edilir. Sərnişin vaqonlarda quraşdırılmış generatordan və akkumlyator batareyasından lazımı qədər elektrik enerjinin istehsal edə bilmədiyi üçün, təxminən hər vaqona (40 kilovat gərginlik lazım gəlir) elektrik qızdırıcı xətdən qidalandırıla bilmirlər. Sərnişin vaqonlarında elektrik qızdırma xəttinin geniş tətbiqi edilməsi yeni növ elektrovozlar istehsal ediləndən soa həyata keçirilmişdir. Bu elektrovozlarda istehsal ediləndən sonra həyata keçirilmişdir. Bu elektrovozlarda elektro razetka vasitəsi ilə bütün qatarın elektrik qızdırıcı xətti qoşaraq kontakt şəbəkəsindən elektrik enerji ilə qidalanır. Su qızdırıcı sistemindən fərqli olaraq elektriklə qızdırma sisteminin müsbət cəhətləri vardır. Su ilə qızdırılan sistemdə çoxlu miqdarda sistemin qızdırılması üçün kömür və kömür ehtiyatları lazım gəlir. Bundan başqa kömürün gətirilməsi üçün çoxlu xərc lazım gəlir və vaqonların kömür tozu ilə çirklənməsinə səbəb olur. Ən sərfəli elektriklə qızdırma (şəkil 17) göstərilmişdir. Bu sistemdə vaqonun uzununa hər iki tərəfdə 11 ədəd öz aralarında ardıcıl birləşmiş sxemi göstərilmişdir. Vaqonda yaradılan istilik temperaturadan asıllı olaraq bu elektrik peçlərin bir qruppu və yaxud hər iki qruppu qoşmaq olar. Vaqonlarda su sistemi ilə işləyən qazanların şəkillərini göndərirəm. Şəkil – 14, Şəkil – 15, Şəkil – 16. Bu şəkillərə baxaraq, altındakı yazıları oxusanız onların nə olduğunu başa düşəcəksiniz. Mövzu : Elektriklə qızdırılan sistemin təyinatı və növləri haqqında məlumat. Su ilə qızdırma sistemindən fərqli olaraq elektriklə qızdırma sisteminin bir çox üstünlükləri vardır. Gərginlik və cərəyan şiddətindən asıllı olaraq elektriklə qızdırma sistemi bir neçə növə ayrılır. Vaqonun döşəməsi ilə quraşdırılmış qızdırıcı elementlər – elektrik peçlər döşəmənin üstü ilə sərnişinlərin yerləşdirilmiş hissəsində quraşdırılır. Bu cür istilik sistemi böyük effektə malikdir. Bu cür sistemdə yerləşdirilmiş elektrik peçlər həm paralel, həm də ardıcıl olaraq qoşula bilir və çox asan yolla qoşmaq, onlara qulluq çox rahat olur. Bu sistemdə çatışmayan odur ki, çox yüksək gərginlik olması və bu cəhətdən onlara qulluq, xidmət edən işçilər yüksək kvalifikasiyalı olmalıdır. Hava (kaloriferlər) vasitəsi ilə vaqonlar qızdırılır. Elektrokaloriferlər vasitəsi ilə verilən isti hava vaqonu qızdırır. Bu cür sistemi idarə etməsi çox rahatdır və sadədir. Bu cür isitmə sisteminin çatışmayan cəhəti ondadır ki, vaqonun yuxarı hissəsindən üfürdüyü üçün vaqonun yuxarı və aşağı hissələrində temperatur fərqləri yaranır. Bir anlığa fikirləşsək ki, kalorifirləri vaqonun aşağı hissəsində quraşdırılması məqsədə uyğun deyildir. Vaqonların su ilə qızdırılması üsulu daha təhlükəsiz sayılır. Çünki, qazan xüsusi şöbədə yerləşdirilmişdir. Elektrik sistemi ilə isitmə sistemində isə yüksək gərginlikdən istifadə olunduğu üçün bu sistem nisbətən təhlükəli sayılır. Su ilə qızdırılan sistemdə vaqonun qızması üçün müəyyən vaxt tələb olunur, həm də qış mövsümündə su boruların donması təhülkəsi ola bilər. Vaqonun döşəməsinin, divarların və damının, elektrik panelləri ilə təmin edilməsidir. Bu cür halda da radiasiyanın olması şöbhəsi yaranır. Bu cür halda qızdırıcı elementlərin izolyasiya sisteminin daha da etibarlı olmağı tələb olunur. Sərnişin vaqonlarda kombinə edilmiş istilik sistemi tətbiq edilir. Bu sistem elektrik və (elektrik peçləri vasitəsi ilə) hava vasitəsi ilə qızdırıcı sistemidir. Kaloriferlərin vasitəsi ilə qızdırılması zaman həm vaqonun havasının təmizlənməsinə və vaqonun qızmasına imkan verir. Bu cür sisem hava kondensə qurğuları ilə təchiz edilmiş vaqonlarda, elektrik stansiya ilə təmin olunmuş qatarlarda 380\220 b gərginlik ilə təchiz olunan elektrik xətti ilə təmin olunur. Qızdırıcı elementlər metal boruya oxşayır. Bu borunun içinə xrom dan hazırlanmış elektrik enerjini yaxşı keçirən yay quraşdırmışdır. Boru ilə yayın arasını istiliyi yaxşı keçirdən xüsusi material ilə doldurulmuşdur. 220 boltla işləyir. Bu peçlər üstdən dəmir qatı ilə örtülmüşdür ki, sərnişinlər toxunarsa, heç bir ziyan çəkməsin. Mövzu: vaqonlu refrijerator hərəkət heyətinin enerji təchizatı və soyuducu sistemi haqqında məlumat. Temp qışda isə atmosfer havanın temperaturası – 400 C olduğu hallarda hec bir qorxusu olmadan malları daşımaq olur. Soyuducu vaqonlarda temperatur rejimi – 12 – 1500C mənfi dərəcəyə qədər (buzlu halda olan mallar üçün) istilik tələb edən mallar üçün +20C – dən +120C- dək temperatur yaratmaq olur. Bundan başqa bu vaqonlarda tərəvəz məhsullarının daşınmasını da nəzərə tutulmuşdur. Bu cür məhsullar daşınılarkən vaqonların içində + 250C – dən + 40C – dək temperatur yaratmaq olur. Bu cür halda 3 sutka yol getək qabiliyyətinə malikdir. Elektrik enerji istehsal edən qurğular, vaqon – dizel – elektrostansiyada quraşdırılmışdır. O cümlədən, dörd taktlı, dörd silindirli dizel generatorlar hər biri 90 at gücünə bərabərdir. Üç fazalı elektrik enerji istehsal edir, hər birinin gücü 56 kilovata bərabərdi. Bu dizel generatorların işlədilməsi üçün 8 sutkalıq, sutkada 22 saat işləməklə ehtiyat yanacağın işlədilməsinə malikdir. Bu qatarın soyuducu qurğular vaqon – maşın şöbsində quraşdırılmışdır (şəkil 19). Atmosfer havanın temperaturu + 150C olduğu zaman soyuducu maşınlar I soyuducu sistem üzrə, əgər +150C – temperatur artıq olarsa onda II soyuducu sistem üzrə işləyir. Hər bir soyuducu qurğuların komplesə aşağıdakı qurğular daxildir: aşağı təzyiqli vertikal halında quraşdırılmış ammunyakla işləyən kompressor 3 (dördslindirli) soyuducu ilə 2; yüksək təzyiqli kompressor 1 (ikislindirli); yağdəyişdirici 7; resiver 190 letr tutuma malikdir; soyuducu 6 tutumu 45 letrə bərabərdir; buxarlayıcı üçün üstu bağlı 9 üst hissəsinn sahəsi 35m2 – bərabərdir; mərkəzdən qaçma soyuducu üçün nasos 8 nasosun istehsal əmsalı 35m3/saat bu nasosun elektrik mühərrikinin gücü 9,2 kilovata bərabərdir; 11 şöbədən ibarət havanı soyutmaq üçün kondensator 10. Bu kondensator üç qrupa qoşulmuşdur. Kondensatorun üst sahəsi 540m2 – a bərabər olaraq paslanmayan materialdan (asinkovannıy) hazırlanmışdır. Bu kondensatorun işləmə gücü Qk = 90000 vata bərabərdir. Kondensatora hava vermək üçün xüsusi ventelyator quraşdırılmışdır. Ventelyatorun istehsal əmsalı 50 min.m3/saatdır, onun elektrik mühərrikinin gücü isə 11,14 kilovatdır. Hər soyuducu qurğu ammuyakın dövr edilməsi üçün avtomatik idarə edici sistem ilə təchiz edilmişdir. Kompressorlar və suyu soyutmaq üçün 23,4 m2 sahəyə malik olan soyuducu qurğu yerləşdirilmişdir. Soyuducu qurğuya havanı 3 kilovat gücə malik olan ventelyator vasitəsi ilə verilir. Soyuducu qurğuya havan verən nasosun istehsal gücü, əmsalı 0,6 – 0,8 m3/saatdır və 0,8 kilovat gücə malik olan elektrik mühərriki ilə işləyir. Vaqon – maşın şöbəsində tənzimləyici stansiya quraşdırılmışdır 5, şit 4 və bölüşdürücü şit 12. Bu cihazlar vasitəsi ilə temperaturu distansion ölçülərini izləyirlər. Mövzu : Temperatur dəyişdirici resiverin iş prinsipi haqqında məlumat. Temperatur dəyişdirici resiverin iş prinsipi, sistemə aşağıda qeyd edilmiş cihazlar daxildir: qurğuların quraşdırılması, soyuducu qurğulara xidmət etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bunlar – resiverdən, filterdən, sorucu, buraxıcı, üfürücü və başqa ventellərə aiddir. Resiver freonu yığıb saxlamaq üçün istifadə olunur. Resiverin hər iki tərəfində şüşədən açılmış deşik vardır. Bu deşik vasitəsi ilə onun içindəki freonun miqdarına nəzarət etmək olur (şəkil 20). Şəkildə 1 rəqəmlə işarə etmişdir. Bu qurğunun yuyulması üçün yandan xüsusi yer qoyulmuşdur 2 və şüşə ilə bağlamışdır. Qıraqları rezin prikladka ilə 3 bərkidilmişir. Bundan başqa probka 4 üçün də yer qoyulmuşdur. 5 və 6 rəqəmlə göstərilmiş deşiklər, freonun dolması və çıxması üçün, yuxarı və aşağı çıxışlar sayılır. Reseverin tutumu 14 kiloqram freona yaxındır. Onun normal doldurulması baxış şüşənin ortasına doldurulması sayılır. Reseverin içindəki freonun miqdarını öyrənmək üçün (kiloqramla) onun gövdəsində horozintal xətt çəkilmişdir. Yüksək temperaturda və yaxud təzyiq zaman onun zədələnməsinin qarşısını, yəni partlamasının qabağını almaq üçün, baxıcı şüşənin möhkəmliyini, gövdəsinə nisbətən yumşaq halda hesablanır. Bununla freon təzyiq göstərərsə bircə şüşənin partlamasına səbəb olur, yəni öz gövdəsi salamat qalır. Vaqonların soyuducu qurğularında reseveri kondensatordan aşağıda quraşdırılır, beləliklə kompressorun aşağısında və yaxud onun yan tərəfində quraşdırılır. Bununla resiverə yaxınlaşaraq onun içindəki xoladağentin miqdarına nəzarət etmək rahat olur. Mövzu : Freon – 12, Freon – 22 soyuducu agentlər haqqında məlumat Xolodegentlər deyiləndə istiliyi kənarlaşdıran məhlul kimi nəzərə alınır. Termodinamik xassəyə malik olan bu məhlul aşağı temperaturda qaynama (buxarlama) hala gələrək yüksək temperatur və təzyiq yaradır. Termodenamik xassələrinə görə bir çox xlodagentlər misal gətirmək olar: CO2, amiyak NH3 və freonlar (freon – 12, freon – 22, freon – 142 və s) Freon – 12 (CF2Cl2)- rəngsizdir, qoxusu yoxdur, xüsus çəkisi, ammiyakın xüsusi çəkisindən 5 – 6 dəfə çoxdur, zərərsizdir, yabnır və partlayışa meyilli deyildir amma açıq havada yandığı zaman zəhərli qazlar alınır. Buna görə də freonla işləyən qurğuların yanında siqaret çəkmək və alov yaratmaq qətti qadağandır. Freon təmiz halda olduğu zaman metala heç bir təsir göstərmir.Əgər onun tərkibində 0,004% nəmlik olarsa onda bütün işləyən boruları korroziyaya uğradır. Ona görə də sistemi freonla doldurarkən boruların (xəttin) içi quru və freonun özünü isə xüsusi quruducuda qurutmaq lazımdır. Freon aktiv dərəcədə yağda həll olunur, soyuducu xətdə paslanma hallar olarsa pası əridərək tərkibinə qarışır, boruların birləşdirilmiş yerlərindən (çox nazik deşikdən) axa bilər. Buna görə də freondan istifadə olunan xətlərdə işlər aparılarkən çox diqqətli olması tələb olunur. Yüksək termodenamik xassələrə məxsus olduğu üçün, insan orqanimə təsir etmədiyi üçün freon – 12 geniş halda vaqonların soyuducu qurğularında və sərnişin vaqonların hava soyuducu sistemində istifadə olunur. Freon – 22 (CHClF2) öz xassələrinə görə freon – 12 – yə çox uyğundur, amma ona nisbətən baha başa gəlir və vaqonların soyuducu sistemindən yəni boruların quraşdırılmış – bərkidilmiş yerlərindən sızılmaq ehtimal var. Freon -22 – nin soyutma əmsalı böyükdür. Ona görə də bu məhlul ilə işləyən kompressorlar öz həcminə görə kiçik, çəkisinə görə isə yüngül olurlar. Bu cür xüsusiyyətlər isə hava soyuducu qurğular sistemində, qurğuların ümumi çəkisinin azaldılmasına kömək edir. Ona görə də freon -22 məhlulun prespektivləri çox böyükdür. Mövzu : Su ilə qızdırılan sistemin iş prinsipi haqqında məlumat. Sərnişin vaqonlarda su ilə qızdırmasistemi, qazanda isidilmiş suun borular vasitəsi ilə sirkulyasiya nəticəsində yaradılır. Bu sistem aşağı təzyiqli sistem adlanır. Sistemdə olan su mütəmadi olaraq atmosfer ilə əlaqə saxlaya bilir və özü və yaxud məcburi sirkulyasiya oluna bilir. Borular yuxarı hissə ilə aparılan qızdırıcı sistem çox vaxtı özü sirkulyasiya olunan sistem sayılır. (şəkil - 18). Qazanda isidilmiş su 1 şəkildə gördüyünüz qazanın üstündə quraşdırılmış baka 2 doldurulur (bu bakın tutumu qazanın tutumunun 5 – 10% - i təşkil edir) bu su sistemdə su itkisi olduğu zaman həmin itkini doldurur. Boruların içindəki suyun qızması nəticəsində və başqa səbəblərdən sistemdə suyun sirkulyasiya pisləşə bilər. Qazanın yuxarı hissəsində quraşdırılmış bak vasitəsi ilə 3 vaqonun hər iki tərəfinə izolyasiya edilmiş 4 borularla isidici xətti çəkilmişdir və aşağı 5 qızdırıcı xətlər təkilmişdir. Aşağı hissədə keçirilmiş isidici borular qazanın aşağı gövdəsinə quraşdırılmışdır. Bu cür sistemdə su soyuq halda olduğu zaman öz ağırlığı nəticəsində aşağıda olur, ona görə də sistemdəki suyun qızmış halda olması məqsədə uyğundur. Bu sistemdə suyun qızması qazanın üstündəki bakda çox olacaqdır. Borularda olan suyun temperaturu isə qazanın içindəki su ilə qarışdığı zaman təzədən temperatur dəyişilir. Beləliklə, dəmir kuzalı (istiləşdirilmiş) vaqonlarda quraşdırılmış isitmə sistemi ancaq vaqonun içindəki havanı yox hətta lazım gəldiyi zaman ventelyatorlar vasitəsi ilə vaqonun içərəsinə vurulmuş havanı da qızdırır. Bunun üçün kaloriferlərdən istifadə edilir. Bəzi hallarda kaloriferlər qazanın üstündəki bak ilə əlaqələndirilir. 1952 – ci ildən başlayaraq Kalenin adına vaqon istehsal zavodda istehsal olunan vaqonlarda istilik sistemi vaqonların yuxarı hissəsindən keçirilməsi ilə istehsal edilmişdir. Vertikal slindirik halında olan qazandan istifadə edilmişdir. Bu vaqonların gövdəsi metaldandır. İstilik sistemdə quraşdırılan qazan slindirik formadadır. Bu qazanın istilik əmsalı 35000 kkal saata bərabərdir. Mövzu : Soyuducu sistemin texniki qənaət göstəriciləri haqqında məlumat Sərnişin vaqonlarda soyuducu sistemlərdən hansının tətbiq edilməsi bir çox faktorlardan asıllıdır. Bu faktorlar aşağıdakılardan ibarətdir. Onların hansı el gücünə malik olması; qurğuların hazırlanmasına və onların istismar zaman istifadə edilən xərclərin münasib olması nəzərə alınmalıdır. Bundan aşqa qurğuar işlədiyi zaman onların təhlükəsiz işləməsini və konstruksiyasının sadə olmasına görə qiymətləndirilir. Qurğuların çəkisinə görə: Sərnişin vaqonun əsas göstəricilərindən birisi ilə çəkisidir (boş halda tara) Vaqonu hava kondensə qurğuları ilə təchiz etdiyi zaman, tipindən asıll olaraq təxminən onun çəkisi aşağıda göstərilən qayda üzrə artır. Məsələn: Buzla soyuducu sistemdə - boş halda vaqonun çəkisi 3,8 - 4,2 ton. qurğuların çəkisi 1,7 – 2,2t, Kompressor soyuducu sistemdə - boş halda vaqonun çəkisi 3,9 – 5,0 ton. qurğuların çəkisi 1,1 -2,1 t, Buxar injektorlu soyuducu sistemdə - 5,1 ton qurğuların çəkisi 1,7 t Qabaqlar, bəzən qeyd etdiyimiz qurğuları vaqonda kupelərdən birində quraşdırılırdı. Bu da, vaqona yerləşdirilən sərnişinlərinin sayına (miqdarına) təsir göstərərək, vaqonun texnik, göstəricilərinə təsir edirdi. İstifadə olunan el gücünə görə: 1950 – ci illərə qədər istehsal olunan sərnişin vaqonlarda elektrik enerjinin çatışmamazlığından qurğuların istismarında çətinliklər yaranırdı. Buzla soyuducu sistemdə qurğuları işlətmək üçün generatorun gücü 4 – 4,5 kvat tələb olunan güc 1,5 – 2,75 akkumlyatorların tutumu isə 50 – 400 amper/saata bərabər olmalıdı Buxar injektorlu soyuducu qurğular üçün generatorun gücü 4,0 k/vat tələb olunan el gücü 3,35 k/vat akkumlyator batareyaların tutumu 150 – 300 amper/saat bərabər olmalıdır. 1000 k kalori sərinləşdirici hava istehsal etmək üçün 0,4 – dən 0,8 k/vat el enerji tələb olunur. Kompressorlu soyuducu sistem qurğuları üçün: Daxili yanma mühərik vasitəsi ilə Mexaniki ötürmə vasitəsi ilə - generatorun gücü 4 > 0 k/vat; tələb olunan güc 1,0-2,0 k/vt akkumlyator batareyaların tutumu – 150 – 300 a/saat. Elektrik mexaniki ötürmə vasitəsi ilə 14 – 23 k/vat tələb olunan güc 12 – 19 k/vt; akkumlyator batareyaların tutumu 400 – 700 a/saata bərabər olmalıdır. Bu qurğuların istismarına baxanda, onların 1 il ərzində işləməyindən assıllıdır. İstismar vaxtı onlara göstərilən xidmət % - i, 5 – 8 ay müddətinə eyni xərclər tələb olunur. Buzla işlədilən soyuducu sisteminə xərcləri nəzərə alsaq, əgər 20 – 25 cüt qatar sutka ərzində xəttə buraxsaq, 1000 – 1250 ton buz lazım gəlir. Bunun üçün həmin qatarların hərəkət xətlərində - buz istehsal (süni halda) edən zavodların saxlanılması vacibdir. Hal – hazırda vaqonların soyuducu qurğularını işlətmək üçün kompressorlu sistemdən istifadə edilir. Bu sistem buz və buxar tələb etmir, havanın soyudulmasını yüngül idarə olunur, istismar üçün az xərclər lazım gəlir, onlara xidmət etmək üçün yüksək (kvalifikasiyalı) ixtisaslı işçilər lazım gəlir. Mövzu : Xaladagentlər haqqında məlumat. Xaladagentlər deyildikdə vaqonlarda havanın sərinləşdirmə xüsusiyyətinə malik olan mayeləri, qazları nəzərdə tutulur. Bu cür xüsusiyyətlərə malik olanları isə su (soyuq halda), buz və tezliklə maye halından qaz halına keçən kimyəvi maddələri nəzərdə tutulur. Su : Axır vaxtlarda artezian (quyu) sularından istifadə edilir ki, onda temperaturu 6 – 120 C bərabər olur. Havanın bu cür su ilə sərinləşdirilməsi həm ucuz, həm də sərfəli xaladagent sayılır. Kondensə soyuducu qurğularında soyuducu agent kimi ara kəsilmədən suyun daima dövr edilməsi nəticəsində havanın sərinliyini yaratmaq olur. Bu cür halda su əlaqələndirici kimi, əsas və soyuducu agentlər isə buz, buxar və kimyəvi xaladagentlər rol oynayır. Buz: Təbii və sunni yolla hazırlanmış buzdan istifadə edilir. Bu xaladagentin (mənfi 18-200C) suyun sünii olaraq buza çevrilməsi ilə əldə edilir. Lazım gəldiyi hallarda suyun duz ilə qatışığından da istifadə edilir. Bu cür soyuducu xalagent izotermik vaqonlarda da istifadə edilir. Bəzi soyuducu işlərdə quru buzdan da istifadə edilir. Bəzii soyuducu işlərdə quru buzdan da istifadə edilir hansı ki, karbon (CO2) + (O2) buxarlarının buza çevirməsi ilə istehsal olunur. Buzun xüsusi çəkisi 0,917 kq\letr - ə bərabərdir. Bu üsuldan başqa vaqonlarda soyuducu agentlər kimi ammuyakdan, kükürd anhidridi, karbon qazı, xlormetil və bir neçə növ fereondan istifadə edilir. Ammoyak(NH3) – rəngsizdir. 00C temperaturda 4,6 atmosfer təzyiqə malik olaraq qaz halında olur. 150C temperaturda 7,5 atmosfer təzyiqə malik olaraq maye halında olur. Atmosfer təzyiqində - 330 C – də maye halından buxar halına keçir. O, özünə məxsus kəskin qoxuya malikdir. Qoxusu ilə insanların gözlərini və burnuna təsir edir yaşardır. Kükürd anhidrid (SO2) – rəngsiz qazdır, kükürdü havada yandırdığı zaman yaranır.Zəhərli və xoşa gəlməyən qoxusu ilə insanlara təsir edir. Atmosfer təzyiqində - 100C kükürd anhidridi qaz halında olur. 00C temperatrda onun təzyiqi 1,57 və maye halında olur. Kükürd anhidrid xassələrinə görə zəhərli qaz sayılır ona görə də onun soyuducu qurğularda işlətməyi məqsədə uyğun sayılmır. Karbon qazı (CO2). Bu qaz da rəngsizdir. Lazım olduğu zaman ammoyakı əvəz edə bilir. Qoxusu digər agentlərdən fərqli olaraq havaya uçucu xasiyyətə malikdir, qoxusu yoxdur. Havada 7% karbon qazı olanda boğucu hal yaradır. Bu qaz yanmır, amma partlayıcı xasiyyətə malikdir.Vaqonlarda quraşdırılmış kondensatorun içində onun təzyiqi 60 – 80 atmosferdə olduğu üçün bu qurğu möhkəm materialdan hazırlayırlar. Xlormetil (CH3Cl). Rəngi yoxdur, şirin qoxuya malikdir. Xlormetil atmosfer təzyiqində - 23,70C buxarlanır, 6,6 atmosfer təzyiqdə, 300C temperaturda isə maye hala keçir. Təmiz tərkibdə xlormetil dəmirə heç bir təsir göstərmir amma, su ilə qarışdığı zaman bütün metalları əridir və bütün yağları əridir. Xlormetillə işləyən kompressorları yağlamaq üçün gelisepin və ağ rəngində yağdan istifadə edilir. Xlormetil istifadə edilən soyuducu sistemlərdə kompressorların və bir – biriləri ilə qoşulan boruların aralarına bərkidici rezinlərin qoyulması məqsədə uyğun deyildir. Çünki xlormetil rezin materialı tezliklə sıradan çıxardır (yeyir) Fpeon havanın kondensasiya olunmasında kimyəvi xaladagent kimi soyuducu qurğularda geniş surətdə tətbiq olunmağa başlandı. Soyuducu işlərdə bir qrup aşağıda qeyd edilmiş sıra üzrə siniflərə ayrılır. freon – 11 (CFCl3), freon – 12(CF2Cl2), freon – 21(CHFCl2), freon – 22 (CHFCl), freon – 113(C2F2Cl3), freon – 114 (C2F4Cl2), freon – 142 (C2H3F2Cl) və başqaları. Bu qrup xaladagentlər 1930 – cu ildə üzə çıxarılmışdır. Hal – hazırda vaqonların hava kondensasiya qurğularında soyuducu xaladagent kimi freon – 12 (dixlordifformetan) insana ziyansız, yanmayan (alışmayan) və partlayışa uyğunlaşmayan qaz kimi işlətmək olur. Atmosfer təzyiqində freon – 12, - 29,80C dərəcədə buxarlanır, - 1550C – də isə donur. Freon – 12 – nin kritik temperatur 111,60C – yə, kritik təzyiqi isə 40,6 atmosferdir. Ümumiyyətlə freon – 12 və freon -22 soyuducu agentləri əsasən sərnişin vaqonlarının hava kondensə sistemlərində istifadə olunur. Bu qazlar zəhərsizdir, iysizdir, sağlamlıq üçün təhlükəsizdir, yanmaya və partlayışa həssas deyildir. Freon qazı mis borulara əlaqəda olduqda paslanma vermir. Çox axıcılıq qabiliyyətə malikdir, borularda olan çox kiçik deşiklərdən boşaldılması asandır. Dairəyə aldığım yazıları ancaq xəbərdar etmək üçün yazmışam. Onların yadda saxlanması o qədər vacib deyil. Mövzu : Xaladagentlərin insan orqanizmə göstərən fiziki təsiri haqqında məlumat Hava kondensə qurğularında hər hansı xaladagentdən istifadə edərkən onun təhlükəli olub – olmaması barəsində dəqiqləşdirilir. Bir çox xolodagentlər zəhərliliyinə görə, göz yaşarmasına görə və insana digər təsir edilməsinə görə sərnişin vaqonların soyuducu sistemində işlədilməsi məqsədə uyğun görülmür. Xaladagentlər zərərli dərəcəsinə görə qruplara ayrılır. Hələ bizim zərərli saymadığımız freon – 12, 28,3 m3 həcmə malik olan bir otaqda 41 – 43 kiloqram çəkidə buxar halına gətirilərsə insana boğucu təsir edir. Ona görə də freon -12 zərərliliyinə görə 6 – cı qrupa, praktiki olaraq onun zərərsiz olduğunu müəyyənləşdirilmişdir. Aşağıdakı cədvəldə xaladagentlərin fiziki təsir vaxtını göstərmişdir. Xaladagentlərin adları | Zərərsizliyinə görə qruplar | Havanın həcminə faizlə nəmliyi | Qısa müddətdə ölüm vaxtı | Saat müddətində qorxuludur 0,5-10 | Bir neçə saat ərzində təsir müddət | Kükürd anhidridi | 1 | 0,2 | 0,04- 0,05 | 0,1 | Ammuyak | 2 | 0,5 – 0,7 | 0,25 – 0,45 | 0,01 | Xlormetil | 3 | 15-30 | 6,0-10,0 | 2,0 | Karbon qazı | 4 | 30 | 6,0-8,0 | - | Freon - 12 | 6 | - | - | 28-30 | Əsasən insanların zəhərlənməsi bu xaladagentlərin işlədildiyi xətlərdən, qurğulardan, boru xəttinin qırılması nəticəsində, qazların sızılması nəticəsində qapalı vəziyyətdə olarsa onda insanlara təsir edir. Bəzi hallarda insanların çox olduğu qapalı yerlərdə oksigenin çatışmamasından insanların fiziki halının pisləşməsinə gətirib çıxardır. |

http://kompy.info/t-texniki-kolleci-v4.html

T texniki kolleci

I –ci semester. AVTOMOBIL NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN KONSTRUKSİYASI VƏ NƏZƏRİYYISİ. I Hissə. AVTOMOBİL MÜHƏRRİKLƏRİNİN KONSRTUKSİYASI HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT. Daxili yanma mühərriklərinin ümumi quruluşu və iş prinsipi. Avtomobillərdə güc qurğusu kimi əsasən daxili yanma mühərrikləri istifadə olunur. Porşenli mühərriklərdə yanacağın yanması zamanı qazların porşenin irəli-geri hərəkəti dirsəkli valın fırlanma hırəkətinə çevirlir.Konstruksiyasına görə.Porşenli və rotorlu. Yanıcı qarışığın hazırlanma üsuluna görə.xarici yanıcaq qarışdırma və daxili yanacaq qarışdırma. Işci qarışığın alışdırılma üsuluna görə.məcburi alışdırma və özüalışan. Istifadə olunan yanacağın növünə görə.benzin,dizel və qaz mühərrikləri mövcuddur. Benzin-mühərrikləri—duru yanacaqla (benzin) işləyir və məcburi alışdırmalıdır Benzin mühərriklərinin karbüratorlu və püskürmə (injector) tipləti var.Karbüratorlu mühərriklərdə yanacaq karbüraror adlanan xüsusi qurğuda hava ilə qarışdırılaraq silindrlərə verir.Benzin püskürmə mühərriklərində yanacaq giriş kollektoruna və ya birbaşa silindrin daxilinə püskürülür. Dizel mühərrikləri – maye yanacaqla (dizel yanacağı) işləyir və hava ilə qarışma silindrin daxilində baş verir,sıxılma nəticəsində bu qarışıq özü alışır.Yanacaq verilişi forsunka vasitəsi ilə püskürməklə həyata keçirilir. Qaz mühərrikləri – mayeləşmiş və sıxılmış qazla işləyir.Mayeləşmiş qaz propan -butan qarşığından, sıxılmış qaz isə əsasən təbii metan qazından ibarətdir. Mayeləşmiş qaz neft emalı zavodlarında neftin emalı prosesində alınır.Qaz mühərrikin silindrlərinə verilməzdən qabaq qaz qarışdırıcısında hava ilə qarışdırılır.İş prinsipinə görə belə mühərriklər karbüratorlu və ya benzin püskürmə mühərriklərinə oxşardır. Qaz –dizel rejimində işləyən mühərriklər də mövcuddur. Daxili yanma mühərriki işlədikdə istifadə olunan yanacağın enerjisinin yalnız bir hissəsi səmərəli işə çevrilir ,qalan hissə ətraf mühitin “qızdırılmasına” sərf olunur. Hazırda buraxılan mühərriklərin faydalı iş əmsalı 40 -50 % təşkil edir. Daxili yanma mühərriklərinin f.i.ə.-nın artırılması sahəsində son zamanlar çox ciddi tədqiqatlar aparılır və yaxşı nailiyyətlər əldə edilib.bu iş hazırda da davam etdirilir.

http://kompy.info/movzu-1-azerbaycan-dilinde-isguzar-ve-akademik-kommunikasiya-f.html

Mövzu 1 “Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin məqsəd və vəzifələri. I mühazirənin plani

| Mövzu 1 “Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin məqsəd və vəzifələri. I mühazirənin plani | bet | 1/81 | Sana | 12.12.2023 | Hajmi | 345,89 Kb. | | #116562 | Turi | Mühazirə | Bog'liq Akademik və işgüzar kommunikasiya 15 mühazirə (1) (1) MÖVZU 1 “Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin məqsəd və vəzifələri. I Mühazirənin PLANI Dil və ünsiyyət Dilin kommunikativ funksiyası Fənnin predmeti, məqsəd və vəzifələri “Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin cəmiyyətdə rolu Şəxslərarası kommunikasiya Nitq ünsiyyət prosesi kimi insanların fikir, təcrübə mübadiləsinə imkan yaradır. Nitqin əhəmiyyəti onun funksiyalarında daha aydın nəzər çarpır. Lakin nitqin funksiyalarını nəzərdən keçirməzdən əvvəl dilin funksiyaları haqqında məlumatlı olmaq lazımdır. Dilin üç əsas funksiyası qeyd olunur; Dil ictimai tarixi təcrübənin mövcud olması, saxlanması və verilməsi vasitəsidir Dil kommunukasiya, eləcə də insanın davranışını tənzim etmək vasitəsidir Dil intellektual fəaliyyətin silahıdır. Dilin bu funksiyaları nitqin də fəaliyyət istiqamətini müəyyən edir ki, nitq də öz növbəsində müəyyən funksiyaları yerinə yetirir. Alim N. Cəfərov nitqin üç əsas funksiyasını göstərmişdir. İnformativ (məlumatvermə) funksiya Kommunikativ (ünsiyyət) funksiya Emotiv (təsir göstərmə) funksiya Nitqin digər əsas funksiyalarından biri də onun siqnifikativ (ayrıca,xüsusi) və ya semantik funksiyasıdır. Bu funksiya insan nitqini heyvanların ünsiyyətindən fərqləndirir. Heyvanların çıxardığı səs əşyaları deyil, onların öz vəziyyətlərini ifadə edir ki, nitqin də bu funksiyası əşyaları, hərəkəti, vəziyyəti adlandırmaqla əlaqəlidir. Tarixin bütün dövrlərində şəxslərarası kommunikasiya aktuallığını qoruyub saxlamış və insan cəmiyyətində xüsusi rola malik olmuşdur. Şəxslərarası kommunikasiya dedikdə, müəyyən bir mənbədən digər konkret hədəf obyektinə və ya identifikasiya (sənədlərin əsllərinin və ya lazım olan şəkildə təsdiq olunmuş surətlərinin istifadə edilməsilə həmin məlumatların doğruluğunun təsdiq olunmasına dair bir sıra tədbir) edilə bilən bir qrupun üzvlərinə məlumat ötürülməsi prosesi başa düşülür. Bu kommunikasiya adətən fərdi qarşılıqlı əlaqə zamanı həyata keçirilir. Lakin eyni zamanda poçt, telefon və ya digər elektron cihazlardan istifadə etməklə də həyata keçirilə bilər. Məzmunundan asılı olaraq, şəxslərarası kommunikasiya funksiyaları ayırd edilir: 1) İnformativ. İnformasiya – müxtəlif növ bilik və məlumatların insanlar arasında mübadiləsi kimi. Bu halda kommunikasiya vasitəçi rolunu oynayır və kommunikantlar arasında baş verən mesaj, fikir, niyyət və qərarların mübadiləsi kimi çıxış edir. Məlumat mübadiləsi həm müəyyən bir əməli məqsədə çatmaq, hər hansı bir problemi həll etmək, həm də kommunikasiya prosesinin özünə görə, insanlar arasında münasibətləri qorumaq naminə həyata keçirilə bilər. 2) Sosial. İnsanlar arasında mədəni qarşılıqlı əlaqə vərdişlərinin formalaşması və inkişaf etdirilməsindən ibarətdir. Bu funksiya fikirlərimizi, dünyagörüşümüzü, müəyyən hadisələrə reaksiyalarımızı formalaşdırır. Bu funksiya sayəsində cəmiyyətin bütün üzvlərinin müəyyən bir mədəni səriştəyə yiyələnmələri təmin edilir. Yiyələndikləri mədəni səriştə əsasında onlar üçün bu cəmiyyətdə normal yaşamaq imkanı yaranır. 3) Ekspressiv. Kommunikasiya partnyorlarının bir-birlərinin emosional vəziyyətlərini ifadə etmək və anlamaq səyi deməkdir. Beləliklə, şəxslərarası kommunikasiya hər zaman tərəfdaşlar arasında əlaqə qurmaqla başlanır. Bununla belə, yalnız ünsiyyət üçün lazım olan məlumatı stereotip verbal ifadələrlə təqdim etmək deyil, həm də sonuncuları hər hansı kontakta girmək həvəsimizi (həvəzsiz olduğumuzu) göstərən qeyri-verbal vasitələrlə (təbəssüm, əl sıxmaq) tamamlamaq vacibdir. İlk təəssüratın pis olması partnyorların uzaqgörən planlarını poza bilər. Duyğuların ifadəsi sonrakı ünsiyyətdə də çox vacibdir. Çünki bu zaman insanlar arasında nəzərdə tutulan əlaqələr möhkəmlənir, bir növ ortaq layihə həyata keçirilir. Kommunikasiya prosesində duyğu və hisslərin ifadəsi verbal və qeyri-verbal vasitələrlə özünü büruzə verir. Onlar seçilmiş nitq ünsiyyətinin üslubu, isifadə edilən qeyri-verbal kommunikasiya vasitələri ilə əlaqədardır. Hiss və duyğuların ötürülməsi üçün hansı üsul seçildiyindən asılı olaraq ekspressiv funksiya kommunikasiyanın informativ funksiyasını əhəmiyyətli dərəcədə artıra və ya zəiflədə bilər. 4) Praqmatik. Bu funksiya kommunikasiya iştirakçılarının davranış və fəaliyyətlərini reqlamentləşdirməyə, onların birgə hərəkətlərini əlaqələndirməyə imkan verir. O, həm özünə, həm də partnyora doğru yönləndirilə bilər. Bu funksiyanın icrası zamanı həm partnyoru hansısa hərəkəti etməyə sövq etmək, həm də bəzi əməllərini qadağan etmək zərurəti yaranır. 5) İnterpretativ. Kommunikasiya partnyorunun niyyətlərini, münasibətlərini, hisslərini, vəziyyətini başa düşməyə xidmət edir. Bu, müxtəlif ünsiyyət vasitələrinin nəinki ətrafdakı gerçəkliyin hadisələrini əks etməsi, həm də onları müəyyən dəyərlər və siyasi oriyentirlər sisteminə uyğun olaraq şərh etməsi ilə əlaqədardır (yəni fərqli mövqelərdən qiymətləndirirlər). Bu funksiya həmçinin müəyyən fəaliyyət üsullarını, qiymətləndirmələri, fikirləri, mülahizələri və s. çatdırmaq üçün də istifadə olunur. Nəzərə almaq lazımdır ki, bütün qeyd olunan funksiyalar bir-biri ilə sıx əlaqəlidir və istənilən kommunikasiya növündə bu və ya digər birləşmədə iştirak edir. Təcrübədə bütün bu funksiyalar şəxslərarası kommunikasiyanın müxtəlif səviyyələrində müvafiq dərəcədə özünü göstərir. | | |

http://kompy.info/muhazire-i-harmonik-reqsler-ve-onlarn-xarakteristikalar-yayl-f.html

Mühazirə I harmonik rəqslər və onların xarakteristikaları. Yaylı, fiziki və riyazi rəqqaslar və rəqs konturu. Eyni istiqamətdə və eyni tezlikli harmonik rəqslərin toplanması. Döyünmə. Harmonik rəqslərin kinematika və dinamikası

| Mühazirə I harmonik rəqslər və onların xarakteristikaları. Yaylı, fiziki və riyazi rəqqaslar və rəqs konturu. Eyni istiqamətdə və eyni tezlikli harmonik rəqslərin toplanması. Döyünmə. Harmonik rəqslərin kinematika və dinamikası | bet | 1/36 | Sana | 14.12.2023 | Hajmi | 12,54 Mb. | | #118604 | Turi | Mühazirə | Bog'liq M hazir I harmonik r qsl r v onlar n xarakteristikalar . Yayl Mühazirə I Harmonik rəqslər və onların xarakteristikaları. Yaylı, fiziki və riyazi rəqqaslar və rəqs konturu. Eyni istiqamətdə və eyni tezlikli harmonik rəqslərin toplanması. Döyünmə. Harmonik rəqslərin kinematika və dinamikası Zaman keçdikcə bu və digər tərtibdən təkrarlanan proseslər, rəqslər adlanır. Rəqslər, enerjinin bir növünün digərinə çevrilməsi ilə müşaiyət -olunur. Sərbəst (və ya məxsusi ) rəqslər - sistemə ilkin verilən enerji hesabına baş verən və sonradan xaricdən müdaxilə olunmayan rəqslərdir. Rəqslər fiziki təbiətlərinə görə müxtəlif olurlar – mexaniki, elektromexaniki, elektromaqnit və s. rəqslər.Harmonik rəqslər elə rəqslərdir ki, bu hərəkət zamanı fiziki kəmiyyətlərin dəyişməsi sinus (və ya kosinus) qanunauyğunluğu ilə baş versin. Bu halda hər hansı S fiziki kəmiyyətinin zamandan asılılığı aşağıdakı şəkildə verilir burada, A – rəqsin amplitudu adlanır, rəqs edən kəmiyyətin maksimum qiymətidir; ω - dövrü (dairəvi) tezlik; φ - zamanın t=0 anında, başlanğıc fazası; ωt +φ – t anında rəqsin fazasıdır. Rəqsin fazası rəqs edən fiziki kəmiyyətin verilmiş zaman anında qiymətini müəyyən edir. Rəqsin periodu (T) rəqsi sistemin halının təkrarlanmasına sərf olunan ən kiçik zaman müddətidir (bir tam rəqs baş verir) və bu müddətdə rəqsin fazasının dəyişməsi 2π olur. Buradan period üçün alarıq: Periodun tərs qiyməti olan, rəqsin tezliyi: Harmonik rəqs edən S fiziki kəmiyyətin zamana görə birinci (sürət) və ikinci (təcil) törəmələri də həmin dövrü tezliklə harmonik rəqs edirlər: Sonuncu tənlikdən görünür ki, s aşağıdakı tənliyi ödəyir: Bu tənlik harmonik rəqslərin bircins differensial tənliyi adlanır. Onun həlli isə aşağıdakı şəkildədir: Maddi nöqtənin x oxu boyunca, koordinat başlanğıcı kimi götürülmüş tarazlıq vəziyyəti ətrafında düzxətli harmonik rəqsi hərəkətdə iştirak etməsinə baxaq. Bu halda rəqs edən nöqtə üçün Yerdəyişmə: Sürət: | | Bosh sahifa Aloqalar Bosh sahifa Mühazirə I harmonik rəqslər və onların xarakteristikaları. Yaylı, fiziki və riyazi rəqqaslar və rəqs konturu. Eyni istiqamətdə və eyni tezlikli harmonik rəqslərin toplanması. Döyünmə. Harmonik rəqslərin kinematika və dinamikası |

http://kompy.info/muhazire--7-komputer-qrafikas-anlays-plan--qrafika-anlays-qraf.html

Mühazirə : 7 Kompüter qrafikası anlayışı. Plan : Qrafika anlayışı Qrafik redaktorların növləri

Mühazirə : 7 Kompüter qrafikası anlayışı. Plan : 1. Qrafika anlayışı 2. Qrafik redaktorların növləri 3. Kompüter qrafikasının əsas məqsədi İnformatikanın xüsusi bölməsi olan komputer qrafikasına daxil olan çoxsaylı qrafik proqramlarla yeni şəkillər çəkmək, hazır şəkillər üzərində müxtəlif dəyişikliklər etmək mümkündür. Belə proqramlara Adobe Photoshop, Picture Publisher, Photostiller, Corel Draw, Macromedia Flash, Macromedia Freehand, Macromedia Fotographer, Macromedia DreamWeaver, Ulead Gif Animator və s. missal göstərmək olar. Qrafik redaktorlara: rastra (piksel), vektor və fraktal və üçölçülü qrafik redaktorlar aid edilir. Rastra qrafika - şəkillərin skanerləşdirilməsi , rəqəmli fotoaparat, videokamera çəkilişləri vasitəsilə alınır və nöqtələrdən təşkil olunur. Rastra qrafika üçün əsas xarakteristika vahid uzunluğa düşən nöqtələrin sayıdır. Rastra qrafika termini İngilis dilində “Bitmap-qrafika” termininə uyğun gəlir və mənası – bit ölçüsünün yerləşdiyi xəritə deməkdir. Rastra qrafik redaktoruna Paint, Adobe Photoshop, Photostyler, Adobe Photo-Paint, Picture Publisher, Corel Photo-Paint proqramları daxildir. Vektor qrafik -redaktorlarında bütün xətlər başlanğıc nöqtə ilə və bu xətti riyazi əks etdirən tənliklərlə təyin olunur. Burada əsas element xətt nəzərdə tutulduğundan qrafik əks olunma daha sadə və asandır. Vektor qrafik redaktorlarına Adobe İllusrator, Macrpmedia Freehand və Corel Draw proqramları daxildir. Fraktal qrafika- vektor qrafikası kimi riyazi hesablamalara əsaslanır, onun baza elementlərini isə riyazi düsturların özləri təşkil edir. Bu düsturların köməyilə üçölçülü obyektlərin, suxur laylarının və s. imitasiyalar yaradılır. Şəkillər tənliklərlə yazılır, tənliklərin əmsalları dəyişildikdə şəkillərdə dəyişir. Ona görə də informasiyalar yaddaşda tənlik kimi saxlanılır. Adi fraktal üçbucaq fraktal qrafikaya misal ola bilər. İlk komputerlərdə qrafik obyektlər yaratmaq ucun, demək olar ki, heç bir vasitə yox idi. O zamanlar ekrana yalnız simvollar – hərf, rəqəm və xüsusi işarələr cıxarmaq olurdu. Lakin elə onda da proqramçılar komputerdən “rəsm aləti” kimi istifadə etməyə cəhd edirdilər. Məsələn, həmin dovrun insanları, kompyuter proqramının koməyi ilə simvollardan tərtib olunmuş məşhur “Mona Liza” rəsmini, yəqin ki, xatırlayırlar. Sonrakı kompyuterlər artıq sadə görüntüləri: nöqtəni, düz xətti, çevrəni çəkə bilirdi. O zamankı monitorlar ağ-qara olduqlarından, kompyuterdə yaradılan goruntulərin hamısı rəssam-qrafiklərin işlərini xatırladırdı. Rəssamlığın başqa janrlarından fərqli olaraq rəssam-qrafiklərin əsərləri, hər şeydən

http://kompy.info/1-muhazire-emeliyyat-sistemi-anlays.html

1. Mühazirə Əməliyyat sistemi anlayışı

| 1. Mühazirə Əməliyyat sistemi anlayışı | bet | 1/54 | Sana | 04.12.2023 | Hajmi | 1,95 Mb. | | #110636 | Turi | Mühazirə | Bog'liq Əməliyyat sistemləri muhazire konspekti (1) 1. Mühazirə Əməliyyat sistemi anlayışı İstənilən hesablama sistemi nədən təşkil olunmuşdur? Birincisi, ondan ki, ingilis dilli ölkələrdə “hardware” sözü və ya şin adlanan magistral xətlə birləşdirilmiş prosessor, yaddaş, monitor, disk qurğuları və i.a. kimi texniki təminat adlandır-maq qəbul olunmuşdur. Kompüterin arxitekturası barəsində bəzi məlumatlar bu fəsilin əlavə 1-də verilmişdir. Ikincisi, hesablama sistemi proqram təminatından təşkil olunmuşdur. Bütün proqram təminatını iki hissəyə bölmək qəbul edilmişdur: tətbiqi proqram təminatı və sistem proqram təminatı. Tətbiqi proqram təminatına, bir qayda olaraq, müxtəlif cür bank və digər biznes-proqramları, oyunlar, mətn prosessorlarını və s. aid edilirlər. Sistem proqram təminatı kimi adətən, tətbiqi proqramların işləməsinə və işlənilməsinə səbəb olan proqramlar başa düşülürlər. Belə demək olar ki, tətbiqi və sistem proqram təminatına bölünmə çox vaxt şərti olur və bu cür bölünmənin kimin tərəfindən həyata keçirilməsindən asılı olur. Belə ki, proqramlaşdırmada təcrübəsi olmayan adi istifa-dəçi, Microsoft Word-ü sistem proqramı kimi hesab edə bilər, proqramçının nöqteti-nəzərindən isə, bu - əlavədir. Adi proqramçı üçün Ci dilinin kompilyatoru - sistem proqramıdır, sistem proqramçısı üçün isə - tətbiqi proqramdır. O qədər dəqiq olmayan sərhədə baxmayaraq, bu vəziyyəti qatlar ardıcıllığı şəklində əks etdirmək olar (şək.1.1-ə bax), burada sistem proqram təminatının ümumi hissəsi olan əməliyyat sistemini ayrıca götürmək olar. Əksər istifadəçilərin əməliyyat sistemlərinin istismar olunma təcrübəsinə malik olmasına baxmayaraq, onlar bu anlayışa dəqiq təyinat verməkdə çətinlik çəkirlər. Gəlin, əsas nöqteyi-nəzərləri nəzərdən keçirək. Şək.1.1. Kompüter sistemi proqram təminatının qatları Əməliyyat sistemi - virtual maşın kimi Əməliyyat sisteminin işlənilməsi zamanı mücərrədləş-dirmə geniş tətbiq olunur ki, o da sadələşdirmənin vacib üsulunu təşkil edir və sistemin yüksək səviyyəli komponentləri arasındakı qarşılıqlı əlaqəyə fikirləri cəmləşdirərək, onların həyata keçirilmə detallarına fikir vermirlər. Bu mənada ƏS istifadəçi ilə kompüter arasında interfeys rolunda çıxış edir. Əksər kompüterlərin arxitekturası maşın əmrləri səviy-yəsində tətbiqi proqramlar tərəfindən istifadə üçün çox narahat olur. Məsələn, disklə işləmək onun elektron komponentinin daxili quruluşu barəsində biliyi nəzərdə tutur- diskin fırlanması əmrinin daxil edilməsi, çığırların axtarışı və formatlaşması, sektorların oxunması və yazılışı üçün kontroller. Aydındır ki, orta proqramçı avadanlığın işləməsinin bütün xüsusiyyətlərini (müasir terminologiyada-qurğular drayverlərinin işlənilməsi ilə məşğul olmaq) nəzərə ala bilməz, amma sadə yüksək səviyyəli mücərrədə malik olmalı və diskin informasiya fəzasını fayllar toplusu kimi təsəvvür etməlidir. Faylı oxumaq və ya yazmaq üçün açmaq olar, informasiyanın əldə olunması və ya ləğv olunması üçün istifadə etmək, sonra isə bağlamaq olar. Bu, disklər başlıqlarının yerdəyişmə detalları barəsində qayğı göstərmək və ya mühərrikin işini təşkil etməklə, müqayisədə, konseptual olaraq, daha sadədir. Analoji qaydada da sadə və aydın mücərrədlər köməkliyi ilə, kəsilmələrin təşkili, taymerin işi, yaddaşın idarə olunması kimi bütün lazım olmayan təfsilatlar proqramçıdan gizlədilir. Bundan əlavə, müasir hesab-lama komlekslərində əməli yaddaşı ölçüsünün və prosessorlar sayının qeyri-məhdudluq xülyasını yaratmaq olar. Bütün bu işlərlə əməliyyat sistemi məşğul olur. Beləliklə, əməliyyat sistemi virtual maşın kimi istifadəçiyə təqdim olunur və bunun-la da, kompüter avadanlığı ilə bilavasitə iş əvəzində, onunla işləmək daha sadə olur. Əməliyyat sistemi - daima işləyən nüvə kimi Nəhayət, əməliyyat siteminə belə bir təyin olunma da vermək olar: əməliyyat sistemi – bu, proqram olub, kompüterdə daima işləyir və bütün tətbiqi proqramlarla qarşılıqlı əlaqədə olur. Belə fikirləşmək olardı ki, bu, mütləq düzgün təyin olunmadır, amma, biz sonradan görəcəyik ki, bir çox müasir əməliyyat sistemlərində kompüterdə daimi olaraq, yalnız əməliyyat sisteminin bir hissəsi işləyir ki, o da onun nüvəsi adlanır. Bizim gördüyümüz kimi, əməliyyat sisteminin nə olması barəsində çoxlu sayda nöqteyi-nəzərlər mövcuddur. Ona adekvat ciddi təyinat vermək mümkün deyildir. Biz əməliyat sisteminin nə olması barəsində deyil, onun nəyə lazım olması və onun nə etməsi barəsində danışmalıyıq. Bu sualı aydınlaşdırmaqdan ötrü, hesablama sistemlərinin inkişaf tarixini nəzərdən keçirək. | | |

http://kompy.info/muhazire-20-21-klassik-elektron-nezeriyyesinin-esaslar-om-ve-c-v3.html

Mühazirə №20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları

- - Mühazirə № 20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları. Metallarda elektrik cərəyanı sərbəst elektronların istiqamətlənmiş (nizamlı) hərəkəti nəticəsində yaranır.Metalların keçiriciliyinin elektron təbiəti olması ilk dəfə XX əsrin əvvəlrində Rikke tərəfindən aparılan təcrübələr nəticəsində təsdiq olunmuşdur. Rikke öz təcrübələrində mus, aliminium və misdən hazırlanmış üç silindr formasında olan naqilləri bir-birinə ardıcıl sıxmış və bir il müddətində dövrədən sabit cərəyan buraxmışdır. Bu müddət ərzində silindrlərdən 35MKl elektrik yükü keçmişdir.Silindrlərin bir –birini sıxdıqları sahədə heç bir dəyişiklik Mkl müsahidə olunmamışdır. Bu göstərir ki, metalların elektrik keçiriciliyi –metalların fiziki xassələrindən və təbiətindən asılı olmayan yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkəti nəticəsində baş verir. 1913-cü ildə L.Mandelştam və N.Papoleksinin, sonralar 1916-cı ildə Stuar və Tolmenin apardıqları təcrübələr göstərdi ki, metallarda elektrik cərəyanı mənfi yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkəti ilə bağlıdır.Bu təcrübələr fizika elminin tarixinə”dörd alimin təcrübəsi” adı ilə daxil olmuşdur. Metalların elektrik keçiriciliyinin klasssik elektron nəzəriyyəsi 1900-cu ildə Druge´ tərəfindən yaradılmış və Lorens tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Bu nəzəriyyədə metalların elektrik keçiriciliyində iştirak edən sərbəst elektronlara bir atomlu ideal qaz molekulası kimi baxılır.Onda ideal qazın bütün xassələri “elektron qazına”-da aid olmalıdır. Bir valentli metalda sərbəst elektronların konsentrasiyası təxminən Ifadəsindən təyin olunur. Burada -Avaqadro ədədi, -metalın atom çəkisi, - onun sıxlığıdır. Hesablama göstərir ki, sərbəst elektronların konsentrasiyası tərtibindədir. Xarici elektrik sahəsi olmadıqda sərbəst elektronlar istilik hərəkətində iştirak edir və metalın kristal qəfəsinin düyün nöqtələrində yerləşən və tarazlıq vəziyyətləri ətrafında rəqs edən ionlarla toqquşurlar. Elektronların sərbəst yollarının orta uzunluğu kristal qəfəsinin sabiti tərtibində olub. -ə yaxındır. Qazların molekulyar kinetik nəzəriyyəsindən istifadə etsək, onda otaq temperaturunda sərbəst elektronun orta kvadratik sürətini qiymətləndirmək olar. Doğrudan da, olarsa, sərbəst elektron üçün tərtibində təyin olunar. Qeyd edəki ki,sərbəst elektronların istilik hərəkətinin orta sürəti də ( ) bu tərtibdəndir. Xarici elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində elektronlar sahənin ıksi istiqamətində nizamlı hərəkətdə iştirak edirlər.yaranan cərəyanın sıxlığı (1) Ifadəsindən təyin olunur. Burada elektronların istiqamətlənmiş hərəkətlərinin orta sürətidir. Bu sürət tərtibindədir. B klassik elektron nəzəriyyəsində qəbul olunur ki, elektron kristal qəfəsinin düyün nöqtələri ilə toqquşduqda istiqamətlənmiş hərəkətlərin sürətini tamamilə itirir. Elektronun xarici elektrik sahəsində hərəkət tənliyi (2) şəklində olar. m-elektronun kütləsidir. Elektrik sahəsi bircinsli olduğu üçün elektronun nizamlı hərəkətinin orta sürəti təyin olunar. Burada -elektronun sərbəst yolunun orta uzunluğunun sonunda əldə etdiyi sürətdir. (1) ifadəsi elektronun ( ) uçuş zamanına görə inteqrallasaq (3) Elektronun nizamlı hərəkətinin maksimal sürətini təyin edərik. Onda nizamlı hərəkətin orta sürəti (4) bərabər olar. Elektronun sərbəst uçuş zamanının orta qiyməti , Bu ifadəni (4) düsturunda yerinə yazsaq, orta sürət üçün alarıq. İstiqamətlənmiş hərəkətin orta sürətini (1) düsturunda yerinə yazsaq, cərəyan sıxlığı üçün (5) ifadəsini alarıq. Burada metalın xüsusi keçiricili adlanır. Nəticədə (6) olar. - xüsusi müqavimət adlanır. Onda (6`) (6) və (6`) ifadələri Om qanununun differensial şəklidir. Deməli, keçirici cərəyanın sıxlığı , metalın xüsusi elektrik keçiriciliyinin xarici elektrik sahəsinin intensivliyinin hasilinə bərabərdir. Xarici elektrik sahəsinin təsiri altında nizamlı hərəkətdə iştirak edən elektron kristal qəfəsinin düyün nöqtələrində yerləşən ionlarla toqquşaraq əlavə etdikləri kinetik enerjini tamamilə kristal qəfəsinə verirlər. Bu enerji kristalın daxili enerjisinə çevrilir və nəticədə metal qızır. Onda vahid zamanda naqilin vahid həcmində elektronların qəfəslə toqquşması nəticəsində ayrılan istilik miqdarı bərabər olar. Burada –elektronun xarici sahənin təsiri nəticəsində nizamlı hərəkətinin maksimal enerjisi dgfjdksfjgldf vahid zamanda bir elektronun kristalın düyün nöqtələri ilə toqquşmalarının sayıdır. Onda (3) ifadəsindənistifadə etsək (7 )alarıq. Bu ifadəni j (8) şəklində də yazmaq mümkündür. (7) və ya(8) ifadələri Coul-Lens qanununun differensial şəklidir. Nəzərə alsaq ki, onda alınar. Bu isə Coul-Lens qanununun inteqal şəklidir. |

http://kompy.info/turli-holatlarga-qarab-malum-qiymatlarni-qabul-qilishi-mumkin.html

Turli holatlarga qarab ma'lum qiymatlarni qabul qilishi mumkin bo'lgan o'zgaruvchidir va tasodifiy miqdor uzluksiz deyiladi

| Turli holatlarga qarab ma'lum qiymatlarni qabul qilishi mumkin bo'lgan o'zgaruvchidir va tasodifiy miqdor uzluksiz deyiladi | bet | 1/7 | Sana | 13.12.2023 | Hajmi | 85,9 Kb. | | #117661 | Bog'liq Документ Microsoft Word (2) Uzluksiz tasodifiy miqdorning taqsimotini toping. Uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchining matematik kutilishi. Yechimga misol. Ehtimollik zichligi xossalari Tasodifiy o'zgaruvchi turli holatlarga qarab ma'lum qiymatlarni qabul qilishi mumkin bo'lgan o'zgaruvchidir va tasodifiy miqdor uzluksiz deyiladi , agar u qandaydir chegaralangan yoki cheklanmagan oraliqdan istalgan qiymatni qabul qila olsa. Uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchi uchun barcha mumkin bo'lgan qiymatlarni aniqlab bo'lmaydi, shuning uchun ma'lum bir ehtimollik bilan bog'liq bo'lgan ushbu qiymatlarning intervallari belgilanadi. Uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchilarga misollar: berilgan o'lchamga aylantirilgan qismning diametri, odamning balandligi, o'qning masofasi va boshqalar. Chunki uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchilar uchun funktsiya F(x), farqli o'laroq diskret tasodifiy o'zgaruvchilar, hech bir joyda sakrashlari yo'q, u holda uzluksiz tasodifiy miqdorning har qanday yagona qiymatining ehtimoli nolga teng. Bu shuni anglatadiki, uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchi uchun uning qiymatlari orasidagi ehtimollik taqsimoti haqida gapirishning ma'nosi yo'q: ularning har biri nolga teng ehtimolga ega. Biroq, ma'lum bir ma'noda, uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchining qiymatlari orasida "ko'proq va kamroq ehtimol" mavjud. Misol uchun, hech kim tasodifiy o'zgaruvchining qiymati - tasodifiy duch kelgan odamning balandligi - 170 sm - 220 sm dan ko'proq bo'lishiga shubha qilishi dargumon, garchi bir va boshqa qiymat amalda sodir bo'lishi mumkin. Uzluksiz tasodifiy miqdorning taqsimlanish funksiyasi va ehtimollik zichligi Faqat uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchilar uchun mantiqiy bo'lgan taqsimot qonuni sifatida taqsimot zichligi yoki ehtimollik zichligi tushunchasi kiritilgan. Keling, uzluksiz tasodifiy miqdor va diskret tasodifiy miqdor uchun taqsimot funktsiyasining ma'nosini taqqoslash orqali yondashamiz. Demak, tasodifiy miqdorning taqsimot funksiyasi (ham diskret, ham uzluksiz) yoki integral funktsiya tasodifiy o'zgaruvchining qiymati bo'lish ehtimolini aniqlaydigan funksiya deyiladi X chegara qiymatidan kam yoki unga teng X. Uning qiymatlari nuqtalarida diskret tasodifiy o'zgaruvchi uchun x1 , x 2 , ..., x men,... ehtimolliklarning konsentrlangan massalari p1 , p 2 , ..., p men,..., va barcha massalar yig'indisi 1 ga teng. Keling, bu talqinni uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchiga o'tkazamiz. Tasavvur qiling-a, 1 ga teng massa alohida nuqtalarda to'plangan emas, balki x o'qi bo'ylab doimiy ravishda "yog'langan". ho'kiz bir oz notekis zichlik bilan. Har qanday saytdagi tasodifiy o'zgaruvchiga tegish ehtimoli D x Ushbu bo'limga tegishli bo'lgan massa sifatida va ushbu bo'limdagi o'rtacha zichlik - massaning uzunlikka nisbati sifatida talqin qilinadi. Biz hozirgina ehtimollar nazariyasiga muhim tushunchani kiritdik: taqsimot zichligi. | | Bosh sahifa Aloqalar Bosh sahifa Turli holatlarga qarab ma'lum qiymatlarni qabul qilishi mumkin bo'lgan o'zgaruvchidir va tasodifiy miqdor uzluksiz deyiladi |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd.html#LABORATORİYA_PRAKTİKUMU._(_4_saat_)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

| Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd | Sana | 01.01.2020 | Hajmi | 19,83 Kb. | | #7642 | Turi | Dərs | XI FİZİKA. ( Həftədə 2 saat, illik 68 saat. ) № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 1. 2-3. 4. 5-6. 7-8. 9-10. 11. 12-13 14. 15. 16-17 18-19 20-21 22. 23-24 | 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 2.1 2.2 2.3 2.4 | ELEKTRODİNAMİKA. I fəsil. Elektrik yükü və elektromaqnit sahəsi.( 14 saat) Elektrik yükü və onun xüsusiyyətləri. Elektromaqnit sahəsi. Lorens qüvvəsi. Məsələ həlli. Vakuumda sabit elektrik sahəsi.Elektrik sahəsində yükün yerdəyişməsi zamanı görülən iş.Potensial və potensiallar fərqi. Məsələ həlli. Sabit maqnit sahəsi. Amper qüvvvəsi. Naqillər və dielektriklər elektrik sahəsində. Kondensator. Elektik tutumu. Kondensatorların ardıcıl və paralel birləşdirilməsi. Elektrik sahəsinin enerjisi və enerji sıxlığı. Məsələ həlli. II fəsil. Müxtəlif mühitlərdə sabit elektrik cərəyanı. ( 17 saat ) Metalların elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Naqillərdə sabit elektrik cərəyanı. Dövrə hissəsi üçün Om qanunu. Müqavimət. Metalların müqavimətinin temperaturdan asılılığı. Məsələ həlli. Kənar qüvvələr. Elektrik hərəkət qüvvəsi.Tam dövrə üçün Om qanunu. Məsələ həlli. Vakuumda elektrik cərəyanı. Vakuum diodu. Elektron şüa borusu. | 14 1 2 1 2 2 2 1 2 1 17 1 2 2 2 1 2 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 25. 26-27 28. 29. 30. 31. 32. 33-34 35-36 37. 38. 39-40 41. 42-43 44. 45-46 47-48 49. | 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 | Qazlarda elektrik cərəyanı. Qeyri-müstəqil və müstəqil boşalmalar. Elektrolit məhlullarda elektrik cərəyanı.Elektroliz qanunu. Elektrolizin texnikada tətbiqləri. Məsələ həlli. Yarımkeçiricilərdə elektrik cərəyanı. Məxsusi və aşkar keçiricilik. p-n keçid. Yarımkeçirici diod. Tranzistor. Yarımkeçirici qurğular. Onlardan texnika və istehsalatda istifadə edilməsi. ( əlavə oxu üçün) III fəsil. Dəyişən elektromaqnit sahəsi. ( 17 saat ) Maqnit seli. Elektromaqnit induksiya hadisəsi. Öz-özünə induksiya hadisəsi. Maqnit sahəsinin enerjisi. Rəqs konturu. Elektromaqnit rəqsləri. Dəyişən cərəyan. Dəyişən cərəyanın gücü. Dəyişən cərəyan dövrəsində aktiv müqavimət. Kondensator qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. İnduktiv sarğac qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. Dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanunu. Elektrik enerjisinin ötürülməsi. Transformator. Elektromaqnit dalğaları. Radiorabitənin prinsipləri. İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası və difraksiyası. İşığın və dispersiyası polyarizasiyası. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 16 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. | 1 2 1 1 1 1 17 1 2 2 1 1 2 1 2 1 2 2 1 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 50-51 52-53 54. 55. 56-57 58-59 60-61 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. | 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 1. 2. 3. 4. | Fotoeffekt. Foton və onun xassələri. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. Məcburi şüalanma. Lazer. Mikrozərrəciklərin ikili -- dalğa-zərrəcik təbiəti. De-Broyl dalğaları. Qeyri müəyyənlik prinsipi. Atom nüvəsinin tərkibi. Nüvə qüvvələri.Nüvənin rabitə enerjisi. Nüvə reaksiyaları. Nüvə enerjisi və ondan istifadə. Zəncirvari nüvə reaksiyası. İstilik nüvə reaksiyaları. Elementar zərrəciklər. Zərrəciklərin qeydə alınma üsulları. LABORATORİYA PRAKTİKUMU. ( 4 saat ) Transformatorun qurluşunun və iş prinsipinin öyrənilməsi. Radioqəbuledicinin içləyən modelinin yığilması. Difraksiya qəfəsi vasitəsi ilə işığın dalğa uzunluğunun təyini. Fotoeffekt hadisəsinin öyrənilməsi. | 2 2 1 1 2 2 2 1 1 1 4 1 1 1 1 | | | | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd.html#IV_fəsil._Kvant_fizikası._(_16_saat_)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

| Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd | Sana | 01.01.2020 | Hajmi | 19,83 Kb. | | #7642 | Turi | Dərs | XI FİZİKA. ( Həftədə 2 saat, illik 68 saat. ) № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 1. 2-3. 4. 5-6. 7-8. 9-10. 11. 12-13 14. 15. 16-17 18-19 20-21 22. 23-24 | 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 2.1 2.2 2.3 2.4 | ELEKTRODİNAMİKA. I fəsil. Elektrik yükü və elektromaqnit sahəsi.( 14 saat) Elektrik yükü və onun xüsusiyyətləri. Elektromaqnit sahəsi. Lorens qüvvəsi. Məsələ həlli. Vakuumda sabit elektrik sahəsi.Elektrik sahəsində yükün yerdəyişməsi zamanı görülən iş.Potensial və potensiallar fərqi. Məsələ həlli. Sabit maqnit sahəsi. Amper qüvvvəsi. Naqillər və dielektriklər elektrik sahəsində. Kondensator. Elektik tutumu. Kondensatorların ardıcıl və paralel birləşdirilməsi. Elektrik sahəsinin enerjisi və enerji sıxlığı. Məsələ həlli. II fəsil. Müxtəlif mühitlərdə sabit elektrik cərəyanı. ( 17 saat ) Metalların elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Naqillərdə sabit elektrik cərəyanı. Dövrə hissəsi üçün Om qanunu. Müqavimət. Metalların müqavimətinin temperaturdan asılılığı. Məsələ həlli. Kənar qüvvələr. Elektrik hərəkət qüvvəsi.Tam dövrə üçün Om qanunu. Məsələ həlli. Vakuumda elektrik cərəyanı. Vakuum diodu. Elektron şüa borusu. | 14 1 2 1 2 2 2 1 2 1 17 1 2 2 2 1 2 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 25. 26-27 28. 29. 30. 31. 32. 33-34 35-36 37. 38. 39-40 41. 42-43 44. 45-46 47-48 49. | 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 | Qazlarda elektrik cərəyanı. Qeyri-müstəqil və müstəqil boşalmalar. Elektrolit məhlullarda elektrik cərəyanı.Elektroliz qanunu. Elektrolizin texnikada tətbiqləri. Məsələ həlli. Yarımkeçiricilərdə elektrik cərəyanı. Məxsusi və aşkar keçiricilik. p-n keçid. Yarımkeçirici diod. Tranzistor. Yarımkeçirici qurğular. Onlardan texnika və istehsalatda istifadə edilməsi. ( əlavə oxu üçün) III fəsil. Dəyişən elektromaqnit sahəsi. ( 17 saat ) Maqnit seli. Elektromaqnit induksiya hadisəsi. Öz-özünə induksiya hadisəsi. Maqnit sahəsinin enerjisi. Rəqs konturu. Elektromaqnit rəqsləri. Dəyişən cərəyan. Dəyişən cərəyanın gücü. Dəyişən cərəyan dövrəsində aktiv müqavimət. Kondensator qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. İnduktiv sarğac qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. Dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanunu. Elektrik enerjisinin ötürülməsi. Transformator. Elektromaqnit dalğaları. Radiorabitənin prinsipləri. İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası və difraksiyası. İşığın və dispersiyası polyarizasiyası. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 16 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. | 1 2 1 1 1 1 17 1 2 2 1 1 2 1 2 1 2 2 1 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 50-51 52-53 54. 55. 56-57 58-59 60-61 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. | 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 1. 2. 3. 4. | Fotoeffekt. Foton və onun xassələri. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. Məcburi şüalanma. Lazer. Mikrozərrəciklərin ikili -- dalğa-zərrəcik təbiəti. De-Broyl dalğaları. Qeyri müəyyənlik prinsipi. Atom nüvəsinin tərkibi. Nüvə qüvvələri.Nüvənin rabitə enerjisi. Nüvə reaksiyaları. Nüvə enerjisi və ondan istifadə. Zəncirvari nüvə reaksiyası. İstilik nüvə reaksiyaları. Elementar zərrəciklər. Zərrəciklərin qeydə alınma üsulları. LABORATORİYA PRAKTİKUMU. ( 4 saat ) Transformatorun qurluşunun və iş prinsipinin öyrənilməsi. Radioqəbuledicinin içləyən modelinin yığilması. Difraksiya qəfəsi vasitəsi ilə işığın dalğa uzunluğunun təyini. Fotoeffekt hadisəsinin öyrənilməsi. | 2 2 1 1 2 2 2 1 1 1 4 1 1 1 1 | | | | | |

http://kompy.info/muhazire-cihazqayrmada-kompyuter-texnologiyas-fenni-haqqnda-um.html

Mühazirə Cihazqayırmada kompyuter texnologiyası fənni haqqında ümumi məlumat

| Mühazirə Cihazqayırmada kompyuter texnologiyası fənni haqqında ümumi məlumat | bet | 1/31 | Sana | 12.01.2024 | Hajmi | 2,28 Mb. | | #135892 | Turi | Mühazirə | Bog'liq Cihazqayırmada kompyuter texnologiyası mühazirələr Mühazirə 1. Cihazqayırmada kompyuter texnologiyası fənni haqqında ümumi məlumat. Müasir dünyada istənilən müəssənin iqtisadi fəaliyyətinin əsas məqsədi özü üçün maksimum mənfəət əldə etmək şərti ilə sifarişçilərin və istehlakçıların tələblərini ödəməkdir. Bununla yanaşı müəssələrin əsas məqsədlərindən biri də beynəlxalq standartlaraın tələblərinə uyğun məhsul istehsal etməlidir, o cümlədən ISO 1900-2000. Qoyulmuş məqsədə nail olmaq – çoxplanlı məsələdir, bunun üçün müəssənin bütün üzvləri hərə öz sahəsində çox ciddi yaradıcı yanaşmalıdırlar. Bunu yalnız o vaxt həll etmək olar ki, rəhbərdən tutmuş adi işçiyə qədər hərə öz sahəsində optimal qərarlar qəbul edə bilsin. Mütəxəssislərin əsas vəzifəsi onların düzgün qərar verməsidir, səhv qərarların yaratdığı problemləri düzəltmək yox, bu məsələlərin effektiv həlli XXI əsirdə, yalnız kompüter texnalogiyalarının düzgün tətbiqi ilə mümkündür. Tarixin gedişi onu göstərir ki, hər əsirdə insanın yaşayış şəraitini yaxşılaşdıran yeniliklər olur. Bu baxımdan XX əsrin fundamental nailiyyətlərindən biri də kompüter texnikası oldu. Bu nailiyyət insan fəaliyyətinin əsas istiqamətlərində inqilabi dəyişiliklərə gətirib çıxardı. Bunlara konstruksiya və onların emal texnalogiyalrlnı, idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi və avtomatlaşdırılmasına kimi məsələlərinə yeni yanaşma metodları hazırlandı. Bu ümumi tendensiya təkcə fərdi kompüterlərin çoxalmasına və tətbiqinin artmasına deyil həmçinin, telekomunikasiya, şəbəkələr, o cümlədən internetin inkişafına və yaranmasına gətirdi. Bu faktlar kompüter informasiya texnalogiyalarının inkişafını aktuallaşdırdı. Beləliklə də XX əsirin 80-ci illərindən başa düşülməya başlandı ki, informasiya resusları istənilən dövlətin təbii resuslarından da daha qiymətlidir. Məlum oldu ki, müasir bazarda müəssələrin və firmaların rəqabətə tab gətirməsi üçün öz faliyyətlərində informasiya kompüter texnalogiyalarından (İKT) geniş istifadə etməlidirlər. Məhz İT proqressiv texnalogiyalarla birlikdə istənilən müəssənin effektivliyini ciddi surətdə artırır. Beləliklə də sifarişçinin istədiyi məhsulu isehsal etmək üçün texnaloji prosesi çox surətlə dəyişməklə vaxta qənaət etmək olur. XX əsrin axırlarında başlamış bəzi sahələrin ayrı-ayrı strukturunda kompüter texnalogiyalarının tətbiqi lazımı nəticəni vermədi, çünki İT tətbiq olunmamış strukturlar tam avtomatlaşdırmaya mane olurdu və bu da son nəticədə İT tətbiqini minimuma endirirdi. İT tətbiqinin bəzi sahələri aşağıda verilmişdir: Sadə qeydiyyat və mühasibatlıq funksiylarını sənədləşdirmələrinin avtomatlaşdırmaq üçün avtomatik idarəetmə sistemi (AİS); Konstruksiyada avtomatik layihələndirmə sistemləri (ALS) (CAD - Computer Aided Design), adi çertyoj lövhəsi və kulman elektron kulmanla əvəz edilirdi; Texnaloji proseslərin ALS-i (CAM — Computer Aided Manufacturing), texnolji sənədlərin avtomatik hazırlanması və RPİ (rəqəmli proqramlı idarə) dəzgahlar üçün idarəedici proqramlar; Mühəndis hesablamalarının avtomatlaşdırılması (CAE - Computer Aided Engineering) və s. Bütün bu sistemlər əsasən ayrı-ayrı hesablama platformalarında yaradıldığından bir-birinə uyğunlaşdırılmamış olurdu və onlar arasında əlaqə yaratmaq çox çətinlik törədirdi. Bu sistemlər demək olardı ki, avtonom işləyirdi. İstehsalın və prosesslərin kəskin artdığı vaxtlarda isə sistemin effektivliyini aşağı düşürdü. Buna baxmayaraq avtonom rejimdə işləyən bu sistemlər İKT sahəsində müsbət vərdişlər yaratdı. Həmçinin bizə aydın oldu ki, inteqrasiya olunmuş sistemlər nə qədər vacibdir və vahid kompleksdə İT tətbiqi hansı üstünlüklər verər. Ona görə də bu sistem “inteqrasiya olunmuş avtomatik idarəetmə sistemi” adlandırıldı (İAİS) (CIM — Computer Integrated Manufacturing). İAİS-i ilk dəfə yüksək avtomatlaşdırılmış çevik istehsal komplekslərinə və tam avtomatlaşdırılmış istehsala tətbiq olunmuşdur. İAİS-in yaradılması ilə müəssə tərəfindən istehsal olunan məhsulların bütün həyat tsikliniə (HT) vahid informasiya məkanında (VİM) və ya İnteqrasiya oulunmuş informasiya məkanında (İİM) izləmək mümkün oldu. Məhz VİM və İKT ideyası ilk dəfə ABŞ-da CALS (son vaxtlar Commerce At Light Speed- yüksəksürətli kommersiya kimi başa düşülən) sistemini yaratdı. Bu ideyanın yaranmasında və beynəlxalq standarta çevrilməsində ABŞ-ın müdafiyə Nazirliyinin böyük rolu ulmuşdur. Bu da dövlət orqanları ilə komersiya müəssılri arasında çevik informasiya əlaqələrinin yaradılması və məhsulların göndərilməsi, sonrakı istismarı, bir sözlə HT izləməyə imkan verdi. CALS- yüksəksürətli kommersiya abvveryaturası əsasən internetin inkişafı ilə əlaqədar yaranmışdır, yəni alqı və satqı əməliyyatları daimi inkişaf edən internet vasitəsi ilə yerinə yetirilirdi. Bu əməliyyatlar vaxtı tərəflər bir-biri ilə kağısız elektron vasitəsi ilə yerinə yetirilirdi və bəzən hüququ statusu adi imza ilə eyni olan elektron imzalarla (Eİ) təsdiqlənirdi. Elektron mübadilə çox yüksək tempdə sürətlə yerinə yetirilir. Bununla yanaşı informasiyanın vahid məkanda yerləşdirilməsi də çox vacibdir. Məlum olduğu kimi hər bir müəssədə muhasibatlıq, giriş bürosu və kadırlar şöbəsi vardır. Hal hazırda onlar eyni VİM yerləşdirilirlər. Bu bölmələr üçün vahid informasiya obyekti müəssənin işçiləridir. Müəssələrdən birində müəssənin informasiya sistemini işləmiş işçilər onun vahidliyini tam qoruya bilməmişlər. Kadrlar şöbəsində əməkdaşlardan biri qovulur. Bu məlumat giriş bürosuna daxil olmur və orada o, işə çıxmayan kimi qeyd edilir, bu məlumat mühasibatlığa daxil olur və araşdırmalar başlayır. Bu da öz növbəsində əlavə əmək və maddi resusların sərfinə gətirir. Digər misalda eyni müəssədə bir bölmə zavodda istifadə edilən kəsici alətlərin bazasının hazırlanmasına bir il vaxt sərf edir. Lakin həmin müəssənin digər bölməsində bu baza çoxdan hazır imiş. Əgər kəsici alətlər haqqında məlumatlar bazası müəssənin ümumi bazasında otursa idi bu qədər artıq iş görülməzdi. Hal hazırda məlumatlar bazası şəkilində yaradılan çoxistifadəli informasiya sistemləri, bütün HT –ni izləyən vahid informasiya məkanın əsasını təşkil edir. CALS-ın konsepsiyasında müəssənin idarəedilməsində bəzi dəyşiliklər nəzərdə tutulur. Əgər əvvələr müəssənin idarəedilməsində əsas məqsədi gəlir əldə etmək idisə artıq bu fikir kökündən dəyişmişdir, əsasəndə cihazqayırma müəssələrində. Müasir müəssələrin əsas məqsədi minimum əmək sərf etməklə kefiyyətli məhsul istehsal etmək və onu vaxtında istehlahçıya çatdırmaqdır. | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd.html#III_fəsil._Dəyişən_elektromaqnit_sahəsi._(_17_saat_)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

| Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd | Sana | 01.01.2020 | Hajmi | 19,83 Kb. | | #7642 | Turi | Dərs | XI FİZİKA. ( Həftədə 2 saat, illik 68 saat. ) № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 1. 2-3. 4. 5-6. 7-8. 9-10. 11. 12-13 14. 15. 16-17 18-19 20-21 22. 23-24 | 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 2.1 2.2 2.3 2.4 | ELEKTRODİNAMİKA. I fəsil. Elektrik yükü və elektromaqnit sahəsi.( 14 saat) Elektrik yükü və onun xüsusiyyətləri. Elektromaqnit sahəsi. Lorens qüvvəsi. Məsələ həlli. Vakuumda sabit elektrik sahəsi.Elektrik sahəsində yükün yerdəyişməsi zamanı görülən iş.Potensial və potensiallar fərqi. Məsələ həlli. Sabit maqnit sahəsi. Amper qüvvvəsi. Naqillər və dielektriklər elektrik sahəsində. Kondensator. Elektik tutumu. Kondensatorların ardıcıl və paralel birləşdirilməsi. Elektrik sahəsinin enerjisi və enerji sıxlığı. Məsələ həlli. II fəsil. Müxtəlif mühitlərdə sabit elektrik cərəyanı. ( 17 saat ) Metalların elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Naqillərdə sabit elektrik cərəyanı. Dövrə hissəsi üçün Om qanunu. Müqavimət. Metalların müqavimətinin temperaturdan asılılığı. Məsələ həlli. Kənar qüvvələr. Elektrik hərəkət qüvvəsi.Tam dövrə üçün Om qanunu. Məsələ həlli. Vakuumda elektrik cərəyanı. Vakuum diodu. Elektron şüa borusu. | 14 1 2 1 2 2 2 1 2 1 17 1 2 2 2 1 2 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 25. 26-27 28. 29. 30. 31. 32. 33-34 35-36 37. 38. 39-40 41. 42-43 44. 45-46 47-48 49. | 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 | Qazlarda elektrik cərəyanı. Qeyri-müstəqil və müstəqil boşalmalar. Elektrolit məhlullarda elektrik cərəyanı.Elektroliz qanunu. Elektrolizin texnikada tətbiqləri. Məsələ həlli. Yarımkeçiricilərdə elektrik cərəyanı. Məxsusi və aşkar keçiricilik. p-n keçid. Yarımkeçirici diod. Tranzistor. Yarımkeçirici qurğular. Onlardan texnika və istehsalatda istifadə edilməsi. ( əlavə oxu üçün) III fəsil. Dəyişən elektromaqnit sahəsi. ( 17 saat ) Maqnit seli. Elektromaqnit induksiya hadisəsi. Öz-özünə induksiya hadisəsi. Maqnit sahəsinin enerjisi. Rəqs konturu. Elektromaqnit rəqsləri. Dəyişən cərəyan. Dəyişən cərəyanın gücü. Dəyişən cərəyan dövrəsində aktiv müqavimət. Kondensator qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. İnduktiv sarğac qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. Dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanunu. Elektrik enerjisinin ötürülməsi. Transformator. Elektromaqnit dalğaları. Radiorabitənin prinsipləri. İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası və difraksiyası. İşığın və dispersiyası polyarizasiyası. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 16 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. | 1 2 1 1 1 1 17 1 2 2 1 1 2 1 2 1 2 2 1 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 50-51 52-53 54. 55. 56-57 58-59 60-61 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. | 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 1. 2. 3. 4. | Fotoeffekt. Foton və onun xassələri. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. Məcburi şüalanma. Lazer. Mikrozərrəciklərin ikili -- dalğa-zərrəcik təbiəti. De-Broyl dalğaları. Qeyri müəyyənlik prinsipi. Atom nüvəsinin tərkibi. Nüvə qüvvələri.Nüvənin rabitə enerjisi. Nüvə reaksiyaları. Nüvə enerjisi və ondan istifadə. Zəncirvari nüvə reaksiyası. İstilik nüvə reaksiyaları. Elementar zərrəciklər. Zərrəciklərin qeydə alınma üsulları. LABORATORİYA PRAKTİKUMU. ( 4 saat ) Transformatorun qurluşunun və iş prinsipinin öyrənilməsi. Radioqəbuledicinin içləyən modelinin yığilması. Difraksiya qəfəsi vasitəsi ilə işığın dalğa uzunluğunun təyini. Fotoeffekt hadisəsinin öyrənilməsi. | 2 2 1 1 2 2 2 1 1 1 4 1 1 1 1 | | | | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd.html#ELEKTRODİNAMİKA._I_fəsil._Elektrik_yükü_və_elektromaqnit_sahəsi.(_14_saat)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

| Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd | Sana | 01.01.2020 | Hajmi | 19,83 Kb. | | #7642 | Turi | Dərs | XI FİZİKA. ( Həftədə 2 saat, illik 68 saat. ) № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 1. 2-3. 4. 5-6. 7-8. 9-10. 11. 12-13 14. 15. 16-17 18-19 20-21 22. 23-24 | 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 2.1 2.2 2.3 2.4 | ELEKTRODİNAMİKA. I fəsil. Elektrik yükü və elektromaqnit sahəsi.( 14 saat) Elektrik yükü və onun xüsusiyyətləri. Elektromaqnit sahəsi. Lorens qüvvəsi. Məsələ həlli. Vakuumda sabit elektrik sahəsi.Elektrik sahəsində yükün yerdəyişməsi zamanı görülən iş.Potensial və potensiallar fərqi. Məsələ həlli. Sabit maqnit sahəsi. Amper qüvvvəsi. Naqillər və dielektriklər elektrik sahəsində. Kondensator. Elektik tutumu. Kondensatorların ardıcıl və paralel birləşdirilməsi. Elektrik sahəsinin enerjisi və enerji sıxlığı. Məsələ həlli. II fəsil. Müxtəlif mühitlərdə sabit elektrik cərəyanı. ( 17 saat ) Metalların elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Naqillərdə sabit elektrik cərəyanı. Dövrə hissəsi üçün Om qanunu. Müqavimət. Metalların müqavimətinin temperaturdan asılılığı. Məsələ həlli. Kənar qüvvələr. Elektrik hərəkət qüvvəsi.Tam dövrə üçün Om qanunu. Məsələ həlli. Vakuumda elektrik cərəyanı. Vakuum diodu. Elektron şüa borusu. | 14 1 2 1 2 2 2 1 2 1 17 1 2 2 2 1 2 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 25. 26-27 28. 29. 30. 31. 32. 33-34 35-36 37. 38. 39-40 41. 42-43 44. 45-46 47-48 49. | 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 | Qazlarda elektrik cərəyanı. Qeyri-müstəqil və müstəqil boşalmalar. Elektrolit məhlullarda elektrik cərəyanı.Elektroliz qanunu. Elektrolizin texnikada tətbiqləri. Məsələ həlli. Yarımkeçiricilərdə elektrik cərəyanı. Məxsusi və aşkar keçiricilik. p-n keçid. Yarımkeçirici diod. Tranzistor. Yarımkeçirici qurğular. Onlardan texnika və istehsalatda istifadə edilməsi. ( əlavə oxu üçün) III fəsil. Dəyişən elektromaqnit sahəsi. ( 17 saat ) Maqnit seli. Elektromaqnit induksiya hadisəsi. Öz-özünə induksiya hadisəsi. Maqnit sahəsinin enerjisi. Rəqs konturu. Elektromaqnit rəqsləri. Dəyişən cərəyan. Dəyişən cərəyanın gücü. Dəyişən cərəyan dövrəsində aktiv müqavimət. Kondensator qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. İnduktiv sarğac qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. Dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanunu. Elektrik enerjisinin ötürülməsi. Transformator. Elektromaqnit dalğaları. Radiorabitənin prinsipləri. İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası və difraksiyası. İşığın və dispersiyası polyarizasiyası. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 16 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. | 1 2 1 1 1 1 17 1 2 2 1 1 2 1 2 1 2 2 1 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 50-51 52-53 54. 55. 56-57 58-59 60-61 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. | 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 1. 2. 3. 4. | Fotoeffekt. Foton və onun xassələri. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. Məcburi şüalanma. Lazer. Mikrozərrəciklərin ikili -- dalğa-zərrəcik təbiəti. De-Broyl dalğaları. Qeyri müəyyənlik prinsipi. Atom nüvəsinin tərkibi. Nüvə qüvvələri.Nüvənin rabitə enerjisi. Nüvə reaksiyaları. Nüvə enerjisi və ondan istifadə. Zəncirvari nüvə reaksiyası. İstilik nüvə reaksiyaları. Elementar zərrəciklər. Zərrəciklərin qeydə alınma üsulları. LABORATORİYA PRAKTİKUMU. ( 4 saat ) Transformatorun qurluşunun və iş prinsipinin öyrənilməsi. Radioqəbuledicinin içləyən modelinin yığilması. Difraksiya qəfəsi vasitəsi ilə işığın dalğa uzunluğunun təyini. Fotoeffekt hadisəsinin öyrənilməsi. | 2 2 1 1 2 2 2 1 1 1 4 1 1 1 1 | | | | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd.html#II_fəsil._Müxtəlif_mühitlərdə_sabit_elektrik_cərəyanı._(_17_saat_)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

| Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd | Sana | 01.01.2020 | Hajmi | 19,83 Kb. | | #7642 | Turi | Dərs | XI FİZİKA. ( Həftədə 2 saat, illik 68 saat. ) № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 1. 2-3. 4. 5-6. 7-8. 9-10. 11. 12-13 14. 15. 16-17 18-19 20-21 22. 23-24 | 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 2.1 2.2 2.3 2.4 | ELEKTRODİNAMİKA. I fəsil. Elektrik yükü və elektromaqnit sahəsi.( 14 saat) Elektrik yükü və onun xüsusiyyətləri. Elektromaqnit sahəsi. Lorens qüvvəsi. Məsələ həlli. Vakuumda sabit elektrik sahəsi.Elektrik sahəsində yükün yerdəyişməsi zamanı görülən iş.Potensial və potensiallar fərqi. Məsələ həlli. Sabit maqnit sahəsi. Amper qüvvvəsi. Naqillər və dielektriklər elektrik sahəsində. Kondensator. Elektik tutumu. Kondensatorların ardıcıl və paralel birləşdirilməsi. Elektrik sahəsinin enerjisi və enerji sıxlığı. Məsələ həlli. II fəsil. Müxtəlif mühitlərdə sabit elektrik cərəyanı. ( 17 saat ) Metalların elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Naqillərdə sabit elektrik cərəyanı. Dövrə hissəsi üçün Om qanunu. Müqavimət. Metalların müqavimətinin temperaturdan asılılığı. Məsələ həlli. Kənar qüvvələr. Elektrik hərəkət qüvvəsi.Tam dövrə üçün Om qanunu. Məsələ həlli. Vakuumda elektrik cərəyanı. Vakuum diodu. Elektron şüa borusu. | 14 1 2 1 2 2 2 1 2 1 17 1 2 2 2 1 2 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 25. 26-27 28. 29. 30. 31. 32. 33-34 35-36 37. 38. 39-40 41. 42-43 44. 45-46 47-48 49. | 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 | Qazlarda elektrik cərəyanı. Qeyri-müstəqil və müstəqil boşalmalar. Elektrolit məhlullarda elektrik cərəyanı.Elektroliz qanunu. Elektrolizin texnikada tətbiqləri. Məsələ həlli. Yarımkeçiricilərdə elektrik cərəyanı. Məxsusi və aşkar keçiricilik. p-n keçid. Yarımkeçirici diod. Tranzistor. Yarımkeçirici qurğular. Onlardan texnika və istehsalatda istifadə edilməsi. ( əlavə oxu üçün) III fəsil. Dəyişən elektromaqnit sahəsi. ( 17 saat ) Maqnit seli. Elektromaqnit induksiya hadisəsi. Öz-özünə induksiya hadisəsi. Maqnit sahəsinin enerjisi. Rəqs konturu. Elektromaqnit rəqsləri. Dəyişən cərəyan. Dəyişən cərəyanın gücü. Dəyişən cərəyan dövrəsində aktiv müqavimət. Kondensator qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. İnduktiv sarğac qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi. Dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanunu. Elektrik enerjisinin ötürülməsi. Transformator. Elektromaqnit dalğaları. Radiorabitənin prinsipləri. İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası və difraksiyası. İşığın və dispersiyası polyarizasiyası. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 16 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. | 1 2 1 1 1 1 17 1 2 2 1 1 2 1 2 1 2 2 1 | | | № | Dərs | M ö v z u l a r. | Saat | Tarix | Qeyd | 50-51 52-53 54. 55. 56-57 58-59 60-61 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. | 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 1. 2. 3. 4. | Fotoeffekt. Foton və onun xassələri. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. Məcburi şüalanma. Lazer. Mikrozərrəciklərin ikili -- dalğa-zərrəcik təbiəti. De-Broyl dalğaları. Qeyri müəyyənlik prinsipi. Atom nüvəsinin tərkibi. Nüvə qüvvələri.Nüvənin rabitə enerjisi. Nüvə reaksiyaları. Nüvə enerjisi və ondan istifadə. Zəncirvari nüvə reaksiyası. İstilik nüvə reaksiyaları. Elementar zərrəciklər. Zərrəciklərin qeydə alınma üsulları. LABORATORİYA PRAKTİKUMU. ( 4 saat ) Transformatorun qurluşunun və iş prinsipinin öyrənilməsi. Radioqəbuledicinin içləyən modelinin yığilması. Difraksiya qəfəsi vasitəsi ilə işığın dalğa uzunluğunun təyini. Fotoeffekt hadisəsinin öyrənilməsi. | 2 2 1 1 2 2 2 1 1 1 4 1 1 1 1 | | | | | |

http://kompy.info/muhazire-giris-fennin-tedrisinin-meqsedi-ve-esas-meseleleri.html

Mühazirə Giriş. Fənnin tədrisinin məqsədi və əsas məsələləri

| Mühazirə Giriş. Fənnin tədrisinin məqsədi və əsas məsələləri | bet | 1/4 | Sana | 13.06.2024 | Hajmi | 27,09 Kb. | | #263435 | Turi | Mühazirə | Bog'liq Mühazirə 1 Mühazirə 1. Giriş. Fənnin tədrisinin məqsədi və əsas məsələləri. G İ R İ Ş Optik telekommunikasiya şəbəkələrində (OTŞ) optik telekommunikasiya sistemlərinin (OTS) tətbiq edilməsi cəmiyyətin müxtəlif növ qlobal informasiya mübadiləsi ilə təmin olunması ilə bağlıdır. Bu problemin həlli bütün Yer kürəsini əhatə edən rabitənin təşkili yeni texnologiyalı OTŞ-lərin qurulmasını və məlumatların ötürülməsini tələb edir. Bu problemin həlli zamanı kosmik, yerüstü efir, o cümlədən, sürətlə inkişaf edən mobil və kabel şəbəkələrinin bütün telekommunikasiya vasitələrindən istifadə edilir. OTŞ-lərin qurulmasının əsası artıq qoyulmuş və onun əsas təşkiledicilərindən biri də veriliş mühiti kimi istifadə olunan optik-lifli rabitə xətləridir (OLRX). OTŞ-lərdə OLRX-lərinin istifadə olunması və optik lif (OL) üzrə informasiyanın ötürülməsinin bir sıra üstünlükləri vardır: geniş buraxma zolağı - son dərəcə yüksək daşıyıcı tezliyi 1014Hs-dir. Bu bir OL üzrə saniyədə bir neçə Terabit informasiya selini ötürmək üçün potensial imkan verir. Böyük buraxma zolağı mis naqilli və ya digər informasiya veriliş mühiti ilə müqayisədə OL-in ən vacib üstünlüklərindən biridir; OL üzrə veriliş zamanı optik siqnalın (OS) sönməsinin kiçik olması. Hazırda xarici istehsalçıların istehsal etdiyi OL üzrə veriliş zamanı dalğa uzunluğu 1,55 mkm olduqda kilometrik sönmə 0,2...0,3 dB-dir. Zəifləmə və dispersiyanın kiçik olması regeneratorlardan istifadə edilmədən uzunluğu 100 km və daha çox olan xətt traktını qurulmasına imkan verir; yüksək maneəyədavamlılığı. OL dielektrik materialdan hazırlandığına görə onu əhatə edən ətrafdakı mis kabelli dövrələr üzrə işləyən sistemlər və elektromaqnit şüalanması (yüksək gərginlik elektrik veriliş xətləri, elektrik mühərrikləri, elektrikləşdirilmiş dəmir yolu xətlərinin və s.) induksiyalaşdıra bilən elektrik avadanlıqları tərəfindən elektromaqnit təsirlərinə məruz qalmır. Çox OL-li kabellərdə də çoxcütlüklü mis kabellərə xas olan elektromaqnit şüalanmasının çarpaz təsiri problemi yaranmır; kiçik çəkiyə və həcmə malik olması. Optik rabitə kabelləri (ORK) eyni buraxma qabiliyyətinə malik mis kabellərlə müqayisədə daha az çəkiyə və həcmə malikdir; icazəsiz mübadixələdən yüksək mühafizə olunması. ORK demək olar ki, elektromaqnit sahəsi yaratmadığına görə ötürülən informasiyanı qəbul-veriliş prosesini pozmadan əldə etmək çox çətindir. Bu cür ORK-ləri yüksək tələblər irəli sürən inzibati, bank və digər bəzi xüsusi xidmətlərdə rabitə xətlərinin qurulması zamanı istifadə oluna bilər; | | |

http://kompy.info/akademik-litseylar-fizika-kursida-v3.html

Akademik litseylar fizika kursida

| Akademik litseylar fizika kursida | bet | 1/7 | Sana | 29.05.2024 | Hajmi | 166,05 Kb. | | #257132 | Bog'liq Ismoilov Bobur OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI FIZIKA YO’NALISHI 2-BOSQICH 122-GURUH TALABASI ISMOILOV BOBURNING FIZIKA O’QITISH METODIKASI FANIDAN “AKADEMIK LITSEYLAR FIZIKA KURSIDA “MEXANIKA” BO’LIMINI BAYON QILISH USLUBI” MAVZUSIDA YOZGAN KURS ISHI TAYYORLADI: QABUL QILDI: MUNDARIJA KIRISH………………………………………………………………………. 3 I BOB. AKADEMIK LITSEYLARDA “MEXANIKA” BO’LIMINI O’QITISH…………………………………………………………………….. 6 1.1 Fizika kursida mexanikaning tutgan o’rni va uning o’qitilishi…………… 6 1.2 Fizika faninidagi mexanika bo’limini o’qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish……………………………………………………………………. 9 II BOB. AKADEMIK LITSEYDA O’QUV JARAYONI………………… 12 2.1 Akademik litseyda o‘quv predmeti……………………………………….. 12 2.2 Akademik litseylar fizika ta’limini shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiya asosida tashkil etish mexanika bo‘limi misolida………………… 15 III XULOSA…………………………………………………………………. 25 IV FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………….. 27 Kirish Prezident Shavkat Mirziyoyev O‘zbekiston Milliy universitetida oliy ta’lim va ilmiy-tadqiqot muassasalari rahbarlari, akademiklar, olimlar, yosh tadqiqotchilar bilan uchrashdi. Uchrashuvda ilmiy-tadqiqot ishlarini tijoratlashtirish, kadrlar tayyorlash va ularni moddiy, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash masalalari haqida so‘z bordi. Buyuk ajdodlarimiz o‘zlarining ilmiy va ijodiy kashfiyotlari bilan dunyoga ustozlik qilishgan. Boshqalarga ergashmagan, balki boshqalarni o‘z ortidan ergashtirgan. Biz ham ergashuvchi emas, ergashtiruvchi kuchga ega xalq bo‘lishimiz shart. Aks holda, taraqqiyot yo‘lidan chekkaga chiqib, yana tanazzul botqog‘iga botamiz. Ota-bobolarimiz erishgan marralarni osongina boy berib qo‘yamiz. Bu ajdodlar ruhiga, kelajak avlodlarimizga xiyonat emasmi? Bu sohada bugun shoshilinch choralar ko‘rmasak, ertaga kech bo‘ladi. Hozirgi vaqtda fizikaning asosiy yo’nalishlari, atom va yadro fizikasi, optika ildam rivojlanmoqda. Optika qisqa elektromagnit to’lqinlarga bog’langan fizik xodisalar to’g’risidagi bilimlar bo’lib, hozirgi zamon fizikasining asosiy yo’nalishi sifatida mustaxkam tasdiqdan o’tgan.Optikadagi o’sish asosan sifat jihatidan yangi yo’nalishlar hisobiga-chiziqli, optika, lazer texnikasi, kogerent optikasini shakllanishi, golografiya va ularning yangi optik sistemalar tamoillari asosida ishlab chiqish va takomillashtirishga borib taqaladi. Ma’lumki, hozirgi zamon fizikasi to’lqin optikasi yorug’likning tabiati to’g’risidagi va yorug’likning modda bilan ta’siri to’g’risidagi fandir. Fizik optika, yorug’likning to’lqin va kvant xossalarini izotrop va anizotrop muhitlardaenergiya nurlanishi, tarqalish qonunlarini o’rganadi. Ilmiy- texnik rivojlanishda fizik optika chegaralari, optik xodisalar nazariyasining chuqurlashishi va ularning amaliy qo’llanish sohalarining kengayishi xisobiga rivojlandi. Shuni xisobga olish kerakki, hozirgi zamon optikasining kelgusidagi rivojlanishi–bu nafaqat yorug’likning elektromagnit nazariyasining rivojlanishiga, fotonlar fizikasini rivojlanishidir. Shuning uchun ham, hozirgi zamon optikasi metod va asboblarini ishlashida mutaxassislar yorug’likning to’lqin va foton nazariyalarini birlashtiradilar. Biz uchun birinchi o‘rinda bolalarimizning ma'naviyati, bilimi, sog'ligi. Shuning uchun davlat tomonidan maktabgacha ta'limga katta e'tibor berilyapti va bu hali boshlanishi. Sizlarning vazifangiz bolalarning ko‘zidagi nurni ilg'ab olish, ularga yaxshi tarbiya berish, dedi Shavkat Mirziyoyev. Shu yerda Toshkent shahridagi maktabgacha ta'lim muassasalarining holati va ularni rivojlantirishga oid loyihalar namoyish etildi. Davlatimiz rahbari bu boradagi takliflarni ma'qullab, xususiy sherikchilik asosida yangi bog'chalar qurish, bolalarni qamrab olishni kengaytirish va kelgusida yuz foizga yetkazish zarurligini ta'kidladi. Bugungi zamon barcha sohalar qatorida ilm-fanni ham yangi bosqichga ko‘tarishni talab qilmoqda. Zotan, jamiyat oldida turgan dolzarb masalalarni ilm-fansiz yechish qiyin. Mazkur sohani va olimlarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash davlatimizning ustuvor vazifalaridandir. Bu boradagi ishlar bugun izchil va tizimli ravishda davom ettirilmoqda. Davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyevning yaqinda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademiklari faoliyatini takomil lashtirish va rag‘batlantirish to‘g‘risidagi farmonida mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida ilm-fanning o‘rnini yanada mustahkamlash, akademiklar faoliyatini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, yuqori malakali ilmiy kadrlar tayyorlash sifatini oshirishni rag‘batlantirish maqsadida bir qator muhim chora-tadbirlar belgilangan. O‘zbekiston Respublikasi inson huquqlari va erkinliklariga rioya etilishini, jamiyatning ma’naviy yangilanishini, ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishni, jahon hamjamiyatiga qo‘shilishni ta’minlaydigan demokratik huquqiy davlat va ochiq fuqarolik jamiyati qurmoqda. Inson, uning har tomonlama uyg‘un kamol topishi va farovonligi, shaxs manfaatlarini ro‘yobga chiqarishning sharoitlarini va ta’sirchan mexanizmlarini yaratish, eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulq-atvorning andozalarini o‘zgartirish respublikada amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchidir. Xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan, texnika va texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi “Ta’lim to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan bo‘lib, milliy tajribaning tahlili va ta’lim tizimidagi jahon miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda mo‘ljalni to‘g‘ri ola bilish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo‘naltirilgandir. Dastur kadrlar tayyorlash milliy modelini ro‘yobga chiqarishni, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb-hunar dasturlarini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta o‘zlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, psixologik-pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamiyat, davlat va oila oldida o‘z javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutadi. | | |

http://kompy.info/muhazireci-t-e-n-prof-i-meliyev-fenn-avtomatikanin-esaslari-mu-v2.html#AVTOMATİKANIN_İNKİŞAFININ_QISA_OÇERKİ_P_L_A_N

Mühazirəçi: T. E. N., Prof. İ. M.Əliyev FƏNN: avtomatikanin əsaslari mühazirə 1

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ MÜHƏNDİSLİK fakültəsi ELEKTRİK MÜHƏNDİSLİYİ kafedrası Mühazirəçi: T.E.N., PROF. İ.M.Əliyev FƏNN: AVTOMATİKANIN ƏSASLARI Mühazirə 1 MÖVZU: GİRİŞ FƏNNİN PREDMENTİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ. AVTOMATİKANIN İNKİŞAFININ QISA OÇERKİ P L A N - Giriş. - Fənnin predmenti və vəzifələri. - Avtomatikanın inkişafının qısa oçerki. ƏDƏBİYYAT - İ.M.Əliyev, Q.İ.Abbasov. Avtomatikanın əsasları. Gəncə 2008. - В.И.Загинайлов, Л.Н.Шеповалова. Основы автоматики. М.2001. - A.Ə.Əfəndizadə Avtomatik idarəetmə nəzəriyyəsi. Bakı 1981. GƏNCƏ 2011 G İ R İ Ş Müasir istehsalatda, o cümlədən aqrar istehsalatda insan əməyini yüngülləşdirən texniki vasitələr geniş tətbiq olunurlar. Onlara texnoloji əməliyyatlarda insanın iştirakını azad edən mexanikləşdirmə vasitələri və həmçinin bu proseslərin parametrlərinə nəzarət və idarəetmə əməliyyatlarından insanı əməkdən azad etməyə imkan verən avtomatlaşdırma vasitələri aiddir. Bəşəriyyət öz fəaliyyətinin ilk addımlarından müxtəlif proseslərin avtomatlaşdırılmnası ilə məşğul olmuşdur. Belə ki, avtomatik qurğular haqqında ilk məlumatlar, bizim eranın başlanğıcında yaşamış və müqəddəs suyun satılması üçün qurğu (mayelərin buraxılmasının proto tipi) yaradan İsgəndəriyyəli Heronun əsərlərindən alınmışdır; qurban məşəlinin yandırılması zamanı məbədin qapılarını açan pnevmoavtomat və marionetkaların mexaniki teatrında Troyanı fəth edən qəhrəmanların qayıtması haqqında səkkiz aktdan (pərdədən) ibarət olan pyesdə avtomat-artistlər oynayan marionetlərin (kuklaların) mexaniki teatrı. Mikrosxemlərdən, mikroprosessorlardan və mini – EHM-lərdən istifadə edən müasir avtomatlaşdırma vasitələri hətta ətraf mühitin tapşırığı və parametrlərinin məqsədindən asılı olaraq sazlanmaya qədər daxil olan mürəkkəb proqramlar üzrə işləyən manipulyatorlar və avtomatik sistemlər yaratmağa imkan verir. Kənd təsərrüfatı təyinatlı texniki vasitələr və avtomatik sistemlər mürəkkəb iatehsalat şəraititndə işləməyə xidmət edirlər. Onları işləyərkən (emel edərkən) aşağıdakıları nəzərə almalı: bioloji obyekt (bitkilər, heyvanlar, quşlar və s.) yaxud bioloji və texnoloji obyektlər (bitkilərlə birgə istilikxanalar, heyvanlarla birgə fermalar, quşlarla birgə quş damları-fermaları və s.) idarə obyekti kimi. Ona görə bir tərəfdən bioloji obyektlərin fiziki parametrlərini hiss edən və onlara təsir etməyən spesifik ölçü çeviriciləri (vericiləri) digər tərəfdən incə və küvrək bioloji idarəetmə obyektlərinin (toxumlar, meyvələr, yumurtalar və s.) zədələnməyən tənzimləyici orqanlar lazımdır; böyük sahələrdə səpələnmiş kənd təsərrüfatı idarə obyektlərinin idarə olunan parametrləri həm fəzaya, həm də zamana görə paylanmışlar. Ona görə də bir verici və tənzimləyici orqan deyil, idarə zonasında yerləşən bütün bioloji obyektlər üçün optimal şəraiti təmin edən və idarə olunan parametrlərin dəyişməsi haqqında həqiqi informasiya almaq üçün onbların optimal sayını müəyyənləşdirmək lazımdır; - sənayedən fərqli olaraq istehsalatın texnoloji prosesləri, kənd təsərrüfatı məhsulunun emalı və saxlanılması proseslərini yarımçıq kəsmək, dayandırmaq olmaz, belə ki, kənd təsərrüfatı prosesinin dayandırılması nəinki emal olunan məhsulun keyfiyyətinin itirilməsinə habelə onun kütləvi şəkildə xarab olmasına gətirib çıxarır; - kənd təsərrüfatı obyektləri açıq havada (ən çox əlverişsiz iqlim və istehsalat şəraitində) yerləşirlər, ona görə də onların mühafizəsi üçün xüsusi tədbirlər tələb olunur; | Iqlim tushunchasi oʻz ichiga muayyan hududda uzoq vaqt davomida yigʻilgan harorat, namlik, atmosfera bosimi, shamol, yogʻin va boshqa meteorologik parametrlar statistikalarini oladi. Ushbu parametrlarning uzoq vaqt emas, balki muayyan vaqtdagi holatlariga ob-havo deyiladi. | - texnoloji proseslər mürəkkəb, çox sahəli olub ən şox mövsümi və zonal şəraitlərdən asılı olurlar. Bu kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, emalı və saxlanması üçün çoxlu sayda maşın və qurğuların olmasını, həmçinin müxtəlif vəzifələrin yerinə yetirilməsini təmin edən proseslərin avtomatlaşdırma sistemləri olmasına səbəb olur; - əksər kənd təsərrüfatı proseslərinin mövsümi xarakterli olması ilə əlaqədar olaraq, kənd təsərrüfatı texnikasının (o cümlədən nəzarət, idarəetmə və tənzimləmə sistemlərini) mövsüm arasında, daha doğrusu məhsul emal olunmayan dövrdə saxlanması üçün lazımi şərait yaradılmalıdır; - kənd təsərrüfatı istehsalının spesifik xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq işlənilib hazırlanan avtomatik idarəetmə və nəızarət sistemlərinə sadəlik, etibarlılıq və uzunömürlülük kimi tələblər təqdim olunur; - kənd təsərrüfatı istehsalını avtomatlaşdırarkən yalnız texniki-iqtisadi göstəriciləri nəzərə almalı, həmçinin sosial aspektləri - əmək şəraitini yüngülləşdirmək üçün onların baha olmasına baxmayaraq idarəetmə və nəzarət sistemlərini tətbiq etmək lazımdır. Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi, xidmətçi şəxsin (heyyətin) iş şəraitinin yaxşəlaşdırılması və buraxəlan məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi çox böyük dərəcədə istehsalatın mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılmasından asılıdır. Avtomatlaşdırmanı həyata keçirmək üçün istehsal texnologiyasını, kənd təsərrüfatı texnikasının avtomatlaşdırma vasitələrini, avtomatik idarəetmə və nəzarət sistemlərini, həmçinin onların tərkib hissəsini təşkil edən texniki vasitələrin iş prinsipini öyrənmək və tədqiq etmək lazım gəlir. Avtomatikanın əsasları fəni avtomatik sistemlərin kənd təsərrüfatı istehsalında nəzəri və təcrübi tətbiq edilməsinin əsas vəziyyətlərini mənimsəmək məqsədilə öyrənilir. Hər bir avtomatik sistemə bir sıra elementlərdən ibarət olan hər hansı avtomatik qurğu daxildir. Ona görə avtomatik sistemlərin tətbiq edilmə üsullarının öyrənilməsinə avtomatikanın elementlərinin əsas xassələri və iş prinsipindən başlamaq lazımdır. Nəhayət, avtomatik qurğularda elementlərin məqsədəuyğun seçilməsi və birləşdirilməsi üçün, həmçinin avtomatikanın nəzəri əsaslarına yiyələnməlidir. AVTOMATİKANIN İNKİŞAFININ QISA TARİXİ Dünyada ilk avtomatlar eramızdan təxminən 140 il əvvəl Misirin İsgəndəriyyə şəhərində yaşamış yunan ustası Ktesibi və onun şagirdi Heron tərəfindən yaradılmışdır. Həmin avtomatik cihazlar məşhur İsgəndəriyyə ibadətgahında “möcüzə” göstərmək üçün tətbiq edilmişdir. Qədim yunan sözü olan “avtomatos” və ondan əmələ gələn “avtomat” öz-özünə hərəkət edən aparat deməkdir. Orta əsrlərdə “android” avtomatikası inkişaf etmişdir. İxtiraçılar xarici görünüşü və bəzi hərəkətlərilə insanlara oxşayan avtomatik qurğular yaratmışlar. Ona görə onları “anproid”, daha doğrusu insanabənzər qurğular adlandırmışlar (müasir dövrdə “robot”) XIX əsrdən etibarən texnika sürətlə inkişaf etməyə başlamış, buna görə də istehsal proseslərini nizama salan və onları normal idarə edə bilən yeni-yeni avtomatlar ixtira edilmişdir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Bu sahədə Rusiyada birinci addım, rus mexaniki İ.İ.Polzunov tərəfindən atılmışdır. O, 1765-ci ildə buxar qazanında suyun səviyyəsini sabit saxlayan tənzimləyici (requlyator) hazırlamışdır. 1784-cü ildə ingilis mexaniki Ceyms Uatt tərəfindən ikinci avtomatik tənzimləyici ixtira olunmuşdur. Mərkəzdənqaçan avtomat adlandırılmış bu cihaz maşın-mühərriklərin dövrlər sayını sabit saxlamaq üçündür. Səviyyə tənzimləyicisi hal-hazırda avtomobil karbyutorlarında, mərkəzdənqaçma fırlanma sürət tənzimləyiciləri isə dizel avtomobil mühərriklərində, buxar turbinlərində, təyyarələrin reaktiv mühərriklərində tətbiq olunurlar. Onlar iş rejimini stabilləşdirirlər. İçərisinə pul atanda içməli su verən ilk avtomat eramızdan əlli il qabaq İsgəndəriyyədə (misir) qurulmuşdur. Robot – çex sözqdqr (1921-ci ildən terminologiyaya daxil edilmişdir. Çapek qardaşları tərəfindən mürəkkəb əməliyyatları icra edən avtomatdır, öz ağıllı hərəkətləri ilə insanı xatırladır. Yaponlar mətbəxdə iş görən robot düzəltmişlər. O stəkanı tutub aparır, hətta qab yuyur. Tokioda elektron universam açılmışdır. Alıcı istədiyi malı seçdikdən sonra xüsusi düyməni basır. Robot anbara daxil olan siqnalı qəbul edir, tərəzidə çəkdiyi ərzaqı kiçik arabaya yığıb alıcının yanına gətirir. Arabaya toxunan kimi robot nəzakətcə deyir: “Salam, sizə xidmət etməyimə çox şadam. Seçdiyiniz malların qiyməti bu qədərdir”. Yaponiyada kimya zavodlarında, partlayıcı maddələr olan sexlərdə baş verən güclü yangınları söndürmək üçün yeni maşın ixtira edilmişdir. Sürücüsüz işləyən və uzaq məsafədən idarə edilən maşında oda davamlı telekamera ilə yanaşı, insan inietisini və qışqırığını “tutan” cihaz quraşdırılmışdır. O səs eşidən kimi dayanaraq oraya insan üçün təhlükəsiz olan köpük buraxır. Elektrotexnikada ilk avtomatik qurğular E.X.Lens və B.S.Yakobinin gərginlik tənzimləyicisi və V.H.Çikalyovun qövs lampası üçün diferensial tənzimləyicisidir (XIX əsrin ortaları). Avtomatik tənzimləyicilərin yaranması ilə avtomatik tənzimləmə (idarəetmə) nəzəriyyəsi də inkişaf etməyə başlayır. Avtomatik tənzimləmə (idarəetmə) nəzəriyəsi üzrə ilk sanballı əsərlər akademik P.L.Çebışev və Peterburq texnoloji institutunun professoru İ.A.Vışneqradski tərəfindən dərc olunmuşdur. Vışneqradski avtomatın tənzimləmə nəzəriyyəsinin banisidir. Tənzimləmə nəzəriyyəsinin məsələləri ilə əlaqədar olaraq Maksvellin təklifi ilə Raus (1875), buxar və hidravlik turbinlərin tənzimləmə nəzəriyyəsi məsələlərini tədqiq edən məşhur çex alimi Stodolun xahişi ilə Qurvits (1895) tərəfindən dayanıqlığın cəbri kriteriyaları (meyarları) işlənilib hazırlanmışdır. “Maşın hərəkətinin tənzimlənmə nəzəriyyəsi” adlı ilk rus dərsliyinin müəllifi olan N.E.Jukovski tənzimləmə nəzəriyyəsinə böyük töhfə vermişdir. 1932-ci ildə amerika alimi Naykvist elektron gücləndiricilərin dayanıqlı işi üçün tezlik kriteriyasını təklif etmişdir. Bu kruteriya avtomatik tənzimləmə sisteminin (ATS) təhlili vəsintezinin bir sıra mühəndis metodlarını verən A.V.Mixaylovun (1936) əsərlərində ümumiləşdirilmiş və avtomatik tənzimlənməyə tətbiq istiqamətində inkişaf etdirilmişdir. 1940-cı ildən sonrakı dövrdə avtomatik tənzimləmə nəzəriyyəsi və avtomatika bütövlükdə keyfiyyətcə yeni inkişaf tapır. Bu sənayenin bütün sahələrinin misilsiz texniki tərəqqisi və həmçinin müasir texniki vasitələrin və avtomatlaşdırma metodlarının yenidən işlənməsilə bağlıdır. Əgər 40-cı illərə qədər avtomatikada dayanıqlıq məsələləri işlənmişsə, bundan sonrakı dövrdə isə tənzimləmə keyfiyyəti tədqiq olunmağa başlanmışdır. Tsipkin və İ.N.Voznesenski dayanıqlıq dərəcəsi üzrə keyfiyyətin təhlili metodunu (1945) təklif etdilər. V.V.Solodovnikov tezlik xarakteristikaları üzrə keyfiyyətin qiymətləndirilməsi metodunu təklif etdi və trapesşəkilli xarakteristikaların (1949) köməyilə keçid proseslərinin qurulma metodunu işləyib hazırladı. Müasir təsəvvürə görə avtomatikanın tərifini aşağödakı kimi vermək olar: Avtomatika texnologiya proseslərini insanın bilavasitə iştirakı olmadan yerinə yetirməyə imkan verən, texniki vasitə və metodların cəmini əhatə edən elm və texnika sahəsidir. Avtomatik idarə istehsalat proseslərinin insanın bilavasitə iştşrakı olmadan idarə edilməsidir. İstehsalat proseslərinin avtomatik idarə edilməsi və insanın bilavasitə iştirakı olmadan ona nəzarət edilməsi prosesin avtomatlaşdırılması adlanır. Avtomatlaşdırma – maşın istehsalının elə inkişaf etmiş səviyəsidir ki, burada istehsal proseslərinin idarə edilməsində bilavasitə insan iştirak etmir, həmin vəzifəni avtomatik cihaz yerinə yetirir. Ardıcıl surətdə eyni əməliyyatların təkrar olunduğu kütləvi məmulat istehsalı – avtomatikanın mühüm tətbiq sahəsidir. Avtomatlaşdırmaq istehsal prosesində avtomatlar tətbiq etməkdir. Avtomatikanın xüsusi metodları və texniki vasitələri, bir-birindən mühüm məsafədə yerləşən çoxlu miqdarda maşın və qurğuların işini vahid texnoloji prosesdə birləşdirməyə imkan verir. Avtomatikanın belə sistemləri telemexanik sistemlər adlanır. Telemexanika idarə əmrlərinin avtomatik məsafəyə verilməsinin, həmçinin obyektiv vəziyyəti haqqındakı informasiyanın nəzəriyyəsini və texniki vasitələrini əhatə edən elm və texnika sahəsidir. Vəzifələrindən asılı olaraq telemexanik sistemlər telesiqnalizasiya, teleölçmə və teleidarə sistemlərinə bölünür. Daha mürəkkəb məsələləri idarə etmək üçün kibernetik metodlardan və kibernetik qurğulardan istifadə olunur. “Kibernetika” termini elmdə yeni deyildir. Kibernetika sözünün müəyyən tarixi mənası vardır. Bu istilah yunan dilində sükançı mənasını verən “Kibernetos” sözündən götürülmüşdür. Kibernetika sözü gəmiləri idarəetmə haqqındakı elm mənasında vaxtilə yunan filosofu Platon tərəfindən də işlədilmişdir. Kibernetika terminini ilk dəfə 1834-cü ildə fizik A.Amper işlətmişdir. Amerika riyaziyyatçısı N.Viner bu terminı yeni məna verərək 1947-ci ildə kibernetikanı canlı orqanizmlərdə və maşınlarda idarə qanunlarını öyrənən elm adlandırmışdır. Kibernetika idarəetmə sistemləri, formaları, üsul və vasitələri haqqında elmdir. Ümumiyyətlə, kibernetikaya aşağıdakı tərifi vermək olar: Canlı orqanizmlər, maşınlar və onların birləşmələrində, yəni cəmiyyətdə gedən prosesləri idarə edən və bu prosesləri bir-birilə əlaqələndirən ümumi qanun və qaydaları öyrənən elmə kibernetika deyilir. Kibernetika idarəetmə sistemləri, üsul və vasitələri haqqında elmdir. Kibernetikanın tətbiq sahəsi olduqca genişdir. |

http://kompy.info/azerbaycan-dovlet-pedaqoji-universitetinin-nezdinde-azerbaycan-v2.html

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kolleci

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kolleci Təsdiq edirəm: Tədris işləri üzrə direktor müavini _____p.ü.f.d.M.Məmmədova _________2019 Dövlət Attestasiya İmtahan Sualları Avtomobil yük daşımaları 1.Yüklərin təsnifatı 2.Yüklərin qablaşdırılması 3.Yüklərin markalanması 4.Təhlükəli yük,nəqliyyat təhlükəliliyi 5. Yük avtmobil nəqliyyatı vasitələrinin təsnifatı 6. Yük daşımalarının təşkilinin əsasları 7.Yük daşımalarının plan və müqaviləsi 8.Daşımaların təşkili xidməti 9.Hərəkət tərkibinin seçilməsi 10.Xüsusiləşdirilmiş hərəkət tərkibinin seçilməsi 11.Avtoqatarların yük götürmə qabliyyətinin seçilməsi 12.Nəqliyyat şəbəkəsinin modellləşdirilməsi 13.Şəbəkənin optimallaşdırılması 14.Daşımaların təşkilinin qabaqcıl metodları 15.Daşımaların təşkilində informasiya texnologiyası 16.Magistral avtomobil daşımalarının təşkili 17.Magistral daşımalarda hərəkət tərkibinin və sürücünün işinin təşkili 18.Yüklərin mühafizəsinin təmini 19.Yük avtomobil parkı və onun iş göstəriciləri 20.Avtomobillərin hərəkət sürətləri 21.Nəqliyyat prosesinin əsas funksiyaları 22.Magistral daşımaların terminal sistemləri 23.Magistral daşımalarda servis xidməti 24.Beynəlxalq avtomobil daşımaları 25.Beynəlxalq avtomobil daşımalarının hüquqi nizamlanması 26.Daşıma prosesinin texnologiyasının əsas prinsipləri 27.Yük daşımalarının texnoloji sxemləri 28. Paket daşımaları 29. Konteyner daşımaları 30.Yüklərin furqon avtomobillərlə daşınması 31.Kənd təsərrüfatı yüklərinin daşınmasının təşkili 32. Taxıl daşımaları 33. Pambıq daşımaları 34.Tikinti yüklərinin daşınmasının təşkili 35.Ticarət yüklərinin daşınmasının təşkili 36. Süd daşımaları 37.Təlükəli yüklərin daşınmasının təşkili 38.Neft və neft məhsullarının daşınmasının təşkili 39.Metal və boruların daşınmasının təşkili 40.Yük daşınmalarının idarə edilməsi 41.Yük daşımalarının əməli planlaşdırılması 42.Daşımalara dispetçer rəhbərliyi 43.Nəqliyyatın idarə edilməsində informasiya texnologiyası 44.İnformasiya axınları və loqistik informasiya sistemi 45.Avtomobil nəqliyyatında yük daşımalarının nəqliyyat eksperdiyası xüsusiyyətləri 46.Nəqliyyat ekspedisiya xidməti 47.Virtual nəqliyyat müəssisələri 48.Yüklərin çatdırılması sistemlərinin keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsi Avtomobil Sərnişin Daşımaları 1.Avtomobillərlə sərnişin daşımalrının inkişafı 2.Sərnişin daşımaları üçün nəzərdə tutulmuş nəqliyyat vasitələri 3.Sərnişin daşımalarına loqistik yanaşma 4.Şəhər nəqliyyat sisteminin sxemləri 5. Şəhər nəqliyyatının fərqli xüsusiyyətləri 6.Əhalinin hərəkətliliyi 7. Sərnişin axını və onun öyrənilməsi 8.Sərnişin hərəkət tərkibiniə qoyulan tələblər 9.Taksi minik avtomobilləri 10.Avtovağzal və avtostansiyaların yerləşmə yerinin seçilməsi.Avtovağzalın baş planı. 11.Şəhər avtobus daşımaları 12.Şəhərətrafı avtobus daşımaları 13.Şəhərlərarası və Beynəlxalq avtobus daşımaları 14.Avtobus marşrutlarının xarakteristikaları və təsnifatı 15. Marşrutun açılma qaydası 16.Marşrutda hərəkət tərkibinin seçilməsi 17.Marşrutlarda avtobusların rezervləşdirilməsinin təşkili 18.Avtobusların hərəkət sürətinin normalaşdırılması 19.Sürücülərin əməyinin təşkili 20.Avtobusların hərəkət cədvəlinin tərtibi 21.Marşrut taksi avtomobillərilə sərnişin daşımalarının təşkili 22.Avtobus daşımalarında dispetçerləşdirmə 23. Taksomotor daşımaları 24.Taksi duracaqları şəbəkəsinin optimallaşdırılması İstehsalat təliminin təşkili və metodikası 1.Azərbaycanda peşə təhsili tarixinin qısa xülasəsi 2.Texniki peşə məktəblərində və liseylərində istehsalat təlimi prosesi.İxtisaslı fəhlə hazırlığının sturukturu 3.İstehsalat təlimi prosesinin xüsusiyyətləri 4. İlk peşə ixtisas təhsili müəssisələrində istehsalat təliminin vəzifələri 5.İlk-peşə ixtisas təhsili müəssisələrində fəhlənin əmək fəaliyyəti və istehsalat təlimi 6.İstehsalat təlimində əmək fəaliyyətinin sturuktur təhlili 7.İstehsalat təliminin sistemləri haqqında ümumi məlumat 8.İstehsalat təliminin məzmununu müəyyən edən sənədlər 9.Öyrənmənin xarici və daxili tərəfləri 10.Peşə hərəkətlərinin yönəldici əsası 11.İstehsalat təliminin prinsipləri haqqında ümumi məlumat 12.İstehsalat təlimində əşya-əməliyyat sistemi 13.Təlimdə demokratiya və humanistlik prinsipi 14.İstehsalat təlimi ustasının əsas vəzifələri 15.Təlimdə kompleks əməliyyat sistemi 16.Təlimdə təhsilləndirici funksiya 17.İstehsalat təlimi ustası gənclərin müəllimi və tərbiyəçisi kimi 18.Təlimdə tərbiyələndirici funksiya 19.İstehsalat təlimi prosesinin inkişafetdirici funksiyası 20.İstehsalat təlimi ustasının öz şəxsi keyfiyyətləri 21.Təlimin məhsuldar əməklə birləşdirilməsi prinsipi 22.İstehsalat təlimində təlim vasitələrinin tətbiqi 23.Təlimin poltexnik təlim prinsipi 24.İstehsalat təliminin təşkili formaları 25.İstehsalat təlimi dərsi 26.Müasir istehsalatın tələblərinə uyğunluq prinsipi 27.Peşə məktəbi və liseylərində metodiki işin təşkili 28.Nəzəriyyə ilə təcrübənin əlaqəlilik prinsipi 29.İstehsalat təlimi dərsinin istehsalat şəraitində keçirilməsinin təşkili forması 30.Peşə bacarıq və vərdişlərinin formalaşdırılmasında müntəzəmlilik və ardıcıllıq prinsipi 31.İstehsalat təlimi dərsinin giriş təlimatının keçirilməsi metodu 32.Təlimdə müstəqillik prinsipi 33.İstehsalat təlimi dərsinin cari təlimatı 34.Təlimdə əyanilik prinsipi 35.İstehdalat təlimi dərsində yekun təlimat 36. İstehsalat təlimi ustalarının işinin briqada şəklində təşkili forması 37.Şagirdlərin biliklərinin mənimsənilməsinin möhkəmliyi,bilik,bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılması prinsipi 38.İstehsalat təliminin metodları sisteminin ümumi səciyyəsi 39.İstehsalat təlimi ustasının pedaqoji ustalığı 40.Ustanın pedaqoji qabiliyyəti və mədəni səviyyəsi 41.İstehsalat təlimində əyani vasitələrin nümayiş etdirilməsi 42.Peşə məktəb və liseylərində tədris emalatxanaları 43.İstehsalat təlimində “Fəal” təlim metodları 44.Emalatxanaya ayrılan sahə 45.İstehsalat təlimində əməkdaşlıq pedaqogikasının mahiyyəti 46.Emalatxanada tədris-istehsalat fəaliyyətinə verilən tələblər 47.Tədris emalatxanasında işıqlandırma normativləri 48.Peşə məktəbləri və liseylərində tədris emalatxanalarının planlaşdırılması Tərtib etdi “ Avtomobil və Ümumtexniki” F.B..S.__________Bayramov M |

http://kompy.info/muasir-dovrde-istehsalatda-her-hans-seviyyede-qebul-edilen-qer.html

Müasir dövrdə istehsalatda hər hansı səviyyədə qəbul edilən qərar və təlimatlar, işçilərin

MÜHAZİRƏ 1 GİRİŞ Müasir dövrdə istehsalatda hər hansı səviyyədə qəbul edilən qərar və təlimatlar, işçilərin sağlamlığı, texniki təhlükəsizlik və ətraf mühitin mühafizəsi üzrə səmərəli idarəetmə sisteminin əsas tərkib hissəsinin təşkilinə yönəldilməlidir. İşçilər üçün sağlam və təhlükəsiz əmək şəraitinin təmin edilməsi bütün dünyada ən aktual problemlərdən biri sayılır. Elmi-texniki tərəqqi dövrü olan müasir zamanda, yeni texnika və texnologiyaların tətbiqi ilə əlaqədar peşə risklərinin meydana gəlməsi bu risklərin idarə olunması zərurətini yaradır. Orqanizmin həyat fəaliyyətinə, onun işgüzarlıq qabiliyyətinə və səhhətinə ətraf mühitin ayrı-ауrı sahələri və orada baş verən təbii və texnogen hadisələr ciddi təsir göstərir. İnsan cəmiyyətinin təbiətlə münasibəti problemi müasir şəraitdə kəskin və aktual xarakter almışdır. İnsanın ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi dialektik olaraq mürəkkəb və çoxşəkillidir. Bir tərəfdən, insan və başqa canlı orqanizmlər məskunlaşdığı yerlərin müxtəlif psixi, kimyəvi, bioloji, təbii faktorlarının təsirinə məruz qalır, digər tərəfdən onların ətraf mühitlə əlaqələri və qarşılıqlı təsiri sosial-iqtisadi aspektdə yeni konkret münasibətlərin yaranmasına səbəb olur. Beləki insan tək bioloji varlıq yox, o, həmçinin sosial bir varlıqdır. Onun ətraf mühitlə qarşılıqlı münasibəti əsasən əmək və təsərrüfat fəaliyyəti ilə bağlı olan sosial faktorlarla müəyyən edilir. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə sənaye kompleksi sahələrinin təhlükəsizlik məsələləri xüsusilə diqqət mərkəzindədir. Bu hal qəza və zədələnmələrin yaranmasının sosial və iqtisadi cəhətdən böyük itki olduğu qənaətindən yaranmışdır. Texnogen qəzaların və onlardan törənən nəticələrin miqyası istehsalatın intensivliyindən, onun ayrı-ayrı obyektlərinin xüsusiyyətindən, texnoloji proseslərin və avadanlıqların modernləşdirilməsindən, həmçinin mütəxəssislərin hazırlıq dərəcəsindən asılıdır. Bütün bu amillər istehsalatın təhlü-kəsizlik vəziyyəti və ətraf mühitə təsir dərəcəsi baxımından əsas səbəblər hesab edilir. Məlumdur ki, bəşər tarixi insan və təbiət arasında olan qarşılıqlı münasibətlərin inkişaf prosesindən ibarətdir. İnsanların əmək fəaliyyəti prosesində təbiətdən istifadə qanunauyğunluq- larına riayət etməməsi onların həyatındamürəkkəbləşmələrə gətirib çıxarır. Bu halın baş verməməsi üçün təbiətin inkişaf qanunlarının, onun cəmiyyətlə qarşılıqlı münasibət formalarının, təbii sistemə yolveriləbilən təsir dərəcələrinin əsaslı surətdə öyrənilməsi ən vacib məsələlərdəndir. Təbiətə zərərli təsir göstərən hər hansı bir amilin nəticəsinin aradan qaldırılması üçün kompleks tədbirlərin işlənib hazırlanması “Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyinin” (HFT) prioritet istiqamətlərindən biridir. Kompleks tədbirlər qanunvericilik, təşkilatçılıq, sanitar-gigiyenik, mühəndisi-texniki və ekoloji tədbirləriözündə birləşdirir. Bu tədbirlər bakalavr üzrə mütəxəssis hazırlığı tədris planına daxil olan HFT fənninin tərkib hissəsi olan “Əmək mühafizəsi”, “Ətraf mühitin mühafizəsi” və “Fövqəladə hallarda təhlükəsizlik” bölmələrinin ardıcıl birgə tədrisi ilə həyata keçirilir. Lakin, “Fövqəladə hallarda təhlükəsizlik” bölməsi müasir tədris planına sərbəst fənn kimi daxil olan “Mülki müdafiə” fənni tərkibində tədris olunduğu üçün təqdim olunan “Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi” dərsliyi “Əmək mühafizəsi” və “Ətraf mühitin mühafizəsi” bölmələrinin metodiki inteqrasiya əsasında tərtib edilmişdir. Bu baxımdan təqdim olunan “Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi”dərsliyinə əsasən aşağıdakı müstəqil bölmələr daxil edilmişdir. 1. HFT-nin nəzəri əsasları. 2. HFT-nin ekoloji əsasları. 3. İstehsalat şəraitində HFT (Əməyin mühafizəsi). 4. Yanğın təhlükəsizliyi. Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyinin nəzəri əsasları bölməsində təhlükəni xarakterizə edən əsas göstəricilər, təhlükə və zərərli istehsalat faktorları şərh olunur. Burada, həmçinin mürəkkəb hadisələrin, anlayışların, obyektlərin sistemləşdirilməsi, təsnifatı, təhlükəsizliyin yaratdığı nəticələri əks etdirən risk nəzəriyyəsinin əsas müddəaları ətraflı formada ifadə olunur. Mütləq və münasib risk anlayışları, təhlükəsizliyin sistemli təhlili, təhlildə istifadə olunan metodoloji vasitələr və üsullar, təhlükəsiz fəaliyyətin təmin olunmasının prinsip və vasitələri bu bölmədə təhlil olunur. Bölməyə daxil edilmiş HFT-nin erqonomikasında göstərilmişdir ki, qəza və zədələnmələrin təşkilatı-psixoloji səbəblərinin əsasını iş fəaliyyətinin keyfiyyəti təşkil edir. HFT-nin ekoloji əsaslarında ətraf mühitin mühafizəsi və ya təbiətin mühafizəsinin ekologiyanın elmi bazası olduğu göstərilmişdir. Burada, ətraf mühitin mühafizəsi elmi-tədqiqat sahəsi kimi müəyyən edilir. Bu bölmədə biosfera, ekoloji amillər, ekoloji sistem və biogeosnozlar, ekoloji faktorlar və mövhumlarının şərhi daxil edilmişdir. Həmçinin istehsalatın antropogen çirklənməsindən ətraf mühitin mühafizəsi, tullantı qazlarının və suların təmizlənməsi və zərərsizləşdirilməsi üsulları, torpağın sənaye çirkləndiricilərdən mühafizəsi, neft və dağ- mədən sənayesində yer təkinin mühafizəsi öz əksini tapmışdır. İstehsalatda işçilərin təhlükəsizliyi problemi mürəkkəb kompleks tədbirləri əhatə edir. Problemin həlli istiqamətində müxtəlif elm sahələrinin nailiyyətlərindəntam şəkildə istifadə olunmalıdır. İnsanın əmək fəaliyyətinin öyrənilməsi ilə məşğul olan elmsahələri sırasında “Əmək mühafizəsi”dolğunluğu və genişliyi ilə fərqlənir. Onun üç əsas hissəsi vardır: 1. Əmək qanunvericiliyinin əsasları. 2. Sənayedə əməyin gigiyenası və istehsalat sanitariyası. 3. Təhlükəsizlik texnikasının əsasları. Əmək mühafizəsinin sanitariya-gigiyena əsasları istehsalat zərərləri və onların törətdiyi peşə xəstəlikləri ilə məşğul olur. Əmək gigiyenası əmək mühafizəsinin profilaktika hissəsidir. O, iş şəraitinin və istehsalat mühitinin insan orqanizminə təsirini öyrənir. Əmək mühafizəsi kursunun metodoloji əsası iş şəraitinin, texnoloji prosesin, istifadə edilən xammalın və istehsal edilən məhsulun təhlükəlilik dərəcəsinin elmi təhlilindən ibarətdir. Belə bir təhlil nəticəsində istehsalatın təhlükəli sahəsi və ortaya çıxa biləcək təhlükəli şərait aşkar edilir, onların ləğvi üçün tədbirlər hazırlanır. Təcrübə göstərir ki, çox vaxt bədbəxt hadisələr iş yerində atmosfer şəraitinin pisliyi, təbii və süni işıqlanmanın qeyri-kafiliyi, yüksək səs-küy, radioaktiv şüalanma, işçinin yorğunluğu və s. səbəbindən, eyni zamanda, texnoloji prosesə düzgün riayət olunmamasından yaranır. Əmək mühafizəsi elminin bu məsələlərini kimya, fizika, gigiyena, fiziologiya, psixologiya, istehsalatın planlaşdırılması və təşkilli, eləcə də mühəndis-texniki fənlərlə əlaqədar şəkildə öyrənmək tələb olunur. İstehsalatda qurğu və avadanlıqların layihələndirilməsi və yerləşdirilməsi yanğın və partlayış təhlükəsizliyi nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir. Texnoloji proseslərin mürəkkəb- ləşməsi qurğu və avadanlıqlar arasında sıxlığın yaranmasına gətirib çıxarır, ağır nəticə törədə bilən yanğının yaranma ehtimalını artırır. Bunları nəzərə alaraq, istehsalatda yanğın təhlükəsini aradan qaldırmaq üçün kompleks profilaktik tədbirlərin hazırlanması və həyata keçirilməsi əsas şərtlərdəndir. |

http://kompy.info/kuchlarini-iqtisodiy-tum-an-larga-joylashtirish-manbai-b-o-lib.html

Kuchlarini iqtisodiy tum an larga joylashtirish manbai b o 'lib hisoblanadi

kuchlarini iqtisodiy tum an larga joylashtirish manbai b o 'lib hisoblanadi. B u la rn i m a ’lu m o tig a k o 'r a lo y ih ala n a y o tg a n ( t a ’m irla n a y o tg a n ) korxonada ishlab chiqarishga m o'ljallanayotgan m ahsulotning taqchilligi (ag a rd a jo riy k o rx o n a ish lab c h iq a ris h q u w a tla r i d a n m a k sim al foydalanganda) aniqlanadi. M a h su lo tla r g a b o 'lg a n ta q c h illik aso sid a t a ’m ir la n a y o tg a n , kengaytirilayotgan, yangidan bunyod etilayotgan zavodlarida tayyorlanadigan mahsulot xalq xo'jaligining talabini to'la yoki qisman qanoatlantirishini ta ’minlaydigan ishlab chiqarish dasturida aniqlanadi. Pastda mahsulotni ishlab chiqarish va iste’mol qilish balansining shakli keltirilgan. M ahsulot ishlab chiqarish va iste’mol qilish balansi. 1. Mahsulot nomi 2. O'lcham birligi 3. Xalq xo'jaligining 4. 2009-yilgi talabni qondirish 5. 2003-yilgi talabi 1 5 .3 . L oy ih a q u w a t in i an iq la s h va k orx on aning ix tis o sla s h is h i, m a h s u lo t tu rin i a s o s las h va ish la b c h iq arilad ig an m ah s u lo t sifatig a ta la b Loyihalanadigan korxonaning ishlab chiqarish q u w ati hisobi alohida yetakchi m ashin a ap paratlarin ing q u w atin i an iqlashdan boshlanadi. Texnologik jaray o n asosiy bo sqich ini bajaruvchi yetakchi m ashina, app arat yoki bir tu r m ashina, ap paratlar guruhi, sex va korxon an ing ishlab chiqarish q u w atin i aniqlaydi. Texnologik jarayo n sxemasiga mos ravishda h ar b ir uchastka va sex u chu n o 'rnatilg an jih o z la r sex va ko rxonalar q u w atin i aniqlaydi. Texnologik jarayon sexem asiga mos ravishda h a r b ir u ch astk a va sex u ch u n jih o zlar ta n la n a d i. Ishlab chiqarishni yuqori iqtisodiy sam aradorligini ta ’minlash u ch u n yuqori tex nik darajaga m os keladigan o 'ta takom illashtirilgan m as h in a va apparatlar tanlash hal qiluvchi aham iyatga ega. Ko 'pchilik ishlab chiq arishlarda yetakchi texnologik jih o zn in g ishlab chiqarish q u w atin i an iqlash u c h u n dastlabki hisoblash birliklari b o'lib unum dorlikning tex nik n o rm a va yil davomidagi vaqt ich id a ishlashi hisoblanadi. H ar b ir yetakchi m ashina, apparatura b o 'yich a alo hida h isob q ilin ad i, s o 'n g ra b e r ilg a n tu r m ah s ulo t ishlab c h iq a ris h g a m o'ljallangan loyihalan ayo tgan hajm ga mos ravishda kerak b o 'lg an m iqdorda jiho zlar hisoblanadi. Ishlab chiq arish q u w a tin i hisobiga jih o zlam ing ishlab chiq arish 251 un um in i yuksak texnik norm asini qabul qiladilar, bu ishni h ar bir m ashina yoki apparat bo 'y icha quyidagilar asosida aniqlaydilar: 1. Yuqori unumli ish usullarini ishlatishni ta ’minlaydigan m eh natn i ilmiy tashkil qilish va ish vaqtini sarfiyotini h a r b ir bo sqich da va m ahsulotning bir-birligiga qisqartirish; 2. Loyihlananayotganga o ‘xshash joriy korxonalaming iIg‘o r tajribasini um umlashtirish; 3. Ilg‘or ishlab chiqarish texnologiyasi. Jihozlarni to ‘la ishlatilishini, bir-birlik m ahsulotga xom ashyo, m aterial va energetik sarfiyotlarini qisqartirishni va yuqori sifatli m ahsulotni olishni ta ’minlovchi texnologik jarayon ushbu aniq sharoitlar uchu n o ‘ta foydali ilg‘or texnologiya deb tushuniladi. Lo yihalanayotgan m ahsulo t tu rini ishlab ch iqarish u c h u n zarur bo'lgan jihozlar, ch unonchi har bir yetakchi m ashina, ap parat, agregat m iqdorini yillik q u w atn i hisoblashdan so'n g aniqlaydilar. Berilgan topshiriqlarda barcha navlar bo'yicha loyihalanayotgan korxona qu w ati asoslanadi. Yuqori u n um li yetakchi ap paratlar, m as hin alar ishlatish zaru rligi va u la rd a n yuksak d ara jad a t o 'la fo y d alan is h lo y ih a la n a y o tg a n k orx ona (sex) q u w a tin i asoslashda m uh im dalil b o 'lib x izm at qilishi m um kin. Loyihalanayotgan korxona q u w atin i aniqlashda iste’m olchi za v o d q u w a t in i , o lin a d ig a n x o m ash y o m i q d o r in i, e n e r g e ti k zaxirasining q u w a tin i va boshq alarni hisobga olishi kerak. M asalan , k om binat tark ibid agi sulfat kislota sexi q u w a ti ek strak sio n fosfor kislota, oddiy superfosfat va boshqa sexlarni talab in i to 'liq t a ’m in lash kerak. Loyihalanayotgan korxonani xomashyo va energetik zaxiralar bilan ta ’m inlanm agani ishlab chiqarish q uw atid an to 'la foydalana olmasligi va mahsulot tannarxini oshishiga olib keladi. B undan tashqari, tayyor m ahsulotni y o 'l qo'yilgan tran sp ortda tashish, radiusidan tashqariga sotishda, katta korxonalarda erishiladigan tannarxi pasayishidan tejalgan foyda kamayadi. Loyihalayotgan korxonaning yuqori samaradorligini ta ’minlovchi maqbul q u w atni va tarm oq normativlari darajasidagi, ilg'or vatanim iz va ch et el korxonalarining erishgan, eng yaxshi asosiy texnik- iqtisodiy ko'rsatkichlari aniqlanadi. Loyihalash yechim larini texnik-iqtisodiy baholash va eng maqbul variantlarini tanlash uch un juda ko'p m ezonlar mavjud. M ezonlar sifatida quyidagilardan foydalanish mumkin: 252 T = к : Б -Т, С = Е К. = min т - К , -К 2 ; с 2 - с , с , -С . Е = — 2----- К, -К 2 bu yerda: IKM — kapital mablag*laming um um iy iqtisodiy sam aradorligi; B — b ir yilda chiqarilgan m ahsulot tannarxining ko rx o na ulguiji bahosi; T, — bir yilda ishlab chiqilgan m ahsulot tannarxi, so 'm d a; K — kapital m ablag'lar, so'm da; T — kapital m ab lag'lar qoplash m ud dati, yilda; C — variant b o'y ich a joriy sarfiyotlar, so'm d a; EH — sam aradorlik b o'y ich a no rm ativ koeffitsient; Kj — variant b o'y ich a kapital tan narx , so 'm da; E — q o 'shim ch a m ablag'lar qoplay olish koeffitsienti; K, — K 2 — sam arani o 'sishini ta ’m inlash uch un b irin ch i variant b o'y ich a zaru r b o'lg an q o 'sh im ch a kapital m ablag', s o 'm d a; C 2—C , — ik k in c h i v a ria n tg a so lish tirg an d ag i b ir in c h i v a ria n t darom ad ining q o 's h im c h a ortishi yoki q o'sh im ch a d aro m at, so 'm d a. 15 .4 . X om ashy o, aso siy m a te ria lla r , yoqilgM, en e rg iy a z a x ir a la ri v a b o sh q a la r b ilan t a ’m inlanish Bu b o 'lim xom ashyo bazasi, xomashyoga talab, olish m anbalari, xom ashyo sifatiga va u ni tayyorlash usullari, xomashyo m anbain ing rivojlanishi, q o 'sh im ch a m ateriallar va yarim fabrikatlar olish m an balari to'g'risidag i m a’lum otlari mavjud bo 'ladi. B undan tashqari ko rxo nan i elektroenergiya, yoqilg'i, suv bilan ta ’m inlash bo'yicha asoslangan tavsiya etuvchi m anbalar keltiriladi. 253 |

http://kompy.info/mahmudova-dinoraning-tasviriy-sanat-tarixi-fanidan-malik-nabiy.html

Mahmudova Dinoraning Tasviriy san’at tarixi fanidan Malik Nabiyev hayoti va ijodi mavzusida tayyorlagan taqdimoti

| Mahmudova Dinoraning Tasviriy san’at tarixi fanidan Malik Nabiyev hayoti va ijodi mavzusida tayyorlagan taqdimoti | bet | 1/3 | Sana | 19.12.2023 | Hajmi | 172,22 Kb. | | #123863 | Bog'liq Mahmudova Dinora 11 Termiz pedagogika instituti Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi 2-bosqich 202-guruh talabasi Mahmudova Dinoraning Tasviriy san’at tarixi fanidan Malik Nabiyev hayoti va ijodi mavzusida tayyorlagan TAQDIMOTI Malik Nabiyev (1916-2008) O‘zbekiston xalq rassomi, akademik, professor, qator davlat mukofotlari laureati, Buyuk ajdodlarimiz va zamondoshlarimizning mukammal obrazlarini yaratgan. Malik Nabiyev 1916 yilda Toshkentda tug‘ilgan. 1937 yili P. Benkov nomidagi Respublika rassomlik bilim yurtida o‘qituvchilik faoliyatini boshlagan. 1958 yildan umrining oxiriga qadar Nabiyev Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universitetida, iqtidorli yoshlarning bir nechta avlodini tasviriy san’at sohasi sir-asrorlari bilan yaqindan tanishtirgan. Rassomning buyuk tarixiy shaxslar va fidoiy zamondoshlar aks ettirilgan asarlari keng jamoatchilik e’tirofiga sazovor bo‘lgan. Ular orasida Nabiyevning «Spitamen», «Beruniy portreti», «Tamara Xonim», «Cho‘pon», «Shifokor Mahmudova portreti», «Quruvchi» kabi kartinalari bor. Malik Nabiyev ijodi, ayniqsa, Mustaqillik yillarida yanada rivojlandi. Rassom o‘zbek xalqining buyuk o‘g‘lonlari - Bobur, Fitrat, Usmon Nosir singarilarning o‘ziga xos suvratlarini yaratdi. Ayniqsa, 1994 yil buyuk bobakalonimiz Sohibqiron Amir Temurning Nabiyev tomonidan yaratilgan portreti nafaqat tasviriy san’at, balki mamlakatimiz madaniy hayoti rivojida katta hodisa bo‘ldi. Malik Nabiyev olim va madaniyat arboblari portretlarini yaratib, asosan tarixiy janrda ijod qilgan. Ko‘rgazmada Amir Temur o‘smirlik davridan boshlab keksalik onlarigacha hayotining turli pallalarida yaratilgan ko‘po brazli tarixiy kompozitsiyalar taqdim etilgan. Rassom mo‘yqalamiga mansub Amir Temur portretlaridan biri buyuk sarkarda va davlat arbobi obrazi namunasi, deb tan olingan. Ushbu muvaffaqiyat rassomga ilhom bag‘ishlab, Amir Temur va u yashagan davrga oid tarixiy hujjat va kitoblar, arxiv materiallarini sinchkovlik bilan o‘rganishga undagan. Xalq ozodligi kurashchisi Spitamen, hamda, buyuk olim va mutafakkir Abu Rayhon Beruniy portretlari ham, rassomning eng yaxshi asarlari qatoridan o‘rin olgan. Nabiyev boshqa rassomlarning buyuk asarlari saqlanadigan me’moriy obidalar, muzey va ko‘rgazma zallarini o‘z ko‘zi bilan ko‘rish uchun Yevropa, Osiyo, Amerika mintaqalarining 40 dan ortiq mamlakatlarida bo‘lgan. Jahon san’atining turli yo‘nalishlarini puxta o‘zlashtirganiga qaramay, rassom realizm an’analariga sodiq qolgan. Ekspozitsiyadan o‘rin olgan Hindiston, Kuba, Shri-Lanka, Indoneziyaga sayohatlardan olgan tassurotlari asosida yaratilgan etyudlar va tugal asarlar shundan dalolat beradi. Buyuk ajdodlarimiz va zamondoshlarimizning mukammal obrazlarini yarata olgan Malik Nabiyev «Buyuk xizmatlari uchun» davlat ordeni bilan taqdirlangan. 2011 yil 17 fevral kuni Malik Nabiyev tavalludining 95-yilligiga bag‘ishlangan xotira kechasi o‘tkazildi. Shuningdek, uning o‘g‘li Xusan Nabiyev va nabirasi Anvarning «Avlodlar» deb nomlangan ko‘rganzmalari ham ushbu mavzu bilan hamohangdir. Tadbirda atoqli arbobning hayoti va bosib o‘tgan yo‘li haqida hikoya qiluvchi hujjatli film namoyish etildi va rassomning hamkasblari, ko‘p sonli shogirdlari va yaqinlari, taniqli rassom va uning ijodini yodga olib so‘zga chiqishdi. 2008 il 30 aprelda vafot etgan. | | |

http://kompy.info/muhazireci-f-r-e-n-dosent-q-u-agayev-edebiyyat-agayev-qu-cefer.html

Mühazirəçi: f r. e n., dosent Q. Ü. Ağayev Ədəbiyyat: Ağayev Q.Ü., Cəfərov M. B. Fizika kursu. Bakı, 2016

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Kafedra: Fizika və riyaziyyat Fənn: Fizika Mühazirəçi: f.-r.e.n., dosent Q. Ü. Ağayev Ədəbiyyat: Ağayev Q.Ü., Cəfərov M.B. Fizika kursu. Bakı, 2016. Hüseynov Ə.H., Cəfərov M.B. Ümumi fizika kursu.Bakı, 2015. Qocayev N. M. Ümumi fizika kursu. Mexanika. Bakı,2007. Qocayev N. M. Ümumi fizika kursu. Molekulyar fizika. Bakı,2008. Ramazanzadə M. H. Fizika kursu. Bakı,1987. Friş S.A.,Timoryeva A.N.Ümumi fizika kursu. I, II, III hissələr. Bakı, 1962. Kalaşnikov S. Q. Elektrik bəhsi. Bakı,1980. Савельев И.В. Курс физики. В 3-х томах. М., 2007. Грабовский Р. И. Курс физики. СПб, 2012. Стрелков С. П. Механика. М., 2005. Зисман Г. А., Тодес О. М. Курс общей физики. В 3-х томах. СПб, 2007. Xaйкин С.Э. Физические основы механики. М., 1971. Кикоин И.К. Кикоин А.К. Молекулярная физика. М.,1963. ADAU-2017 Mövzu №1 Giriş. Fizikanın əsas mövzusu və əsas tədqiqat obyekti. Fizikanın tədqiqat üsulları. Fizika və texnika. Fiziki modellər (mexanikada). Skalyar və vektorial kəmiyyətlər. Vektorlar haqqinda bəzi məlumat Giriş Vaxtı ilə bütün təbiət elmlərini əhatə edən fizikanın bölmələri sonralar inkişaf edərək müstəqil elmlərə ayrılmışlar (biologiya, kimya, astronomiya, coğrafiya və başqaları). Təbiətdə elə bir hadisə yoxdur ki,onun fiziki cəhətləri olmasın. Məhs buna görə də fizika başqa təbiət elmlərinin əsasını təşkil edir. Insanlar, təbii sərvətləri və texnikanı öz tələbatlarını ödəmək üçün istifadə edə bilməsindən ötrü, təbiəti və texniki obyektləri öyrənməlidirlər, bu zərurətdir. Fizikanın əsas mövzusu və əsas tədqiqat obyekti Insan həmişə onu əhatə edən aləmlə mürəkkəb qarşılıqlı əlaqədədir. Bu əlaqənin təzahürlərindən biri insanın ətraf aləmin öyrənməsidir. Fizikanı digər təbiət haqqında olan elmlərdən ayıran sərhədlər çox şərti dəyişəndir. Belə ki, müxtəlif tarixi dövrlərdə fizikanın öyrəndiyi hadisələr dəyişərək müxtəlif olub. Müasir fizika elementar zərrəciklər, atom nüvələri, atomlar və molekulları; bu molekulların makroskopik birləşmələrini (bərk cisimlər, mayelər və qazları); maddə zərrəciklərini birləşdirən (bağlayan) sahələri (elektromaqnit və qravitasiya) zərrəciklərin və mühitlərin müxtəlif növ hərəkətlərini və onlarda baş verən nizamsız (istilik) hərəkətləri öyrənən elmdir. Başqa sözlə belə demək olar, müasir fizika istənilən mürəkkəb maddi sistemlərin tərkib hissəsi olan materiya formaları, onların qarşılıqlı təsiri və hərəkətlərini öyrənən elmdir. Yəni fizika materiyanın ümumi xassələri və onun hərəkət formalarını öyrənir. Bizi əhatə edən aləm maddidir. Materiyanın iki növü məlumdur: 1) maddə (atom, molekul, digər zərrəciklər və onlardan ibarət olan cisimlər); 2) sahə (qravitasiya, elektromaqnit, nüvə sahələri). Maddənin bu iki növü qırılmaz əlaqədədir və təcrübə güstərir ki, onlar bir birinə çevrilə bilir. Materiyanin hər iki növü fizika qanunları ilə təsvir edilir. Fizikanın tədqiqat üsulları Müşahidə. İstənilən fiziki hadisənin öyrənilməsi müşahədədən, yəni onun təbii şəraitdə öyrənilməsindən başlayır. Özü özlüyündə müşahidə hadisə haqqında elmi biliklər hələ vermir. 2.Hipotez. Təsadüfi və pərakəndə olan müşahidələri sistemləşdirib, başa düşüb fərziyyə (hipotez) söyləmək və onu yoxlama yollarını ehtimal etmək lazımdır. Deməli bu mərhələdə fiziki hadisə haqqında fərziyyə irəli sürülür və onun eksperimental öyrənilməsininin planı qurulur. 3.Fiziki eksperiment. Hadisə laboratoriya şəraitində alınır və onun müxtəlif şəraitlər və parametrlərdən asılılığı öyrənilir. Bu mərhələdə fiziki hadisənin mahiyyətini dərk etmək məqsədi ilə hadisənin gedişinə aktiv müdaxilə edilir. 4.Nəzəriyyə. Fiziki eksperiment nəticəsində əldə edilən təcrübi faktları nəzəri dərketmə zərurəti yaranır. Bundan ötrü riyazi və anlayış aparatı yaradılır. Öyrənilən hadisəni izah edən fiziki nəzəriyyə: 1) eksperimental faktlardan ; 2) riyazi aparatdan (bu dildə nəzəriyyənin əsas qanunları ifadə olunur) ; 3) alınan düsturların fiziki mahiyyətini açan anlayış aparatından ibarətdir. Eksperiment və nəzəriyyə bir biri ilə ayrılmaz və istənilən nəzəriyyə eksperimental təsdiqsiz mümkün deyil. Eksperiment və nəzəriyyə bir birini tamamlayaraq hadisələrin mahiyyətini aşkara çıxarır. Fizika və texnika Fizika bir elm kimi ictimai istehsal tələbatları nəticəsində yaranıb. Onun müxtəlif sahələri uyğun tələbatların ortalığa çıxmasından sonra yaranırdılar. Insan inkişafının ibtidai mərhələsində heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğul olduğundan ilin fəsillərinin dəyişməsi qanunauyğunluqlarını bilmək zərurəti yaranmışdır. Bu fizikanın sonralar astronomiyaya ayrılmış bölməsinin inkişafına gətirmişdir. Astronomiya riyaziyyatsız inkişaf edə bilməzdi. Ona görə riyazi biliklərə ehtiyac oldu və riyaziyyat yarandı. Əkinçiliyin inkişafı üçün suvarma sistemlərinin tikilməsi təlabatı mexanikanın yaranmasına gətirdi. Sonralar mexanikanın inkişafı gəmiçilik və hərbi işlər üçün lazım oldu. Beləliklə fizikanın yaranması və inkişafını istehsal təlabatları doğurdu. Yəni, yarandığından fizika texnikanın elmi əsası olaraq qalır. Fizikanın inkişafı həmişə texnikanın inkişafına səbəb olduğu kimi, texnikanın əldə etdiyi nailiyyətlər də öz növbəsində fizikanın irəliləməsində xüsusi yer tutmuşdur. Bu günün fizikası sabahın texnikasıdır, fizaka eyni zamanda dünyagörüşümüzün düzgün inkişaf etməsində də xüsusi rol oynayır. Fizika və texnika ayrılmaz əlaqədədirlər. Belə ki, fizikanın ən yeni nailiyyətləri texnikada öz tətbiqini tapır. Texnika isə öz növbəsində fizikanı yeni cihazlar və tədqiqat üsulları ilə zənginləşdirib onun qarşısında yeni məsələlər qoyur. Müasir istehsal və həyat texniki avadanlıq və cihazlarla o qədər zəngindir ki, fiziki biliklərsiz nəyinki istehsalatda istifadə edilən, hətta məişət cihazlarından da, istifadə etmək mümkün olmur. Fiziki modellər(mexanikada). Cisimlərin xassələri və məsələnin quruluşundan asılı olaraq klassik mexanikada real cisimlərin müxtəlif modellərindən istifadə edirlər. Bunlar aşağdakılardır: Maddi nöqtə baxılan məsələdə ölçüləri və forması əhəmiyyətsiz olan cisimlərə deyilir. Maddi nöqtələr və ya cisimlər sistemi (və ya mexaniki sistem) xəyali götürülmüş ümümi halda bir biri ilə və sistemə daxil edilməmiş cisimlərlə qarşılıqlı əlaqədə olan maddi nöqtələr və ya cisimlər çoxluğuna deyilir (Qapalı və açıq sistemləri enerjinin saxlanması qanunu misalında izah etmək olar). Mütləq bərk cisim istənilən iki nöqtəsi arasındakı məsafə sabit olan cisimə deyilir. Başqa sözlə mütləq bərk cismin hərəkət zamanı ölçüləri və forması dəyişmir. Bəzən mütləq bərk cismi bir biri ilə sərt bağlanmış maddi nöqtələr sistemi kimi təsvir edirlər (çünki istənilən bərk cismi çoxlu sayda maddi nöqtələrə bölmək olar) Arasıkəsilməz mühit. Hidro- və aero-mexanikada maye və qazların molekulyar quruluşunu nəzərə almayıb, onlara fəzada arasıkəsilməz yayılmış mühit (efir) kimi baxırlar. Bu modeli seyrədilmiş qazlara tətbiq etmək olmaz. Skalyar və vektorial kəmiyyətlər Bütün fiziki kəmiyyətlər skalyar və vektorial kəmiyyətlərə bölünürlər. Yalnız ədədi qiyməti ilə xarakterizə olunan kəmiyyətlər skalyar kəmiyyət adlanır (məsələn: kütlə (m), zaman (t), sahə (S), iş (A) və.s.). Skalyarlar üzərində əməliyyatlar cəbr, differensial və inteqral hesablama qaydaları ilə aparılır. Həm ədədi qiyməti, həm də istiqaməti ilə xarakterizə olunan kəmiyyətlər vektorial kəmiyyət adlanır (məsələn: sürət ), qüvvə , təcil və.s.). vektorial kəmiyyətlərin işarəsi üzərində ox işarəsi qoyulur. Vektorların ədədi qiyməti (modulu) və ya kimi yazılır. Vektorun uzunluğu vahidə bərabərdisə ona vahid vektor deyilir. vektor (-1)-ə vurularsa o əks istiqamətdə yönəlmuş olur: . Vektorları üçbucaq və paraleloqram qaydası ilə toplayırlar: Vektoru skalyara vurduqda və ya böldükdə həmin istiqamətdə olan -ə və ya - ə bərabər olan vektor alınır . Vektorların skalyar hasili burada - və vektorları arasındakı bucaqdır. və koordinatları istiqamətində, uyğun olaraq vahid vektorlarını yönəldək. Sonra və vektorlarını və koordinatları üzrə toplananlara ayıraq və onların skalyar hasilinə baxaq. olduğundan alırıq. vektoru, və vektorların yerləşdiyi müstəviyə perpendikulyardır (şəkil ), onun istiqaməti sağ burğu qaydası ilə təyin olunur. |

http://kompy.info/ve-vasiteleri-fenninden-muhazireler-toplusu-hazirladi-qaim-cef-v3.html

Və vasiTƏLƏRİ fənnindən mühazirələr toplusu hazirladi qaim cəFƏrov metrologiya haqqında ümumi məlumat

AZƏRBAYCAN TEXNİKİ UNİVERSİTETİ NƏZDİNDƏ BAKI DÖVLƏT RABİTƏ VƏ NƏQLİYYAT KOLLECİ ELEKTRİK ÖLÇMƏLƏRİ VƏ VASİTƏLƏRİ fənnindən mühazirələr toplusu HAZIRLADI QAİM CƏFƏROV Metrologiya haqqında ümumi məlumat Metrologiya çox dəqiq fiziki eksperimentə, həmçinin riyaziyyat, fizika, kimya və digər elmlərin nailiyyətlərinə əsaslanaraq ölçmə, ölçmələrdə vəhdət və lazımi dəqiqlik yaratmaq haqqında elmdir. Metrologiya yunanca metron – ölçü və loqos – qanun, kəlam sözlərindən əmələ gəlib, ölçülər haqqında elm mənasını verir. Metrologiyanın əsas məsələlərinə ölçmələrin ümumi nəzəriyyəsi, fiziki kəmiyyətlərin vahidlərinin və vahidlər sisteminin yaradılması, ölçmə üsulları və vasitələri, ölçmələrin dəqiqliyinin təyini üsulları, ölçmə xətası nəzəriyyəsi, ölçmə vasitələri arasında vəhdət yaratmaq üsulları, vahidlərin qiymətini etalonlardan işçi ölçmə vasitələrinə ötürmək daxildir. Metrologiya elmində fiziki kəmiyyətlərlə vahidlər sisteminin yaradılma prinsipləri arasında əlaqənin nəzəri məsələləri öyrənilir. Qanunvericilik metrologiyasına aid olan məsələlərin həlli üçün adətən metroloji xidmət yaradılır. 1960-cı ildən Beynəlxalq vahidlər sistemini təşkil edən yeni standart qəbul edilmişdir. Ölkədə ölçmə və ölçmə vasitələri arasında vəhdət yaratmağa xidmət edən dövlət və metrologiya orqanları şəbəkəsi olan metroloji xidmətin elmi əsaslarını metroloji institutlar yaradır. Respublikamızda bu sahəyə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi başçılıq edir. Dövlət Metrologiya xidməti dövlət idarəetmə sisteminin bir həlqəsi kimi metroloji təchizat sahəsində idarə və müəssisələrin fəaliyyətində kompleks tədbirlər həyata keçirən bir orqandır. Vəzifəsi tələb olunan ölçmələrin dəqiqliyini və vahidliyini təmin etməklə məhsulun keyfiyyətini yüksəltmək və istehsal sahəsinin effektliyini qaldırmaqdır. Dövlət Metrologiya xidmətinin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərinə metroloji xidmət idarə, müəssisə və təşkilatlarının işinin koordinasiyası, sahə və dövlət standartlarının və yeni texnikanın tətbiqi, ölçmə vasitələrinin dövlət sınaqları və onların yerinə yetirilməsinə nəzarət, etalonların və yoxlayıcı avadanlığın işlənib hazırlanması, ölçmə vasitələrinin işlənib hazırlanması sahəsində texniki tapşırıqlar, kadrların hazırlanması, dövri informasiya nəşrlərinin buraxılması, metrologiya sahəsində yeni nailiyyətlər barədə konfransların, seminarların keçirilməsi daxildir. |

http://kompy.info/muhazire-20-21-klassik-elektron-nezeriyyesinin-esaslar-om-ve-c.html#Termoelektron_emissiya_hadisəsi

Mühazirə №20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları

- - Mühazirə № 20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları. Metallarda elektrik cərəyanı sərbəst elektronların istiqamətlənmiş (nizamlı) hərəkəti nəticəsində yaranır.Metalların keçiriciliyinin elektron təbiəti olması ilk dəfə XX əsrin əvvəlrində Rikke tərəfindən aparılan təcrübələr nəticəsində təsdiq olunmuşdur. Rikke öz təcrübələrində mus, aliminium və misdən hazırlanmış üç silindr formasında olan naqilləri bir-birinə ardıcıl sıxmış və bir il müddətində dövrədən sabit cərəyan buraxmışdır. Bu müddət ərzində silindrlərdən 35MKl elektrik yükü keçmişdir.Silindrlərin bir –birini sıxdıqları sahədə heç bir dəyişiklik Mkl müsahidə olunmamışdır. Bu göstərir ki, metalların elektrik keçiriciliyi –metalların fiziki xassələrindən və təbiətindən asılı olmayan yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkəti nəticəsində baş verir. 1913-cü ildə L.Mandelştam və N.Papoleksinin, sonralar 1916-cı ildə Stuar və Tolmenin apardıqları təcrübələr göstərdi ki, metallarda elektrik cərəyanı mənfi yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkəti ilə bağlıdır.Bu təcrübələr fizika elminin tarixinə”dörd alimin təcrübəsi” adı ilə daxil olmuşdur. Metalların elektrik keçiriciliyinin klasssik elektron nəzəriyyəsi 1900-cu ildə Druge´ tərəfindən yaradılmış və Lorens tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Bu nəzəriyyədə metalların elektrik keçiriciliyində iştirak edən sərbəst elektronlara bir atomlu ideal qaz molekulası kimi baxılır.Onda ideal qazın bütün xassələri “elektron qazına”-da aid olmalıdır. Bir valentli metalda sərbəst elektronların konsentrasiyası təxminən Ifadəsindən təyin olunur. Burada -Avaqadro ədədi, -metalın atom çəkisi, - onun sıxlığıdır. Hesablama göstərir ki, sərbəst elektronların konsentrasiyası tərtibindədir. Xarici elektrik sahəsi olmadıqda sərbəst elektronlar istilik hərəkətində iştirak edir və metalın kristal qəfəsinin düyün nöqtələrində yerləşən və tarazlıq vəziyyətləri ətrafında rəqs edən ionlarla toqquşurlar. Elektronların sərbəst yollarının orta uzunluğu kristal qəfəsinin sabiti tərtibində olub. -ə yaxındır. Qazların molekulyar kinetik nəzəriyyəsindən istifadə etsək, onda otaq temperaturunda sərbəst elektronun orta kvadratik sürətini qiymətləndirmək olar. Doğrudan da, olarsa, sərbəst elektron üçün tərtibində təyin olunar. Qeyd edəki ki,sərbəst elektronların istilik hərəkətinin orta sürəti də () bu tərtibdəndir. Xarici elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində elektronlar sahənin ıksi istiqamətində nizamlı hərəkətdə iştirak edirlər.yaranan cərəyanın sıxlığı (1) Ifadəsindən təyin olunur. Burada elektronların istiqamətlənmiş hərəkətlərinin orta sürətidir. Bu sürət tərtibindədir. B klassik elektron nəzəriyyəsində qəbul olunur ki, elektron kristal qəfəsinin düyün nöqtələri ilə toqquşduqda istiqamətlənmiş hərəkətlərin sürətini tamamilə itirir. Elektronun xarici elektrik sahəsində hərəkət tənliyi (2) şəklində olar. m-elektronun kütləsidir. Elektrik sahəsi bircinsli olduğu üçün elektronun nizamlı hərəkətinin orta sürəti təyin olunar. Burada -elektronun sərbəst yolunun orta uzunluğunun sonunda əldə etdiyi sürətdir. (1) ifadəsi elektronun () uçuş zamanına görə inteqrallasaq (3) Elektronun nizamlı hərəkətinin maksimal sürətini təyin edərik. Onda nizamlı hərəkətin orta sürəti (4) bərabər olar. Elektronun sərbəst uçuş zamanının orta qiyməti , Bu ifadəni (4) düsturunda yerinə yazsaq, orta sürət üçün alarıq. İstiqamətlənmiş hərəkətin orta sürətini (1) düsturunda yerinə yazsaq, cərəyan sıxlığı üçün (5) ifadəsini alarıq. Burada metalın xüsusi keçiricili adlanır. Nəticədə (6) olar. - xüsusi müqavimət adlanır. Onda (6`) (6) və (6`) ifadələri Om qanununun differensial şəklidir. Deməli, keçirici cərəyanın sıxlığı , metalın xüsusi elektrik keçiriciliyinin xarici elektrik sahəsinin intensivliyinin hasilinə bərabərdir. Xarici elektrik sahəsinin təsiri altında nizamlı hərəkətdə iştirak edən elektron kristal qəfəsinin düyün nöqtələrində yerləşən ionlarla toqquşaraq əlavə etdikləri kinetik enerjini tamamilə kristal qəfəsinə verirlər. Bu enerji kristalın daxili enerjisinə çevrilir və nəticədə metal qızır. Onda vahid zamanda naqilin vahid həcmində elektronların qəfəslə toqquşması nəticəsində ayrılan istilik miqdarı bərabər olar. Burada –elektronun xarici sahənin təsiri nəticəsində nizamlı hərəkətinin maksimal enerjisi dgfjdksfjgldf vahid zamanda bir elektronun kristalın düyün nöqtələri ilə toqquşmalarının sayıdır. Onda (3) ifadəsindənistifadə etsək (7 )alarıq. Bu ifadəni j (8) şəklində də yazmaq mümkündür. (7) və ya(8) ifadələri Coul-Lens qanununun differensial şəklidir. Nəzərə alsaq ki, onda alınar. Bu isə Coul-Lens qanununun inteqal şəklidir. Vidleman-Frans qanunu Alman alimləri Videman və Frans (1853 ildə) apardıqları təcrübələr nəticəsində müəyən etmişlər ki, verilmiş temperaturda metalın istilikkeçirmə əmsallarının elektrik keçirmə əmsalına olan nisbəti sabit kəmiyyət olub, bütün metallar üçün eynidir, yəni (8) Klassik elektron nəzəriyyəsindən istifadə edərək Videlman-Frans qanununu yoxlayaq və sabitin qiymətini təyin edək. Nəzərə alsaq ki, metalların istilik keçirməsi əsasən sərbəst elektronların hərəkəti ilə bağlıdır, onda qazların molekulyar- kinetik nəzəriyyəsindən istifadə edərək yazmaq olar ki, Burada elektron qazının sıxlığı, -xüsusi istilik tutumudur. Aşağıdakı çevirmələri aparsaq, yəni Onda istilik keçirmə əmsalı üçün ifadəsini alarıq.. Digər tərəfdən olduğunu bilərək Burada qəbul etsək (9) alıınar. (9) ifadəsini Videman-Frans qanunu ilə(8) tutuşdursaq alarıq. Eyni zamanda (9) ifadəsindən görünür ki, metalların istilikkeçirmə əmsalının elektrikkeçirmə əmsalına olan nisbəti mütləq temperaturun birinci dərəcəsi ilə düz mütənasibdir. Klassik elektron nəzəriyyəsinin çatışmamazlıqları Drude´ tərəfindən təklif olunmuş metalların keçiriciliyinin klassik elektron nəzəriyyəsi çox sadə nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyədə bütün elektronların istilik hərəkətlərinin orta sürəti qiymətcə eynidir.Bununla bərabər adi qazlarda olduğu kimi elektron qazını təşkil edən elektronların sürəti müəyyən paylanma qanununa tabe olmalıdır.Lorens Drude´ nəzəriyyəsini təkmilləşdirmək məqsədi ilə elektron qazına Maksvel-Bolsman paylanmasını tətbiq etmişdir. Nəticədə Lorensin Om qanunu üçün təyin etdiyi ifadə Drude´tərəfindən verilmiş (6) düsturu ilə eyni olmuşdur.Lorens xüsusi elektrik keçiriciliyi üçün (5) ifadəsindən az fərqlənən düsturunu almışdır. Burada elektronn Maksvell paylanmasına görə təyin olunmuş sürətinin tərs qiymətinin ifadəsidir. Lorensin elektron qazına Maksvel-Bolsman statistikasının tətbiqi Videman-Frans qanunundakı əmsal üçün ifadəsini müəyən etmişdir. Bu nəticə təcrübəyə uyğun gəlmir. Beləliklə metalların keçiriciliyinin klassik elektron nəzərəiyyəsi Om qanunu, Coul-Lens qanunu və keyfiyyətcə Videman-Frans qanununu izah edir.buna baxmayaraq bu nəzəriyənin bir sıra çətinlikləri də vardır. Təcrübələr göstəriri ki, geniş temperatur intervalında metalların xüsusi müqavimət mütləq tempeaturla düz mütənasibdir, yəni . Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə , hasili isə temperaturdan asılı deyil. Bu nəzəriyyəyə görə . Bu asılılıq təcrübədə müşahidə olunmur. Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə, elektronun sərbəst yolunun orta uzunluğu üçün hesablanmış qiymət kristal qəfəsinin sabitindən 100 dəfə çox olur. Həqiqətdə isə elektron ancaq kristal qəfəsi sabiti tərtibində sərbəst yol gedə bilər. Klassik elektron nəzəriyyəsinin daha bir çətinliyi kristalın molyar istilik tutumunun hesablanmasında özünü göstərir. Beləki, Dyulonq-Pti qanununa görə otaq temperaturlarında bəsit maddənin molyar istilik tutumu sabit kəmiyyət olub -ə bərabərdir. Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə, elektron qazı da istilik keçirmədə iştirak edir.Onda kristalın molyar istilik tutumu olar. Təcrübələr göstərir ki, metalların molyar istilik tutumları dielektriklərin molyar istilik tutumlarından praktiki olaraq fərqlənmir.Klassik elekton nəzəriyyəsi bu fərqi izah edə bilmir. Deməli elektron qazı istilik tutumuna malik deyil. Bunlardan əlavə klassik elektron nəzəriyyəsində ifrat keçiricilik haqqında heç bir məlumat yoxdur. Beləliklə, göstərdiklərimizə əsasən əsasn deyə bilərik ki, elektronu maddi nöqtə kimi qəbul edib ona klassik mexanikanın qanunlarını tətbiq etmək doğru deyil.Metalların xassələri Zommerfeldin yaratdığı metalların kvant nəzəriyyəsinə əsasən müəyyən olunur. Elektron qazına Kvant statistikası, Fermi-Dirak statistikası tətbiq olunur.Zommerfeld göstərmişdir ki, elektron qazının metalların istilik tutumuna təsiri çox az olduğundan o nəzərə alınmır.Bundan əlavə, Videman-Frans qanunundakı əmsalın qiyməti Kvant statistikasına görə bərabərdir. Bu qiymət təcrübədən təyin olunmuş qiymətə çox yaxındır. Termoelektron emissiya hadisəsi Ümumiyyətlə böyük kinetik enerjiyə malik olan elektronlar metalın səthini tərk edərək səthin yaxınlığında “elektron buludunu” yaradırlar. Bu mənfi yüklü hissəciklər sonrakı elektronların metaldan çıxmalarına maneçilik törədir. Digər tərəfdən metalın səthinə yaxın məsafələrdə yerləşən və elektronlarını itirərək müsbət iona çevrilən atomlar sonrakı elektronların metalın səthini tərk etməyə imkan vermir. Yaranmış bu ikiqat saxlayıcı potensialı keçmək üçün elektrona əlavə enerji vermək lazımdır. Elektronun metal səthindən vakuuma çıxması üçün lazım olan işə çıxış isi deyilir.Çıxış isi metalın növündən və səthinin təmizliyindən asılıdır. Beləliklə, elektronun metalın səthindən vakuuma çıxması üçün onun enerjisi çıxış isindən böyük olmalıdır. Onda metal daxilində olan elektronlara əlavə enerji verilsə, onların bir hissəsi metalın səthini tərk edəcək. Bu hərəkət elektron emissiyası adlanır. Elektrona verilən enerjinin verilmə formasından asılı olaraq, termoelektron emissiyası, fotoelektron emissiyası, avtoelektron emissiyası və ikinci növ elektron emissiyası müşahidə olunur. Qızdırılmış metallardan elektronların vakuuma çıxması termoelektron emissiyası adlanır. Metallar (yun. metalleuo - qaziyman, yerdan qazib olaman) - oddiy sharoitda yuqori elektr oʻtkazuvchanligi, issiq oʻtkazuvchanligi, elektr oʻtkazuvchanligi, elektr magnit toʻlqinlarini yaxshi qaytarishi, plastikligi kabi oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlgan oddiy moddalar. M. Enerjisi çıxış işindən çox olan elektronlar katodun səthini tərk edərək onun ətrafında” elektron buludu”-nu yaradırlar.Anoda, katoda nəzərən müsbət gərginlik tətbiq etsək onda yaranmış elektrik sahəsinin intensivliyi anod-katod dövrəsində cərəyanın yaranmasına səbəb olur. Qeyd edək ki, anodun potensialı mənfi olarsa, “elektron buludu”-nun sıxlığından asılı olmayaraq dövrədən cərəyan axmır. Bu bir daha göstəri ki, elektron mənfi yüklü hissəcikdir. Katodun temperaturunu sabit saxlayıb, anod cərəyanının elektron lampasına tətbiq olunmuş gərginlikdən asılılıq qrafiki (volt-amper xarakteristikası) şəkil 2-də verilmişdir. Şəkil 2-dən görünür ki, xarici elektrik sahəsi olmadıqda belə dövrədən çox kiçik cərəyan axır. Bu cərəyanın yaranmasına səbəb “elektron buludununu” daxilində olan elektron-ların bir hissəsinin anoda çatmasıdır. | Şəkil 2 | Bu cərəyanı yox etmək üçün anod dövrəsinə ləngidici potensialını tətbiq etmək lazımdır. Şəkildən görünür ki, kiçik gərginliklərdəanod cərəyanının gərginlikdən asılılığı xəti deyil.Bu asılılıq Boquslavski-Lenqmyur(ikidə üç qanunu) görə təyin olunur. (10) Burada -elektrodların ölçülərindən , formasından asılı olan sabitdir. Anod gərginliyinin artması ,cərəyanın artmasına səbəb olur. Gərginliyin müəyyən qiymətindən başlayaraq anod cərəyanı artmır. Bu cərəyana doyma cərəyanı deyilir. Doyma cərəyanının qiyməti katodun temperaturundan asılıdır.Doyma cərəyanının yaranmasına səbəb verilmiş temperaturda katodun səthini tərk edən elektronların hamısının anodun səthinə çatmasıdır. Doyma cərəyanını artırmaq üçün,vahid zamanda katodun səthini tərk edən elektronların sayını artırmaq lazımdır, yəni katodun temperaturunu artırmaq lazımdır. Doyma cərəyanının sıxlığının qiyməti Kvant statistikası əsasında nəzəri olaraq müəyyən edilmiş (11) düsturuna görə hesablanır. Burada -Bolsman sabiti; - elektronun verilmiş metaldan (katoddan) çıxış işidir. Bu ifadə Riçardson-Deşmen düsturu adlanır. (2) ifadəsini loqarifləsək ifadəsini alariq. Nəzərə alsaq ki, həddi -yə nəzərən çox zəif dəyişir, onda (12) dalğalarının təsiri altında metalın səthindən elektronların çıxması hadisəsi fotoelektron emissiyası adlanır. Elektron dəstəsi vasitəsilə metalın, yarım keçiricinin səthindən elektronların qapması hadisəsi ikinci növ emissiya hadisəsi adlanır. İkinci növ emissiya zamanı metalın (yarım keçiricinin) səthini tərk edən elektronların sayının , səthi ilk düşən elektronların sayına olan nisbətinə ikinci növ elektron emissiyasının əmsalı deyilir. Bu əmsal metalın səthinin vəziyyətindən , səthə düşən elektronların enerjisindən və düşmə bucağından asılı kəmiyyətdir. Güclü elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində metal səthindən elektronların çıxması avtoelektron emissiyası adlanır.Avtoelektron emissiyası soyuq katodda müşahidə oluduğu üçün ona eyni zamanda soyuq emissiya da deyilir. Bu emissiyanı müşahidə etmək üçün katodun yaxınlığında xarici elektrik sahəsinin intensivliyi tərtibində olmalıdır. Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Fizika kafedrası Mühazirə № 20-21 Mühazirətçi-dosent: Akif Ağayev |

http://kompy.info/muhazire-20-21-klassik-elektron-nezeriyyesinin-esaslar-om-ve-c.html#Klassik_elektron_nəzəriyyəsinin_çatışmamazlıqları

Mühazirə №20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları

- - Mühazirə № 20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları. Metallarda elektrik cərəyanı sərbəst elektronların istiqamətlənmiş (nizamlı) hərəkəti nəticəsində yaranır.Metalların keçiriciliyinin elektron təbiəti olması ilk dəfə XX əsrin əvvəlrində Rikke tərəfindən aparılan təcrübələr nəticəsində təsdiq olunmuşdur. Rikke öz təcrübələrində mus, aliminium və misdən hazırlanmış üç silindr formasında olan naqilləri bir-birinə ardıcıl sıxmış və bir il müddətində dövrədən sabit cərəyan buraxmışdır. Bu müddət ərzində silindrlərdən 35MKl elektrik yükü keçmişdir.Silindrlərin bir –birini sıxdıqları sahədə heç bir dəyişiklik Mkl müsahidə olunmamışdır. Bu göstərir ki, metalların elektrik keçiriciliyi –metalların fiziki xassələrindən və təbiətindən asılı olmayan yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkəti nəticəsində baş verir. 1913-cü ildə L.Mandelştam və N.Papoleksinin, sonralar 1916-cı ildə Stuar və Tolmenin apardıqları təcrübələr göstərdi ki, metallarda elektrik cərəyanı mənfi yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkəti ilə bağlıdır.Bu təcrübələr fizika elminin tarixinə”dörd alimin təcrübəsi” adı ilə daxil olmuşdur. Metalların elektrik keçiriciliyinin klasssik elektron nəzəriyyəsi 1900-cu ildə Druge´ tərəfindən yaradılmış və Lorens tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Bu nəzəriyyədə metalların elektrik keçiriciliyində iştirak edən sərbəst elektronlara bir atomlu ideal qaz molekulası kimi baxılır.Onda ideal qazın bütün xassələri “elektron qazına”-da aid olmalıdır. Bir valentli metalda sərbəst elektronların konsentrasiyası təxminən Ifadəsindən təyin olunur. Burada -Avaqadro ədədi, -metalın atom çəkisi, - onun sıxlığıdır. Hesablama göstərir ki, sərbəst elektronların konsentrasiyası tərtibindədir. Xarici elektrik sahəsi olmadıqda sərbəst elektronlar istilik hərəkətində iştirak edir və metalın kristal qəfəsinin düyün nöqtələrində yerləşən və tarazlıq vəziyyətləri ətrafında rəqs edən ionlarla toqquşurlar. Elektronların sərbəst yollarının orta uzunluğu kristal qəfəsinin sabiti tərtibində olub. -ə yaxındır. Qazların molekulyar kinetik nəzəriyyəsindən istifadə etsək, onda otaq temperaturunda sərbəst elektronun orta kvadratik sürətini qiymətləndirmək olar. Doğrudan da, olarsa, sərbəst elektron üçün tərtibində təyin olunar. Qeyd edəki ki,sərbəst elektronların istilik hərəkətinin orta sürəti də () bu tərtibdəndir. Xarici elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində elektronlar sahənin ıksi istiqamətində nizamlı hərəkətdə iştirak edirlər.yaranan cərəyanın sıxlığı (1) Ifadəsindən təyin olunur. Burada elektronların istiqamətlənmiş hərəkətlərinin orta sürətidir. Bu sürət tərtibindədir. B klassik elektron nəzəriyyəsində qəbul olunur ki, elektron kristal qəfəsinin düyün nöqtələri ilə toqquşduqda istiqamətlənmiş hərəkətlərin sürətini tamamilə itirir. Elektronun xarici elektrik sahəsində hərəkət tənliyi (2) şəklində olar. m-elektronun kütləsidir. Elektrik sahəsi bircinsli olduğu üçün elektronun nizamlı hərəkətinin orta sürəti təyin olunar. Burada -elektronun sərbəst yolunun orta uzunluğunun sonunda əldə etdiyi sürətdir. (1) ifadəsi elektronun () uçuş zamanına görə inteqrallasaq (3) Elektronun nizamlı hərəkətinin maksimal sürətini təyin edərik. Onda nizamlı hərəkətin orta sürəti (4) bərabər olar. Elektronun sərbəst uçuş zamanının orta qiyməti , Bu ifadəni (4) düsturunda yerinə yazsaq, orta sürət üçün alarıq. İstiqamətlənmiş hərəkətin orta sürətini (1) düsturunda yerinə yazsaq, cərəyan sıxlığı üçün (5) ifadəsini alarıq. Burada metalın xüsusi keçiricili adlanır. Nəticədə (6) olar. - xüsusi müqavimət adlanır. Onda (6`) (6) və (6`) ifadələri Om qanununun differensial şəklidir. Deməli, keçirici cərəyanın sıxlığı , metalın xüsusi elektrik keçiriciliyinin xarici elektrik sahəsinin intensivliyinin hasilinə bərabərdir. Xarici elektrik sahəsinin təsiri altında nizamlı hərəkətdə iştirak edən elektron kristal qəfəsinin düyün nöqtələrində yerləşən ionlarla toqquşaraq əlavə etdikləri kinetik enerjini tamamilə kristal qəfəsinə verirlər. Bu enerji kristalın daxili enerjisinə çevrilir və nəticədə metal qızır. Onda vahid zamanda naqilin vahid həcmində elektronların qəfəslə toqquşması nəticəsində ayrılan istilik miqdarı bərabər olar. Burada –elektronun xarici sahənin təsiri nəticəsində nizamlı hərəkətinin maksimal enerjisi dgfjdksfjgldf vahid zamanda bir elektronun kristalın düyün nöqtələri ilə toqquşmalarının sayıdır. Onda (3) ifadəsindənistifadə etsək (7 )alarıq. Bu ifadəni j (8) şəklində də yazmaq mümkündür. (7) və ya(8) ifadələri Coul-Lens qanununun differensial şəklidir. Nəzərə alsaq ki, onda alınar. Bu isə Coul-Lens qanununun inteqal şəklidir. Vidleman-Frans qanunu Alman alimləri Videman və Frans (1853 ildə) apardıqları təcrübələr nəticəsində müəyən etmişlər ki, verilmiş temperaturda metalın istilikkeçirmə əmsallarının elektrik keçirmə əmsalına olan nisbəti sabit kəmiyyət olub, bütün metallar üçün eynidir, yəni (8) Klassik elektron nəzəriyyəsindən istifadə edərək Videlman-Frans qanununu yoxlayaq və sabitin qiymətini təyin edək. Nəzərə alsaq ki, metalların istilik keçirməsi əsasən sərbəst elektronların hərəkəti ilə bağlıdır, onda qazların molekulyar- kinetik nəzəriyyəsindən istifadə edərək yazmaq olar ki, Burada elektron qazının sıxlığı, -xüsusi istilik tutumudur. Aşağıdakı çevirmələri aparsaq, yəni Onda istilik keçirmə əmsalı üçün ifadəsini alarıq.. Digər tərəfdən olduğunu bilərək Burada qəbul etsək (9) alıınar. (9) ifadəsini Videman-Frans qanunu ilə(8) tutuşdursaq alarıq. Eyni zamanda (9) ifadəsindən görünür ki, metalların istilikkeçirmə əmsalının elektrikkeçirmə əmsalına olan nisbəti mütləq temperaturun birinci dərəcəsi ilə düz mütənasibdir. Klassik elektron nəzəriyyəsinin çatışmamazlıqları Drude´ tərəfindən təklif olunmuş metalların keçiriciliyinin klassik elektron nəzəriyyəsi çox sadə nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyədə bütün elektronların istilik hərəkətlərinin orta sürəti qiymətcə eynidir.Bununla bərabər adi qazlarda olduğu kimi elektron qazını təşkil edən elektronların sürəti müəyyən paylanma qanununa tabe olmalıdır.Lorens Drude´ nəzəriyyəsini təkmilləşdirmək məqsədi ilə elektron qazına Maksvel-Bolsman paylanmasını tətbiq etmişdir. Nəticədə Lorensin Om qanunu üçün təyin etdiyi ifadə Drude´tərəfindən verilmiş (6) düsturu ilə eyni olmuşdur.Lorens xüsusi elektrik keçiriciliyi üçün (5) ifadəsindən az fərqlənən düsturunu almışdır. Burada elektronn Maksvell paylanmasına görə təyin olunmuş sürətinin tərs qiymətinin ifadəsidir. Lorensin elektron qazına Maksvel-Bolsman statistikasının tətbiqi Videman-Frans qanunundakı əmsal üçün ifadəsini müəyən etmişdir. Bu nəticə təcrübəyə uyğun gəlmir. Beləliklə metalların keçiriciliyinin klassik elektron nəzərəiyyəsi Om qanunu, Coul-Lens qanunu və keyfiyyətcə Videman-Frans qanununu izah edir.buna baxmayaraq bu nəzəriyənin bir sıra çətinlikləri də vardır. Təcrübələr göstəriri ki, geniş temperatur intervalında metalların xüsusi müqavimət mütləq tempeaturla düz mütənasibdir, yəni . Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə , hasili isə temperaturdan asılı deyil. Bu nəzəriyyəyə görə . Bu asılılıq təcrübədə müşahidə olunmur. Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə, elektronun sərbəst yolunun orta uzunluğu üçün hesablanmış qiymət kristal qəfəsinin sabitindən 100 dəfə çox olur. Həqiqətdə isə elektron ancaq kristal qəfəsi sabiti tərtibində sərbəst yol gedə bilər. Klassik elektron nəzəriyyəsinin daha bir çətinliyi kristalın molyar istilik tutumunun hesablanmasında özünü göstərir. Beləki, Dyulonq-Pti qanununa görə otaq temperaturlarında bəsit maddənin molyar istilik tutumu sabit kəmiyyət olub -ə bərabərdir. Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə, elektron qazı da istilik keçirmədə iştirak edir.Onda kristalın molyar istilik tutumu olar. Təcrübələr göstərir ki, metalların molyar istilik tutumları dielektriklərin molyar istilik tutumlarından praktiki olaraq fərqlənmir.Klassik elekton nəzəriyyəsi bu fərqi izah edə bilmir. Deməli elektron qazı istilik tutumuna malik deyil. Bunlardan əlavə klassik elektron nəzəriyyəsində ifrat keçiricilik haqqında heç bir məlumat yoxdur. Beləliklə, göstərdiklərimizə əsasən əsasn deyə bilərik ki, elektronu maddi nöqtə kimi qəbul edib ona klassik mexanikanın qanunlarını tətbiq etmək doğru deyil.Metalların xassələri Zommerfeldin yaratdığı metalların kvant nəzəriyyəsinə əsasən müəyyən olunur. Elektron qazına Kvant statistikası, Fermi-Dirak statistikası tətbiq olunur.Zommerfeld göstərmişdir ki, elektron qazının metalların istilik tutumuna təsiri çox az olduğundan o nəzərə alınmır.Bundan əlavə, Videman-Frans qanunundakı əmsalın qiyməti Kvant statistikasına görə bərabərdir. Bu qiymət təcrübədən təyin olunmuş qiymətə çox yaxındır. Termoelektron emissiya hadisəsi Ümumiyyətlə böyük kinetik enerjiyə malik olan elektronlar metalın səthini tərk edərək səthin yaxınlığında “elektron buludunu” yaradırlar. Bu mənfi yüklü hissəciklər sonrakı elektronların metaldan çıxmalarına maneçilik törədir. Digər tərəfdən metalın səthinə yaxın məsafələrdə yerləşən və elektronlarını itirərək müsbət iona çevrilən atomlar sonrakı elektronların metalın səthini tərk etməyə imkan vermir. Yaranmış bu ikiqat saxlayıcı potensialı keçmək üçün elektrona əlavə enerji vermək lazımdır. Elektronun metal səthindən vakuuma çıxması üçün lazım olan işə çıxış isi deyilir.Çıxış isi metalın növündən və səthinin təmizliyindən asılıdır. Beləliklə, elektronun metalın səthindən vakuuma çıxması üçün onun enerjisi çıxış isindən böyük olmalıdır. Onda metal daxilində olan elektronlara əlavə enerji verilsə, onların bir hissəsi metalın səthini tərk edəcək. Bu hərəkət elektron emissiyası adlanır. Elektrona verilən enerjinin verilmə formasından asılı olaraq, termoelektron emissiyası, fotoelektron emissiyası, avtoelektron emissiyası və ikinci növ elektron emissiyası müşahidə olunur. Qızdırılmış metallardan elektronların vakuuma çıxması termoelektron emissiyası adlanır. Metallar (yun. metalleuo - qaziyman, yerdan qazib olaman) - oddiy sharoitda yuqori elektr oʻtkazuvchanligi, issiq oʻtkazuvchanligi, elektr oʻtkazuvchanligi, elektr magnit toʻlqinlarini yaxshi qaytarishi, plastikligi kabi oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlgan oddiy moddalar. M. Enerjisi çıxış işindən çox olan elektronlar katodun səthini tərk edərək onun ətrafında” elektron buludu”-nu yaradırlar.Anoda, katoda nəzərən müsbət gərginlik tətbiq etsək onda yaranmış elektrik sahəsinin intensivliyi anod-katod dövrəsində cərəyanın yaranmasına səbəb olur. Qeyd edək ki, anodun potensialı mənfi olarsa, “elektron buludu”-nun sıxlığından asılı olmayaraq dövrədən cərəyan axmır. Bu bir daha göstəri ki, elektron mənfi yüklü hissəcikdir. Katodun temperaturunu sabit saxlayıb, anod cərəyanının elektron lampasına tətbiq olunmuş gərginlikdən asılılıq qrafiki (volt-amper xarakteristikası) şəkil 2-də verilmişdir. Şəkil 2-dən görünür ki, xarici elektrik sahəsi olmadıqda belə dövrədən çox kiçik cərəyan axır. Bu cərəyanın yaranmasına səbəb “elektron buludununu” daxilində olan elektron-ların bir hissəsinin anoda çatmasıdır. | Şəkil 2 | Bu cərəyanı yox etmək üçün anod dövrəsinə ləngidici potensialını tətbiq etmək lazımdır. Şəkildən görünür ki, kiçik gərginliklərdəanod cərəyanının gərginlikdən asılılığı xəti deyil.Bu asılılıq Boquslavski-Lenqmyur(ikidə üç qanunu) görə təyin olunur. (10) Burada -elektrodların ölçülərindən , formasından asılı olan sabitdir. Anod gərginliyinin artması ,cərəyanın artmasına səbəb olur. Gərginliyin müəyyən qiymətindən başlayaraq anod cərəyanı artmır. Bu cərəyana doyma cərəyanı deyilir. Doyma cərəyanının qiyməti katodun temperaturundan asılıdır.Doyma cərəyanının yaranmasına səbəb verilmiş temperaturda katodun səthini tərk edən elektronların hamısının anodun səthinə çatmasıdır. Doyma cərəyanını artırmaq üçün,vahid zamanda katodun səthini tərk edən elektronların sayını artırmaq lazımdır, yəni katodun temperaturunu artırmaq lazımdır. Doyma cərəyanının sıxlığının qiyməti Kvant statistikası əsasında nəzəri olaraq müəyyən edilmiş (11) düsturuna görə hesablanır. Burada -Bolsman sabiti; - elektronun verilmiş metaldan (katoddan) çıxış işidir. Bu ifadə Riçardson-Deşmen düsturu adlanır. (2) ifadəsini loqarifləsək ifadəsini alariq. Nəzərə alsaq ki, həddi -yə nəzərən çox zəif dəyişir, onda (12) dalğalarının təsiri altında metalın səthindən elektronların çıxması hadisəsi fotoelektron emissiyası adlanır. Elektron dəstəsi vasitəsilə metalın, yarım keçiricinin səthindən elektronların qapması hadisəsi ikinci növ emissiya hadisəsi adlanır. İkinci növ emissiya zamanı metalın (yarım keçiricinin) səthini tərk edən elektronların sayının , səthi ilk düşən elektronların sayına olan nisbətinə ikinci növ elektron emissiyasının əmsalı deyilir. Bu əmsal metalın səthinin vəziyyətindən , səthə düşən elektronların enerjisindən və düşmə bucağından asılı kəmiyyətdir. Güclü elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində metal səthindən elektronların çıxması avtoelektron emissiyası adlanır.Avtoelektron emissiyası soyuq katodda müşahidə oluduğu üçün ona eyni zamanda soyuq emissiya da deyilir. Bu emissiyanı müşahidə etmək üçün katodun yaxınlığında xarici elektrik sahəsinin intensivliyi tərtibində olmalıdır. Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Fizika kafedrası Mühazirə № 20-21 Mühazirətçi-dosent: Akif Ağayev |

http://kompy.info/avtoreferat--muellifin-ozu-terefinden-yazlan-her-hans-elmi-ara.html?page=2

KAMPUS - müvafiq maddi-texniki bazaya və infrastruktura malik təhsil kompleksi (şəhərciyi). KART-TAPŞIRIQ

KAMPUS - müvafiq maddi-texniki bazaya və infrastruktura malik təhsil kompleksi (şəhərciyi). KART-TAPŞIRIQ – şagirdlərə tapşırıqları təqdim etmə formasıdır. Ümumi texniki və xüsusi fənləri öyrənərkən kart-tapşırıqlar əsasən şagirdlərin biliyinin yoxlanması zamanı istifadə olunur. Kart-tapşırıq əsasən proqramlaşdırılmış sorğu zamanı tətbiq olunur. Kart-tapşırıqların verilməsi elmi namizəd dərəcəsinin təltif olunması üçün mütləqdir. Namizədlik imtahanı fəlsəfə, xarici dil və dissertasiya mövzusuna müvafiq olaraq xüsusi fənlər üzrə tətbiq olunur. KOLLEC (ing . college) - orta peşə-ixtisas proqramları əsasında təhsil xidmətləri göstərən və subbakalavr peşə-ixtisas dərəcəsi vermək hüququ olan təhsil müəssisəsi. KOLLOKVİUM (lat . colloquium – danışıq, söhbət),1) tədris növlərindən biri müəllimin şagirdlərlə söhbəti, adətən ali məktəblərdə semestr sonlarında tələbənin bilik səviyyəsini yoxlamaq üsullarından biri; 2) məruzələrin müzakirə olunduğu elmi iclas. KOMPÜTER BİLİYİ – texnoloji təhsilin hissəsi. K.b-nin tərkibinə daxildir: hesablama texnologiyasının və informatikanın əsas anlayışlarının bilmək; kompüter texnologiyasının əsas quruluşunu və funksional bacarıqlarını bilmək; müasir əməliyyat sistemlərinin və onların əsas komandalarını bilmək ; müasir proqramlar və ümumi təyinatlı əməliyyat vasitələrini(Norton Commander, Windows və onların fayl genişlənmələrini)və onların funksiyalarını bilmək; ən azı bir mətn redaktorunu bilmək; proqramlaşdırma alqoritmi, dili və paketi barədə ilkin təsəvvür; utilitar məqsədli tətbiqi proqramların ilikin istifadə təcrübəsi. KONSERVATORİYA - musiqi sahələri üzrə yüksək ixtisaslı mütəxəssislər hazırlayan ali təhsil müəssisəsi. KONSPEKT – müəyyən bir əsərin, məruzənin, mühazirənin və s. qısa xülasəsi KONSPEKTLƏŞDİRMƏ (lat. conspectus - baxış) – məruzənin, nitqin qısalmış məzmunu, xülasəsidir. Elmi k. Hər hansı elmi mövzunun sitatlar, tezislər vasitəsilə xülasəsi. Bədii k. öz sözlərinin , fikirlərinin vasitəsilə xülasəsi. KURS İŞİ - iqtisadi, humanitar , ümumiyyətlə, bütün istiqamətlərdə təhsil alanların fənnin tədrisinin sonunda yerinə yetirdiyi müstəqil iş. K.İ.-nin yerinə yetirilməsi prosesində tələbələrin yaradıcı fikirlərinin də qeyd olunduğu işlər təqdim olunur. Q QEYRİ-FORMAL TƏHSİL - müxtəlif kurslarda, dərnəklərdə və fərdi məşğələlərdə əldə olunan və dövlət təhsil sənədi verilməsi ilə müşayiət olunmayan təhsil forması. L LİSENZİYA - təhsil fəaliyyətinə dövlət tərəfindən verilən xüsusi razılıq. LİSEY - ümumi və tam orta təhsil səviyyələrində istedadlı şagirdlər ümumi və tam orta təhsil səviyyələrində istedadlı şagirdlər üçün müvafiq təmayüllər üzrə təhsil xidmətləri həyata keçirilən ümumtəhsil müəssisəsi. M MAARİF PROSESİ –dövlət təhsil standartlarına uyğun təhsil məsələlərinin həllinə və şəxsiyyətin inkişafına yönəlmiş təlim-tədris və özünütəhsil proseslərinin məcmusudur. MAGİSTRATURA – ali təhsilin ikinci səviyyəsi. MAGİSTR (lat. magister – rəhbər, müəllim) – magistraturanı bitirmiş şəxslərə verilən ali elmi-ixtisas dərəcəsi. MƏKTƏB – sos. inistitut, cəmiyyət, şəxsiyyət və dövlətin təhsil tələbatını ödəmək üçün ictimai- dövlət sistemi MƏKTƏBDAXİLİ İNNOVATİV VƏZİYYƏT - məktəbin idarə edilməsinə müsbət və ya mənfi təsir göstərən yeni yaranmış qaydaların cəmi. M.i.v. ölkədə və dünyada baş verən innovativ proseslər təsir edir. MƏKTƏBDƏNXARİC İŞ- mədəni- maaarif, digət təşkilatlar tərəfindən şagirdlər ilə keçirilən təlim- tərbiyə işləri; şagirdlərin asudə vaxtını dəyərləndirilməsi, nəzarətsizlik ilə mübarizə.M.i. şagirdlərin maraqlarını nəzərə almaqla könüllü iştirakı, aktivliyivə müstəqilliyini üzərində həyata keçirilir. MƏKTƏBDAXİLİ İDARƏ SİSTEMİ – bir-birilə bağlı elementlərin elə cəmidir ki, onların qarşılıqlı təsiri ilə idarəetmə funksiyalarını və onların idarə edilən obyektə təsirini həyata keçirtmək mümkündür. MƏKTƏBDAXİLİ İDARƏ – qarşısında duran məqsədlərdən asılı bütün işlərin koordinasiyası, ped. heyətə mümkün səhvlər barədə xəbərdarlıq etmək və onlara lazımı köməyi göstərmək. M.n.-in prinsipləri: xəbərdaredici xarakter, planauyğunluq, əsaslılıq, hərtərəflilik, nəzəri və metodoloji hazırlıq. olaraq məktəbdə təlim- tədris prosesinin hərtərəfli tədqiqi və analizi. M.n.-in obyektləri: tədris prosesi, tərbiyə prosesi, metodiki iş, elmi və təcrübi fəaliyyət, uşaq və ped. kollektivin psixoloji vəziyyəti, təlim-tədris prosesinin zəruri şərtlərlə təmin edilməsi. M.n.-in növləri: nəzarəti həyata keçirənin əlamətləri (kollektiv, qarşılıqlı idarə, özünüidarəetmə, planlı və planlaşmamış inzibati idarə etmə); idarə edilən obyektlərin əhatə edilməsinə görə (sinif ümumiləşdirici –eyni sinifdə oxuyan şagird və müəllimlərin işinin təhlili, ümumi – bütün istiqamətlər üzrə işlərin ümumi vəziyyətinin dərin tədqiqi və analizi, tematik –təlim-tədris prosesinin konkret istiqamət üzrə öyrənilməsi, şəxsi – ayrı müəllimlərin fəaliyyətinin hərtərəfli tədqiqi, icmal – məktəbdəki vəziyyətin dərin tədqiq edilmədən təhlili. M.i. metodları: dərs və təlim məşğələlərinə gəlmək və onları təhlil etmək, məktəb sənədlərinin və şagirdlərin işlərinin təhlili, müəllim, şagird və valideynlərlə söhbət, inzibati yoxlama tədbirlərinin və sorğularının aparılması; anketləşdirmə, testləşdirmə, xronometraj və s. MƏKTƏB VALEOQOLOGİYASI – uşaq, onların valideynləri və pedaqoqların sağlamlığının möhkəmləndirilməsini öyrənən elm sahəsi. M.v-nın əsas məqsədləri ped. prosesin iştirakçılarının və onu müəyyən edən faktorların sağlamlıq vəziyyətinin öyrənilməsi; uşaq və böyülərin sağlamlığının qorunması, yenidən bərpası və s., onların bu sahədə məlumatlandrılması və təlimi, təhsilin valoqoloji məzmunlu nəzəri və məsuliyət hissi yaranır. MƏKTƏBİN TƏRBİYƏ SİSTEMİ – məktəbin bütöv sos.-ped. strukturunu təşkil edən və tərbiyənin əsas və daimi inkişaf edən faktoru kimi çıxış edən qarşılıqlı bağlı komponentlərin (tərbiyəvi məqsədlər, onları həyata keçirən insanların fəaliyyəti və münasibəti, əlaqələri, yaşam məkanı) cəmidir. Humanist istiqamətli vahid M.t.s.-nin inkişafı, sağlam həyat tərzinin formalaşmasına, təsir və qarşılıqlı təsir, kollektivin müdafiə funksiyalarının təminatı, müxtəlif yaş səviyyəsi müxtəlif və çoxistiqamətli fəaliyyəti. MƏKTƏB MÜHAZİRƏSİ – tədris materialının davamlı şifahi ifadəsi (45-50 dəq). MƏKTƏBİN TƏRBİYƏ SİSTEMİ – məktəbin bütöv sos.-ped. strukturunu təşkil edən və tərbiyənin əsas və daimi inkişaf edən faktoru kimi çıxış edən qarşılıqlı bağlı komponentlərin (tərbiyəvi məqsədlər, onları həyata keçirən insanların fəaliyyəti və münasibəti, əlaqələri, yaşam məkanı) cəmidir. Humanist istiqamətli vahid M.t.s.-nin inkişafı, sağlam həyat tərzinin formalaşmas, təsir və qarşılıqlı təsir, kollektivin müdafiə funksiyalarının təminatı, müxtəlif yaş səviyyəsinin müxtəlif və çoxistiqamətli fəaliyyəti. MƏQBUL – laborator, praktiki, hesabi-qrafiki işlərin, kurs işlərinin və həmçinin seminar məşğələlərində, diplomqabağı hazırlıq zamanı görülən işlərə nəzarət formasıdır. Məqbulun nəticələri həm beşballıq sistemlə, həm də təhsilin formasından asılı olaraq “məqbul” qeydi ilə göstərilə bilər. MƏŞĞƏLƏ –müəllim tərəfindən dəqiq müəyyən edilmiş vaxtda, daimi şagird tərkibi olan və elmi tapşırıqların həll edildiyi tədris prosesinin forması. METOD (yun. methodos – tədqiqat və ya dərketmə yolu) – praktiki və nəzəri biliklərin dərki, müəyyən tapşırığın həllinə istiqamətlənmiş vəzifələr. Pedaqogikada təlim və tədris metodlarının probleminin həlli yollarını və klasifikasiyası əsas xüsusiyyət kimi çıxış edir. METODİKA - Tədris metodikası barədə elm. Nə isə öyrənmək, nə isə yerinə yetirməyin praktik icra metodlarının cəmi. METODİST – Hər hansı fənnin tədrisi sahəsində mütəxəssis. MÜHAZİRƏ (leksiya) (lat . lectio – qiraət) – tədris materialının, hər hansı sualın, elmi, siyasi mövzunun sistematik şifahi ifadəsi. MÜƏLLİM – ümumtəhsil məktəblərində yeni yetişən nəslin tərbiyə, təhsil və tədrisini həyata keçirən pedaqoji işçi..metodoloji problemlərinin işlənib hazırlanması, valeoqoloji baxışları nəzərə almaqla pedaqoji kadrların hazırlanması MÜƏLLİMLƏRİN ATTESTASİYASI – Dövlət və ya özəl təhsil müəssisələrinin işçilərinin bacarığının, pedaqoji profesionallığının və əmək məhsuldarlığının kompleks qiymətləndirilməsi. MÜƏLLİMİN DİAQNOSTİK DÜŞÜNCƏSİ – uşağın müxtəlif xüsusiyyətlərinin təhlili və şəxsiyyətin proqnozlaşdırılması ilə vahid şəkildə birləşdirilməsi. MÜƏLLİMİN DİDAKTİK SİSTEMİ –müəllimin dərsdə və dərsdənkənar məşğələlərdə istifadə etdiyi sənəd və didaktik materialların toplusu. Daxildir: təhsil standartı, tədris proqramı, təqvim və tematik planlar, dəslərin konspekti, Tərbiyəvi iş planı, vəsait, əyani vəsaitlər və s. MÜƏLLİMİN İMİCİ (ing. image – surət) – şagirdlərin, həmkarlarının, sosial ətrafının təfəkküründə müəllimin stereotripinin qavranması. İmicin for malaşmasında ona xas olan real xüsiyyətlərlə yanaşı ona ətrafdakıların da aid xüsusiyyətlər təsir göstərir. MÜƏLLİMİN FƏRDİ FƏALİYYƏT VƏ ÜNSİYYƏT TƏRZİ - ped. fəaliyyət və ünsiyyətin tapşırıq, vasitə və üsullarının cəmi. M.f.f.ü.t dəyişilə bilər. MÜƏLLİMİN NÜFUZU – şagirdlərə təsirilə seçilən, qərar qəbul etmək, qiymət qoymaq, məsləhət vermək hüququ verən xüsusi peşə mövqeyi. Əsl M.n. vəzifə və yaş üstünlüklərində deyil, tərbiyəçinin yüksək şəxsi və mütəxəsis keyfiyyətlərinə: tərbiyə etdikləri ilə demokratik əməkdaşlıq tərzinə, başqasının dərdinə şərik ola bilmək, açıq ünsiyyət qura bilmək bacarığı, müəllimin müsbət konsepsiyasına, onun daima təkmilləşmək, hərtərəfli biliyə sahib olmaq istəyi, səriştəliliyi, ədalətlilik və mehribanlığına, ümumi mədəniyyətinə əsaslanır. Müəllimin nüfuzunun irradiasiyası –nüfuz təsiri hüququnun hələ tətbiq olunmadığı sahələrə keçirilməsidir. Nüfuzun spesifikasiyası - insanın sahələrdən yalnız birində nüfuzunu tanıyır, digər sahədə o, nüfuz sahibi olmur. MÜƏLLİMİN XİDMƏTİ SƏLAHİYYƏTİ – müəllimin ped. fəaliyyətini müəyyənləşdirən bilik və bacarıq səviyyəsinə malik olması, onun müəyyən dəyərlər, ideayalar daşıyıcısı kimi ped.cəhətdən dəyərləndirilməsi MÜƏLLİMİN MƏNƏVİYYYATI - müəllimin ped.fəaliyyəti zamanı ətrafındakı insanlarla münasibətinin xüsusi normativ- dəyərlər forması. MÜHAZİRƏ (leksiya) (lat . lectio – qiraət) – tədris materialının, hər hansı sualın, elmi, siyasi mövzunun sistematik şifahi ifadəsi. MÜHAZİRƏ-SEMİNAR MƏŞĞƏLƏLƏRİ - müstəqil surətdə tədris materialının öyrənilməsi, dərs materialını təkrarlanmaq və dərinləşdirmək məqsədilə təşkil edilən tədris prosesi növüdür. M-s.m.-də bir qayda olaraq fənnin ən mühüm və əhəmiyyətli hissəsi öyrənilir. M-s. m.-i 3 mərhələdə keçirilir: birinci – müəllimin mühazirəsi, ikinci – tələbələrin mühazirəyə hazırlaşmaq üçün müstəqil işləri; üçüncü – seminarın keçirilməsi. M-s.m. dərslə müqayisədə daha effektivdir burada müəllim və şagirdlərin funksiyaları dəyişilir; müəllimin təşkilatçılıq fəaliyyəti daha canlı olur. MÜSAHİBƏ - təhsil alanın suallar sisteminə cavab verdiyi tədris metodu. Müsahibənin məqsədi - yeni biliklərin əldə edilməsi və keçilən materialın təkrarlanması MÜSTƏQİL TƏHSİL MÜƏSSİSƏSİ – birbaşa və ya hər hansı təşkilat rəhbərlik edilmədən təsdiqlənmiş proqram əsasında fəaliyyət göstərən təhsil müəssisəsi. Adətən bu humanitar istiqamətli təhsil verən müəssisədir. Bu təhsil müəssisələri dövlət, özəl qurumlar, yerli özünüidarəetmə orqanları, qeyri-hökümət təşkilatları tərəfindən maliyələşdirilə bilər. MÜVƏFƏQİYYƏT – təhsil alanların tədris proqramlarının tələblərinə əsasən profesinal elm, bilik və bacarıqlara yiyələnməsinin xüsusiyyətləri. Təhsil alanların m. göstəriciləri: cari, cari mövzuya görə, yarımilliklərə əsasən; yekun- bütün il boyu fənn üzrə beşballıq sistem əsasında ol qiymətlər hesab edilir. N NAMİZƏDLİK İMTAHANLARI – elmi və elmi-pedaqoji heyətin attestasiyasının tərkib hissəsidir. NİTQ MƏDƏNİYYƏTİ - yazılı və şifahi nitqin normativliyi, səlisliyi, leksik zənginliyi, həmsöhbətlərlə mədəni davranış və onlara mədəni cavabın və s. əhatə edir. NOSTRİFİKASİYA - təhsil haqqında sənədin ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi (tanınması) proseduru. O ORTA TƏHSİL - uyğun tədris proqramının mənimsənilməsi nəticəsində əldə edilən ümumi və ya profesional təhsil səviyyəsi. Orta təhsildə natamam orta (orta məktəbin IX sinfinədək təhsil) və tam orta (11 illik təhsil) növlər fərqləndirilir. Əksər ölkələrdə natamam orta təhsil dövlət tərəfindən qəbul edilmiş qaydaya əsasən məcburidir. Ö ÖZƏL TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİ – şəxsi təşkilatçıları tərəfindən təsis edilən, öz şəxsi büdcəsindən maliyyələşən təhsil müəssisəəri. Aid olduğu quruma və yerinə yetirdiyi vəzifələrin əlamətlərinə görə üç növə ayrılır: a) müəyyən müəssisə və ya müəssisələr qrupuna aid olan - kadr tələbatından irəli gələn xidmət; b) qeyri-hökümət təşkilatları, siyasi partiyalar, həmkarlar ittifaqları, dini qurumlar yanında fəaliyyət göstərənlər; c) yerli özünüidarəetmə orqanları yanında fəaliyyət göstərənlər. ÖZÜNÜTƏHSİL MƏDƏNİYYƏTİ (öz-özünə təhsilin mədəniyyəti) – özünütəhsilin bütün komponentlərinin yüksək inkişaf və mükəmməllik səviyyəsi. Özünütəhsil tələbatı inkişaf etmiş şəxsin zəruri elementidir. Özünütəhsil nəticəsində insanın iradi keyfiyyətləri, yüksək şüurluluq səviyyəsi və təşkilatçılığı formalaşır. ÖZ-ÖZÜNƏ TƏHSİL – təhsil müəssisələrindən kənarda, müstəqil surətdə iş yolu ilə əldə edilir. Qiyabi təhsil növü nisbətən öz-özünə təhsilə yaxındır. Lakin bu tip təhsil bütöv təhsil sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Öz-özünə təhsil –bu məqsədyönlü, sistematik, təhsilin təkmilləşməsinə yönəlmiş fəaliyyətdir. ÖZƏL TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİ – şəxsi təşkilatçıları tərəfindən təsis edilən, öz şəxsi büdcəsindən maliyyələşən təhsil müəssisəəri. Aid olduğu quruma və yerinə yetirdiyi vəzifələrin əlamətlərinə görə üç növə ayrılır: a) müəyyən müəssisə və ya müəssisələr qrupuna aid olan - kadr tələbatından irəli gələn xidmət; b) qeyri-hökümət təşkilatları, siyasi partiyalar, həmkarlar ittifaqları, dini qurumlar yanında fəaliyyət göstərənlər; c) yerli özünüidarəetmə orqanları yanında fəaliyyət göstərənlər. P PEDAQOQ (yun. Paidagogós – tərbiyəçi, páis, yiyəlik halı paidós - uşaq и ágo – tərbiyə edirəm), Orta ümumtəhsil, peşə-ixtisas məktəbinin, ali, orta-ixtisas, internat, uşaq evi, tərbiyə koloniyasında, məktəbdənkənar müəssisənin müəllimi, həmçinin elmi işçisidir. PEDAQOGİKA - 1) tərbiyənin konkret-tarixi qanunlarını, cəmiyyətin bu qanunlarla bağlılığını, cəmiyyətin mövcud təlim-tədris qaydalarını öyrənənelmdir; 2) təlim,təhsil və tərbiyəni öyrənən nəzəri və tətbiqi elmlərin toplusu; 3) ali təhsil müəssisələrində tədris edilən fənn . PEDAQOJİ QARŞILIQLI ƏLAQƏ – tərbiyə verənlə tərbiyə alanın arasında şəxsi təsadüfi və ya məqsədli, fərdi və ya ictimai, uzunmüddətli və ya qısamüddətli, şifahi və ya qeyri-şifahi əlaqə formasıdır ki, onların davranışının, fəaliyyətinin,qaydalarının qarşılıqlı dəyişməsinə təsiri müəyyənləşdirir. P.q.ə hər iki tərəfdə qarşılıqlı fəliyyətin məqsədlərinin və onun həyata keçirilməsində həmrəylik əldə edildikdə, qarşılıqlı fəaliyyətdə olan iştirakçılardan bəzilərinin uğurları digər iştirakçıları stimullaşdırması və ya dayandırması zamanı rəqabət formasında özünü göstərə bilər. Humanitar istiqamətli ped. proses yalnız o zaman tərbiyəçi və tərbiyə alanlar arasında p.q.ə ola bilər ki, burada hər iki iştirakçı öz bilik və bacarıqları çərçrivəsində bərabərhüquqlu,paritet partnyor kimi çıxış edir. PEDAQOJİ DEONTOLOGİYA - 1)müəllimin professional fəaliyyəti barədə elm; 2) fəaliyyət iştirakçıları arasında etibarlı münasibətləri təmin edən profesional etika. Digər insanlara və onların ideyalarına münasibətdə ped. kompetensiya təlim-tədris prosesində qəbul edilmiş mənəvi məsuliyyəti ifadə edir. PEDAQOJİ ETİKA –bütöv ped. proses şərtində əxlaqın (mənəviyyatın) fəaliyyət spesifikasını əks etdirən etikanın tərkib hisəsi; müəllimin əxlaqi fəaliyyətinin aspektləri barədə elmdir. P.e.-nın predmeti müəllimin düşüncə, davranış, münasibət və fəaliyətində əxlaqının əks olunmasıdır. PEDAQOJİ EKSPERİMENT – ped. problemin həllinin yeni, daha effektiv həlli yollarını axtarmaq məqsədilə tədris və ya tərbiyə sahəsində elmi cəhətdən qoyulmuş təcrübə; ped. hadisə zamanı səbəb-məqsəd əlaqəsinin tədqiqatı, hansı ki, tədqiqatçının ped. hadisəyə aktiv təsirini bildirir, ped. təsir və qarşılıqlı əlaqənin nəticələri barədə rəyin öyrənilməsi; ped. hadisə və proseslərin fasiləsiz təkrarlanması. PEDAQOJİ PROSESLƏRİN QANUNAUYĞUNLUQLARI - ped. prosesin hadisələri, müxtəlif tərəfləri arasında yaranmış obyektiv, təkrarlanan, dəyişməz əlaqələr. P.p.q. sos. şərtlərlə (konkret tarixi şərtlər daxilində cəmiyyətin, iqtisadiyyatın, milli-mədəni); insan təbiəti (uşağın şəxsiyyətinin formalaşması yaş və fərdi xüsusiyyətlərdən asılıdı); tərbiyə prosesinin məğzi ilə (təlim, tədris, təhsil prosesləri və şəxsiyyətin inkişafı qarşılıqlı əlaqəlidir; sosial qrup və şəxsiyyətin qarşılıqlı əlaqəsinin inkişafı) və silə bağlıdır. PEDAQOJİ iMPROVİZASİYA- müəllimin dərs və ya ünsiyyət zamanı ped.həlli tapması və onu ani olaraq həyata keçirməsi. P.i. prosesi 4 mərhələdən ibarətdir: Birinci mərhələ - ped. maarifləndirmə. İkinci mərhələ- ped.ideyanın ani dərki və onun həyata keçirtmək yolunun seçilməsi. Üçüncü mərhələ - ped. ideyanın ictimaiyyət önündə həyata keçirtmək. Bu mərhələ mərkəzi olur ondan effektivlik asılıdır. Dördüncü mərhələ-dərk, yəni ped.ideyanı reallaşdırmağınani təhlili. P.i. ped.texnikanın mükəməlləşdirməyə, yaranan məsələlərə çevik reaksiya vermək imkanı yaradır. PEDAQOJİ İNVARİANTLAR – dəyişilməyən ped.həqiqətlər. Termin pedaqogikaya S.Fren tərəfindən daxil edilib. O, humanist ped. əsasında 30 invariant prinsip hazırlayıb. Məs: uşağın təbiəti böyüklərin təbiəti kimidir; uşağın məktəbdəki davranışı onun psi.quruluşundan və sağlamlıq vəziyyətindən asılıdır; heç kim ona əmr edilməsini sevmir və s PEDAQOJİ TAPŞIRIQ – yaranmış ped. vəziyyətin dərki və bu vəziyyətə uyğun qərar qəbulu. PEDAQOJİ TƏDQİQATIN MƏSƏLƏLƏRİ- ped. tədqiqatın konkret və ya daha dəqiq məqsədləri PEDAQOJi MƏQSƏD –müəllim və şagird arasında qarşılıqlı əlaqənin nəticəsi, müəllimin düşüncəsində olan və sonradan ped.prosesə təkan verən digər təhsil komponentlərinin formalaşması. PEDAQOJİ TƏDQİQATIN MƏQSƏDİ – ped. hadisələrdə səbəb-məqsəd əlaqəsinin və qanunauyğunluğun müəyyənləşməsi və onların əsasında nəzəriyyə və metodologiyanın işlənib hazırlanması. PEDAQOJİ PROSESİN FUNKSİYALARI – Məqsədyönlü və təşkil edilmiş ped. prosesin yarandığı məqsəd və rollardan ibarətdir. P.p. f.- təhsil (bilik, bacarıq və qabiliyyətlərin, mədəni dəyərlər sisteminin ötürülməsi), tərbiyəvi (təlim-tədris prosesində dəyərlər və münasibətlər sisteminin ötürülməsi), inkişafını (şəxsiyyətin xüsusiyyətlərinin və hadisələrin şüurlu dərki, məntiqi üsul, əməliyyat, mülahizə, məntiqi nəticələr), sosiallaşdıran ( birgə fəaliyyətin nəticəsində təcrübənin əldə edilməsi, ictimai münasibətlər və sos.uyğun davranışın yaranmasında özünü göstərir). PEDAQOJİ TƏSİR – müəllimin şagird və ya tələbələrin düşüncə, iradə, emosiyalarına təsiri, onlarda tələb olunan keyfiyyətlərin formalaşması və qoyulmuş məqsədlərə müvəffəqiyyətlə çata bilmək kimi bacarıqların yaranması. PEDAQOJİ FƏALİYYƏT- ped. prosesdə şagirdin şəxsiyyətinin tərbiyə, inkişaf və özününinkişafı və azad, yaradıcı özünüifadə üçün profesional fəaliyyət. P.f.-in əsas problemi – müəllimin tələb və məqsədlərinin şagirdlərin arzu, istək və imkanları ilə birləşməsi; P.f.-in uğurlu həyata keçirilməsi müəllimin profesional səviyyəsi, onun ped. texnologiya və texnikaya yiyələnməsi ilə şərtlənir. P.f.-in üç modeli: məcburiyyət pedaqogikası (avtoritar pedaqogika), tam azad pedaqogika, əməkdaşlıq pedaqogikası. . PEDAQOJİ DİAQNOZ - şagirdlərin xasiyyətlərinin və bacarıqlarının həcminin müəyyənləşməsi, onların tədris zamanı qarşılaşdığı çətinliklər, davranışlarındakı çatışmazlıqların müəyyənləşməsi. P.d. şagirdlərin tədris proqramını mənimsəməsi, onların tədris, fəaliyyət və onların nəticələrinin əsasında qoyulur. PEDAQOJİ DEONTOLOGİYA - 1)müəllimin professional fəaliyyəti barədə elm; 2) fəaliyyət iştirakçıları arasında etibarlı münasibətləri təmin edən profesional etika. Digər insanlara və onların ideyalarına münasibətdə ped. kompetensiya təlim-tədris prosesində qəbul edilmiş mənəvi məsuliyyəti ifadə edir. PEDAQOJİ DÜŞÜNCƏ – müəllimin bütün pedaqoji fəaliyyətini və və uşaqlara münasibətinin xüsusiyyətlərini bildirən bilik və bacarıqların cəmi. Mütəxəssisin şəxsi və profesional bacarıqları nəticəsində formalaşır. PEDAQOJİ DƏSTƏK- profesional müəllimlərin və psixoloqların uşaqların fiziki və psixi sağlamlığı, insanlarla ünsiyyəti, təhsildəki problemləri ilə bağlı problemlərinin həlli üçün profesional fəaliyyəti. PEDAQOJİ PARADİQMA (yun. paradeigma – nümunə, misal) – ped.elmi ped. cəmiyyət nəzəri, metodoloji və s. qaydaların toplusu. Bu qaydalara ped. problemin həlli zamanı etalon, nümunə kimi əsaslanırlar. “Paradiqma” anlayışı pedaqogika elminə amerikan tarixçisi T. Kun tərəfindən gətirilib. O 3 mərhələni fərqləndirmişdir. Paradiqma öncəsi, paradiqmanın hakimliyi, elmi inqilab zamanı paradiqma. PEDAQOGİKANIN PREDMETİ- insanın tədris, təlim, tərbiyə zamanı inkişafına xidmət edən məqsədyönlü proses. PEDAQOJİ PROSESİN PRİNSİPLƏRİ – bütövüklə pedoqoji prosesin məzmunu, formaları, metodları, vasitələrinin cəmi. Bütün prosesi tənzimləyən ümumi qayda, göstəriş, normalar məcmusudur. Təlim və tədrisdə mümkünlülük- təlim və tədris prosesi yaş, fərdi və cinsi xüsusuiyyətləri nəzərə almaqla qurulur. Bu prinsipi nəzərə almaqla tədris çətinlik dərəcəsinin sadədən mürəkkəbə, məlum olandan naməluma keçməklə qurulur. Lakin bu prinsip heç də tələblərin azalması kimi qəbul edilə bilməz. Tərbiyədə fərdi yanaşma – şagirdlərin fərdi qabiliyyətlərini nəzərə almaqla həyata keçirilir. Hər bir şagirdin xasiyyətinin kolektivə uyğun tərbiyəsi və tədrisi şagirdin qrup daxilində bir fərd kim davranış qaydalarını öyrədir. Əyanilik (ped.) – tədrisin konkret əyani və ya hiss edilə bilən vasitlər əsasında qurulması prinsipidir. Təlim və tədrisdə elmilik prinsipi – şagirdlərə tədris zamanı yalnız elmlə təsdiqini tapmış, elmə uyğun materiallar verilir. Mədəniyyət prinsipi – tədrisdə maksimal dərəcədə ölkənin, xalqın, mədəniyyətin dəyərlərini çatdırmaq, mədəni dəyərləri tədris etməkdir. Təbiət prinsipi - hər bir tərbiyəvi prosesin əsası kimi konkret fərdi xüsusiyyət və bacarıqları kimi təbiətin bir üzvü kimi uşaq əsas götürülür. əməkdaşlıq prinsipi – tədris prosesində şəxsiyyətə üstünlük verilməsi; onun özünütəsdiqi, müəyyənləşməsi; uşaq və böyüklərin birgə fəaliyəti üçün olan prinsipdir. Nəzəriyyə və praktikanın əlaqəsi prinsipi- elmi biliklərin gündəlik həyat təcrübəsi ilə harmonik əlaqəsini bildirir. Bu prinsip dünyanın dərkini, gündəlik həyat hadisələrinə təsir yollarını öyrdir. Sistemlilik və ardıcıllıq-tədris prosesində məntiqi əlaqələrin gözlənilməsi və bu dərs materialını daha asan qavranmasını təmin edir. Bu prinsip az müdddətdə daha çox nəticə əldə etməyə yardım edir. Şagirdin qoyulmuş tələblərdən asılı olmayaraq şəxsiyyətinə hörmət prinsipi- müəllimin şagirdə bir şəxsiyyət kimi hörmətinin tələb edir. Şagirdlərə qarşı tələbat müəllimin ilk öncə özünə qarşı tələbatını tələb edir PEDAQOJİ TƏDQİQATIN PREDMETİ – tədqiqatın konkret obyekti və ya onda baş verən proses və ya tədqiq edilən problemin aspektləri. |

http://kompy.info/muhazire-movzusu-plan-elektrodlarn-tesnifat-patensiometrik-tit.html

Mühazirə mövzusu Plan Elektrodların təsnifatı Patensiometrik titrləmə Polyaroqrafiya

Mühazirə mövzusu 8. Plan Elektrodların təsnifatı Patensiometrik titrləmə Polyaroqrafiya Elektrodlar quruluşundan və elektrod reaksiyasının növündən asılı olaraq 3 növə bölünürlər: Birinci növ İkinci növ Oksidləşmə - peduksiya 1.Birinci növ elektrodlara metal və ya qaz elektrodları aiddir. Bu elektrodların potensialı onların fəallığından asılı olub metal ionlarına görə dönəndirlər. Bu növ elektrodlara hidrogen elektrodu da aid edilir. Səthi platin qarası ilə örtülmüş platin lövhə məhlula salınır və məhlul-dan hidrogen qazı buraxılır. Hidrogen platinin səthində adsorbsiya olunur və səthi hidrogenlə doydurulmuş platin lövhə özünü birinci növ elektrod kimi aparır. Platinin səthindəki hidrogen atomları ilə məhluldakı hidrogen ionları arasında tarazlıq yaranır. H2 ⇄ H+ + e¯ Platin lövhə mühitə qarşı təsirsiz olub, göstərilən elek-trod prosesinə katalitik təsir göstərmir, yəni yalnız elek-tron daşıyıcısı rolunu oynayır. Hidrogen ionunun elektrod potensialı tənliyi ilə hesablanır. Hidrogenin təzyiqi 1 atm. və hidrogen ionlarının fəallığı vahid olanda olur. Şərti olaraq hidrogen elektrodunun standart elektrod potensialı sıfır qəbul edilir. Hər hansı elektrodun potensialını təyin etmək üçün hidrogen elektrodundan (müqayisə elektrodu) və tədqiq olunan elektroddan ibarət dövrənin elektrik hərəkət qüvvəsini ölçürlər. 2.İkinci növ elektrodlar üç fazadan ibarət olurlar. Metalın səthi çətin həll olan duzu ilə örtüldükdən sonra onu həmin duzun tərkibində olan anion məhluluna salırlar. Ikinci növ elektrodlara misal olaraq, gümüş-xlorid elektrodunu (Ag,AgCl/KCl) və kalomel (Hg,Hg2Cl2/KCl) elektrodunu göstərmək olar. Bu növ elektrodlarda potensial təyinedici ionlar anionlardır. Onların potensialı kationun və anionun fəallığı ilə ifadə olunur. Məsələn, kalomel elektro-dunda reaksiya dönəndir, elektroddakı civə və məhlulda olan xlor ionu kalomel əmələ gətirdiyindən sistemdə 2Hg + 2Cl¯ ⇄ Hg2Cl2 + 2e tarazlığı yaranır. 3.Oksidləşmə - reduksiya elektrodlarına redoks elektrodlar da deyilir. Platin və qızıldan hazırlanıb hər hansı maddənin oksidləşmiş və reduksiya olunmuş formaları olan məhlula salınır. Elektrod materialı reaksiyada iştirak etməyərək, yalnız həll olmuş maddələr arasında elektron ötürülməsini təmin edir. Oksidləşmə-reduksiya elektrodlarında gedən prosesi ümumi şəkildə aşağıdakı kimi göstərmək olar. Ox + e ⇄ Red Oksidləşmiş formanın elektron almaq hərisliyi və reduksiya olunmuş formanın platin elektroduna elektron vermə meyilliliyi nəticəsində potensiallar fərqi yaranır. Oksidləşmə - reduksiya elektrodunun potensialı Peters tənliyi ilə ifadə olunur. |

http://kompy.info/muhazire-konspekti-bak-2020-i-movzu-telekommunikasiya-rabitesi.html

Mühazirə konspekti Bakı 2020 I mövzu. Telekommunikasiya rabitəsi haqqında ümumi məlumat

Telekommunikasiya şəbəkə və sistemlərinin qurulmasının əsasları Mühazirə konspekti Bakı – 2020 I Mövzu . 1.1.Telekommunikasiya rabitəsi haqqında ümumi məlumat Telekommunikasiya rabitəsi iqtisadiyyatın əsas sahələrindən biri olub əhalinin iqtisadi və ölkənin müdafiəsini, telefon, teleqraf, poçt, televiziya, verilənlərin ötürülməsi; EHM və radioyayım xidmətləri ilə təmin etmək və həmçinin dövrü mətbuatın ölkə ərazisində yayımlanmasına şərait yaratmaq üçündür. Hazırkı dövrdə cəmiyyətdə 80 - ə yaxın müxtəlif növ informasiyalar vardır və onlardan istifadə olunur. Verilən məlumatların xarakterinə və verilmə üsullarına görə aşağıdakı rabitə növləri mövcuddur. Poçt, elektron poçtu, teleqraf- faks, foto-teleqraf ( qəzet səhifələrinin ötürülməsi) telefon səsyayımı, televiziya yayımı, teleidarəetmə, telekonfrans. Rabitənin növündən asılı olaraq rabitə müəssisələri və texniki avadanlıqlardan uyğun olaraq poçt rabitəsi, teleqraf, ŞAT rabitəsi, şəhər, kənd telefon rabitəsi, radiorabitə, televiziya rabitəsi, beynəlxalq rabitə, kosmik rabitə sahələrinə ayrılır. Poçt rabitəsi: müəssisələrinin köməyilə əhaliyə dövrü məlumatın məktub, bağlamalar, teleqramlar, pul baratları və digər növ xidmətlər təşkil edir. |

http://kompy.info/muhazire-20-21-klassik-elektron-nezeriyyesinin-esaslar-om-ve-c.html#Vidleman-Frans_qanunu

Mühazirə №20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları

- - Mühazirə № 20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları. Metallarda elektrik cərəyanı sərbəst elektronların istiqamətlənmiş (nizamlı) hərəkəti nəticəsində yaranır.Metalların keçiriciliyinin elektron təbiəti olması ilk dəfə XX əsrin əvvəlrində Rikke tərəfindən aparılan təcrübələr nəticəsində təsdiq olunmuşdur. Rikke öz təcrübələrində mus, aliminium və misdən hazırlanmış üç silindr formasında olan naqilləri bir-birinə ardıcıl sıxmış və bir il müddətində dövrədən sabit cərəyan buraxmışdır. Bu müddət ərzində silindrlərdən 35MKl elektrik yükü keçmişdir.Silindrlərin bir –birini sıxdıqları sahədə heç bir dəyişiklik Mkl müsahidə olunmamışdır. Bu göstərir ki, metalların elektrik keçiriciliyi –metalların fiziki xassələrindən və təbiətindən asılı olmayan yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkəti nəticəsində baş verir. 1913-cü ildə L.Mandelştam və N.Papoleksinin, sonralar 1916-cı ildə Stuar və Tolmenin apardıqları təcrübələr göstərdi ki, metallarda elektrik cərəyanı mənfi yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkəti ilə bağlıdır.Bu təcrübələr fizika elminin tarixinə”dörd alimin təcrübəsi” adı ilə daxil olmuşdur. Metalların elektrik keçiriciliyinin klasssik elektron nəzəriyyəsi 1900-cu ildə Druge´ tərəfindən yaradılmış və Lorens tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Bu nəzəriyyədə metalların elektrik keçiriciliyində iştirak edən sərbəst elektronlara bir atomlu ideal qaz molekulası kimi baxılır.Onda ideal qazın bütün xassələri “elektron qazına”-da aid olmalıdır. Bir valentli metalda sərbəst elektronların konsentrasiyası təxminən Ifadəsindən təyin olunur. Burada -Avaqadro ədədi, -metalın atom çəkisi, - onun sıxlığıdır. Hesablama göstərir ki, sərbəst elektronların konsentrasiyası tərtibindədir. Xarici elektrik sahəsi olmadıqda sərbəst elektronlar istilik hərəkətində iştirak edir və metalın kristal qəfəsinin düyün nöqtələrində yerləşən və tarazlıq vəziyyətləri ətrafında rəqs edən ionlarla toqquşurlar. Elektronların sərbəst yollarının orta uzunluğu kristal qəfəsinin sabiti tərtibində olub. -ə yaxındır. Qazların molekulyar kinetik nəzəriyyəsindən istifadə etsək, onda otaq temperaturunda sərbəst elektronun orta kvadratik sürətini qiymətləndirmək olar. Doğrudan da, olarsa, sərbəst elektron üçün tərtibində təyin olunar. Qeyd edəki ki,sərbəst elektronların istilik hərəkətinin orta sürəti də () bu tərtibdəndir. Xarici elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində elektronlar sahənin ıksi istiqamətində nizamlı hərəkətdə iştirak edirlər.yaranan cərəyanın sıxlığı (1) Ifadəsindən təyin olunur. Burada elektronların istiqamətlənmiş hərəkətlərinin orta sürətidir. Bu sürət tərtibindədir. B klassik elektron nəzəriyyəsində qəbul olunur ki, elektron kristal qəfəsinin düyün nöqtələri ilə toqquşduqda istiqamətlənmiş hərəkətlərin sürətini tamamilə itirir. Elektronun xarici elektrik sahəsində hərəkət tənliyi (2) şəklində olar. m-elektronun kütləsidir. Elektrik sahəsi bircinsli olduğu üçün elektronun nizamlı hərəkətinin orta sürəti təyin olunar. Burada -elektronun sərbəst yolunun orta uzunluğunun sonunda əldə etdiyi sürətdir. (1) ifadəsi elektronun () uçuş zamanına görə inteqrallasaq (3) Elektronun nizamlı hərəkətinin maksimal sürətini təyin edərik. Onda nizamlı hərəkətin orta sürəti (4) bərabər olar. Elektronun sərbəst uçuş zamanının orta qiyməti , Bu ifadəni (4) düsturunda yerinə yazsaq, orta sürət üçün alarıq. İstiqamətlənmiş hərəkətin orta sürətini (1) düsturunda yerinə yazsaq, cərəyan sıxlığı üçün (5) ifadəsini alarıq. Burada metalın xüsusi keçiricili adlanır. Nəticədə (6) olar. - xüsusi müqavimət adlanır. Onda (6`) (6) və (6`) ifadələri Om qanununun differensial şəklidir. Deməli, keçirici cərəyanın sıxlığı , metalın xüsusi elektrik keçiriciliyinin xarici elektrik sahəsinin intensivliyinin hasilinə bərabərdir. Xarici elektrik sahəsinin təsiri altında nizamlı hərəkətdə iştirak edən elektron kristal qəfəsinin düyün nöqtələrində yerləşən ionlarla toqquşaraq əlavə etdikləri kinetik enerjini tamamilə kristal qəfəsinə verirlər. Bu enerji kristalın daxili enerjisinə çevrilir və nəticədə metal qızır. Onda vahid zamanda naqilin vahid həcmində elektronların qəfəslə toqquşması nəticəsində ayrılan istilik miqdarı bərabər olar. Burada –elektronun xarici sahənin təsiri nəticəsində nizamlı hərəkətinin maksimal enerjisi dgfjdksfjgldf vahid zamanda bir elektronun kristalın düyün nöqtələri ilə toqquşmalarının sayıdır. Onda (3) ifadəsindənistifadə etsək (7 )alarıq. Bu ifadəni j (8) şəklində də yazmaq mümkündür. (7) və ya(8) ifadələri Coul-Lens qanununun differensial şəklidir. Nəzərə alsaq ki, onda alınar. Bu isə Coul-Lens qanununun inteqal şəklidir. Vidleman-Frans qanunu Alman alimləri Videman və Frans (1853 ildə) apardıqları təcrübələr nəticəsində müəyən etmişlər ki, verilmiş temperaturda metalın istilikkeçirmə əmsallarının elektrik keçirmə əmsalına olan nisbəti sabit kəmiyyət olub, bütün metallar üçün eynidir, yəni (8) Klassik elektron nəzəriyyəsindən istifadə edərək Videlman-Frans qanununu yoxlayaq və sabitin qiymətini təyin edək. Nəzərə alsaq ki, metalların istilik keçirməsi əsasən sərbəst elektronların hərəkəti ilə bağlıdır, onda qazların molekulyar- kinetik nəzəriyyəsindən istifadə edərək yazmaq olar ki, Burada elektron qazının sıxlığı, -xüsusi istilik tutumudur. Aşağıdakı çevirmələri aparsaq, yəni Onda istilik keçirmə əmsalı üçün ifadəsini alarıq.. Digər tərəfdən olduğunu bilərək Burada qəbul etsək (9) alıınar. (9) ifadəsini Videman-Frans qanunu ilə(8) tutuşdursaq alarıq. Eyni zamanda (9) ifadəsindən görünür ki, metalların istilikkeçirmə əmsalının elektrikkeçirmə əmsalına olan nisbəti mütləq temperaturun birinci dərəcəsi ilə düz mütənasibdir. Klassik elektron nəzəriyyəsinin çatışmamazlıqları Drude´ tərəfindən təklif olunmuş metalların keçiriciliyinin klassik elektron nəzəriyyəsi çox sadə nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyədə bütün elektronların istilik hərəkətlərinin orta sürəti qiymətcə eynidir.Bununla bərabər adi qazlarda olduğu kimi elektron qazını təşkil edən elektronların sürəti müəyyən paylanma qanununa tabe olmalıdır.Lorens Drude´ nəzəriyyəsini təkmilləşdirmək məqsədi ilə elektron qazına Maksvel-Bolsman paylanmasını tətbiq etmişdir. Nəticədə Lorensin Om qanunu üçün təyin etdiyi ifadə Drude´tərəfindən verilmiş (6) düsturu ilə eyni olmuşdur.Lorens xüsusi elektrik keçiriciliyi üçün (5) ifadəsindən az fərqlənən düsturunu almışdır. Burada elektronn Maksvell paylanmasına görə təyin olunmuş sürətinin tərs qiymətinin ifadəsidir. Lorensin elektron qazına Maksvel-Bolsman statistikasının tətbiqi Videman-Frans qanunundakı əmsal üçün ifadəsini müəyən etmişdir. Bu nəticə təcrübəyə uyğun gəlmir. Beləliklə metalların keçiriciliyinin klassik elektron nəzərəiyyəsi Om qanunu, Coul-Lens qanunu və keyfiyyətcə Videman-Frans qanununu izah edir.buna baxmayaraq bu nəzəriyənin bir sıra çətinlikləri də vardır. Təcrübələr göstəriri ki, geniş temperatur intervalında metalların xüsusi müqavimət mütləq tempeaturla düz mütənasibdir, yəni . Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə , hasili isə temperaturdan asılı deyil. Bu nəzəriyyəyə görə . Bu asılılıq təcrübədə müşahidə olunmur. Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə, elektronun sərbəst yolunun orta uzunluğu üçün hesablanmış qiymət kristal qəfəsinin sabitindən 100 dəfə çox olur. Həqiqətdə isə elektron ancaq kristal qəfəsi sabiti tərtibində sərbəst yol gedə bilər. Klassik elektron nəzəriyyəsinin daha bir çətinliyi kristalın molyar istilik tutumunun hesablanmasında özünü göstərir. Beləki, Dyulonq-Pti qanununa görə otaq temperaturlarında bəsit maddənin molyar istilik tutumu sabit kəmiyyət olub -ə bərabərdir. Klassik elektron nəzəriyyəsinə görə, elektron qazı da istilik keçirmədə iştirak edir.Onda kristalın molyar istilik tutumu olar. Təcrübələr göstərir ki, metalların molyar istilik tutumları dielektriklərin molyar istilik tutumlarından praktiki olaraq fərqlənmir.Klassik elekton nəzəriyyəsi bu fərqi izah edə bilmir. Deməli elektron qazı istilik tutumuna malik deyil. Bunlardan əlavə klassik elektron nəzəriyyəsində ifrat keçiricilik haqqında heç bir məlumat yoxdur. Beləliklə, göstərdiklərimizə əsasən əsasn deyə bilərik ki, elektronu maddi nöqtə kimi qəbul edib ona klassik mexanikanın qanunlarını tətbiq etmək doğru deyil.Metalların xassələri Zommerfeldin yaratdığı metalların kvant nəzəriyyəsinə əsasən müəyyən olunur. Elektron qazına Kvant statistikası, Fermi-Dirak statistikası tətbiq olunur.Zommerfeld göstərmişdir ki, elektron qazının metalların istilik tutumuna təsiri çox az olduğundan o nəzərə alınmır.Bundan əlavə, Videman-Frans qanunundakı əmsalın qiyməti Kvant statistikasına görə bərabərdir. Bu qiymət təcrübədən təyin olunmuş qiymətə çox yaxındır. Termoelektron emissiya hadisəsi Ümumiyyətlə böyük kinetik enerjiyə malik olan elektronlar metalın səthini tərk edərək səthin yaxınlığında “elektron buludunu” yaradırlar. Bu mənfi yüklü hissəciklər sonrakı elektronların metaldan çıxmalarına maneçilik törədir. Digər tərəfdən metalın səthinə yaxın məsafələrdə yerləşən və elektronlarını itirərək müsbət iona çevrilən atomlar sonrakı elektronların metalın səthini tərk etməyə imkan vermir. Yaranmış bu ikiqat saxlayıcı potensialı keçmək üçün elektrona əlavə enerji vermək lazımdır. Elektronun metal səthindən vakuuma çıxması üçün lazım olan işə çıxış isi deyilir.Çıxış isi metalın növündən və səthinin təmizliyindən asılıdır. Beləliklə, elektronun metalın səthindən vakuuma çıxması üçün onun enerjisi çıxış isindən böyük olmalıdır. Onda metal daxilində olan elektronlara əlavə enerji verilsə, onların bir hissəsi metalın səthini tərk edəcək. Bu hərəkət elektron emissiyası adlanır. Elektrona verilən enerjinin verilmə formasından asılı olaraq, termoelektron emissiyası, fotoelektron emissiyası, avtoelektron emissiyası və ikinci növ elektron emissiyası müşahidə olunur. Qızdırılmış metallardan elektronların vakuuma çıxması termoelektron emissiyası adlanır. Metallar (yun. metalleuo - qaziyman, yerdan qazib olaman) - oddiy sharoitda yuqori elektr oʻtkazuvchanligi, issiq oʻtkazuvchanligi, elektr oʻtkazuvchanligi, elektr magnit toʻlqinlarini yaxshi qaytarishi, plastikligi kabi oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlgan oddiy moddalar. M. Enerjisi çıxış işindən çox olan elektronlar katodun səthini tərk edərək onun ətrafında” elektron buludu”-nu yaradırlar.Anoda, katoda nəzərən müsbət gərginlik tətbiq etsək onda yaranmış elektrik sahəsinin intensivliyi anod-katod dövrəsində cərəyanın yaranmasına səbəb olur. Qeyd edək ki, anodun potensialı mənfi olarsa, “elektron buludu”-nun sıxlığından asılı olmayaraq dövrədən cərəyan axmır. Bu bir daha göstəri ki, elektron mənfi yüklü hissəcikdir. Katodun temperaturunu sabit saxlayıb, anod cərəyanının elektron lampasına tətbiq olunmuş gərginlikdən asılılıq qrafiki (volt-amper xarakteristikası) şəkil 2-də verilmişdir. Şəkil 2-dən görünür ki, xarici elektrik sahəsi olmadıqda belə dövrədən çox kiçik cərəyan axır. Bu cərəyanın yaranmasına səbəb “elektron buludununu” daxilində olan elektron-ların bir hissəsinin anoda çatmasıdır. | Şəkil 2 | Bu cərəyanı yox etmək üçün anod dövrəsinə ləngidici potensialını tətbiq etmək lazımdır. Şəkildən görünür ki, kiçik gərginliklərdəanod cərəyanının gərginlikdən asılılığı xəti deyil.Bu asılılıq Boquslavski-Lenqmyur(ikidə üç qanunu) görə təyin olunur. (10) Burada -elektrodların ölçülərindən , formasından asılı olan sabitdir. Anod gərginliyinin artması ,cərəyanın artmasına səbəb olur. Gərginliyin müəyyən qiymətindən başlayaraq anod cərəyanı artmır. Bu cərəyana doyma cərəyanı deyilir. Doyma cərəyanının qiyməti katodun temperaturundan asılıdır.Doyma cərəyanının yaranmasına səbəb verilmiş temperaturda katodun səthini tərk edən elektronların hamısının anodun səthinə çatmasıdır. Doyma cərəyanını artırmaq üçün,vahid zamanda katodun səthini tərk edən elektronların sayını artırmaq lazımdır, yəni katodun temperaturunu artırmaq lazımdır. Doyma cərəyanının sıxlığının qiyməti Kvant statistikası əsasında nəzəri olaraq müəyyən edilmiş (11) düsturuna görə hesablanır. Burada -Bolsman sabiti; - elektronun verilmiş metaldan (katoddan) çıxış işidir. Bu ifadə Riçardson-Deşmen düsturu adlanır. (2) ifadəsini loqarifləsək ifadəsini alariq. Nəzərə alsaq ki, həddi -yə nəzərən çox zəif dəyişir, onda (12) dalğalarının təsiri altında metalın səthindən elektronların çıxması hadisəsi fotoelektron emissiyası adlanır. Elektron dəstəsi vasitəsilə metalın, yarım keçiricinin səthindən elektronların qapması hadisəsi ikinci növ emissiya hadisəsi adlanır. İkinci növ emissiya zamanı metalın (yarım keçiricinin) səthini tərk edən elektronların sayının , səthi ilk düşən elektronların sayına olan nisbətinə ikinci növ elektron emissiyasının əmsalı deyilir. Bu əmsal metalın səthinin vəziyyətindən , səthə düşən elektronların enerjisindən və düşmə bucağından asılı kəmiyyətdir. Güclü elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində metal səthindən elektronların çıxması avtoelektron emissiyası adlanır.Avtoelektron emissiyası soyuq katodda müşahidə oluduğu üçün ona eyni zamanda soyuq emissiya da deyilir. Bu emissiyanı müşahidə etmək üçün katodun yaxınlığında xarici elektrik sahəsinin intensivliyi tərtibində olmalıdır. Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Fizika kafedrası Mühazirə № 20-21 Mühazirətçi-dosent: Akif Ağayev |

http://kompy.info/avtomobil-neqliyyat-ile-sernisin-ve-baqaj-dasnmas-qaydalar.html#3_nömrəli_əlavə__nümunəvi_forma_Taksi_minik_avtomobili_dayanacağının__PASPORTU

Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları

“Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları”na 1 nömrəli əlavə Unudulmuş (itirilmiş) əşyaların təhvil-təslim aktı №________ ____________ «_____»_______________20 ____il (yerin adı) sərnişinlər tərəfindən unudulmuş (itirilmiş) əşyalara dair ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ əşyaların tapılma (götürülmə) yeri və tarixi göstərilməli (avtobus, taksi minik avtomobili, avtovağzal, avtostansiya və s.Taksi (frans. taxi), taksomotor - yoʻlovchilar yoki yuk tashishda foydalaniladigan yengil yoki yuk avtomobili. Odatda kira haqi taksometr boʻyicha toʻlanadi. Birinchy T.lar Londonda 1903 y., Moskvada 1907 y. ) ___________________________________________________________(avtobusun, taksinin dövlət qeydiyyat nişanı) ___________________________________________________________ (avtobus marşrutunun № - si) ___________________________________________________________ (daşıyıcı hüquqi şəxs olduqda adı, fərdi sahibkar olduqda soyadı, adı, atasının adı) ___________________________________________________________ Sıra №-si | Qiymətli və digər əşyaların adı | Qablaşdırma forması | Əşyaların fərqlənmə əlamətləri və onların təsviri | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Qeyd. Pul, qiymətli kağız olduqda onun məbləği göstərilir (yazı ilə) Təhvil verdi:________________________________________________ (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası) Qəbul etdi__________________________________________________ . (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası) Əşyanın saxlama anbarına təhvil verilməsi: Təhvil verdi: _______________________________________________ (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası) Qəbul etdi: _________________________________________________ (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası) “___”__________20 __ il. Qəbul və təhvil aktında göstərilən əşyanı aldı:______________________ (əşya sahibinin soyadı, adı və imzası) ___________________ “Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları”na 2 nömrəli əlavə Anbarda saxlanılmaqda olan unudulmuş (itirilmiş) əşyaların qeydiyyat kitabı Sıra №-si | Təhvil verilmə və qəbul aktının tarixi və № -si | Əşyanın anbara daxilolma tarixi | Əşyanı qaytaranın soyadı, adı, atasının adı | Daimi yaşayış yerinin ünvanı | Təqdim edilən sənədin adı, nömrəsi, tarixi və kim tərəfindən verilmişdir | Əşyanın saxlanmasına görə ödənilib, manatla | Qəbul və təhvil aktında göstərilən əşyanı aldı (sahibin imzası) | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | “Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları”na 3 nömrəli əlavə nümunəvi forma Taksi minik avtomobili dayanacağının PASPORTU №_______ 1. Dayanacağın ünvanı _______________________________________ 2. Dayanacağın təşkil edilmə tarixi _____________________________ 3. Dayanacağın sahəsi (uzunluğu, eni)____________________________ 4. Dayanacağa eyni vaxtda buraxıla bilən taksi minik avtomobillərinin sayı ___________________________ 5. Taksi minik avtomobillərinin dayanacaqda icazə verilən yerləşdirmə üsulu (bir, iki, üç və daha çox sırada səkiyə paralel, küncdən səkiyə doğru və s.) ___________________________________________________________ 6. Dayanacağın küçədə (sahədə) yerləşməsinin sxemi (əlavə olunur). Şəhər (rayon) icra hakimiyyəti ilə razılaşdırılmışdır: ____________________________ (şəhər (rayon) icra hakimiyyəti) ____________________________ _______________ (vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür) BDYPİ ilə razılaşdırılmışdır: ____________________________ (BDYPİ bölməsinin adı) ____________________________ _______________ (vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür) Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir. _______________ _____________________________ (imza) (vəzifəsi, soyadı, adı) M.Y. «____» ______________20 ____ il. “Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları”na 4 nömrəli əlavə nümunəvi forma Avtobus dayanacağının PASPORTU №_______ 1. Dayanacağın ünvanı ______________________________________ 2. Dayanacağın təşkil edilmə tarixi_______________________________ 3. Dayanacağın sahəsi (uzunluğu, eni) __________________________ 4. Dayanacağa eyni vaxtda buraxıla bilən avtobusların sayı __________ 5. Dayanacağın küçədə (sahədə) yerləşməsinin sxemi (əlavə olunur). Şəhər (rayon) icra hakimiyyəti ilə razılaşdırılmışdır: ___________________________ (şəhər (rayon) icra hakimiyyəti) ___________________________ _______________ (vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür) BDYPİ ilə razılaşdırılmışdır: ___________________________ (BDYPİ bölməsinin adı) ___________________________ _______________ (vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür) Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir. _______________ __________________________ (imza) (vəzifəsi, soyadı, adı) M.Y. «____» ______________20 ____ il. |

http://kompy.info/avtoreferat--muellifin-ozu-terefinden-yazlan-her-hans-elmi-ara.html?page=3

PEŞƏ MƏKTƏBİ - Pedaqoji anlayışlar lüğəti

| Pedaqoji anlayışlar lüğəti | bet | 3/85 | Sana | 04.04.2017 | Hajmi | 339 Kb. | | #2977 | Turi | Referat | PEŞƏ MƏKTƏBİ – bir sıra təhsil müəssisələrinin – texniki-peşə, xüsusi orta, bəzi ali məktəblərin adı. PEDAQOJİ TƏDQİQATIN METODİKASI – ped. tədqiqatın təşkili üçün üsullar, vasitələr cəmi və müəyyən elmi nəticənin alınması üçün qaydaların tətbiqi. PEDAQOGİKANIN METODOLOGİYASI – ümumi elm metodologiyasından çıxış edərək və ped.nəzəriyyənin inkişaf xüsusiyyətlprini nəzərə almaq, ped.tədqiqat metodlarının öyrənilməsi, ped.halların və tədqiqatların öyrənilməsi prinsiplərinə baxılması, əldə edilmiş praktikanın tərbiyə, təlim, təhsil prosesinə tətbiqi. PEDAQOJİ DÜŞÜNCƏ –ped. qarşılıqlı əlaqənin tapşırıqlarının hesablanması və həlli üçün əsas kimi çıxış edən müəllim tərəfindən şagirdin, onun özünün, ətraf aləmin anlaşılması üsulu. PRAKTİK- PEDAQOJİ DÜŞÜNCƏ – ped. qarşılıqlı əlaqənin nəzəri qanunauyğunluqlarının inkişafı və bunun əsasında həyata keçirilə bilən real ped. həllin tapılması. PEDAQOJİ İSTİQAMƏT – müəllim işində bütün maneələri dəf etməkdə yardımçı olan müəllim olmaq və gələcəkdə də bu sənətdə qalmağa can atmasıdır. P. i. Müəllimin bütün professional fəaliyyətində və ayrı-ayrı ped. hallarda fəaliyyəti. PEDAQOJİ SƏHVLƏR – müəllim tərəfindən profesional norma, qayda, meyarların pozulmasına gətirib çıxaran vasitələrin istifadə olunması. P.s. həm obyektiv, həm də subyektiv səbəblərlə meydana çıxa bilər. PEDAQOJİ QİYMƏTLƏNDİRMƏDƏ SƏHV – müəllimin ped. təfəkkürü ilə şərtlənən düzgün olmayan tərbiyə fəaliyyətinin nəticəsi. Yüksək qiymət qoyulması ilə mydana gəlir; şagirdin fərdi keyfiyyətləri, bilik səviyyəsi nəzərə almadan müəllimin şəxsi münasibətindən asılı olaraq qiymətləndirilməsi. PEDAQOJİ USTALIQ – ped. fəaliyyətə yiyələnməyin yüksək səviyyəsi; xüsusi biliklərin, bacarıq və biliklərin, şəxsiyyətin professional mütəxəsis xüsusiyyətlərinin kompleksi. PLAN-KONSPEKT- mövzu, dərsin tapşırıqları, dərsin mərhələləri, şagirdlərin tapşırıqları. PRAKTİKA (yun. prakticos - aktiv, fəal) – insan fəaliyyətinin maddi məqsədyönlü tərəfi; idrakın və insan cəmiyyətininümumi əsası. Müxtəlif istiqamətlərdə əldə edilmiş praktika müəllim praktiki fəaliyyətinin əsası kimi çıxış edir. PROREKTOR (lat. Pro - əvəzinə) ali təhsil müəsissəsində rektorun əvəzləyicisi və müavini (elmi, təlim-tədris, inzibati-təsərrüfat, qiyabi və axşam təhsil və s ahələrdə olur) PEŞƏ-İXTİSAS MƏKTƏBLƏRİ – ixtisaslı mütəxəsislər hazırlayan müxtəlif istiqamətli təhsil müəssisələri. İlk peşə-ixtisas məktəbləri Almaniyada XVIII əsrin əvvəllərində, Fransada XIX əsrdə, ABŞ-da XIX əsrin 70-ci illərində yaranıb. Peşə-ixtisas məktəblərinin növləri: ixtisas gimnaziyası, ixtisas liseyi, xüsusi tip hazırlıq məktəblərində olur. PEŞƏ TƏHSİLİ- konkret ixtisas və peşə üzrə müəyyən bilik və bacarıqlara yiyələnmək. Peşə təhsili almağın yolları – texniki-peşə məktəbləri, xüsusi orta ixtisas məktəbləri. İşçilərin istehsalatda işə hazırlığı praktika alınır. İşçilər və mütəxəsislər profesional biliklərini yenidən hazırlıq və ixtisasartırma kurslarında artırırlar. PROFESSOR (lat. Professor-müəllim) - yüksək elm və təhsil göstəricilərinə nail olan təcrübəli elmlər doktorlarına (xüsusi qabiliyyət tələb edən sahələr istisna olmaqla) verilən elmi ad, ali təhsil müəssisəsində seçkili vəzifə. PEDAQOJİ PSİXOLOGİYA (yun. pais (paidos) - uşaq və ago – tərbiyə edirəm)- uşaqların tədris və tərbiyə və müəllimin ped. fəaliyyətinin əsaslarını öyrənən psi.sahəsi. PEDAQOJİ KOLLEKTİVƏ RƏHBƏRLİK ETMƏK- ped. kollektivin qarşya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün birgə fəaliyyət istiqamətinin koordinasiyası; ped. kollektivin psixoloji durumunun qiymətləndirilməsi, kollektiv üzvlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin tənzimlənməsi; kollektiv düşüncə tərzinə və birgə fikir formalaşması prosesinə təsir, əldə edilmiş nəticələrin qiymətləndirilməsi. PEDAQOJİ SİSTEM- şəxsiyyətin formalaşması üçün təşkiledilmiş, məqsədyönlü ped. təsirin qarşılıqlı əlaqəli vasitə, metod və proseslərinin topusu. PEDAQOJİ MÜHİT- ped. məqsədlərə uyğun olan uşaqların fəaliyyətinin dünyaya, insanlara, insanların bir-birinə münasibət şərtləri sistemidir. PEDAQOJİ STANDART- profesional təhsil prosesi və fəaliyyəti zamanı əldə edilən və onu dəyərləndirən meyarlar. PEDAQOJİ PROSESİN STRUKTURU - ped. sistemin komponentlərinə uyğun olan vəonu təşkil edən tərkib hissələrinin cəmi. Komponentlər: məqsəd, məzmun, əməliyyat- fəaliyyəti, dəyər-qiymət. PEDAQOJİ QABİLİYYƏT – məqsəd, prinsip, şərt, forma və uşaqlarla işin təşkil metodları əsasında olan praktik fəaliyyətlərin cəmi; üç növ qabiliyyət fəqləndirilir: məqsədlərin qoyulması və situasiyanın təşkili ilə bağlı olanlar; təsir və qarşılıqlı təsir üsullarını tətbiq edənlər; ped.özünütəhlil istifadə olunanlar PEDAQOJİ ÜNSİYYƏT TƏRZİ- pedaqoji fəaliyyətin reallaşmasının fərdi xüsusiyyətləri, üsulları və tərzinin cəmi. PEDAQOJİ ÜNSİYYƏT STİLİ- pedaqoji fəaliyyətin indivudial xüsusiyyətlərin, üsullarının, vasitələri. P.ü.s müxtəlif əsaslar üzərində: qarşılıqlı birgə yaradıcılıq fəaliyyəti, dost yanaşması, məsafə və s. qurulur. PEDAQOJİ TAKSONOMİYA – ped. məqsədlərin kateqoriyalarının və ardıcıl səviyyələrinin seçildiyi dəqiq sistemin qurulması. PEDAQOJİ TAKT- müəllim öz davranış və münasibətində humanizm, şagirdin şəxsiyyətinə hörmət, ədalətlilik,uşaqlarla davranış zamanı dözümlülük tələb edən hissdir. P.t ped. etikanın yerinə yetirilmə növlərindən biridir. PEDAQOJİ TERMİNOLOGİYA- tərbiyə nəzəriyyəsi və praktikasında, təlim və tədrisdə istifadə edilən leksik vasitələr. P.t. –nı bilmək nitqin düzgünlüyünü,dəqiqliyini, dürüstlüyünü qurmağa yardım edir. PEDAQOJİ TEXNİKA – müəllimin öz psixoloji halı, əhval-ruhiyyəsi, emosiyalrı, nitqi və silə davranmasına yardımçı olan ümumpedaqoji və psixoloji bacarıqlar kompleksi. R RƏHBƏRLİK STİLİ – rəhbərin ( pedaqoqun) öz tabeçiliyndə olanlara təsir sitemi. REKTOR (lat. Rector – rəhbər, idarə edən)- ali məktəbə rəhbərlik edən şəxs. İntibah dövründə çoxsinifli məktəblərə rəhbərlik edən baş müəllimlər adlanırdı. REFERAT (lat. refero – məlumat verirəm) - 1. Elmi işin, mövzunun nəticəsi barədə malumatın yazılı və ya şifahi məzmunu. 2. R. müxtəlif növlülüyü - avtoreferat. 3. R. tədqiqatçının erudisiyasını, onun müstəqil şəkildə təhlil etmək, sistemləşdirmək, növlərə ayırmaq və ümumiləşdirmək qabiliyyətinin göstəricilərindən biridir. R. adətən nəşr edilmir. RESENZİYA (lat. recensio – qiymət) – elmi və ya ədəbi-bədii əsərin təhlili barədə əsaslandırılmış rəy. Resenziya prosesində verilmiş problemin aktuallığı, onun strukturu və məzmunundakı yeniliklər, müəllifin orijinal yanaşması və s özünü göstərir. REZİDENTURA - tibb ixtisasları üzrə ali baza təhsili əsasında mütəxəssis hazırlığını həyata keçirən struktur. RƏHBƏRLİK STİLİ – rəhbərin ( pedaqoqun) öz tabeçiliyndə olanlara təsir sitemi. S SAVAD - ədəbi dilin normalarına uyğun olaraq insanın yazılı və şifahi nitq bacarıqlarına yiyələnməsi. Əhalinin sos.-mədəni inkişafının, məktəbdə tətbiqi isə - təhsilin əsas şərt və göstəricilərindən biridir. S. geniş mənada bu və ya digər sahədə biliklərə yiyələnmək və onları tətbiq etmək bacarığını bildirir. SEMİNAR (lat . seminarium - maarifçi) – a)ali məktəblərdə tələbələrin xüsusi fənn və ya mövzu üzrə keçirdikləri məşğələ; b)müəyyən bir problem ilə əlaqədaq keçirilən elmi yığıncaq. SƏRBƏST (EKSTERNAT) TƏHSİL - müxtəlif səbəblərdən ümumi təhsildən kənarda qalan şəxslərə təhsil almaq və ya təhsilalana ümumi təhsilin hər hansı bir pilləsini vaxtından əvvəl bitirmək hüququ verən təhsilalma forması. SOSİAL TƏRBİYƏ – insanın yaxın ictimai mühitlə münasibətdə məqsədyönlü tərbiyəsi (ailə, ədəbi-mənəvi, vətəndaş, hüquqi, dini və s.) ilə qarşılıqlı fəaliyyətidir: insanın müəyyən rollara, normativ qaydalara və sos. hadisələrə aktiv uyğunlaşması insanın sosiallaşmasında inkişaf prosesidir. SİNİFDƏNXARİC TƏRBİYƏ İŞİ - müəllim tərəfindən təhsil alanların dərsdənxaric vaxtlarında uşağın şəxsiyyətinin formalaşması üçün zəruri şərtləri təmin edən müxtəlif məşğuliyyət növlərinin təşkil edilməsi. SİNİFDƏNXARİC İŞ – sinifdənxaric iş məktəbdə və ya peşə-ixtisas məktəbində tərbiyə prosesinin tərkib hissəsidir, təhsil alanların asudə vaxtının təşkili formasıdır. S.i. əksər hallarda sinifdənxaric tərbiyə işləri rəhbərlərinin nəzarəti altında pedaqoji kollektiv və təhsil alanların kiçik bir qismi tərəfindən reallaşır SİNİF-DƏRS TƏDRİS SİSTEMİ – hazırlanmış tədris proqramı və dərs cədvəli əsasında tədris fənlərinin məktəbdə dərs məşğələlərinin təşkili.Əsas tədris metodu dərs məşqələsidir. SİNFƏ GÖRƏ MƏSULİYYƏTLİ ŞƏXS – ped. işçi.Onun vəzifəsinə daxildir: fərdin inkişafı və şəxsiyyətinin inkişafı üçün əlverişlik şəraitin yaradılması; onun tərbiyə sisteminə lazımi düzəlişlərin edilməsi; uşaqların öz aralarında.müəllimlərlə, valideynlərlə, ətraf aləmlə yaranan ünsiyyət problemlərinin həllində kömək etmək. SİNİF RƏHBƏRİ – mütəxəssis-müəllim, şagirdlərlə cəmiyyət arasında mədənniyyət mübadiləsinin vasitəçisi, sinfə müxtəlif tərdris üsulları ilə elmlərin aşılanması, hər bir şagirdin şəxsiyyət kimi formalaşması və özünü fərdi xüsusiyyətlərinin göstərməsinə yardım edir. Sinif rəhbərinin fəaliyyəti təlim- tədris prosesində həlledici rol oynayır. Sinif rəhbərinin əsas məqsədi: cəmiyyətə yararlı fərdin formalaşması, onun şəxsiyyət kimi formalaşmasına, fərdi keyfiyyətlərini formalaşdırmaqda, onun tərbiyəsinin formalaşmasında yardım etmək. S.r. şagirdin fərdi inkişafına bilavasitə nəzarət etmək youl ilə həyarta keçirilir. S.r. öz sinfinin ümumi səviyyəsini nəzərə alaraq əlverişli psixoloji şəraiti yaradır, şagirdlərinin şəxsiyyət kimi fərdi kefiyyətlərinin formalaşdımaq üçün bütün müəllimlərin səylərini birləşdirir. SUBBAKALAVR - orta peşə-ixtisas təhsili pilləsində məzunlara verilən peşə-ixtisas dərəcəsi. T TEXNİKUM – sənaye sahələri üzrə müxtəlif mütəxəssislər yetişdirmək üçün olan xüsusi təhsil müəssisələri. Bunlar əsasən peşə məktəbləri olur və müəyyən peşə üzrə diplom verilir. TEST (ing. test – sınaq, imtahan) - insanın zehni inkişafını, bilik və bacarığını yoxlamaq üçün standart tapşırıqların yerinə yetirilməsi. TESTLƏŞDİRMƏ METODU – şəxsiyyətin diaqnostikası (psixoproqnostikası) yolu ilə onun psixi vəziyyətinin, hər hansı standart tapşırığın yerinə yetirilməsi zamanı funksiyalarının tədqiqi. TƏDRİS – şagirdlərə təhsil aldıqları müddətdə bilik, bacarıq, tərbiyə vermək çəqsədi daşıyan müəllimin pofesional fəaliyyəti; müəllimin öyrətmək məqsədini realaşdırması üçün fəaliyyəti, biliklərin tətbiq edilməsi. TƏDQİQAT OBYEKTİ (ped-da.) – daxilində öyrəniləcək əşyanın olduğu ped. mühit, sahədir. T.o. insanların təhsil sferası və tərbiyəsi daxildir, predmetinə isə bu sferada baş verən proseslərin qanunauyğunluqları nəzərdə tutulur. TƏDRİS FƏALİYYƏTİNİN AKTİVLƏŞDİRİLMƏSİ - onun intensivləşdirilməsi və effektivliyinin artırılması məqsədilə həyata keçirilən tədbirlərin cəmidir. Üç istiqamət üzrə həyata keçirilir: a) pedaqoji - idraki maraqları stimullaşdıran forma və metodlardan istifadə etmək; b) sosial-psixoloji – üzvlərinin rəqabətinə və qarşılıqlı öyrənməsinə şərait yaradan tədris qrupu daxilində şəxsiyyətlərarası ünsiyyəti təşkil etmək, pedaqoq və qrup tərəfindən fərdi nailiyyətlərin dəstəklənməsi; c) sosial - iqtisadi – tədris fəaliyyətinin daha yüksək nəticələri üçün şəxsi sosial iqtisadi marağın artması. TƏDRİSİN FƏRDİLƏŞMƏSİ – şagirdlərin şəxsi keyfiyyətlərini, onların intellektual inkişaf səviyyəsini, idrakı maraqlarını, sosial statusnu, təhsilin keyfiyyətinə təsir edən faktorları nəzərə alan didaktik prinsiplərdən biri. TƏDRİS ALQORİTMİ – ən qısa üsulla istənilən nəticəyə çatmağa kömək edən, real şərtləri nəzərə alaraq fəaliyyətin daha məqsədəuyğun həyata keçirilməsinin yazılı təlimat sənədi. Səmərəli tədrisdə iki əsas T.a. tipi tətbiq olunur: fəaliyyət alqoritmi və axtarış alqoritmi. TƏDRİSDƏ ƏMƏKDAŞLIQ- müəllim və şagirdlərin demokratik prinsiplər üzərində qurulmuş, həm müəllim, həm də şagirdlər üçün əhəmiyyətli birgə, qarşılıqlı fəaliyyət növü. TƏDRİSDƏ ƏYANİLİK(lat. illustratio - əyani təsvir, maarifləndirmək) – dərs məşğələlərində ləvazimat, apparat, maket, müxtəlif tədris filmlərinin nümayişini nəzərdə tutur. TƏDRİSİN TƏŞKİLİ FORMALARI – şagird və müəllimlərin müəyyən qayda ilə uyğunlaşdırılmış fəaliyyətinin ifadəsi: dərs, ekskursiya, ev tapşırığı, məsləhətlər, seminarlar, fakultətivlər, praktikumlar, əlavə tapşırıqlar. TƏDRİS FƏALİYYƏTİNİN AKTİVLƏŞDİRİLMƏSİ - onun intensivləşdirilməsi və effektivliyinin artırılması məqsədilə həyata keçirilən tədbirlərin cəmidir. Üç istiqamət üzrə həyata keçirilir: a) pedaqoji - idrakı maraqları stimullaşdıran forma və metodlardan istifadə etmək; b) sosial-psixoloji – üzvlərinin rəqabətinə və qarşılıqlı öyrənməsinə şərait yaradan tədis qrupu daxilində şəxsiyyətlərarası ünsiyyəti təşkil etmək, pedaqoq və qrup tərəfindən fərdi nailiyyətlərin dəstəklənməsi; c) sosial - iqtisadi – tədris fəaliyyətinin daha yüksək nəticələri üçün şəxsi sosial iqtisadi marağın artması. TƏDRİS KABİNETİ – müəyyən tədris fənni (və ya bir neçə) üzrə dərs və ya dərsdən kənar məşğələlərin keçirilməsi üçün təhsil müəssisəsində otaq. Tədris planı və proqramlarına əsasən lazımi vəsaitlər, mebel və avadanlıqlarla təchiz olunur. Peşəkar təhsil müəssisələri üçün tədris və əyani vəsaitlərin, tədrisin texniki vasitələrinin və daha kütləvi və tipli tədris kabinetləri üçün tədris avadanlıqlarının standart siyahıları işlənib hazırlanmış və daima yenilənir. Kabinet sistemi peşəkar təhsilin tədris bazasının təşkilində 60-cı illərdə daha geniş yayılmağa başlamışdır, lakin ümumi texniki və xüsusi fənlər üçün tədris kabinetləri istənilən təhsil müəssisəsində daha erkən yaradılmışdır. TƏDRİS KONSEPSİYASI (lat. conceptio - anlama, qavrama, sistem) – müxtəlif təhsil müəssisələrində əsas tədris fənlərinə baxış sistemi, məqsədlərin,vəzifələrin, tədris proqramlarının təşkili sistemidir. TƏDRİS KİNO VƏ VİDEOFİLMLƏRİ – tədris məqsədi ilə kino vasitələri və televiziya vasitəsilə yaradılan filmlər. Pedaqoji məqsəd və imkanlara görə bu audiovizual tədris vasitələri praktik olaraq eynidir, ancaq texniki daşıyıcılara görə fərqlənir və buna görə də onlara vahid məfhum kimi baxılır – tədris filmi və videofilm. Son illər ərzində tədris filmi demək olar ki, tədris televiziyası tərəfindən tamamilə çıxarılmışdır. Tədris filmi və videofilmləri aşağıdakı növlərə ayırmaq olar: video kurslar – istənilən fənn üzrə əsas materialı izah edən və vahid tədris materialının qurulması metodikası və tematika ilə əlaqəli olan silsilə filmlər; qısametrajlı filmlər (10 50-yə qədər) – tədris proqramının ayrıca mövzularının materialını izah edən tədris filmləri. Bu cür filmlər yeni materialı keçərkən hissələrlə, ayrıca fraqmentlərlə və ya giriş dərslərdə tam şəkildə, həmçinin keçilən materialı təkrarlayarkən istifadə olunur; film-fraqmentlər – bu istənilən bir mövzuya aid olan 4-5 dəqiqədən çox olmayan qısa tədris filmidir. Bir qayda olaraq, bu filmlər mövzunun izahı üçün istifadə olunur. TƏDRİS SİNFİ - 1) tədris ili ərzində bir tədris proqramına malik olan təhsil alanların daimi kollektivi; 2) İncəsənət təhsil müəssisələrində istənilən bir fənn üzrə ixtisaslaşan təhsil alanlar qrupu; 3) Məktəbdə dərslərin keçirilməsi üçün otaq. TƏDRİS PLAKATLARI- əyani tədris materialı növlərindən biri. T.p.-da öyrənilən fənnin obyektləri, predmeti, vasitələri, qanunları və s göstərilə bilər. T.p. adətən əyani tədris materialı növlərinə aiddir. TƏDRİS PROSESİ – təhsil məsələləri, şagirdlərin inkişaf və təhsillə bağlı məsələlərinin həll olunduğu müəllim və şagirdin məqsədyönlü fəaliyyəti. TƏDRİS PLANI - müvafiq təhsil pilləsində tədris olunan fənlərə və dərsdənkənar məşğələlərə ayrılan saatların miqdarını müəyyən edən əsas tənzimləyici sənəd. TƏDRİS PROSESİ – təhsil məsələləri, şagirdlərin inkişaf və təhsillə bağlı məsələlərinin həll olunduğu müəllim və şagirdin məqsədyönlü fəaliyyəti. TƏDRİS PROSESİNİN NƏTİCƏSİ – şagirdlərin biliklərində, bacarıqlarında, istiqamətlərində, fiziki vəziyyətinndə baş verən dəyişikliklər. T. p.n dövlət akkreditasiyasına malik olan təhsil müəssisələrində dövlət standartlarına uyğun olmalıdır. TƏDRİS METODLARI-təhsilin məzmununun mənimsənilməsini, əqli qüvvələrin və şagirdlərin bacarıqlarının inkişafını təmin edən, onların özünütəşkil və özünütəhsil vasitələri ilə yiyələnməsini göstərən sistemdir. T.m. təhsilin məqsədini, mənimsənilmə səviyyəsini və subyektlərin qarşılıqlı təsirini göstərir. TƏDRİS PLANI METODU –təhsil proqramına uyğun məzmuna malik olan modelİ əks etdirən sənəd. (konkret ixtisasları nəzərə almadan). T.p.m-da. təhsilin son səviyyəsi, təhsil müddəti, dövrləri, kursu, fənnləri, barədə məlumat əks olunur. Modeldə regionun spesifikasına uyğun fənlərin tədris dövrünə, məsləhət, imtahan; ayrılmış saatların təxmini miqdarı əks olunur. T.m.p.36 həftəlik, 16 günlük iş həftəsi üçün yük nəzərdə tutulub. TƏDRİS METODLARININ TƏSNİFATI – vahid əsas üzrə nizamlanan tədris metodlarının sistemi. Müxtəlif təsnifatlar mövcuddur: məlumat mənbəyi və dərk etmə üzrə, didaktik məqsədlər üzrə, ifadə məntiqi üzrə, təhsil alanların dərk etmə fəaliyyətinin dərəcələri üzrə və s. TƏDRİS NƏŞRİ – elmi və ya tətbiqi xarakterli, sistemləşdirilmiş, rahat formada olan məlumatlar. Bu nəşrlər tədris və ya təlim məqsədi daşıyır. TƏDRİS LƏVAZİMATI - 1) müxtəlif müəllif mövqeyindən müəyyən bir fənnin elmi əsaslarını izah edən kitablar; 2) metodiki materiallar, izahatlar, müxtəlif fənlər barədə tövsiyyələrdən bəhs edən müəllim və ya şagirdlər üçün kitablar ; 3) təlim-tədris prosesində mənbə kimi istifadə edilən xüsusi hazırlanmış və təbii fənn və materiallar. TƏDRİS İLİ- təhsil müəssisələrində dərsin başlanmasından tətil müddətinin başlamasına aid olan müddət. T.i. ilk dəfə Qərbi Avropa məktəblərindətətbiq olunub. XVI əsrin sonuna qədər tədris ilboyu gedirdi. TƏDRİS SİNFİ - 1) tədris ili ərzində bir tədris proqramına malik olan təhsil alanların daimi kollektivi;2) İncəsənət təhsil müəssisələrində istənilən bir fənn üzrə ixtisaslaşan təhsil alanlar qrupu; 3) Məktəbdə dərslərin keçirilməsi üçün otaq. TƏDRİSİN TEXNİKİ VASİTƏLƏRİ (TTV) – ped. prosesin təkmilləşməsinə, effektivliyin artmasına, təhsilin keyfiyyətinin audiovizual vasitələrin hesabına artmasına səbəb olan cihaz və qurğular. TƏQVİM - TEMATİK PLAN – bir tədris fənni üzrə tərtib olunan plandır və burada mövzu və tapşırıqların siyahısı, mövzuya ayrılan saatların sayı, dərs növünün müəyyən olunması, fənlərarası əlaqə və metodik təminat əks olunur. Təqvim planı üzrə iş proqramın həyata keçirilməsinə zəmanət verir və şagirdləri artıq yükdən qoruyur. TƏLƏBƏ (lat. studentis – səylə çalışan, fəal olan) ali mkətəbin, bəzi ölkələrdə isə orta məktəb şagirdləri. Qədim Romada T. elmi proseslə məşğul olan əksər şəxsləri adlandırırdılar. XII əsrdə universitetlərin yaradılması ilə bu ad həmin müəssisələrdə təhsil alanlara verilir. AR-də əsasən ali və orta-ixtisas məktəblərində təhsil alanlar-tələbə və dinləyici, hərbi məkətəblərdə təhsil alanlar- kursant adlanır. TƏHSİL KREDİTİ - fənnin məzmununa və həcminə müvafiq olaraq onun mənimsənilməsinə ayrılan vaxtın ölçü vahidi. TƏHSİL - sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsi prosesi və onun nəticəsi. TƏHSİLLİLİK - tədris prosesində insanın elm, bilik və bacarıqları mənimsəmə səviyyyəsini fərdi inkişaf sürəti göstəriciləridir. Ümumi və xüsusi təhsilliyi fərqləndirirlər. Ümumi- istənilən materialın mənimsənilməsi, xüsusi- xüsusi növ materialların mənimsənilməsi (müxtəlif elmlər, incəsənət, praktiki fəaliyyət növləri). Birinci növ fərdin ümumi, ikinci isə xüsusi qabiliyyəti ilə seçilir. T. anlayışının komponentləri: şagirdin potensial qavrama qabiliyyəti; lazımi biliklərin toplumu; təhsil almaqda inkişaf sürəti; tədris fəaliyyətinin səmərəliliyi; əqli inkişafın yeni səviyyələrinə çatmağa hazır olmaq və TƏHSİL ALAN - Təhsil müəssisəsində təhsil alan şəxs. Orta məktəblərin , texnikumların, ali məktəblərin şagirdləri. TƏHSİL ALANLARIN MÜSTƏQİL İŞİ – şagirdin bütün struktur komponentlərində şagirdin müstəqilliyi əsas götürülür -problemin qoyuluşundan başlamış ona nəzarətədək funksiyaları nəzərdə tutur. T.a.m.i. – şagirdlərin dərketmə bacarıqları, onların öz-özünə təhsilini istiqamətləndirir. TƏHSİLİN FƏRDƏ YÖNƏLMİŞ MƏZMUNU – peşə-ixtisas təhsilinin məzmunun layihələşdirilməsində ənənəvi yanaşma şəxsiyyətin tam inkişafına təminat verir. Burada şagirdə tədrisi, tədris materialını, təhsilin məzmununun tam seçmək hüququ verilir. Lakin bu zaman tədris proqramının müxtəlif modulları, istehsalat texnologiyalarının adekvat tətbiq yolları göstərilir. TƏHSİL FRANÇAYZİNQİ - təhsil məhsullarını müvafiq şərtlərlə (təhsil müəssisəsinin rəsmi adı və fərqlənmə nişanlarının saxlanılması, müəlliflik hüququnun qorunması və s.) daxili, yaxud beynəlxalq təhsil bazarında reallaşdırılması üzrə kompleks xidmətlər sistemi. TƏHSİL İNVESTİSİYASI – təhsilin inkişafına müxtəlif istiqamətli sərmayə qoyuluşu. TƏHSİL İŞÇİLƏRİNİN İXTİSASLAŞMA DƏRƏCƏLƏRİ – müəllimin normativ meyarlara müvafiq olan ixtisaslaşma, peşəkarlıq və məhsuldarlıq və (və ya) işçilərə peşəkar məsələləri həll etmə imkanını yaradan idarəedici əmək səviyyəsi. TƏHSİL KEYFİYYƏTİ – təhsil prosesi və onun nəticələrinin uyğunluğunu, prosesin necə adlandırılmalı və hansı məqsədlərə xidmət etməli olduğu anlayışlarının cəmiyyətdə yayılmasının hüdudunu göstərən inteqral xarakteristikadır. Bu sahədə fikirlər nəzərə çarpacaq dərəcədə ayrıldığına görə bu terminin izahı da üst-üstə düşmür. Bütövlükdə müasir təhsilin keyfiyyəti onun sosial effektivliyinə xidmət edən bir sıra faktorlarla müəyyən olunur. Bu faktorlar aşağıdakılardır: а) fəaliyyətin bu və ya digər sahəsində təcrübə və mənəvi mədəniyyətin ən yüksək nailiyyətlərinə imkan verən məzmun; b) pedaqoji heyətin və digər maarifçilərin yüksək səriştəliliyi; c) yeni təhsil texnologiyaları və onlara müvafiq olan maddi-texniki təchizat; d) humanist istiqamət; e) əhalinin bilik, anlayış və bacarıq ehtiyaclarının tam ödənilməsi. TƏHSİLİN HUMANİSTLƏŞMƏSİ – tədrisin məzmun, forma və təlim metodlarına humanizm ideyalarının yayılması, şəxsiyyətin azad və hərtərəfli inkişafının, onun cəmiyyət ictimai həyatında iştirakının təmini. TƏHSİLDƏ METODİKA – tədris prоseslərində konkret üsulların, yolların, ped. fəaliyyətin texnikasının təsviri. TƏHSİL MÜƏSSİSƏSİ - müvafiq təhsil proqramları əsasında təhsil prosesinin həyata keçirildiyi və məzunlara müvafiq dövlət sənədinin verildiyi qurum. TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNİN ATTESTASİYASI – təhsil müəssisəsinin məzunlarının dövlət təhsil standartlarının tələblərinə uyğun məzmununu, səviyyəsinin və hazırlıq səviyyəsinə uyğunluğunu müəyyənləşdirmək.T.m.a.-nın şərtlərinə təhsil müəssisəsinin məzunlarının ən azı. yarısının üç ardıcıl il ərzində göstərdiyi müsbət nəticələrdir. T.m.a. onların dövlət attestasiya xidmətinə müraciəti və ya dövlət idarə və ya xidmət orqanlarının, yerli özünüidarəetmə orqanalarının, aparıcı təhsil müəssisələrinin nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirilir. Attestasiya qanunla digər hallar nəzərdə tutulmayıbsa 5 ildə bir dəfə keçirilir. TƏHSİL MÜƏSSİSƏSİNİN DÖVLƏT ATTESTASİYASI (attestatio - şahidlik) – lisenziyalı təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi, hesabatda təqdim olunmuş məlumatın dolğunluğu və dəqiqliyinin ekspert qiymətləndirmə prosedurudur. Attestasiyanın məqsəd və məzmunu ,əsasən, təhsil müəssisəsinin məzunlarının səviyyəsinin, biliyinin dövlət təhsil standartlarına uyğun olduğunu müəyyənləşdirməkdir. Attestasiyanın nəticəsinə əsasən attestasiya attestasiy6a nəticəsi çıxarılır. Müsbət attestasiya nəticəsi dövlət təhsil müəssisəsinin akkreditasiyası üçün zəmin yaradır. | | |

http://kompy.info/avtomobil-neqliyyat-ile-sernisin-ve-baqaj-dasnmas-qaydalar.html#___________________

Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları

“Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları”na 1 nömrəli əlavə Unudulmuş (itirilmiş) əşyaların təhvil-təslim aktı №________ ____________ «_____»_______________20 ____il (yerin adı) sərnişinlər tərəfindən unudulmuş (itirilmiş) əşyalara dair ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ əşyaların tapılma (götürülmə) yeri və tarixi göstərilməli (avtobus, taksi minik avtomobili, avtovağzal, avtostansiya və s.Taksi (frans. taxi), taksomotor - yoʻlovchilar yoki yuk tashishda foydalaniladigan yengil yoki yuk avtomobili. Odatda kira haqi taksometr boʻyicha toʻlanadi. Birinchy T.lar Londonda 1903 y., Moskvada 1907 y. ) ___________________________________________________________(avtobusun, taksinin dövlət qeydiyyat nişanı) ___________________________________________________________ (avtobus marşrutunun № - si) ___________________________________________________________ (daşıyıcı hüquqi şəxs olduqda adı, fərdi sahibkar olduqda soyadı, adı, atasının adı) ___________________________________________________________ Sıra №-si | Qiymətli və digər əşyaların adı | Qablaşdırma forması | Əşyaların fərqlənmə əlamətləri və onların təsviri | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Qeyd. Pul, qiymətli kağız olduqda onun məbləği göstərilir (yazı ilə) Təhvil verdi:________________________________________________ (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası) Qəbul etdi__________________________________________________ . (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası) Əşyanın saxlama anbarına təhvil verilməsi: Təhvil verdi: _______________________________________________ (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası) Qəbul etdi: _________________________________________________ (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası) “___”__________20 __ il. Qəbul və təhvil aktında göstərilən əşyanı aldı:______________________ (əşya sahibinin soyadı, adı və imzası) ___________________ “Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları”na 2 nömrəli əlavə Anbarda saxlanılmaqda olan unudulmuş (itirilmiş) əşyaların qeydiyyat kitabı Sıra №-si | Təhvil verilmə və qəbul aktının tarixi və № -si | Əşyanın anbara daxilolma tarixi | Əşyanı qaytaranın soyadı, adı, atasının adı | Daimi yaşayış yerinin ünvanı | Təqdim edilən sənədin adı, nömrəsi, tarixi və kim tərəfindən verilmişdir | Əşyanın saxlanmasına görə ödənilib, manatla | Qəbul və təhvil aktında göstərilən əşyanı aldı (sahibin imzası) | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | “Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları”na 3 nömrəli əlavə nümunəvi forma Taksi minik avtomobili dayanacağının PASPORTU №_______ 1. Dayanacağın ünvanı _______________________________________ 2. Dayanacağın təşkil edilmə tarixi _____________________________ 3. Dayanacağın sahəsi (uzunluğu, eni)____________________________ 4. Dayanacağa eyni vaxtda buraxıla bilən taksi minik avtomobillərinin sayı ___________________________ 5. Taksi minik avtomobillərinin dayanacaqda icazə verilən yerləşdirmə üsulu (bir, iki, üç və daha çox sırada səkiyə paralel, küncdən səkiyə doğru və s.) ___________________________________________________________ 6. Dayanacağın küçədə (sahədə) yerləşməsinin sxemi (əlavə olunur). Şəhər (rayon) icra hakimiyyəti ilə razılaşdırılmışdır: ____________________________ (şəhər (rayon) icra hakimiyyəti) ____________________________ _______________ (vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür) BDYPİ ilə razılaşdırılmışdır: ____________________________ (BDYPİ bölməsinin adı) ____________________________ _______________ (vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür) Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir. _______________ _____________________________ (imza) (vəzifəsi, soyadı, adı) M.Y. «____» ______________20 ____ il. “Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları”na 4 nömrəli əlavə nümunəvi forma Avtobus dayanacağının PASPORTU №_______ 1. Dayanacağın ünvanı ______________________________________ 2. Dayanacağın təşkil edilmə tarixi_______________________________ 3. Dayanacağın sahəsi (uzunluğu, eni) __________________________ 4. Dayanacağa eyni vaxtda buraxıla bilən avtobusların sayı __________ 5. Dayanacağın küçədə (sahədə) yerləşməsinin sxemi (əlavə olunur). Şəhər (rayon) icra hakimiyyəti ilə razılaşdırılmışdır: ___________________________ (şəhər (rayon) icra hakimiyyəti) ___________________________ _______________ (vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür) BDYPİ ilə razılaşdırılmışdır: ___________________________ (BDYPİ bölməsinin adı) ___________________________ _______________ (vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür) Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir. _______________ __________________________ (imza) (vəzifəsi, soyadı, adı) M.Y. «____» ______________20 ____ il. |

http://kompy.info/muhazire--kitabxanalarn-kompyuterlesdirilmesinin-esaslar-kursu.html

MÜhazirə " Kitabxanaların kompyuterləşdirilməsinin əsasları" kursunun əhəmiyyəti, məqsədi və vəzifələri ƏDƏBİyyat

İsmayılova Nəzakət Rza qızı Kitabxanaların kompyuterləşdirilməsinin əsasları fənnindən mühazirə mətnləri. MÜHAZIRƏ 1. “Kitabxanaların kompyuterləşdirilməsinin əsasları” kursunun əhəmiyyəti, məqsədi və vəzifələri ƏDƏBİYYAT Xələfov A.A., Mehdiyeva N.D. Müasir dövrdə kitabxana fəaliyyətinin əsas istiqamətləri.//Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya,- Bakı., 2005,- JV°l.-s. 3-10. Xələfov A.A., Musayeva N.N. Avtomatlaşdırılmış kitabxana informasiya idarəetmə sistemləri. //Bakı Universitetinin xəbərləri. (Humanitar elmlər seriyası).- Bakı.: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2002,- JV» 2,- s. 243-250. Xələfov A.A., Hüseynova A.S. Elektron kataloqun əhəmiyyəti və təşkili prinsipləri//Bakı Universiteti Xəbərləri.-2005,- X>4., -s.288-291 Xələfov A.A. Cəmiyyətin informasiya təminatında kitabxanaların tarixi rolu // Müasir informasiya - kommunikasiya texnologiyası jurnalı,- 2005,- N2 5. Qurbanov A.İ., Abdullayeva R.A. Fərdi kompüterlərin proqram təminatı: dərs vəsaiti, 2-ci cild .-Bakı:,Çaşıoğlu, 2006, 183 s., (şəkilli). Kompüter-telekommunikasiya texnologiyasının yaranması və sürətli inkişafı cəmiyyət həyatında köklü dəyişikliklərə səbəb olaraq cəmiyyətin sosial institutlarının inkişafını zəruri edən yeni sosial sifarişlər doğurur. Bu sosial sifarişlərdən biri də kitabxanaların kompüterləşdirilməsidir. Kitabxanaların kompüterləşdirilməsi bəzi şəxslərin hesab etdiyi kimi kitabxanaların kompüter texnikası ilə təchiz olunması və bu qiymətli avadanlıqlardan yalnız kargüzarlıq fəaliyyətində və İnternet xidmətindən istifadə etmək üçün istifadə olunması deyil. Kitabxanaların kompüterləşdirilməsi kitabxanaların avtomatlaşdırılmasının tərkib hissəsi olub, kitabxanalarda yerinə yetirilən mürəkkəb, bir-birilə əlaqəli texnoloji proseslərininformasiya-telekommunikasiya texnologiyaları əsasında avtomatlaşdırılmasıdır. Kitabxana proseslərinin kompüterləşdirilməsinə dair tədqiqat işlərinə XX əsrin 50-cı illərindən başlanılmışdır. Lakin bu işlərin kitabxanalarda tətbiq edilməsi, müvafiq texniki təminatsızlıq üzündən yalnız 70-ci illərdə mümkün olmuşdur. Belə ki, həmin müddətdə istifadə olunan kompüterlər böyük həcmli olub, istifadəsi mürəkkəb, çoxsaylı xidmət heyəti tələb edən, həddən artıq bahalı qurğular idi. Bu keyfiyyətlər isə onların kitabxanalarda istifadəsini qeyri-rentabelli edirdi. Yalnız fərdi kompüterlərin istehsalı, şəbəkə texnologiyasının meydana gəlməsi kitabxanaların kompüterləşdirilməsini elmi və iqtisadi cəhətdən əlverişli etdi. Kitabxanaların kompüterləşdirilməsinə ilk dəfə ABŞ-ın Konqres kitabxanasında, sonradan isə qeyd olunan ölkənin akademik kitabxanalarında başlandı. Kompüterləşdirmənin əhəmiyyəti və perspektivliyi qısa müddətdə özünü təsdiq etdi və bu gün o, müasir kitabxanaların yaradılması üçün əsas şərtlərdən biri hesab olunur. Kompüter informasiya texnologiyasının sürətli inkişafı kitabxanaların kompüterləşdirilməsinin kəmiyyət və keyfiyyət səviyyəsinin yüksəlməsini təmin edir. Məsələn, əvvəllər əsasən komputerləşmənin lokal məsələləri həll olunurdusa, İnternetin yaranması və inkişafı nəticəsində bu gün oxuculara uzaq məsafədən on-line xidmət, kitabxanalararası elektron sənəd göndərişi və s. xidmətlər yerinə yetirilir, korporativ kitabxana- informasiya şəbəkələri, virtual elektron kitabxanalar yaradılır. Bunların nəticəsində bir sıra kitabxanalar artıq öz sosial funksiyalarını genişləndirərək, həm də analitik-informasiya mərkəzlərinə çevrilmişdir. Kitabxananın kompüterləşdirilməsi yüksək ixtisaslı kitabxanaçıların, informasiya mütəxəsisslərinin birgə əməyi və düzgün təşkilati işlər nəticəsində yerinə yetirilən, müəyyən vaxt və maliyyə vəsaiti tələb edən bir prosesdir. ABŞ, Kanada və Qərbi Avropa ölkələrində kitabxanaların kompüterləşdirilməsi təcrübəsinə əsaslanaraq kitabxanaların kompüterləşdirilməsi üçün aşağıdakı baza prinsipləri qeyd etmək olar: 1.Kitabxananın kompüterləşdirilməsi ayrı-ayrı şəxslərin təşəbbüsü əsasında deyil, cəmiyyətin sosial sifarişi əsasında yerinə yetirilməlidir. Kompüterləşdirmə kompleks şəkildə və informasiyanın, kompüter-telekommunikasiya avadanlıqlarının və proqram məhsullarının tez “köhnəlməsi” səbəbindən sürətlə aparılmalıdır. Bunun üçün müvafiq maddi və insan resursları cəlb edilməlidir. Kitabxananın kompüterləşdirilməsinə kitabxananın Texniki sənədinin hazırlanmasından başlanılmalıdır. Texniki sənəd kitabxananın kompüterləşdirilməsinin pasportu olub, çox «savadlı» hazırlanmalıdır. Texniki sənəddə kitabxananın kompüterləşdirilməsinin hansı zərurətdən yarandığı əsaslandırılmalı və bu kompüterləşdirmədən nə gözlənildiyi öz əksini tapmalıdır. Texniki sənəd xüsusi komissiya tərəfindən hazırlanır. Həmin komissiyanın sədri müəssisənin rəhbəri və ya onun həvalə etdiyi məsul şəxsdir. Komissiyada informasiya mütəxəssisinin iştirakı vacibdir. Sənədə həmçinin kitabxananın struktur sxemi, vəzifə göstəriciləri və təlimatları əlavə olunmalıdır. Sənəd yuxarı təşkilatla (nazirlik), kompüterləşdirilməni maliyyələşdirən donor və ya sponsor təşkilatlarla razılaşdırılmalıdır. Bu sənəddə kitabxana haqqında tam məlumat: strukturu, idarə olunması, kadr potensialı, fondu, oxucu kontingenti, xidmət növləri, texniki və informasiya təchizatı, maliyyə mənbələri, kitabxanalararası və beynəlxalq kitabxana təşkilatları ilə əlaqələri, statistik göstəriciləri, avtomatlaşdırmanın məqsədi və əhəmiyyəti, kitabxananın texniki-informasiya tələbatı əksini tapmalıdır. Sənəd hazırlanarkən, dərin təhlil aparılmalı, kitabxanaların avtomatlaşdırma təcrübəsi, kitabxana-informasiya texnologiyası sahəsində qabaqcıl nəzəri və praktiki biliklər öyrənilməli, kitabxananın heç olmasa gələcək 10 illik inkişaf perspektivləri və s. nəzərə alınmalıdır. Texniki sənəd əsasında Kitabxananın kompüterləşdirilməsi layihəsi hazırlanmalıdır1. Kitabxananın kompü- terləşdirilməsi layihəsi kompüter-informasiya texnologiyası mütəxəssisləri tərəfindən hazırlanır. Layihənin priampula hissəsi layihə qabağı tədqiqatdan ibarətdir. Bu hissə texniki sənəd əsasında hazırlanır və kitabxanada tətbiq olunan texnologiyanın təhlilindən, kəmiyyət göstəricilərindən ibarətdir. Bundan sonra layihədə kitabxananı kompüterləşdirmək üçün tələb olunan işlərin siyahısının əsaslandırılması öz əksini tapır. Layihədə mütləq 2 vacib komponent-kompüterləşdirmənin Texniki və proqram təminatı xüsusi bölmələrdə öz əksini tapmalıdır. Layihənin Texniki təminat bölməsində kitabxananın kompüterləşdirilməsi üçün zəruri olan texniki qurğular və vasitələrə: kompüter, şəbəkə-kommunikasiya, elektrik, mühafizə və s. avadanlıqlarına, rabitə xətləri və kanallarına tələbat şərh olunmalı və əsaslandırılmalıdır. Bu bölmədə həmçinin quraşdırılacaq avadanlıqların, rabitə vasitələrinin texniki göstəriciləri, onları satan ən azı üç firmanın qiymətlər siyahısı, yerləşmə və quraşdırma sxemləri öz əksini tapmalıdır. Layihənin Proqram təminatı bölməsində istifadə olunacaq proqram təminatı, onun funksiyaları şərh olunmalıdır. Proqram təminatının seçilməsi üçün kompüter-informasiya texnologiyası bazarında mövcud proqram təminatı təhlil olunmalı və onun içərisindən ən optimalı seçilməlidir. Müasir dövrdə kompüterləşmənin kompüter-informasiya texnologiyası sürətlə inkişaf etdiyindən və tez «texniki baxımdan qocaldığından» proqram təminatının seçilməsi həddən artıq məsuliyyətli bir işdir və o, yüksək ixtisaslı mütəxəssislər tərəfindən yerinə yetirilməlidir. 4.Maliyyə-smeta sənədlərinin hazırlanması. Maliyyə- smeta sənədləri konkret işə uyğun olaraq və layihədə təsdiq olunmuş iş qrafıkinə əsasən hazırlanır. Bu sənədlər layihənin rəhbəri tərəfindən maliyyələşdirici təşkilata göndərilir və müvafiq maliyyənin vaxtında ayrılması üçün bütün vasitələrdən istifadə olunur. 5. Layihə qabağı işlərin görülməsi. Bu maliyyə vəsaitinin ayrılmasını, avadanlıqların alınmasını və texniki quraşdırma işlərinin görülməsini, müvafiq kadrların hazırlanmasını nəzərdə tutur. Kadrların hazırlanması məsələsi ən önəmli bir məsələdir. Avtomatlaşdırma istər informatikanı, istərsə də müasir kitabxana işini yüksək səviyyədə bilməyi tələb edir. Bu məqsədlə yeni gənc kadrların, artıq avtomatlaşmış kitabxanalarda təcrübə keçmiş kitabxanaçıların cəlb olunması, hazırlıq kurslarının yaradılması tələb olunur. Avtomatlaşdırma ilə bağlı kitabxanada struktur dəyişikliklərin aparılması zəruridir. Belə ki, avtomatlaşdırma yorucu və uzunmüddətli insan əməyindən imtina etməyə, bir neçə şöbənin işinin bir Avtomatlaşmış İşçi Yeri vasitəsilə görülməsinə şərait yaratdığından, kitabxana informasiya-kompüter şəbəkəsinə xidmət zərurəti struktur islahatlarının aparılmasını diktə edir. • Ənənəvi kitabxana texnoloji proseslərinin kompüterləşdirilməsi. Bu istiqamətdə işlər ağır və yorucu kitabxanaçı əməyini yüngülləşdirmək, əmək məhsuldar-lığını və effektivliyini yüksəltmək, informasiya məhsullarını, xidmət növlərini keyfiyyət və kəmiyyət baxımından artır-maq, kitabxana fondunun etibarlı sürətdə mühafizəsi və bu fonddan daha geniş oxucu kontingentinin səmərəli istifadəsini təmin edir. Ənənəvi texnoloji prosesləri kompüterləşdirməklə kitabxanaçı əməyinin korporasiyasına nail olmaq, bununla da kitabxanada görülən bir sıra işlərin təkrar görülməsinin qarşısını almaq olar. Həmçinin görülən işlərin keyfiyyətinə mərkəzləşmiş və qarşılıqlı nəzarət təmin olunur, kollektiv əmək mədəniyyəti formalaşır. Bunun nəticəsində də iş vaxtından və kadr ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək, maliyyə vəsaitlərinə qənaət etmək mümkün olur. Kitabxana proseslərinin kompüterləşməsi həmçinin «ədəbiyyatın hərəkətinə» nəzarət etməyə, kitabların fonda vaxtında qaytarılmasına və bununla ondan səmərəli istifadəni təmin edir. • Elektron kataloqun yaradılması. Elektron kataloq kitabxana fondunun «güzgüsüdür». Elektron kataloq vasitəsilə oxuculara uzaq məsafədən operativ informasiya xidməti, fondun idarə olunması həyata keçirilir. Kitabxananın İnternetdə yerləşdirilmiş Elektron kataloqu dünyanın istənilən nöqtəsindən oxucuya kitabxananın fondu ilə tanış olmağa, çoxaspektli axtarış vasitələri ilə ədəbiyyat axtarışını aparmağa və tapılmış ədəbiyyatı sifariş etməyə, ədəbiyyatın elektron nüsxəsi olduqda isə onu əldə etməyə imkan verir. Ənənəvi kataloqdan fərqli olaraq elektron kataloq oxucuya axtarılan ədəbiyyat haqqında geniş məlumat - ədəbiyyatın nüsxələrinin sayı, istifadə üçün «azad» nüsxələrin sayı, cari anda fondda olmayan nüsxələrin vəziyyəti, kimdə olması, nə vaxt qaytarılacağı və s. informasiyalar verir. Elektron kataloq biblioqrafik informasiya bazasının daha etibarlı qorunmasını təmin edir və oxucunun onu xarab etməsi praktiki olaraq qeyri- mümkündür. Lakin ənənəvi kataloqda təəssüf ki, biblioqrafik informasiya daşıyıcıları olan kartoçkaların itməsinə, istifadə nəticəsində «oxunmaz» vəziyyətə düşməsinə hələ də rast gəlmək olur. Digər tərəfdən çoxminli ənənəvi kataloqda kartoçkanm itməsi faktının aşkar olması üçün müəyyən vaxt lazım gəlir və bəzən də bu mümkün olmur. Elektron kataloq kitabxanalararası biblioqrafik informasiya mübadiləsini təmin edir. Bunun üçün biblioqrafik məlumatlar bazası beynəlxalq maşınla oxunan formatlar əsasında yaradılmalıdır. Elektron kataloq həmçinin hər bir kitabxananın «imicini» formalaşdırır. Kitabxananın yüksək nüfuza və reytinqə malik olması üçün elektron kataloq zəngin məlumat bazasına və mükəmməl axtarış aparatına malik olmalıdır. Məhz bununla kitabxana coğrafi uzaqlıqdan asılı olmayaraq özünə dünyanın istənilən ölkəsində oxucu cəlb edərək xidmət göstərə bilər. |

http://kompy.info/azerbaycan-respublikas-elm-ve-tehsil-nazirliyi-qerbi-kaspi-uni-v2.html

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Qərbi Kaspi Universiteti

| Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Qərbi Kaspi Universiteti | bet | 1/3 | Sana | 22.12.2023 | Hajmi | 443,86 Kb. | | #126826 | Bog'liq 0333riyaziyyat Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Qərbi Kaspi Universiteti Sərbəst iş Kafedra: Mexanika və Riyaziyyat Fakültə: Yüksək texnologiyalar və innovativ mühəndislik Fənnin adı: Bioloji elmlər üçün riyaziyyat və biostatistika İxtisas: Biologiya Qrup: 233 Bio 2 Kurs: 1 Tədris ili: 2023/2024 Tələbə: Salmanova Zəhra Müəllim: Dosiyev Adıgözəl Mövzu: Elektirik sahəsini intensivliyi. İntensivlik vektoru seli.Elektirik sahəsinin intensivliyi ilə potensial arasında əlaqə. Potensiallar fərqi. Bakı-2023 Mündəricat Giriş...........................................................................................3 Müstəvi fiqurun sahəsi..............................................................4 Əyri qövsünün uzunluğu...........................................................5 Cisimlərin həcminin hesablanması...........................................7 Nəticə........................................................................................8 İstifadə olunan ədəbiyyat siyahısı.............................................9 Giriş İnteqral – kəsilməz f(x) funksiyasının ibtidai funksiyalarının ümumi şəklinə f(x) funksiyasının inteqralı deyilir. İnteqral sahəsində ən böyük işləri Qotfrid Leybnits və İsaak Nyuton görmüşlər. “İnteqral” sözünü və işarəsini ilk dəfə elmə alman alimi Qotfrid Leybnits daxil etmişdir. Bu söz latıncadan “Cəm” (“ſumma”, “summa”) mənasını verir. İnteqral ∫ hərfi ilə işarə edilir: [ a, b] parçasında götürülmüş f(x) funksiyasının müəyyən inteqralın düsturu belədir: Qeyri-müəyyən inteqralın isə düsturu belədir: | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd-v2.html#Fəsil_2._Müxtəlif_mühitlərdə_sabit_elektrik_cərəyanı.__(_26_saat_)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. | 3.10 3.10 3.10 3.11 3.11 4.1 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4 | İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası. Məsələ həlli. İşığın difraksiyası. İşığın dispersiyası İşığın polyarizasiyası. Məsələ həlli. Məsələ həlli. Yoxlama yazı işi. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 24 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. Məsələ həlli. Fotoeffekt. Məsələ həlli. Foton və onun xassələri. Məsələ həlli. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Məsələ həlli. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Məsələ həlli. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. | 1 1 1 1 1 1 1 1 1 24 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 | | |

http://kompy.info/azerbaycan-memarliq-ve-insaat-universiteti-neqliyyat-fakultesi.html

Azərbaycan memarliq və İNŞaat universiteti NƏQLİyyat fakultəsi

AZƏRBAYCAN MEMARLIQ VƏ İNŞAAT UNİVERSİTETİ NƏQLİYYAT fakultəsi NƏQLİYYAT TİKİNTİSİ VƏ YOL HƏRƏKƏTİNİN TƏŞKİLİ kafedrası Fənnin adı: _NV-nin təhlükəsizliyi və avtotexniki ekspertizası Mövzu № 1. Avtomobilləşmə prosesi və hərəkətin təhlükəsizliyi Mühazirənin planı. 1.Avtomobilləşmə və yol hərəkətinin təhlükəsizliyinin təmin olunması problemi 2.Fənnin predmeti və məqsədi 3.NV-nin konstruktiv təhlükəsizliyi və onun YHT-nin təmin olunmasında rolu XX əsri avtomobilləşmə əsri kimi qəbul etsək səhv etmərik. Avtomobil ilk yarandığı gündən insanların diqqətini özünə cəlb etmişdir. Əgər ilk zamanlar ona imkanlı insanlar yalnız bir əyləncə kimi yanaşırdılarsa, sonralar o, öz üstünlükləri- nə görə cəmiyyətin və iqtisadiyyatın bütün sahələrində xüsusi mövqe tutmuşdur. Avtomobilin əsas üstünlüklərinə aşağıdakıları aid etmək olar: - idarəetmə prosesinin sadəliyi; - yüksək hərəkət sürəti və manevrliyi; - yolsuzluq şəraitində hərəkət etmək qabiliyyəti; - sərnişinlərin və yüklərin tez bir zamanda və rahat şəraitdə lazım olan məntəqəyə çatdırma imkanı; - texniki qulluq və təmir işlərinin həcminin nisbətən az olması Əgər XX-ci əsrin ilk onilliyində dünyada cəmi 300 min avtomobil vardırsa, 1914-cü ildə onların sayı artıq 2,5 mln çatmış,1938-ci ildə isə artıq 35 mln olmuşdur. Avtomobillərin istehsalı (xüsusilə də yük avtomobillərinin) ikinci dünya müharibəsi zamanı və ondan sonra – dağılmış iqtisadiyyatın bərpası dövründə, daha da artmışdır. Dünya iqtisadiyyatı inkişaf etdikçə, ölkələr arasında ticarət əlaqələri gücləndikçə, insanlarn maddi durumu yaxşılaş- dıqça avtomobillərin 1.

http://kompy.info/muhazire-movzusu-plan-elektrokimya.html

Mühazirə mövzusu Plan Elektrokimya

Mühazirə mövzusu 6. Plan Elektrokimya Məhlullarin elektrik keçiriciliyi və növləri Kolrauş qanunu Konduktometrik titrləmə EHQ və elektrod potensialı Yakobi – Daniel qalvanik elementi və onun quruluşu Elektrokimya – elektrokimyəvi reaksiyaların fiziki xassələrini öyrənir. Elektrokimyanı 3 hissəyə bölmək olar. Elektrolit nəzəriyyələri Elektrokimyəvi termodinamika Elektrokimyəvi kinetika Elektrolit nəzəriyyələri bir fazalı sistemlər olan elektrolitlərin tarazlıq və qeyri-tarazlıq xassələrini öyrənir. Elektrokimyəvi termodinamika yüklü fazalar sərhəddində tarazlığın ümumi şərtlərini öyrənir. Elektrokimyəvi kinetika yüklü hissəciklərin fazalar arası sərhədləri keçməsinin mexanizmini və kinetik qanunauyğunluqlarını öyrənir. Enerjinin kimyəvi və elektrik formalarının qarşılıqlı çevrilməsinin yalnız elektrokimyəvi sistemlərdə baş verməsi elektrokimyanın predmetini təşkil edir. Sistemin ən azı bir elektrokimyəvi oksidləşmə və bir elektrokimyəvi reduksiya reaksiyası baş verən qapalı fəza hissəsinə elektrokimyəvi sistem deyilir. Elektrokimyəvi sistem aşağıdakı tərkib hissələrə malikdir: Elektrokimyəvi sistemdə ion keçiriciliyinə malik mühit elektrolit adlanır. Elektrolitlə təmasda olub, oksidləşdirici və reduksiyaedici ilə elektron mübadiləsində olan, həmçinin, xarici dövrəyə elektron verən və xarıcı dövrədədən elektron alan metal lövhələrə elektrod deyilir. Elektrodları birləşdirən və onlar arasında cərəyanın keçməsini təmin edən metal naqil xarici dövrə adlanır. Elektrokimyəvi sistemdə kimyəvi enerjinin elektrik enerjisinə və ya əksinə çevrilmə mümkündür. Özbaşına baş verən kimyəvi reaksiyanın enerjisini elektrik enerjisinə çevirən elektrokimyəvi sistemlərə qalvanik element və ya cərəyanın kimyəvi mənbəyi deyilir. Elektronları xarici dövrəyə göndərən elektrod mənfi elektrod və ya anod adlanır. Xarici dövrədən elektron qəbul edən elektrod müsbət elektrod və ya katod adlanır. Xarici mənbənin elektrik enerjisi hesabına kimyəvi çevrilmə baş verən elektrokimyəvi sistemlərə elektrolizer və ya elektrolitik vanna deyilir. Anod yaxınlığında olan elektrolit hissəsi anolit, katod yaxınlığında olan elektrolit hissəsi katolit adlanır. Göründüyü kimi qalvanik elementdə və elektrolizerdə katod və anodun yüklərinin işarələri fərqlənir. Ancaq, hər iki halda anod reaksiya iştirakçısından elektron alır, katod reaksiya iştirakçısına elektron verir. Ona görə də səthində oksidləşmə baş verən elektrod anod, reduksiya baş verən elektrod katod adlanır. Bioloji mayelərin əksəriyyəti tərkibində ionlar olan məhlullardır. Bioloji makromolekulların davamlıgı və biokimyəvi reaksiyaların sürəti sistemdəki ionların təbiətindən və qatılıgından asılıdır. Elektrik məhlullarının elektrik cərəyanını keçirmək qabiliyyətinin tədqiqi məhluldakı ionların xassələrini öyrənmək üçün ən sadə və əlverişli üsuldur. Elektrik keçiriciliyi () elektrik müqavimətinin (R) tərsi olan kəmiyyətdir. ifadəsi ilə təyin edilir. |

http://kompy.info/icmali-2016-2017-fenn.html#İCMALI____2016_-_2017__F_ənn

Fənn: Texnologiya

Gəncə şəhəri İ.Qayıbov adına 1№li tam orta məktəbin texnologiya müəllimi Məmmədova Ulduzun 21.10.2016-ci il tarixdə Texnologiyadan 5 –ci sinfində “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” mövzusunda apardığı açıq dərsin İCMALI 2016 - 2017 Fənn: Texnologiya Tarix: 21.10.2016 Sinif: 5 Mövzu: “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” Standartlar: 1.2.1, 2.1.1 Məqsəd: Əl alətlərindən istifadə etməklə, oduncağdan məmulat hazırlamaq üçün iş yerini təşkil edir. Oduncağı emal etmək üçün əl alətlərinin təsnif edir və növlərini sadalayır. İnteqrasiya: A-d 1.2.2. İş forması: Quruplarla iş İş üsulları: Beyin həmləsi, müzakirə Dərsin tipi: İnteraktiv Resurslar: Mövzuya aid şəkillər, oduncaq emalı üçün müxtəlif alət və tərtibatlar. Dərsin mərhələsi. Motivasiya: Oduncaqla işləmisinizmi və ya oduncaq məmulatı təmir etmisinizmi? Bunun üçün hansı alətlərdən istifadə etmisiniz? Tətqiqat sualı “Oduncağı harada və hansı alətlərlə emal etmək olar?” Müəllim qruplara aşağıdakı suallarla müraciət edir: - Xarrat emalatxanasında işçi yeri necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı və tərtibatlardan istifadə olunur? - Mişarlama qutusu nə üçün istifadə olunur? - Sıxıcının təyinatı nədir? - Oduncaqla işləyərkən hansı təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır? Qruplara iş vərəqləri paylanır I qrup 1. Verstakın quruluşunu təsvir edin 2. Oduncağın təmizləməsi üçün alət və tərtibatları sadalayın II qrup 1.Oduncaqla işləmək üçün tərtibatları sadalayın 2.Oduncaqla işləyirkən istifadə edilən alətləri sadalayın. Müzakirə: - Taxta məmulatlarının düzəldiyi yer necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı alətlərdən istifadə edilir? - Oduncaqla işləyərkən hansı tərtibatdan istifadə edilirlər? Nəticə: Bir daha verstakın tərkib hissələrini sadalaır və oduncaqla işləmək üçün alət və tərtibatlarından istifadəqaydalarını izah edir. Qiymətləndirmə | I qrup | II qrup | Oduncaqla işləmək üçün lazım olan alətləri tanıyir və sadalayır | | | Oduncaqla işləmək üçün əsas tərtibatları sadalayır | | | Əməkdaşlıq | | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd-v2.html#M_ö_v_z_u_l_a_r.__Saat___Tarix___Qeyd

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. | 3.10 3.10 3.10 3.11 3.11 4.1 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4 | İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası. Məsələ həlli. İşığın difraksiyası. İşığın dispersiyası İşığın polyarizasiyası. Məsələ həlli. Məsələ həlli. Yoxlama yazı işi. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 24 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. Məsələ həlli. Fotoeffekt. Məsələ həlli. Foton və onun xassələri. Məsələ həlli. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Məsələ həlli. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Məsələ həlli. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. | 1 1 1 1 1 1 1 1 1 24 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 | | |

http://kompy.info/icmali-2016-2017-fenn.html#İnteqrasiya

Fənn: Texnologiya

Gəncə şəhəri İ.Qayıbov adına 1№li tam orta məktəbin texnologiya müəllimi Məmmədova Ulduzun 21.10.2016-ci il tarixdə Texnologiyadan 5 –ci sinfində “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” mövzusunda apardığı açıq dərsin İCMALI 2016 - 2017 Fənn: Texnologiya Tarix: 21.10.2016 Sinif: 5 Mövzu: “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” Standartlar: 1.2.1, 2.1.1 Məqsəd: Əl alətlərindən istifadə etməklə, oduncağdan məmulat hazırlamaq üçün iş yerini təşkil edir. Oduncağı emal etmək üçün əl alətlərinin təsnif edir və növlərini sadalayır. İnteqrasiya: A-d 1.2.2. İş forması: Quruplarla iş İş üsulları: Beyin həmləsi, müzakirə Dərsin tipi: İnteraktiv Resurslar: Mövzuya aid şəkillər, oduncaq emalı üçün müxtəlif alət və tərtibatlar. Dərsin mərhələsi. Motivasiya: Oduncaqla işləmisinizmi və ya oduncaq məmulatı təmir etmisinizmi? Bunun üçün hansı alətlərdən istifadə etmisiniz? Tətqiqat sualı “Oduncağı harada və hansı alətlərlə emal etmək olar?” Müəllim qruplara aşağıdakı suallarla müraciət edir: - Xarrat emalatxanasında işçi yeri necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı və tərtibatlardan istifadə olunur? - Mişarlama qutusu nə üçün istifadə olunur? - Sıxıcının təyinatı nədir? - Oduncaqla işləyərkən hansı təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır? Qruplara iş vərəqləri paylanır I qrup 1. Verstakın quruluşunu təsvir edin 2. Oduncağın təmizləməsi üçün alət və tərtibatları sadalayın II qrup 1.Oduncaqla işləmək üçün tərtibatları sadalayın 2.Oduncaqla işləyirkən istifadə edilən alətləri sadalayın. Müzakirə: - Taxta məmulatlarının düzəldiyi yer necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı alətlərdən istifadə edilir? - Oduncaqla işləyərkən hansı tərtibatdan istifadə edilirlər? Nəticə: Bir daha verstakın tərkib hissələrini sadalaır və oduncaqla işləmək üçün alət və tərtibatlarından istifadəqaydalarını izah edir. Qiymətləndirmə | I qrup | II qrup | Oduncaqla işləmək üçün lazım olan alətləri tanıyir və sadalayır | | | Oduncaqla işləmək üçün əsas tərtibatları sadalayır | | | Əməkdaşlıq | | | |

http://kompy.info/muhazireler-toplusu-g-i-r-i-s.html

Mühazirələr toplusu g I r I Ş

S. K. KƏRİMOVA İNTELLEKTUAL TELEKOMMUNİKASİYA SƏBƏKƏLƏRİ Mühazirələr toplusu G İ R İ Ş Müasir telekommunikasiya şəbəkələrinin ən aparıcı istiqamətlərindən birini intellektual şəbəkələr (İntelliqent Network) konsepsiyas təşkil edir. İntellektual şəbəkələrə (INŞ) bu formada göstərilən diqqət və maraq təsadüfi deyildir, çünki bu tip şəbəkələrin operatorları və istifadəçiləri ənənəvi telefon şəbəkələri ilə müqayisədə, bir çox inanılmaz üstün cəhətlərə malikdirlər. Bunun əsas səbəbi odur ki, intellektual şəbəkənin tətbiqi ilə abunəçilərə (istifadəçilərə ) ənənəvi telefon şəbəkələrdə mümkün olmayan intellektual xidmətlər (Valve odded services) təqdim edilir.İntellektual şəbəkə konsepsiyasının tətbiqi nəticəsində, təkcə kommutasiya avadanlığı istehsalı ilə məşğul olan istehsal bazarına deyil, həmçinin informasiya sellərinin emalı və müasir texniki vasitələrin satışı ilə məşğul olan bazara çıxmaq da mümkün olmuşdur. Artıq 10 ildir ki, intellektual şəbəkənin konsepsiyası formalaşdırılır və bu konsepsiya ilə Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının (ITU-T)” Avropa rabitənin standartlaşdırılması (İnternational Telecommunication Union- Telecommunication Standartiration Sector)” institutu məşğul olur. Bu institut Q.1200 seriyasına aid çoxlu sayda tövsiyyələr paketi hazırlamış və beynəlxalq standart kimi ITU-T-nin bütün bölmələri (ETSI, ANSI və s.) tərəfindən qəbul edilmişdir. İTU-T-nin 1.312/Q.1201 saylı tövsiyyəsinə görə INŞ-nin tərifini aşağıdakı kimi demək qəbul edilmişdir. İntellektual şəbəkə dedikdə, aşağıdakı spesifik xarakteristikalara malik, yeni xidmət növlərini istifadəçilərə təqdim edən arxitekturanın konsepsiyası başa düşülür. • İnformasiyanın müasir emalı metodlarının geniş surətdə istifadə edilməsi; • Şəbəkə resurslarından səmərəli istifadə edilməsi; • Şəbəkə funksiyalarının çox məqsədli təyinatı və intellektual servis avadaqanlığınin modul (çevik) formada hazırlanması ; • Çox məqsədli geniş spektrli şəbəkə funksiyaları,modul vasitələrinin işlənilməsi və tətbiqinin inteqrasiya imkanı; • Xidmətedici interfeyslərdən birbaşa asılı olmayaraq, şəbəkə funksiyalarının standartlaşdırılmış qarşılıqlı rabitəsi ; • Abunəçilər və istifadəçilər tərəfindən xidmətlərin bəzilərinin idarə olunması imkanlığı. İntellektual şəbəkələrdə təsvir edilən formada yanaşılma səraitində bütün şəbəkə tipləri ilə birgə işləmələri təmin edilir , o cümlədən – Ümumi istifadəli telefon şəbəkəsi PSTN (Publik Şwitched Telephone Network); – Paket kommutasiyalı diskret verilənlərin kommutasiyası şəbəkəsi DPSN (Data Packet Swıtched Network); – Hərəkətli obyektlərlə rabitə şəbəkəsi PLMN (Publik Lond Mobile Network); – Xidmətləri konvergensiya edilmiş dar və genişzolaqlı rəqəm şəbəkəsi N(B)-ISDN [(Narrowbaud (Broad bona) Inteqrated Servises Diqital Network]. İntellektual şəbəkənin konsepsiyası Bellore kompaniyası tərəfindən işlənilmiş və rabitə operatorları tərəfindən verilən aşağıdakı tövsiyyələr nəzərə alınmışdır: • Yeni servislərin surətlə tətbiqi; • Servislərin növlərinin dəyişdirilməsi və yeniləri ilə əvəz edilməsi imkanı; • İstehsalçıdan asılı olmamaq; • Standart interfeyslərin tətbiqi . |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd-v2.html#Yoxlama_yazı_işi.___IV_fəsil._Kvant_fizikası._(_24_saat_)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. | 3.10 3.10 3.10 3.11 3.11 4.1 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4 | İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası. Məsələ həlli. İşığın difraksiyası. İşığın dispersiyası İşığın polyarizasiyası. Məsələ həlli. Məsələ həlli. Yoxlama yazı işi. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 24 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. Məsələ həlli. Fotoeffekt. Məsələ həlli. Foton və onun xassələri. Məsələ həlli. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Məsələ həlli. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Məsələ həlli. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. | 1 1 1 1 1 1 1 1 1 24 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 | | |

http://kompy.info/icmali-2016-2017-fenn.html#Qiymətləndirmə

Fənn: Texnologiya

Gəncə şəhəri İ.Qayıbov adına 1№li tam orta məktəbin texnologiya müəllimi Məmmədova Ulduzun 21.10.2016-ci il tarixdə Texnologiyadan 5 –ci sinfində “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” mövzusunda apardığı açıq dərsin İCMALI 2016 - 2017 Fənn: Texnologiya Tarix: 21.10.2016 Sinif: 5 Mövzu: “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” Standartlar: 1.2.1, 2.1.1 Məqsəd: Əl alətlərindən istifadə etməklə, oduncağdan məmulat hazırlamaq üçün iş yerini təşkil edir. Oduncağı emal etmək üçün əl alətlərinin təsnif edir və növlərini sadalayır. İnteqrasiya: A-d 1.2.2. İş forması: Quruplarla iş İş üsulları: Beyin həmləsi, müzakirə Dərsin tipi: İnteraktiv Resurslar: Mövzuya aid şəkillər, oduncaq emalı üçün müxtəlif alət və tərtibatlar. Dərsin mərhələsi. Motivasiya: Oduncaqla işləmisinizmi və ya oduncaq məmulatı təmir etmisinizmi? Bunun üçün hansı alətlərdən istifadə etmisiniz? Tətqiqat sualı “Oduncağı harada və hansı alətlərlə emal etmək olar?” Müəllim qruplara aşağıdakı suallarla müraciət edir: - Xarrat emalatxanasında işçi yeri necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı və tərtibatlardan istifadə olunur? - Mişarlama qutusu nə üçün istifadə olunur? - Sıxıcının təyinatı nədir? - Oduncaqla işləyərkən hansı təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır? Qruplara iş vərəqləri paylanır I qrup 1. Verstakın quruluşunu təsvir edin 2. Oduncağın təmizləməsi üçün alət və tərtibatları sadalayın II qrup 1.Oduncaqla işləmək üçün tərtibatları sadalayın 2.Oduncaqla işləyirkən istifadə edilən alətləri sadalayın. Müzakirə: - Taxta məmulatlarının düzəldiyi yer necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı alətlərdən istifadə edilir? - Oduncaqla işləyərkən hansı tərtibatdan istifadə edilirlər? Nəticə: Bir daha verstakın tərkib hissələrini sadalaır və oduncaqla işləmək üçün alət və tərtibatlarından istifadəqaydalarını izah edir. Qiymətləndirmə | I qrup | II qrup | Oduncaqla işləmək üçün lazım olan alətləri tanıyir və sadalayır | | | Oduncaqla işləmək üçün əsas tərtibatları sadalayır | | | Əməkdaşlıq | | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd-v2.html#Yoxlama_yazı_işi.__Fəsil_3._Dəyişən_elektromaqnit_sahəsi._(_26_saat_)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. | 3.10 3.10 3.10 3.11 3.11 4.1 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4 | İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası. Məsələ həlli. İşığın difraksiyası. İşığın dispersiyası İşığın polyarizasiyası. Məsələ həlli. Məsələ həlli. Yoxlama yazı işi. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 24 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. Məsələ həlli. Fotoeffekt. Məsələ həlli. Foton və onun xassələri. Məsələ həlli. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Məsələ həlli. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Məsələ həlli. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. | 1 1 1 1 1 1 1 1 1 24 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 | | |

http://kompy.info/icmali-2016-2017-fenn.html#Oduncaqla_işləmək_üçün_əsas_tərtibatları_sadalayır

Fənn: Texnologiya

Gəncə şəhəri İ.Qayıbov adına 1№li tam orta məktəbin texnologiya müəllimi Məmmədova Ulduzun 21.10.2016-ci il tarixdə Texnologiyadan 5 –ci sinfində “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” mövzusunda apardığı açıq dərsin İCMALI 2016 - 2017 Fənn: Texnologiya Tarix: 21.10.2016 Sinif: 5 Mövzu: “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” Standartlar: 1.2.1, 2.1.1 Məqsəd: Əl alətlərindən istifadə etməklə, oduncağdan məmulat hazırlamaq üçün iş yerini təşkil edir. Oduncağı emal etmək üçün əl alətlərinin təsnif edir və növlərini sadalayır. İnteqrasiya: A-d 1.2.2. İş forması: Quruplarla iş İş üsulları: Beyin həmləsi, müzakirə Dərsin tipi: İnteraktiv Resurslar: Mövzuya aid şəkillər, oduncaq emalı üçün müxtəlif alət və tərtibatlar. Dərsin mərhələsi. Motivasiya: Oduncaqla işləmisinizmi və ya oduncaq məmulatı təmir etmisinizmi? Bunun üçün hansı alətlərdən istifadə etmisiniz? Tətqiqat sualı “Oduncağı harada və hansı alətlərlə emal etmək olar?” Müəllim qruplara aşağıdakı suallarla müraciət edir: - Xarrat emalatxanasında işçi yeri necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı və tərtibatlardan istifadə olunur? - Mişarlama qutusu nə üçün istifadə olunur? - Sıxıcının təyinatı nədir? - Oduncaqla işləyərkən hansı təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır? Qruplara iş vərəqləri paylanır I qrup 1. Verstakın quruluşunu təsvir edin 2. Oduncağın təmizləməsi üçün alət və tərtibatları sadalayın II qrup 1.Oduncaqla işləmək üçün tərtibatları sadalayın 2.Oduncaqla işləyirkən istifadə edilən alətləri sadalayın. Müzakirə: - Taxta məmulatlarının düzəldiyi yer necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı alətlərdən istifadə edilir? - Oduncaqla işləyərkən hansı tərtibatdan istifadə edilirlər? Nəticə: Bir daha verstakın tərkib hissələrini sadalaır və oduncaqla işləmək üçün alət və tərtibatlarından istifadəqaydalarını izah edir. Qiymətləndirmə | I qrup | II qrup | Oduncaqla işləmək üçün lazım olan alətləri tanıyir və sadalayır | | | Oduncaqla işləmək üçün əsas tərtibatları sadalayır | | | Əməkdaşlıq | | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd-v2.html#ELEKTRODİNAMİKA._Fəsil._1.Elektrik_yükü_və_elektromaqnit_sahəsi.(_21_saat)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. | 3.10 3.10 3.10 3.11 3.11 4.1 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4 | İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası. Məsələ həlli. İşığın difraksiyası. İşığın dispersiyası İşığın polyarizasiyası. Məsələ həlli. Məsələ həlli. Yoxlama yazı işi. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 24 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. Məsələ həlli. Fotoeffekt. Məsələ həlli. Foton və onun xassələri. Məsələ həlli. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Məsələ həlli. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Məsələ həlli. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. | 1 1 1 1 1 1 1 1 1 24 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 | | |

http://kompy.info/1-erqonomikann-inkisafnda-ekoloji-tehlukesizlik-ekoloji-erqono.html

1. Erqonomikanın inkişafında ekoloji təhlükəsizlik Ekoloji erqonomikanın inkişafında ekoloji təhlükəsizliyin rolu

Mühazirə 1. Erqonomikanın inkişafında ekoloji təhlükəsizliyin rolu Plan 1. Erqonomikanın inkişafında ekoloji təhlükəsizlik 2. Ekoloji erqonomika Erqonomikanın inkişafında ekoloji təhlükəsizliyin rolu Ergonomika qərarlarının effektivliyini artırmaq üçün ekoloji təhlükəsizlik aspektlərinin tətbiq olunmasının zəruriliyi məsələsinə baxılır. Qeyd olunan problemin aktuallığı bu anlayışlar arasında sıx qarşılıqlı əlaqənin olması və insan və ətraf mühitin təhlükəsizliyinin artırılması üçün yeni hadisələrin və obyektlərin inkişafı üçün gələcəkdə tətbiq olunma imkanları ilə şərtlənir. Ergonomikada insan həyatının və cəmiyyətin ekologiyası məsələlərinə diqqətin olmaması nəzər çarpılır. İşin məqsədi müasir erqonomikanın inkişafındakı ekoloji təhlükəsizlik rolunun təhlili və araşdırılmasıdır. Sistematik, sinergist və reproduktiv yanaşmalar, ümumi elmi və xüsusi tədqiqat metodları tətbiq olunur. Ekoloji tərkib hissələrinin erqonomikaya inteqrasiyası, insan və cəmiyyətin (həm indiki, həm də gələcək) təhlükəsizliyini yaxşılaşdırmaq vəzifələrinin həlli üçün perspektivli istifadəsini nəzərdən keçirməyə imkan verir; istifadəsini bir çox istiqamətdə genişləndirmək: nəzəriyyə və metodologiya, metodik vasitə, normativ-texniki sənədlər, müasir inkişaflar, təşkilati suallar, fərdi təlim və s. Bir sualın verilməsi səviyyəsində ayrıca iş mövqeləri daha dərin tədqiqatlar üçün əsas ola bilər. Ətraf mühitin təhlükəsizliyi şəraitində həyatın ekoloji rahatlığının pozulmadığı vəziyyəti, həyati təhlükələrinə tab gətirmək qabiliyyətini, bütün canlıların sağlamlığını, insanın, o cümlədən onun rifahının, təhlükəsizliyin təmin edilməsinin hüququnu anlamaq lazımdır. yaşayış mühiti, həyatın təmin edilməsi mənbələri, təbii ehtiyatlar. Hazırda dünyanın bir çox bölgələrində ekoloji təhlükəsizliyin şərtləri və tələbləri nəzərə alınmaqla cəmiyyətin dayanıqlı inkişafı siyasətinin həyata keçirilməsini təmin edən vahid strategiya mövcud deyil. quruluş təsirsizdir. Əksər müəssisələrin rəhbərləri idarəetmə prosesinə ekoloji menecment, ekoloji marketinq, ekoloji audit və digər müasir təhlükəsizlik tədbirlərinin tətbiq edilməsinə məhəl qoymur. Yuxarıdakı mülahizələrə əsaslanaraq belə bir elmi problemi ortaya qoymaq olar. Müasir erqonomikanın inkişafında ekoloji təhlükəsizliyin rolunu öyrənmək və təhlil etmək zəruridir. Bu problemin aktuallığı iki əsas amilə bağlıdır: 1) ekoloji təhlükəsizlik və erqonomika arasında sıx əlaqənin olması; 2) bu inteqrasiyanın nəticələrindən insan və ətraf mühitin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün effektiv tədbirlər və vasitələr hazırlamaq üçün istifadə etmək imkanı Bu gün erqonomikanın inkişafı və onun nailiyyətlərindən istifadə məhduddur, çünki ergonomika tibbi, bioloji, psixoloji və texniki elmlərin mürəkkəb simbiozudur, sistemlərin "insan-texnoloji mühit" keyfiyyət və etibarlı xüsusiyyətlərinin yaxşılaşdırılması üçün xüsusi problemləri həll edir. Yalnız onların ayrı-ayrı xüsusiyyətlərini (məsələn, "universal" deməkdir), məsələn, operatorun iş yerindəki iş şəraiti və ya fəaliyyət zamanı onun vəziyyətinin psixoloji göstəricilərini öyrənir və optimallaşdırır. Bununla yanaşı, qazandığı uğurlardan istehsalda və gündəlik həyatda səmərəli istifadə problemini dərinləşdirən erqonomikanın ekoloji problemlərinə həsr olunmuş əsərlər demək olar ki, yoxdur. Bununla yanaşı, ekoloji amillərin insan-operator fəaliyyətinin səmərəliliyinə, səmərəliliyinə və təhlükəsizliyinə təsirini öyrənməyə yönəlmiş tədqiqatlar kifayət qədər yoxdur. Ətraf mühitə təsirlərin insan-operator fəaliyyətlərinə təsiri növləri və təsiri haqqında məlumatların sistemləşdirilməsi üzərində işləməklərin zəruriyyətini göstərir. Bununla birlikdə cəmiyyətin ekoloji ehtiyaclarının öyrənilməsi problemi xeyli sayda sənədlərə həsr olunmuşdur ki, bu ehtiyaclar sistemləşdirilmiş və hətta bunlardakı erqomik məsələlərin müəyyən bir yeri vardır. Eyni zamanda, cəmiyyətin ekoloji ehtiyacları, davamlı inkişaf prosesini təmin etmək üçün dövlətin ətraf mühitdən topladığı hər hansı bir qaynaqla başa düşülür. Bu gün cəmiyyətin ekoloji ehtiyacları ətraf mühit meyarları sistemində öz əksini tapır, bunun əsasında müvafiq dövlət və ya hökumətlərarası qurumlar icrası məcburi olan Ekoloji standartlar hazırlayır. Təəssüf ki, qlobal ekoloji disbalansın qarşısını almaq üçün ətraf mühitə olan tələbat və tələbat səviyyəsi artıq lazımi səviyyədən daha aşağı səviyyədədir, çünki insan və sosial həyat məkanının ekoloji cərəyanının mövcud tendensiyaları yalnız inkişaf etməyə başladı. Ətraf mühit ehtiyacları çox müxtəlifdir və həm maddi, həm də mənəvi komponentləri əhatə edir. Məsələn, N. Reimers ("Ekologiya (nəzəriyyələr, qanunlar, qaydalar, prinsiplər və hipotezlər)", 1994) insanın bütövlükdə cəmiyyətin qəbul olunduğu biososional quruluşdan qaynaqlanan ehtiyacların təsnifatını təklif edir. sistem təhsili olaraq. Müəllif insanı bioloji, təbii-sosial və sosial komponentlərdən ibarət bir sistem kimi təsvir edir və onun ehtiyacları sisteminə anaomatik-fizioloji (bioloji), ekoloji, etik, əmək (erqonomik), iqtisadi və sosial ehtiyaclar daxildir . Beləliklə, bugünkü dövrdə erqonomikanın ekoloji istiqamətləndirmə meylinin formalaşması bu elmin daha da inkişaf etməsi üçün vacib şərtdir və ergonomikanın əsas tələb olunan xüsusiyyətlərindən biridir, yəni insan həyatının təhlükəsizliyi. Bu gün dünyada təhlükəsizlik səviyyəsini nəzərə alaraq ən vacib sosial göstəricilərdən biri insanların həyati ehtiyaclarını və sağlam bir mühitin təmin edilməsinə yönəlmişdir. Real həyatda, hər hansı bir sənaye və ya istehlakçı erqonomikası üçün standartlar əməyin mühafizəsi və sağlamlıq tədbirləri, istehlakçıların keyfiyyətsiz mal və ya xidmətlər göstərilməsindən qorunması və müasir erqonomik texnologiyaların dizaynında tətbiq olunur. Bununla birlikdə, unutmaq olmaz ki, mövcud ekonomik mexanizmlər ergonomikada pul maraqlarına lobbiçilik edir, çünki təhlükəsizlik məsələləri təkcə son nəticədə deyil, həm də başına bir iş üçün təhlükəsiz və rahat iş şəraitinin yaradılması, həm də buna nail olmaq üçün iqtisadi xərclər. Bununla belə, iqtisadi effekt azalan amilə çevrilməməlidir, çünki belə bir yanaşma müstəqil bir elmdən olan erqonomikanın tədricən idarəetmənin tərkib hissəsinə çevriləcək və əsas məqsədini itirəcək bu isə - insanın rahatlığını və təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Buna görə, inkişafının bu mərhələsində erqonomikanın əsas prioritetlərinə dair yeni bir mənzərə ortaya qoymalıdır. Bu istiqamətdə artıq bəzi dəyişikliklər var, çünki inkişafın əvvəlki mərhələlərindən fərqli olaraq, indi erqonomikanın predmeti istehsal amillərinin işçiyə təsirinin öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi deyil, digərləri də, məsələn, təbii və sosial mühit. Bu həqiqətin təsdiqlənməsi, iş yerini erqonomik qiymətləndirərkən yalnız ümumi qəbul edilmiş göstəricilərə və xüsusiyyətlərə deyil (məsələn, iş səthinin hündürlüyünə, stulun antropometrik xüsusiyyətlərinə və s.) Diqqət yetirilir, lakin həm də onların ekoloji komponenti (məsələn, iş yerlərində istehsal olunan materialların ekoloji xüsusiyyətləri). Bu yanaşma bir sıra praktik həyata keçirildi. Bununla birlikdə, bu problemlərə əlavə olaraq, erqonomikada hələ çox vacib məsələlər var ki, bunlar da tam açıqlanmır və qismən qaranlıqdır, çünki onların təfsiri mövcud tendensiyalara uyğun deyil və kökündən yenidən nəzərdən keçirilməlidir. Buna misal olaraq, işçinin təhlükəsiz iş şəraitinin yaradılması məsələlərini nəzərdən keçirərkən demək olar ki, istehsalın təbii ehtiyat sisteminin yaradılması ilə sistem əlaqələrini nəzərə almır. Yəni, demək olar ki, hansı təbii ehtiyatların və hansı miqdarda müəyyən bir istehsal növünə ehtiyac duyulmadığını, yenilənə biləcəyini və ya edilməməsini, ətraf mühitə hasilatına səbəb olan zərərin və s. Beləliklə, müasir dövrdə deyil, həm də uzaq dövrlər üçün müasir bir cəmiyyətin həyatı üçün təhlükəsiz şərait yaratmaq üçün əsas olan əlamətdar məqamlar laqeyd qalır. Bundan əlavə, bu gün Azərbaycanda yaşıl iqtisadiyyat prinsipləri tətbiq edilmir. Bu, gələcək cəmiyyətin mövcud olması şərtlərinin erqonomikası ilə əlaqəli mühitin qorunması məsələsini mümkün qədər səmərəli həll etməyə imkan vermir. İndi müasir mühitin təbii tarazlığını itirməsi və iqtisadi cəhətdən asılı mühitə çevrilməsi danılmaz bir həqiqətdir. Belə bir çevrilmə istehsalın güclü insan tərəfindən hazırlanmış bir qeyri-iradi nəticəsidir. Artıq statik deyildir, buna görə bu gün dünyada resurs və xammal təhlükəsizliyi insan həyatının təhlükəsizliyinin əsası hesab olunur. Erqonomikada bu prob-lemin inkişafı yalnız ilkin mərhələdədir, bu onun inkişafının ilkin mərhələləri ilə əlaqələndirilir. Məlumdur ki, erqonomikanın əsas müddəaları XX əsrin ortalarına qədər fəal şəkildə inkişaf etmişdir. Gələcək inkişaf üçün əsas maneələr ekoloji və iqtisadi problemlər və entropiyanın böyüməsi oldu. Bu, XX əsrin 70-ci illərinin əvvəllərindəki iqtisadi böhran zamanı ictimai düşüncədə öz əksini tapmışdır. Nəticədə post-sənaye informasiya cəmiyyəti üçün nəzəri əsas onun əsas problemi - təbii ehtiyatların çatışmazlığı ilə formalaşdı. Erqonomikada bu problemin insan təhlükəsizliyinə mənfi təsiri yalnız son illərdə həll olunmağa başladı. Bir izahat üçün bir nümunə verək. Bakirə təbii ekosistemlərdə, ətraf mühitlə davamlı qarşılıqlı əlaqə və qida maddələrinin dövranı, sabit enerji tükənməsi nəticəsində entropiya təbii olaraq azalır. Özünü tənzimləmə mexanizmləri səbəbindən ətraf mühitə təbii bir ekosistem yayan enerjinin miqdarı azdır. Belə təbii ekosistemlər daim ən mütəşəkkil və sabit vəziyyətə keçməyə çalışırlar. Süni sistemlərdə (məsələn, sənaye müəssisələrində) enerji mübadiləsi fərqli şəkildə həyata keçirilir. İstehsal sistemi vasitəsi ilə maddələrin və enerjinin axınının qarşılıqlı müsbət bir əlaqəsi yoxdur. Təbii ehtiyatların və enerjinin istehlakında artım var. Bu, təbii ekosistemlərin tədricən deqradasiyasına səbəb olur, beləliklə texnogen sistemlərin entropiyası artır. |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd-v2.html#Yoxlama_yazı_işi._____21

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. | 3.10 3.10 3.10 3.11 3.11 4.1 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4 | İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası. Məsələ həlli. İşığın difraksiyası. İşığın dispersiyası İşığın polyarizasiyası. Məsələ həlli. Məsələ həlli. Yoxlama yazı işi. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 24 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. Məsələ həlli. Fotoeffekt. Məsələ həlli. Foton və onun xassələri. Məsələ həlli. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Məsələ həlli. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Məsələ həlli. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. | 1 1 1 1 1 1 1 1 1 24 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 | | |

http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd-v2.html#Yoxlama_yazı_işi._LABORATORİYA_PRAKTİKUMU._(_4_saat_)

Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd

65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. | 3.10 3.10 3.10 3.11 3.11 4.1 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4 | İşığın elektromaqnit təbiəti. İşığın interferensiyası. Məsələ həlli. İşığın difraksiyası. İşığın dispersiyası İşığın polyarizasiyası. Məsələ həlli. Məsələ həlli. Yoxlama yazı işi. IV fəsil. Kvant fizikası. ( 24 saat ) Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış. Plank fərziyyəsi. Məsələ həlli. Fotoeffekt. Məsələ həlli. Foton və onun xassələri. Məsələ həlli. Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron. Məsələ həlli. Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu. Məsələ həlli. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları. İşığın udulması və şüalanması. | 1 1 1 1 1 1 1 1 1 24 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 | | |

http://kompy.info/icmali-2016-2017-fenn.html#I_qrup

Fənn: Texnologiya

Gəncə şəhəri İ.Qayıbov adına 1№li tam orta məktəbin texnologiya müəllimi Məmmədova Ulduzun 21.10.2016-ci il tarixdə Texnologiyadan 5 –ci sinfində “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” mövzusunda apardığı açıq dərsin İCMALI 2016 - 2017 Fənn: Texnologiya Tarix: 21.10.2016 Sinif: 5 Mövzu: “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” Standartlar: 1.2.1, 2.1.1 Məqsəd: Əl alətlərindən istifadə etməklə, oduncağdan məmulat hazırlamaq üçün iş yerini təşkil edir. Oduncağı emal etmək üçün əl alətlərinin təsnif edir və növlərini sadalayır. İnteqrasiya: A-d 1.2.2. İş forması: Quruplarla iş İş üsulları: Beyin həmləsi, müzakirə Dərsin tipi: İnteraktiv Resurslar: Mövzuya aid şəkillər, oduncaq emalı üçün müxtəlif alət və tərtibatlar. Dərsin mərhələsi. Motivasiya: Oduncaqla işləmisinizmi və ya oduncaq məmulatı təmir etmisinizmi? Bunun üçün hansı alətlərdən istifadə etmisiniz? Tətqiqat sualı “Oduncağı harada və hansı alətlərlə emal etmək olar?” Müəllim qruplara aşağıdakı suallarla müraciət edir: - Xarrat emalatxanasında işçi yeri necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı və tərtibatlardan istifadə olunur? - Mişarlama qutusu nə üçün istifadə olunur? - Sıxıcının təyinatı nədir? - Oduncaqla işləyərkən hansı təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır? Qruplara iş vərəqləri paylanır I qrup 1. Verstakın quruluşunu təsvir edin 2. Oduncağın təmizləməsi üçün alət və tərtibatları sadalayın II qrup 1.Oduncaqla işləmək üçün tərtibatları sadalayın 2.Oduncaqla işləyirkən istifadə edilən alətləri sadalayın. Müzakirə: - Taxta məmulatlarının düzəldiyi yer necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı alətlərdən istifadə edilir? - Oduncaqla işləyərkən hansı tərtibatdan istifadə edilirlər? Nəticə: Bir daha verstakın tərkib hissələrini sadalaır və oduncaqla işləmək üçün alət və tərtibatlarından istifadəqaydalarını izah edir. Qiymətləndirmə | I qrup | II qrup | Oduncaqla işləmək üçün lazım olan alətləri tanıyir və sadalayır | | | Oduncaqla işləmək üçün əsas tərtibatları sadalayır | | | Əməkdaşlıq | | | |

http://kompy.info/1-mustaqil-ish-mavzu.html

1 Mustaqil ish. Mavzu

1 - Mustaqil ish. Mavzu: «Texnik mexanika» fanining rivojlanish tarixi. Kirish.: “Texnik mexanika” fanining maqsadi, vazifalari va qisqacha mazmuni. Texnik mexanikaning rivojlanish tarixi. Mexanikaning rivojlanishiga O`zbekiston hududida yashagan ulug` mutafakkirlarning qo`shgan hissalari. Mexanikaning rivojlanishiga o`zbek olimlarining qo`shgan hissalari. KIRISH Tabiatda ro‘y beradigan hamma hodisa va jarayonlarning asosida harakat yotishi shubhasiz. Shu bois, mexanikaning qonun va qoidalari barcha hodisa yoki jarayonlarga tegishli bo‘lib, ular ayniqsa, zamonaviy texnikalarning asosiy ilmiy negizi bo‘lib xizmat qiladi. Mexanika fani fizika, matematika, astronomiya, kimyo, biologiya, materialshunoslik, elektron hisoblash mashinalari va informatika singari aniq fanlar bilan chambarchas bog‘lang an holda rivojlanmoqda. Mexanika fani og‘ir sanoat (mashinasozlik, samolyotsozlik, asbobsozlik va shu kabilar), to‘qimachilik va yengil sanoat hamda qurilish sohalarining rivojlanishida muhim, yetakchi o‘rin egallaydi. Fan-texnika jadal sur’atlar bilan rivojlangan, ishlab chiqarish jarayonlari mexanizatsiya va avtomatizatsiyalashayotgan hozirgi paytda mexanika nomi bilan bevosita bog‘liq va uning asosiy tarkibiy qismi bo‘lgan texnik mexanika fanini puxta o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Texnik mexanika predmeti eng muhim umumtexnika bilimlar majmuasini o‘zida mujassamlashtirib, nazariy mexanika (statika, kinematika va dinamika), materiallar qarshiligi hamda mashina detallari kabi bir-biriga uzviy bog‘liq bo‘lgan uchta mustaqil bo‘limlardan tashkil topgan. Texnik mexanikaning tarkibiy qismlari hisoblangan: z statikada jismlarning muvozanati, ularga qo‘yilgan kuchlarni sodda holga keltirish yo‘llari; z kinematikada jismlarning massasi va ularga ta’sir etuvchi kuchlar e’tiborga olinmagan holda, ularning harakatini faqat geometrik nuqtayi nazardan tekshirish; z dinamikada jismlarning harakatini uni vujudga keltiruvchi kuchga bog‘liq holda tekshirish; z materiallar qarshiligida mashina yoki inshoot qismlarida paydo bo‘ladigan zo‘riqish, deformatsiya va ko‘chishlarni aniqlash usullari hamda turli materiallarning mexanik xossalarini tajriba yordamida tekshirish; z mashina detallarida muhandislik amaliyotida ko‘p qo‘llaniladigan detal va uzellarning tuzilishi, ishlash prinsi pi, ularni iqtisodiy jihatdan tejamli qilib hisoblash, loyihalash usullari o‘rganiladi. Mazkur darslik kasb-hunar kollejlari o‘quv dasturi asosida yozilgan bo‘lib, unda nazariy mexanika, materiallar qarshiligi va mashina detallariga oid asosiy materiallar bayon etilgan. Shuningdek, MathCAD dasturi yordamida materiallar qarshiligiga oid ayrim masalalar yechib ko‘rsatilgan. Mexanika bilimlari qadimdan mavjud. Neolit va jez davrida gʻildirak maʼlum edi, bir oz keyin esa richag, polispast va boshqa qoʻllanilgan. Qadimgi (miloddan avvalgi 3-asr) Misr ehrom (piramida)lari, Bobil, Xitoy, Xorazm, So'gʻdiyona va Eronda saqlanib qolgan suv inshootlari ularni qurishda richag, pona, qiya tekisliklardan foydalanilganligini koʻrsatadi. Oʻrta Osiyoda qadimdan charxpalak va chigʻirdan foydalanilgan. Texnik mexanika dastlab Yunonistonda (miloddan avvalgi 6—5-asrlarda) paydo boʻlgan deb hisoblanadi. „Mexanik muammolar“ asari mexanika boʻyicha yozilgan eng qad. asardir (miloddan avvalgi 3-asr). Bu asarning muallifi Aristotel degan taxminlar bor. Statikaning geometrik yoʻnalishi Arximed (miloddan avvalgi 287—212 yil) nomi bilan bogʻliq. Geronning „Mexanika“, „Pnevmatika“, „Avtomatlar haqida“, „Belopoyika“ degan asarlari tatbiqiy mexanikaga oid. Kinematika qoidalarini ishlab chiqish bilan Yevdoks Knidskiy (miloddan avvalgi 4-asr), Platon, Arximed, Kalipi, Apolloniy, Pergayos, Gipparx, Ptolemey shugʻullangan. Mexanika fanining bundan keyingi taraqqiyoti 9—12-asrlarga toʻgʻri keladi. Bu davrda Sharq allomalari Banu Muso (aka-uka) lar, Sobit ibn Qurra, Abu Rayhon Beruniy, Abu Abdulloh Yusuf elXorazmiy, Abu Ali ibn Sino, Umar Xayyom, alhaziniy, Axmad al-Fargʻ-oniy mexanika taraqqiyotiga salmoqli hissa qoʻshganlar. Mexanika ning bu davrdagi taraqqiyoti — Aristotel, Geron, Arximedlarning asarlarini tarjima qilish va sharhlashdan boshlanadi. Abu Abdulloh Yusuf al-Xorazmiy „Fanlar kaliti“ asarining 2-kitobida mexanikaga bir bob ajratilgan. Sobit ibn Qurra oʻzining „Karastun haqidagi kitobi“da tarozida tortish nazariyasini yoritgan. Beruniy, Umar Xayyom va al-Xoriniylar metall va qimmatbaho toshlar solishtirma ogʻirligini anikdash usullarini ishlab chiqqanlar. Ibn Sino „Donishnoma“ asarining fizika boʻlimida qarakat haqida chuqur fikr bildirgan. Yulduzlar harakatini tushuntiruvchi kinematik modellar Sobit ibn Qurra, ibn Sino va Beruniyning koʻpgina risolalarida berilgan. Mexanika Yevropada Uygʻonish davrida yanada kuchli taraqqiy etdi. Bu davrda mexanika fani oldiga koʻpgina yangi masalalar qoʻyildi: massa, jismning urilish kuchi, snaryadlarning uchish nazariyasi, kemalar chidamliligi, mayatniklar tebranishi va boshqa Nazariy mexanikaning asosiy qonunlari ham xuddi shu davrda ishlab chiqildi va bunda Leonardo da Vinchi, N. Kopernik, I. Kepler, G. Galiley, I. Nyutonning oʻrni katta boʻldi. Nazariy mexanikada moddiy obʼyektlar sifatida moddiy nuqta va mexanik tizimlar (mas, mutlaq qattiq jism) olinadi. Fazo, zamon va vaqt, kuch va massa, inersial sanok sistemasi, oʻzgaruvchan tutash muhitlar haqidagi tushunchalar nazariy mexanikaning asosiy tushunchalaridir. Galiley — Nyuton inersion qonuni, harakat tenglamasi (Nyutonning ikkinchi qonuni), taʼsir va aks taʼsirning tengligi haqidagi qonun (Nyutonning uchinchi qonuni) nazariy mexanikaning asosiy qonunlari hisoblanadi. Bu qonunlardan mexanik sistema harakatini tekshirishda J. L. Lagranjning birinchi va ikkinchi tur tenglamalari, U. R. Gamiltonning kanonik tenglamalari, Gamilton — Yakobi tenglamasi, Appel tenglamalari, dinamikaning umumiy teoremalari chiqariladi. Shuningdek, K. F. Gaussshtt kichik yoʻnalishlar prinsipi, Gamilton, B. S. Yakobi, L. Eyler va Monertyunning variatsion prinsiplari mexanikaning asosiy prinsiplaridir. Harakat ustuvorligi (turgʻunligi) nazariyasi osmon ballistikasi va osmon mexanikasi — nazariy mexanikaning tatbiqiy ahamiyatga ega boʻlgan sohalaridir. Mexanika dunyoda uchraydigan hamma moddiy jismlarning o’zaro ta’siri qonunlarini va harakatlarini o’rgatadigan tabiiy fan bo’lib, u juda uzoq tarixga ega. Mexanikaning rivojlanish tarixini quyidagi uchta asosiy davrga bo’lib o’rganish ma’qul: Qadimiy davr mexanikasi-Aristotel davridan XVI asrgacha bo’lgan davr; Uyg’onish davri mexanikasi – XVI asrdan XX asr boshigacha bo’lgan davr; Hozirgi davr mexanikasi – XX asr boshidan shu kungacha bo’lgan davr. Birinchi davr boshida qadimgi yunonistonlik qomuschi-olim Aristotel (eramizdan avvalgi 384–322 yillar) o’zining «Mexanika» degan asarida mexanikani boshqa fanlardan ajratgan. Yunon olimi Arximed (eramizdan avvalgi 287–212 yillar) richagga qo’yilgan kuchlarning muvozanati, jismlarning yuzasi, hajmi, og’irlik markazini aniqlash usullari, jismlarning suzish shartlari va suyuqliklarning gidrostatik bosimi haqidagi ta’limotlarni yaratdi. Sharq allomalarining mexanika rivojiga qo’shgan hissalari juda muhimdir. Jism kuchlar vositasida osib qo‘yilganda, reaksiya kuchlari ip bo‘ylab yo‘nalgan bo‘ladi va ular taranglik kuchlari deb yuritiladi. 1.7- sh a k l 1.8- sh a k l G α 1.9- sh a k l. Xususan, hozirgi zamonda o’rta asr sharq olimlarining birgina statikaga oid 50 dan ortiq asarlari to’g’risida ma’lumotlar mavjud. O’rta asr islom mamlakatlari olimlari mexanikani «Ilm al-xiyol» («Ustalik bilan yasalgan moslamalar to’g’risidagi ilm») deb yuritishib, unda o’sha davrga mos texnik mexanika masalalari ko’rilgan. Mazmuniga mos bo’lgan eng qadimiy noyob asar – Abu Abdulloh alXorazmiyning (IX asr) «Fanlar kaliti» kitobi bo’lib, uning alohida bobi mexanikaga bag’ishlangan. Sharq olimlaridan Abu Rayhon Beruniy (973–1048), Abu Ali ibn Sino (980–1037), Ulug’bek Muhammad Tarag’ay (1394–1449)lar mexanikaning rivojiga katta hissa qo’shganlar. Beruniy va ibn Sino asarlarida asosan mexanik harakat, shuningdek planetalarning harakatiga oid fikrlar bayon etilgan. Ulug’bek planetalar harakatini tahlil etib, Quyosh va Oyning harakatini katta aniqlikda hisoblay olgan. Ikkinchi davrda polshalik ulug’ astronom Nikolay Kopernik (1473–1543) geosentrik nazariya o’rniga butunlay o’zgacha yangi nazariyani – geliosentrik nazariyani kashf qilib, unda olamning markazida Quyosh joylashgan, Yer ham boshqa sayyoralar singari Quyosh atrofida va o’z o’qi atrofida aylanadi, degan fikrlarni ilmiy-nazariy jihatdan isbotlagan. Bu o’rinda shuni ta’kidlash mumkinki, Abu Rayhon Beruniy va Abu Ali ibn Sinolar ham Kopernikdan avvalroq geliosentrik nazariyani sifat jihatidan tavsiflab, ular olamning markazida Yer bo’lishi mumkin emas, chunki Yerning massasi Quyoshning massasiga nisbatan ancha kichik, shu bois olamning markazida Quyosh turadi va Quyosh atrofida sayyoralar, shu jumladan Yer ham aylanishi mumkin, degan g’oyalarni ilgari surganlar. Kopernik ta’limotining davomchilaridan biri italiyalik olim Galelio Galiley (1564–1642) turli xil jismlarning bo’shliq – havosiz fazoda erkin tushishini tajribalar yordamida o’rgandi, Yerga nisbatan ixtiyoriy burchakda qiya otilgan qattiq jismlarning harakati to’g’risidagi muammoning nazariy-amaliy jihatlarini puxta o’rgandi. Shu tariqa moddiy jismlar harakati ustida o’tkazilgan tajribakuzatishlarni umumlashtirib, «Inersiya qonuni»ni kashf etdi. Galiley birinchi bo’lib ko’ndalang kesimi to’g’ri to’rtburchakli brusning egilishga qarshiligi kesim yuzi balandligining kvadratiga mutanosib ekanligini to’g’ri aniqlagan. Galiley va uning izdoshlari olg’a surgan g’oyalarni ingliz olimi Isaak Nyuton (1643–1727) rivojlantirib, tezlanish va kuchning mutanosibligi, ta’sir va aks ta’sir tengligi, butun olam tortishishi kabi mexanikaning eng muhim, asosiy qonunlarini kashf qildi. Bundan tashqari, mexanika fanining turli sohalari rivojlanishiga R.Guk, T.Yung, J.Dalamber, L.Eyler, M.Lomonosov, M.Ostrogradskiy, Uchinchi davr 12 Albert Eynshteynning (1879–1955) maxsus (1905) va umumiy (1916) nisbiylik nazariyalari paydo bo’lishi bilan boshlanadi. Zamonaviy konstruksiya (bino, inshoot, mashina-mexanizm va shu kabi)larni yaratishda, xususan, Erning sun’iy yo’ldoshlarini, kosmik kemalarni uchirish, ularni Oy sirtiga qo’ndirish, Mars va Pluton sayyoralariga yaqinlashish, ularning fotosuratlarini olish, kosmik kemalar yordamida Yerdagi foydali qazilma boyliklarning xaritalarini tuzish, kosmonavtika yutuqlarini xalq xo’jaligining turli sohalarida qo’llashda mexanika fanining qonun va qoidalari beqiyos ahamiyatga ega. Shu jihatdan qaraganda mexanikaning qonun va qoidalari asosida yaratilgan kashfiyotlar, masalan N.Jukovskiyning (1847–1921) aerodinamikaga oid ilmiy asarlari, K.Siolkovskiyning (1857–1935) raketa nazariyasi, I.Meshcherskiyning (1859–1935) o’zgaruvchan massali jismlarning harakati nazariyasi, S.Korolyov (1906–1966) rahbarligida yaratilgan ballistik raketalar, Yerning sun’iy yo’ldoshlari va turli kosmik kemalar, taniqli o’zbek olimlaridan X.Rahmatulinning (1909– 1988) inshootlar zaminini loyihalash va hisoblashda, kema zirhi mustahkamligini aniqlashda qo’llanilayotgan «Rahmatulin to’lqinlari» nazariyasi, parashyut nazariyasi, M.O’rozboyevning (1906–1971) ip mexanikasi va inshootlarning zilzilabardoshligi nazariyasiga oid ilmiy izlanishlari, V.Qobulovning (1921–2007) tutash muhitlar mexanikasi masalalarini algoritmlash, avtomatik boshqarish tizimlarini yaratishga oid ilmiy izlanishlari natijalari mexanika fanining amaliy ahamiyatga ega bo’lgan ko’p tarmoqli fan ekanligini tasdiqlaydi. Mexanikaning turli sohalari rivojiga T.Shirinqulov, T.Rashidov, Yo.Saatov, H.Usmonxo’jayev, B.Mardonov, Sh.Mamatqulov, G’.Xojimetov, K.Ismoyilov kabi taniqli o’zbek olimlari munosib hissa qo’shganlar |

http://kompy.info/icmali-2016-2017-fenn.html#Tətqiqat_sualı

Fənn: Texnologiya

Gəncə şəhəri İ.Qayıbov adına 1№li tam orta məktəbin texnologiya müəllimi Məmmədova Ulduzun 21.10.2016-ci il tarixdə Texnologiyadan 5 –ci sinfində “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” mövzusunda apardığı açıq dərsin İCMALI 2016 - 2017 Fənn: Texnologiya Tarix: 21.10.2016 Sinif: 5 Mövzu: “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” Standartlar: 1.2.1, 2.1.1 Məqsəd: Əl alətlərindən istifadə etməklə, oduncağdan məmulat hazırlamaq üçün iş yerini təşkil edir. Oduncağı emal etmək üçün əl alətlərinin təsnif edir və növlərini sadalayır. İnteqrasiya: A-d 1.2.2. İş forması: Quruplarla iş İş üsulları: Beyin həmləsi, müzakirə Dərsin tipi: İnteraktiv Resurslar: Mövzuya aid şəkillər, oduncaq emalı üçün müxtəlif alət və tərtibatlar. Dərsin mərhələsi. Motivasiya: Oduncaqla işləmisinizmi və ya oduncaq məmulatı təmir etmisinizmi? Bunun üçün hansı alətlərdən istifadə etmisiniz? Tətqiqat sualı “Oduncağı harada və hansı alətlərlə emal etmək olar?” Müəllim qruplara aşağıdakı suallarla müraciət edir: - Xarrat emalatxanasında işçi yeri necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı və tərtibatlardan istifadə olunur? - Mişarlama qutusu nə üçün istifadə olunur? - Sıxıcının təyinatı nədir? - Oduncaqla işləyərkən hansı təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır? Qruplara iş vərəqləri paylanır I qrup 1. Verstakın quruluşunu təsvir edin 2. Oduncağın təmizləməsi üçün alət və tərtibatları sadalayın II qrup 1.Oduncaqla işləmək üçün tərtibatları sadalayın 2.Oduncaqla işləyirkən istifadə edilən alətləri sadalayın. Müzakirə: - Taxta məmulatlarının düzəldiyi yer necə adlanır? - Oduncaqla işləyərkən hansı alətlərdən istifadə edilir? - Oduncaqla işləyərkən hansı tərtibatdan istifadə edilirlər? Nəticə: Bir daha verstakın tərkib hissələrini sadalaır və oduncaqla işləmək üçün alət və tərtibatlarından istifadəqaydalarını izah edir. Qiymətləndirmə | I qrup | II qrup | Oduncaqla işləmək üçün lazım olan alətləri tanıyir və sadalayır | | | Oduncaqla işləmək üçün əsas tərtibatları sadalayır | | | Əməkdaşlıq | | | |

http://kompy.info/muhazire-15-gaus-teoremi.html#Şəkil_8_____Azərbaycan_Dövlət_Neft

Mühazirə 15 Gaus teoremi

- - Mühazirə 15 Gaus teoremi Fərz edək ki, bircinsli elektrik sahəsinə baxırıq. Onda intensivliyi olan bircinsli elektrik sahəsində yerləşən səthindən keçən intensivlik seli (1) (2) olar. Elektrik sahəsi nöqtəvi yükləri tərəfindən yaradılarsa, bu halda baxdığımız yüklərin sahəsində götürülmüş istənilən qapalı səthdən keçən intensivlik seli superpositivb prinsipinə əsasən (3) olar. yəni qapalı səthindən keçən intensivlik seli, ayrı-ayrı yüklərin yaratdıqları sahə intensivliklərin həmin səthdən keçən intensivlik sellərinin cəbri cəminə bərabərdir.Burada iki hal ola bilər: 1) elektrik yükləri baxdığımız qapalı sıthin daxilinə yerləşib, 2) qapalı səthin daxilində elektrik yükü yoxdur. Fərz edək ki. Elektrik sahəsi nöqtəvi yükü tərəfindən yaradılıb.sadəlik üçün qəbul edək ki, nöqtəvi yük radiusu r olan sferik səthin mərkəzində yerləşib. Onda bu səthin elementar sahəsindən keçən intensivlik seli (4) təyin olunar. Nəzərə alsaq ki, fəza bucağı adlanır, onda alarıq. Fəza bucağı steradianla ölçülür. Kürənin daxilində steradian fəza bucağı yerləşir. Onda qapalı sferik səthindən keçən intensivlik seli (5) təyin olunar. Bu axırıncı ifadənin ümumiləşməsi Gaus teoremi adlanır. Vakuumda qapalı ixtiyari səthdın keçən intensivlik seli, bu səthin daxilində yerləşən nöqtəvi elektrik yüklərinin cəbri cəmininn, BS-in elektrik səthinə olan nisbətinə bərabərdir. (5) Qapalı səthin daxilində elektrik gücü olmazsa bu halda qapalı səthdən keçən intensivlik seli sıfra bərabər olar. Elektrostatik sahənin intensivliyi mühitin dielektrik sabitindən asılıdır. Sahə intensivliyindən başqa elektrostatik sahəni xarakterizə etmək üçün elektrostatik induksiya vektoru anlayışından da istifadə olunur. Bu iki vektorial kəmiyyət arasında əlaqə var. (6) Bir mühitdən başqa mühitə keçdikdə elektrostatik induksiya vektoru dəyişmir.Onda Gaus teoremi induksiya vektoru seli üçün aşağıdakı şəkildə yazılar: (6') Yəni qapalı səthdən keçən induksiya vektorunun seli; bu səth daxilində yerləşən elektrik yüklərinin cəbri cəminə bərabərdir. Gaus teoremindən istifadə edərək müxtəlif həndəsi formasda olan yüklü cisimlərin yaratdıqları elektrik sahələrinin intensivliyinin təyin edək. Bərabər yüklənmiş sferik səthin elektrik sahəsinin intensivliyi. Fərz edək ki, radiusu olan sferik səth bərabər yüklənmiş və elektrik yükünün səthi sıxlığı -dır. Yük bərabər paylandığına görə yaranmış elektrik sahəsi sferik simmetriyaya malik olacaqdır, yəni intensivlik xətləri sferanın radiusu boyunca yönələcək. Mərkəzə yüklənmiş sferanın mərkızində olan radiuslu köməkçi sferik səth quraq (Şəkil 2). olarsa. Elektrik yükü köməkçi sferanın daxilində yerləşir. Onda Gaus teoreminə əsasən yazmaq olar ki, | Səkil 2 | buradan (7) alarıq, yəni sahə intensivliyi; nöqtəvi yükün yaratdığı sahə intensivliyi kimi məsafədən asılı azalır. radiuslu köməki sferik səth qursaq, bu qapalı səthin daxilində elektrik yükləri olmadığına görə ondan keçən intensivlik seli sıfra bərabər olar, yəni, bu sferik səthin daxilində elektrik sahəsi yoxdur ( ) (Şəkil 3) İntensivliyin paylanma əyrisi Şəkil 3-də verilir. | Səkil 3 | İntensivliyin paylanma ərgisi Şəkil 3-də verilir Bərabər yüklənmiş kürənin yaratdığı elektrik sahəsinin intensivliyi Radiusu olan kürə yüklərinin həcmi sıxlığı olan yükü ilə bərabər yüklənib. Aydındır ki, olarsa, alınan nəticə (7) ifadəsi ilə eyni olacaq. Kürənin daxilində elektrik sahəsinin intensivliyini təyin edək. olarsa, onda radiuslu kürəninyükü olar. Onda Gaus teoreminə görə alarıq. Buradan (8) alarıq. | Səkil 4 | Deməli, kürənin daxilində elektrik sahəsinin intensivliyi xətti olaraq artır, kürənin sət-hində maksimal qiymətini aldıqdan sonra (7) ifadəsi əsasən azalmağa başlayır (Səkil 4) Bərabər yüklənmiş telin elektrik sahəsi Fərz edək ki, sonsuz müsstəvi səthi sıxlığı olan elektrik yükü iləbərabər yüklənib. Müstəvinin elektrik sahəsinin qüvvə xətləri müstəvininsəthinə perpendikulyar yönələcəkdir. Oturacaqları olan və müstəvinin səthinə perpendikuılyar olan köməkçi silindrik səth təsəvvür edək. Bu silindrik səthin yan səthindən keçən intensivlik seli sıfra bərabər olduğu üçün onun səthindən keçən intensivlik seli oturacaqlarından keçən intensivlik selinin cəminə bərabər olasıdır, yəni buradan (10) alarıq. Deməli, bərabər yüklənmiş sonsuz müstəvinin elektrik sahəsi bircinsli sahədir. Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Fizika kafedrası Mühazirə № 15 Mühazirətçi-dosent: Akif Ağayev |

http://kompy.info/avtoreferat--muellifin-ozu-terefinden-yazlan-her-hans-elmi-ara.html?page=4

TƏHSİL MÜƏSSİSƏNİN MUXTARİYYƏTİ

TƏHSİL MÜƏSSİSƏNİN MUXTARİYYƏTİ - müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisəsinə verilən müstəqillik. TƏHSİL MƏHSULU - təhsil sahəsində innovasiyalar, orijinal təhsil və fənn proqramları, təlim metodları sistemi, təhsil modulları, təhsil layihələri. TƏHSİLDƏ MƏRKƏZLƏŞDİRMƏ- şəxsiyyətdə idrakı proses mexanizmlərindən biri, onun mənəvi yetkinliyinin və ünsiyyət bacarığının inkişafı; başqa insanların nəzər nöqəsini qəbul etmək əsasında fəaliyyət göstərir. Müstəqil yaradıcı düşüncənin formalaşması və inkişafında mühüm rol oynayır. TƏHSİLİN MƏQSƏDLƏRİ- adətən, T.m. təhsil alanda elm, bilik və bacarıqların yaranması, insanda mədəniyyətin formalaşması, onun əməyə hazırlanması ilə müəyyən olunur. T.m-də başlıca yeri şəxsiyyətin individual yaradıcı potensialının açılması tutur. Məktəbdə son zamanlar üstün mövqe əsasən təlim və tədrisdən daha çox şəxsiyyəti formalaşdıra bilən tərbiyəyə, yeni dövrün tələblərinə cavab verən ekzistensional dəyərlərə keçmişdir. Lakin burada tərbiyə anlayışı altında elə şərtlərin yaranması nəzərdə tutulur ki, təhsil alanın şəxsiyyətinin üstünlük və bacarıqlarını açmağa yardım etsin. Beləliklə, T.m. individual üstünlük və bacarıqların açılması prosesi kimi çox mürəkkəb və çoxşaxəlidir. T.m-nin 2: təhsil alana və təhsil müəssisəsinə, təhsil siteminə münasibət cəhətdən öyrənəmək lazımdır. Təhsil sistemlərinin fəaliyyətinin ən mühüm məqsədi müasir istehsalatda xidmət edə bilən sosial öhdəlik daşıyanicilarının hazırlanmasıdır. Təhsil alanın şəxsiyyətinə nəzərən aşağıdakı T.m-i qeyd etmək lazımdır: - şəxsiyyətin individual keyfiyyətlərinin açılması; - elm və mədiyyətin əsası barəd sistemləşmiş biliklər əldə etdikdən sonra təhsil alanın düyəvi və milli mədəniyyətə uyğunlaşması; - maddi tərbiyə və dünyaya maddi baxış sistemi , insanın dünyadakı yeri barədə tərbiyə; - fiziki və valeoloji tərbiyə; - əmək hazırlığına ümumi və peşəkar hazırlıq; - şəxsiyyətin özünütərbiyə və özünüinkişaf səviyyəsinə çatması, tədris və peşəkar fəaliyyətin yaradıcı və əxlaqi azadlığın əsası kimi qəbul edilməsi. TƏHSİL NƏZƏRİYYƏSİ – təhsil fenomeni, onun cəmiyyətdəki rolu, inkişaf qanunauyğunluqları, inkişaf effektivliyi barədə nəzəriyyə. Hər birinin xüsusi predmeti olan 4 tədqiqat sahəsi əsasında formalaşır: a) fəlsəfi- təhsilin mahiyyəti,onun taksonomiyası; b) sosial – iqtisadi- təhsilin cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələri ilə qarşılıqlı əlaqəsi; c) pedaqoji- təhsil fəaliyyətinin məzmunu və texnologiyası; d) sosial- psixoloji- fərdlər və qrupların təhsil fəaliyyətinin subyekti kimi. TƏHSİL PİLLƏLƏRİ –təhsil sisteminin müstəqil tərkib hissəsi ( məktəbəqədər təhsil müəssisələri, ümumtəhsil məktəbi, ibtidai, əsas orta təhsil müəssisələri). T.p. bib-birilə üzvi şəkildə bağlıdır və bu, təhsildə inkişçafa səbəb olur. TƏHSİL PROQRAMMI (KURİKULUM) - təhsilin hər bir pilləsi üzrə təlim nəticələri və məzmun standartlarını, tədris fənlərini, həftəlik dərs və dərsdənkənar məşğələ saatlarının miqdarını, pedaqoji prosesin təşkili, təlim nəticələrinin qiymətləndirilməsi və monitorinqinin aparılması sistemini özündə əks etdirən dövlət sənədi. TƏHSİLİN STANDARLAŞDIRILMASI- eynitipli təhsil müəssisələrinin fəaliyyətinə dair vahid tələblərin müəyyənləşməsi TƏHSİL STANDARTLARI - 1) tədris fənni üzrə son nəticələrin göstərildiyi əsas sənəd. Hər bir təhsil pilləsi üzrə tərtib edilir. Standartın strukturuna daxildir: təhsilin məqsəd və vəzifələri, termin və qanunauyğunluqları, bilik və düşüncələri, bilik və bacarıqları, təhsilin nəticələrinin yoxlanması texnologiyası. 2) tədrisin demək olar ki nüvəsi- tərkibinə daxildir orta məktəb təhsilində nəticə əldə etmək üçün olur. Təhsilin məzmununun optimal minimumunu göstərir. TƏHSİL SİSTEMİ- müxtəlif istiqamətli təhsil proqramlarının və dövlət standartlarının qarşılıqlı əlaqəsini cəmi; onları həyata keçirən müxtəlif hüquqi bazaya, növə, tipə malik olan təhsil müəssisələrini şəbəkəsi; təhsil idarəetmə orqanları sistemi. T.s-nin növü ölkənin sos-iq inkişaf səviyyəsindən, siyasi rejimindən, mədəni-tarixi və milli-xüsusiyyətləri ilə müəyyən olunur. TƏHSİL SİSTEMİNDƏ İNNOVATİV PROSESLƏR- ped. yeniliklərin yaranma, qəbul edilmə, dəyərləndirmə, mənimsəmə, tətbiq və s. prosesləri. TƏHSİL FƏALİYYƏTİNİN SUBYEKTLƏRİ - təhsil sisteminin fəaliyyət və inkişaf məsələləri ilə məğul olan şəxslər və ya şəxs qrupu. 5 növə bölünür: a) təhsil siyasətinin yaradıcıları; b) təhsilin məzmunu, istiqamətləri, həyata keçirilmə üsulları barədə qərar qəbul edən subyektlər; c) təhsilin milli, regional, lokal səviyyədə təşkilatçıları; d) təhsil müəsisələri; д) tədris və digər pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər TƏKRAR –şagirdlərin biliklərini möhkəmləndirmək cə sistemləşdirmək üçün dərs prosesi zamanı keçilmiş mpvzulara yanidən müraciət edilməsi. Təkrar prosesi mövzunun yanidən əzbərlənməsi demək deyildir. Keçilmiş mövzu yeni qaydada, yeni suallar toplsu ilə başqaq şəkildə keçilir. TƏLƏBƏ (lat. studentis – səylə çalışan, fəal olan) ali mkətəbin, bəzi ölkələrdə isə orta məktəb şagirdləri. Qədim Romada T. elmi proseslə məşğul olan əksər şəxsləri adlandırırdılar. XII əsrdə universitetlərin yaradılması ilə bu ad həmin müəssisələrdə təhsil alanlara verilir. AR-də əsasən ali və orta-ixtisas məktəblərində təhsil alanlar-tələbə və dinləyici, hərbi məkətəblərdə təhsil alanlar- kursant adlanır. TƏLİM VƏ TƏDRİSİN HUMANİSTLƏŞMƏSİ –Müəllim və şagird arasında əsasında insanlara hörmət və qayğı; uşağın maraq və problemlərinin müəllimin diqqət mərkəzinə alması; uşaqlarda insana dünyada ən yüksək dəyər vermək prinsipləri duran münasibətlərin qurulması. Uşaqların sos. müdafiəsi rol oynayır. TƏLİM PROSESİNİN APARICI QÜVVƏLƏRİ – şagirdin artan, yenilənən tələblərinin müəllim tərəfindən ödənə bilmək qabiliyyəti arasında olan obyektiv ziddiyətlər.Şagirdin özünün aktivliyi hesabına bu ziddiyətlərin həlli onun inkişafına xidmət edir. TƏLİM VƏ TƏDRİSİN MƏZMUNU – şagirdlərin hərtərəfli əqli və fiziki bacarıqlarını, onların dünyagörüşünü, mənəviyyatını, davranışını, ictimai həyata və əməyə hazırlanmasını formaaşdıran elmi biliklərin, bilik və bacarıqlarının, yaradıcı fəaliyyət münasibəti və təcrübəsi sistemidir. TƏRBİYƏ (ped. hal kimi) - 1)uşağın şəxsiyyətinin inkişafına, onun müasir mədəni dünyagörüşünün formalaşmasına, səbəb və dəyərlər yaranmasına yönəlmiş müəllimin məqsədyönlü professional fəaliyyəti; 2) təlim-tədris müəssisələrində xüsusi təlim almış mütəxəssislər tərəfindən şəxsiyyətin formalaşması və yaranması məqsədilə hazırlanmış bütöv, şüurlu təşkil edilmiş ped. proses; 3) şagird və böyüklərin tərbiyəsinə yönəlmiş qarşılıqlı təsirin məqsədyönlü, idarəedilən və açıq sistemi. Bu sistemdə tərbiyəalan əsas iştirakçıdır və əgər bu sistemə şagirdin optimal inkişafına yönəlmiş dəyişikliklər etmək mümkündürsə, onda uşaq həm obyekt, həm də subyekt qismində çıxış edir. 4) şagirdə müxtəlif hallarda öz seçim yolu və seçim hüququnu verməklə uyğun davranış üsullarının təşkili; 5) şəxsiyyətin inkişafına, onun cəmiyyətdəki münasibətinin, baxışlarının, davranışına məqsədyönlü təsir edən proses və nəticələr 6) insanın mədəniyyətə yiyələnməsi üçün məqsədyönlü şərtlərin yaranması; 7) (ən dar, konkret mənada) bütöv tərbiyə prosesinin tərkib hissələri: əqli, mənəvi və s. tərbiyə. Mənəvi tərbiyə - insanın dəyişməz və harmonik inkişafını təmin edən həyatı dəyərləndirməni şəxsdə formalaşdırmaq. M.t.- bu insanın işlərinə və fikirlərinə ali məqsəd verən qürur, səmimiyyət, məsuliyyət və s. hissləri tərbiyələndirir. Siyasi tərbiyə - şagirdlərdə dövlətlər, millətlər, partiyalar arasında münasibətləri əks etdirən və onları ruhi-mənəvi, etik cəhətdən öyrənə bilən siyasi düşüncənin formalaşması. Obyektivlik, dəqiqlik, istiqamət seçə bilmək və ümumbəşəri dəyərlər cəhətdən həyata keçirilir. Cinsi tərbiyə - uşaqlarda sistemləşdirilmiş, şüurlu planlaşdırılmış cinsi şüurunun yaranması, onların ailə həyatına hazırlanması. Hüququ tərbiyə - hüquqi tərbiyənin və hüquqi davranışın formalaşması, ümumi məcburi ibtidai təhsilin hüquqi cəhətdən həyata keçirilməsi, qanuna tabe davranışın yaranması prosesidir. Əmək tətbiyəsi – şagirdlərdə ümümi əmək bilik və bacarıqlarının inkişafına, əməyə və əmək məhsullarına məsuliyyətli yanaşmanın psixoloji hazırlığına, şüurlu surətdə gələcək peşə seçiminə yönəlmiş tərbiyəçi və tərbiyə alanların birgə fəaliyyəti prosesidir. Əqli tərbiyə - intellektual mədəniyyətin, idrakı səbəblərin, əqli gücünün, düşüncəsinin, dünyagörüşünün və şəxsiyyətin intellektual azadlığının formalaşdırılması. Fiziki tərbiyə- insanın fiziki inkişafına, sağlamlığının möhkəmlənəsinə, yüksək əmək qabiliyyətinin və daimi fiziki inkişafına tələbat yaranmasına yönəlmiş təkmilləşmə sistemidir. Bədii tərbiyə - şagirdlərdə hiss etmək, anlamaq, dəyərləndirmək, incəsənəti sevmək, ondan həzz almaq, bədii-yaradıcılıq fəaliyyətinin inkişafına tələbat və estetik dəyərlərin yaranmasına yönəlmiş tərbiyə növü. Ekoloji tərbiyə - yeni yetişən nəsildə özündə təbiət haqda bilikləri və ona qarşı məsuliyyətli, humanist yanaşmanı ehtiva edən məqsədyönlü yüksək ekoloji mədəniyyətin formalaşdırılması, təbiətə qarşı ümummilli və ümumbəşəri dəyər kimi məsuliyyətli münasibətin yaranması. İqtisadi tərbiyə - tərbiyəçilər və tərbiyə alanlar arasında təbiət, təsərrüfat və istehsalın, maraqlarının və tələbatının təşkilinə yönəlmiş, bilik və bacarıqlarının, tələbatlarının yaranmasına yönəlmiş münasibətlər. Estetik tərbiyə - yetkinləşən insanda hissetmə, düzgün anlama, həyatda və incəsənətdə gözəlliklər yaratmağa və dəyərləndirməyə istiqamətlənmiş, yaradıcılıqda aktiv iştiraka, gözəllik qanunlarına əsasən yaratmağa istiqamətlənmiş müəllim və şagird arasında məqsədyönlü qarşılıqlı təsirdir. Etik tərbiyə - şagirdlərdə yaxşı davranış qaydalarını, davranış mədəniyyətinin və münasibətinin formalaşmasına istiqamətlənmiş müəllim və şagirdlər araında məqsədyönlü qarşılıqlı münasibət. TƏRBİYƏLİLİK – insanın necə fikirləşib əslində necə davranması arasında olan konflikt, şəxsiyyətin böhranına gətirib çıxara bilər. T.- şəxsiyyətin bugünkü inkişaf səviyyəsi tərbiyə olunmaq - şəxsiyyətin potensial səviyyəsi, onun yaxın inkişaf zonası. TƏRBİYƏ QAYDALARI – tərbiyənin bu və ya digər prinsipinin reallaşması üçün tətbiqi xarakterli tövsiyyələr. TƏRBİYƏVİ İŞ – yaşlı və uşaqların həyat fəaliyyətinin təşkili üçün məqsədyönlü fəaliyyət. T. i. vasitəsilə tərbiyə prosesi reallaşır. TƏRBİYƏ OLUNMAQ –insan üçün yeni olan idrakı, emosional və ya davranış qayda və bacarıqlarının nisbətən sürətli formalaşması. TƏRBİYƏ METODLARI-uşaq həyatının, fəaliyyətinin, münasibətlərinin, ünsiyyətinin,davranış aktivliyinin təşkilinin, böyüklər və uşaqlar arasında ped.qarşılıqlı təsirin üsularının təşkil edilməsi. Tərbiyə metodlarının seçilməsi tərbiyə məqsədlərindən; fəaliyyətin aparıcı növündən; tərbiyə məzmunu və qanunauyğunluqlarından; konkret məqsədlərin və şərtlərin həlli; şagirdlərin yaş, fərdi, cinsi xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması, davranış əsaslanmasından asılıdır. TƏRBİYƏ MÜNASİBƏTLƏRİ – mənəvi, ruhi inkişafa və təkamülə istiqamətlənmiş tərbiyə prosesində insanlar arasında yaranan çoxnövlü münasibətlərdir. TƏRBİYƏ MÜHİTİ – uşağın həyat fəaliyyəti və şəxsiyyət kimi formalaşmasa təsir edən təbii və məişət şərtlərinin cəmi. T.m. növləri: qanunauyğun olmayan, avtoritar və optimal. TƏRBİYƏ PROSESİ – ped. qarşılıqlı təsir prosesi, şəxsiyyət və cəmiyyətin tələbi əsasında şəxsiyyətin formalaşması, tərbiyə edilənlərin sos. və mənəvi təcrübəsinin, dəyərlərinin və münasibətlərinin formalaşması. TƏRBİYƏDƏ RƏDDETMƏ (terminoloji – ünsiyyətin perseptiv-refleksiv tərəfi) – müəllim tərəfindən şagirdin və özünün qarşılıqlı fəaliyyətinin qavranması, anlaması, dərki və s. T.r. əks informasiya, əks əlaqə mexanizmidir və tərbiyə proseslərinin şagirdə olan təsirini göstərir. TƏRBİYƏ OLUNMAQ –insan üçün yeni olan idrakı, emosional və ya davranış qayda və bacarıqlarının nisbətən sürətli formalaşması. TƏRBİYƏVİ TƏDRİS - şagirdin bilik, bacarıq, vərdişlərə yiyələnməsi ilə yanaşı onların dünyaya, bir-birinə, keçilən materiala olan baxışının formalaşması. TƏRBİYƏVİ TƏSİRİN BÖHRANI – tərbiyə prosesi zamanı yaranan çətinliklər, problemlər: fəaliyyyət böhranı ( inkişaf prosesi dayanır, yəni hər şey artıq durğunlaşır), mühitin böhranı ( uşağı əhatə edən mühit ona müsbət emosiya vermir), əşyaların böhranı, sözlərin böhranı. TƏRBİYƏDƏ YAŞ YANAŞMASI – şəxsiyyətin inkişaf qanunauyğunluqlarının (fiziki, psixi, sos. ) nəzərə alınması, həmçinin tərbiyə edilənlər qrupunun yaş tərkibinə əsasən sos-psixoloji xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması . TƏRBİYƏ FƏLSƏFƏSİ – tərbiyənin mahiyyətinin, prinsip və dəyərlərinin şərhi. TƏRBİYƏNİN MƏQSƏDİ – cəmiyyətin müəyyən tip şəxsiyyətə olan tələbatının ifadəsi, onun varlığına, induviduallığına, xüsusiyyət və keyfiyyətlərinə, əqli, fiziki, mənəvi, estetik inkişafına və həyata baxışına dair ideal tələblərin nəzəri ümumiləşməsidir. TƏRBİYƏ NƏZƏRİYYƏSİ- tərbiyənin məqsədi, qanunauyğunluqları, aparıcı qüvvələrinin, onun əsas struktur elementlərini və metodikasını açıqlayır. TRAYNİNQ- məqsədi cəmiyyətdə şəxsiyyətlərarası və professional hazırlığı inkişaf etdirmək olan interaktiv təlim növü. Müəllimin professional hazırlığında ən mühüm metodlardan biri hesab olunur. TYUTOR - ali təhsil müəssisəsində akademik məsləhətçi. V VALEOQOLİK TƏHSİL VƏ TƏRBİYƏ (lat. vale – sağlam ol) – təhsil alanlarda sağlamlığa olan tələbat, onlara sağlam həyat tərzinin elmi anlamını başa salmaq və onu həyata tətbiq etməyi öyrətmək. V.t və t-nin əsasında mənəvi, fiziki, cinsi tərbiyə vasitəsilə sağlam insanın formalaşması konsepsiyası, psixi özünüidarəetmə, gigiyenik, fizioloji, ekoloji, və tibbi biliklərin verilməsi durur. VAHİD TƏHSİL MƏKANI- dövlət və ictimai təşkilatlar vasitəsilə vahid təhsil səviyyəsinin (standart) təmin olunduğu ərazi(region). VUNDERKİND – qeyri-adi bacarıqları ilə fərqlənən uşaq. Y YAŞLILARIN TƏHSİL NÖVLƏRİ – həyata keçirilən funksiyaların oxşarlıq xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla qruplaşdırılan proqramlar və onlara uyğun idarələr. Növlərin cəmi müxtəlif əsaslara əsasən bölünür, onlardan ən əsasları: a) təhsil fəaliyyətinin yaşlıların təhsilinin sosial funksiyalarından irəli gələn bu və ya digər məsələlərin həllinə yönəlməsi -əlavə, kompensator, uyğunlaşdırıcı, qabaqlayıcı; b) əvvəl alınmış təhsil növünün və keçdiyi təhsil pilləsinin xüsusiyyətləri – baza, modernləşdirən, “ təzələyici”, yenilənmiş. Qeyd olunan əlaqələrin formal, şərtidir. Birinci halda bilik və bacarıqların kəmiyyət artımına yönəlmiş müəssisələr qrupu nəzərdə tutulur; ikinci halda – artıq mövcud olan biliklərin artması; üçüncü halda şəxsiyyətin yaradıcı istiqamətdən bütün cəhətlərdən biliklənməsi. YENİYETMƏLİK DÖVRÜ – insan həyatının uşaqlıqdan böyüklüyə keçid dövrünü 11- 17 yaşları əhatə edən çağı. YOXLAMA İŞİ (yazılı) – şagirdlərin bilik və bacarıqlarının öyrənilməsi və dəyərləndirilməsi məqsədilə olan nəzarət növlərindən biri. Y.i. tədris prosesində vahid sistemin tərkib hissəsidir. Sinif, ev, məktəbdaxili, illik, imtahan yoxlamayazı işi növləri vardır. YUXARI SİNİF ŞAGİRDLƏRİNİN ÖZÜNÜDƏRKETMƏYƏ HAZIRLIĞI- şagirdlərin öz peşəsini, profesional istiqamətini seçməyə, şəxsi maraqlarını, şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətlərini öyrənməyə istiqamətlənmiş hazırlıq. U UNİVERSİTET - ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə geniş spektrli mütəxəssis hazırlığının, əlavə təhsil proqramlarının həyata keçirildiyi, fundamental və tətbiqi elmi-tədqiqatların aparıldığı çoxprofilli aparıcı ali təhsil müəssisəsi. UŞAĞIN DAXİLİ MÜHİTİ – uşağın yüksək sinir fəaliyyətinin, xasiyyətinin xüsusiyyətləri, həyat təcrübəsi, əxlaqi şüurunun, psixi hallar, reaksiyalar və uşağın gerçəkliyə münasibəti zamanı komplekslərinin və s. toplusudur. U.d.m, uşağın fərdiliyini müəyyən edir, müəllim bütün tərbiyə addəmlarında ehtiyatlı davranmalıdır. UŞAĞIN MƏDƏNİ MÜHİTİ- bütün tədris fənlərinin məzmunundakı mədəni komponentlərin formalaşdırdığı uşağın tədris və həyat fəaliyyəti mühiti: tədrisdə aktivliyi və özünütəhsil fəaliyyətindəki mədəniyyət; tədris müəssisəsinin mədəni səviyyəsi; uşaq və b-ci ildən nəzərdə tutulub. UŞAĞIN MƏKTƏBƏ HAZIRLIĞI – tərkibinə şəxsi və intellektual hazırlıq və həmçinin görmə-duyma əlaqəsinin daxil olduğu kompleks anlayışdır. Şəxsi hazırlıq – tədris fəaliyyətinin motivlərinin olması ( sadəcə məktəbə getmək istəyinin olması deyil, həm də oxumaq istəyinin, təhsil vəzifəsinin irəli sürdüyü tapşırıqları yeriə yetirməkdən) xarici mühiti öyrənmək istəyi, kommunikativ vəsait və bacarıqların formalaşması, ünsiyyət istəyi, psixoloji- ruhi vəziyyətin uyğunluğu ilə göstərilir. İntellektual hazırlıq – sistemli tədris prosesinin yaranması üçün tədris prosesləri (hissetmə, yaddaş, düşüncə, təfəkkür və s.), standart uşaq bağçası bilik və bacarıqları səviyyəsində uşağın biliklərə yiyələnməsi. U.m.h. tədqiqi üçün müxtəlif metodikalar kompleksi, şəxsiyyətin dərketməsi və qavrama qabiliyyəti və s. Istifadə edilir. UŞAQLIQ – insanın yaşlılıqdan əvvəlki inkişaf dövrü; orqanizmin sürətli inkişafı və ali psixoloji funksiyaların formalaşması dövrü xarakterizə olunur. U. BMT-nin uşaq hüquqları haqda konvensiyası, beynəlxalq normalarına əsasən insanın doğumdan yeniyetməlik dövrünə qədər inkişafı ilə xarakterizə olunur (18 yaşa qədər). Pedaqogikada təyin edilmiş yaş dövrünə uyğun olaraq uşaqlıq 11 yaşa qədər olan dövrü əhatə edir və tərkibinə daxildir: körpəlik-1 yaşa qədər; erkən uşaqlıq – 3 yaşa qədər; məktəbəqədərki dövr – 7 yaşa qədər, aşağı sinif yaşı -10-11 yaşa qədər. |

http://kompy.info/toshkent-moliya-instituti-sirtqi-fakultet-v2.html

Toshkent moliya instituti sirtqi fakultet

| Toshkent moliya instituti sirtqi fakultet | bet | 1/4 | Sana | 26.09.2024 | Hajmi | 95,38 Kb. | | #272558 | Bog'liq Moliya Bozori Nazorat ishi IX-50-2 Dilmurodov U O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTET “IQTISODIYOT, BOSHQARUV, SOLIQLAR VA SUG’URTA” KAFEDRASI “IQTISODIY XAFSIZLIK” TA’LIM YO‘NALISHI 3-KURS IX-50-2 GURUHI TALABASI Dilmurodov Ulug'bekning “ Moliya bozori va moliyaviy texnologiyalar ” FANIDAN NAZORAT ISHI Toshkent 2022 Mavzu: Pul bozori. Reja: Pul tushunchasi va uning funktsiyalari. Pul agregatlari. Pul taklifi. Bank mul’tiplikatori. Pul bozoridagi muvozanat. Pul tushunchasi va uning funktsiyalari. Pul agregatlari. Pul – iqtisodiyot sub`ektlari mulkining bir turi bo`lib, mulkning boshqa turlaridan ikki xususiyatiga ko`ra farq qilad: birinchidan, pul yuqori likvidliliklar, ya`ni qiska muddatda, sezilarsiz sarf - xarajatlar bilan boshqa buyumga ayirboshlanish qobiliyatiga ega; ikkinchidan baxolar o`zgarmas bo`lgan sharoitda pul yoki xech qanday daromad keltirmaydi, yoki uning daromadliligi darajasi boshqa mulk turlarinikidan ancha kam. Shunga qaramasdan kishilar nima uchun mulk sifatida pulga egalik qilishga xarakat qiladilar? Bu savolga javobni pulning funktsiyalaridan topamiz. Odatda pulning uch asosiy funktsiyasi mavjud deb qaraladi. Bular : 1) to`lov vositasi (almashinuv vositasi); qiymat o`lchovi vositasi,. jamgarish ( boylik to`plash) vositasi. Umumiy ekvivalentlilik, yuqori likvidlilik xususiyatlari pulni ideal to`lov vositasiga aylantiradi. Xozirgi zamon iqtisodiyotida to`lovlar uch yo`l bilan amalgam oshiriladi: 1) naqd pul to`lovi; 2) bankdagi xisobvaraqlarda yozuv orqali, ya`ni naqd bo`lmagan pul ko`chirish orqali; 3) bir shaxsning ikkinchi shaxsga qarzdorliligini tasdiqlovchi xujjatlar( veksellar, qarz majburiyatlari) yordamida. Qiymat o`lchovi sifatida pullar tovarlar baxosini ifodalaydi va turli tovarlar qiymatini taqqoslash imkonini beradi. O`z tovari uchun olgan pulini sotuvchi doim xam birdaniga ishlatvermaydi. Shu sababga ko`ra pullar ularga o`tkazilgan qiymatni saqlab turishlari juda muxim. Agar pul aytilgan xususiyatga ega bo`lsa, unda u boylik to`plash maqsadida jamg’ariladi. Pulning bu funktsiyasini muqobil tarzda mulkning boshqa turlari - obligatsiyalar, aktsiyalar, ko`chmas mulk xam bajarishi mumkin. Rivojlangan iqtisodiyot sharoitida pulning to`lov vositasi sifatidagi vazifasi jamg’arish vositasi vazifasiga nisbatan muximroq axamiyat kasb etadi. Pulning yuqori likvidliligi va qiymatni saqlab turishi xususiyatlar barcha turdagi to`lov vositalarida bir xil emas. Naqd pullar va muddatsiz depozitlarning likvidliligi djarajasi muddatli depozitlarga yoki veksellarga qaraganda yuqoriroq. Shu sababli pul massasi likvidlilik darajasining pasayib borishi tamoyiliga asoslangan agregatlarga bo`linadi. Rivojlangan mamlakatlarda pul massasini aniqlashda - M1; M2; M3; M4 deb belgilanadigan pul agregatlaridan foydalaniladi. Pul agregatlarining tarkibi va miqdori turli mamlakatlarda o`zaro farq qilish mumkin. Quyida umumlashtirib olingan pul agregatlari tarkibini keltiramiz: “M0- bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar va tijorat banklarining Markaziy bankdagi rezervlari; M1 = M0 + muddatsiz depozitlar, yo`l cheklari va boshqalar; M2 =M1 + (mikdori va muddati cheklangan) muddatli depozitlar va boshqalar ; M3 = M2+(mikdori va muddati cheklanmagan) muddatli depozitlar va boshqalar”* Makroiqtisodiy taxlilda M1 va M2 pul agregatlari eng ko`p foydalaniladi. Pul agregatlarining dinamikasi turli sabablarga bog’liq. Masalan, daromadlarning oshishi natijasida M1ga talab tezroq o`ssa, foiz stavkasining o`sishi natijasida M2 va M3ga talab M1ga nisbatan tezroq o`sadi. | | |

http://kompy.info/tajriba-mashguloti-mavzu-sanoat-korxonalaridagi-mikroiqlim-har.html

Tajriba mashg‘uloti mavzu: Sanoat korxonalaridagi mikroiqlim, harorat,nisbiy namlik, atmosfera bosimi, havo harakati tezligini o‘lchash

| Tajriba mashg‘uloti mavzu: Sanoat korxonalaridagi mikroiqlim, harorat,nisbiy namlik, atmosfera bosimi, havo harakati tezligini o‘lchash | Sana | 07.09.2024 | Hajmi | 2,19 Mb. | | #270549 | Bog'liq ekologiya tajriba jihozlari TAJRIBA MASHG‘ULOTI Mavzu: Sanoat korxonalaridagi mikroiqlim, harorat,nisbiy namlik, atmosfera bosimi, havo harakati tezligini o‘lchash (Ko‘pfunksiyali anemometr GM8910) Ish joyidagi mikroiqlim ko‘rsatkichlarini Ko’pfunksiyali anemometr GM8910Hturkumidagi zamonaviy o‘lchov asbobi yordamida aniqlanadi. O‘lchash usullari: Haroratni o‘lchash – ish turiga qarab, o‘tirib ishlaydigan ish turlari (aqliy mehnatda ham) pol sathidan հ=1200 mm balandlikda o‘lchanadi. Tik turib ishlaydigan ish turlari (aqliy mehnatda ham) pol sathidan հ=1700÷2000 mm balandlikda o‘lchanadi. O‘lchov asbobini ishga tayyorlash: tajriba ishini o‘tkazishni boshlashdan 5-10 min oldin yoqib qo‘yiladi. TAJRIBA MASHG‘ULOTI Mavzu:Ishlab joyidagi havoning nisbiy namligini aniqlash (psixrometr) Havoning nisbiy namligini psixrometr yordamida aniqlanadi. Hozirgi zamonaviy psixrometrlar elektron turida bo‘lib, aniqlik darajasi 0,1 % gacha bo‘ladi. Havoning nisbiy namligini o‘lchash uchun ish joyidagi 3 ta joy tanlanadi. Bularni o‘lchash natijalari o‘rtacha arifmetik miqdori shu ish joyidagi nisbiy namlik uchun asosiy ko‘rsatkich bo‘ladi. Tajriba ishining natijalari olinganidan keyin tabiiy holdagi havoning nisbiy namligi, ya’ni tashqaridagi havoning nisbiy namligini o‘lchanadi va bunga ish joyidagi nisbiy namlik ko‘rsatkichi solishtiriladi. Solishtirish nisbiy namlik ish joyidagi natijasiga ko‘ra: Katta chiqsa, asosiy namlik sababchisi aniqlanadi va uni me’yorlash usuli to‘g‘risida ma’lumot beriladi. Agar nisbiy namlik tashqaridagiga nisbatan kichik bo‘lsa, konditsionirlash usuli to‘g‘risida ma’lumot beriladi. O‘lchov asbobini ishga tayyorlash: Tajriba boshlanishidan 5 minut oldin yoqiladi. Gazanalizator'>TAJRIBA MASHG‘ULOTI Mavzu: Sanoat korxonalarining tashlamalar tarkibidagi gazlarni aniqlash (Gazanalizator SKY2000-M4) Ishchilar salomatligini saqlash maqsadida ish joylarida yuzaga keladigan turli xil zararli va zaharli moddalar miqdori tekshirib turiladi. Havo tarkibidagi chang, bug‘, gaz kabi zararli omillarning inson organizmiga salbiy ta’sir etishini bilgan holda u erdagi ularning miqdori hozirgi kunda Gazanalizator SKY2000-M4 – elektron gazanalizatorlar yordamida aniqlash qulay hisoblanadi. Aniqlash uchun ishlab chiqarish korxonalaridagi ish joylarida 3 marta tajriba o‘tkaziladi. Bularning o‘rtacha miqdori arifmetik usulda topiladi. Ishning oxirida tekshirilgan zararli omil turi bo‘yicha RECHMga solishtiriladi. Gazanalizatorni tajriba o‘tkazishdan 10 min oldin yoqib qo‘yiladi. TAJRIBA MASHG‘ULOTI Mavzu:Tutunli-zararli va zaharli moddalarning kontsentratsiyasini aniqlash (Gazanalizator KANE 975) Ushbu gazanalizator ishlatishga qulayligi va aniqlik darajasi oldingidan farq qilmasligi, qolaversa, havoni ifloslovchi tutun ko‘rinishidagi zararli omillar konsentratsiya me’yoridan katta farq qiladigan sharoitli ish joylaridagi gazlarni aniqlash imkoni borligi uchun shundan foydalaniladi. Ishga tayyorlash: Gazanalizator KANE 975 ishlab chiqarishdagi havoga chiqayotgan zaharli moddalani aniqlashda ma'lumotlarni simsiz uzatish imkoniyatiga egaligi uchun tajribani boshlashdan 10 minut oldin yoqiladi va Vi-Fi ishga tushiriladi. TAJRIBA MASHG‘ULOTI Mavzu: Atmosferaga tarqalayotgan chang miqdorini aniqlash Pilometr Moddaning havoda muallaq suzib yurishi mumkin bo‘lgan mayda zarralari bo‘lmish chang tabiiy yoki ishlab chiqarish chiqindilari tarzida mavjud bo‘lishi ish joyidagi changlarni aniqlab turishni taqozo etadi. Ish joyidagi yuzaga kelgan changlarni aniqlash uchun elektron Pilometr SJFC-200 ishlatiladi. Buning uchun ish joyida ishlovchi ishchining nafas olish organizmi – burun sathidagi joyning chang konsentratsiyasini aniqlash talab etiladi. Buning asosiy sababi changlar birinchi o‘rinda nafas olish organlarini kasallantiradi. Tajriba ishini boshlashdan 10 minut oldin o‘lchov asbobini yoqiladi va jamida 6 marta ishlatilganidan keyin 30 minut sovitiladi. TAJRIBA MASHG‘ULOTI Mavzu: Muhitni radiaktivlik ifloslanganlik darajasini hisoblash DOZIMETR-RADIOMETR – Ishlab chiqarishlarda radioaktivlik xossasiga ega bo‘lgan, ya’ni, alfa va beta nurlari yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan sohalarda albatta, bu nurlarni tekshirib turish, bunda uning miqdori to‘g‘risida ma’lumotlar bazasini yaratish talab etiladi. Tajriba ishini bajarishda alfa va veta nurlarning inson organizmiga salbiy ta’sir etishi to‘g‘rsida oldindan tushunchaga ega bo‘lish talab etiladi. Aynan radioaktiv nurlarni tekshirish jarayonida himoya vositalari bo‘lishi shartligi, himoya vositalarining turlari to‘g‘ri tanlanishi muhim o‘rinda turadi. Gamma nurlar radiomerlar yordamida aniqlanadi. Tajriba ishini o‘tkazish shartlarini tushuntirishda yuqorida keltirilganlar barchasi to‘la aytib o‘tiladi. | | Bosh sahifa Aloqalar Bosh sahifa Tajriba mashg‘uloti mavzu: Sanoat korxonalaridagi mikroiqlim, harorat,nisbiy namlik, atmosfera bosimi, havo harakati tezligini o‘lchash |

http://kompy.info/qidalandrma-bloku-kompyuter-sisteminin-en-etibarsz-qurgularnda.html

Qidalandırma bloku kompyuter sisteminin ən etibarsız qurğularından biridir. Lakin elektroqida mənbəyi fərdi kompyuterlərin mühüm komponentidir və heç bir kompyuter sistemi onsuz işləyəbilməz

| Qidalandırma bloku kompyuter sisteminin ən etibarsız qurğularından biridir. Lakin elektroqida mənbəyi fərdi kompyuterlərin mühüm komponentidir və heç bir kompyuter sistemi onsuz işləyəbilməz | bet | 1/9 | Sana | 12.06.2024 | Hajmi | 0,58 Mb. | | #263098 | Bog'liq referat 3809 Giriş Qidalandırma bloku kompyuter sisteminin ən etibarsız qurğularından biridir. Lakin elektroqida mənbəyi fərdi kompyuterlərin mühüm komponentidir və heç bir kompyuter sistemi onsuz işləyəbilməz. Ona görə də sistemin dəqiq və stabil işləməsinin təşkili üçün qidalandırma blokunun funksiyalarını yaxşı öyrənmək, onun imkanlarının məhdudluğu və onu yaradan səbəblər haqqında təsəvvürə malik olmaq, həmçinin də istismarı gedişində yarana bilən potensial problemlər və onların həll edilmə üsulları haqqında təsəvvürə malik olmaq lazımdır. Qidalandırma blokunun əsas vəzifəsi- dəyişən cərəyan şəbəkəsindən daxil olan elektrik enerjisinin kompyuterin qovşaqlarının qidalandırılması üçün yararlı olan enerjiyə çevrilməsidir. Qida bloku 220V, 50Hs (120V, 60Hs) şəbəkəsinin dəyişən gərginliyini 3,3V, 5V və 12V sabit gərginliklərə çevirir. Bir qayda olaraq rəqəm sxemlərinin qidalandırılmasıüçün (sistem platası, adapter, və diskli toplayıcıları) 3,3V və 5V gərginliklər, mühərriklər üçün (disk aparıcısı və müxtəlif ventilyatorlar) isə 12V gərginlik istifadə edir. İBM PC kompyuterlərində tətbiq üçün istifadə olunan ilk qida mənbələri AT/XT standartına malikdir. Fərdi kompyuterlərin və onlarda istifadə olunan elektroqida mənbələrinin təkmilləşdirilməsi tədricən və parallel aparılırdı. Hesablayıcı vasitələrdə yeni funksional imkanların yaranması tez bir zamanda qida mənbələrinin modellərində əksini tapırdı. ATX form-faktorlu kompyuterlər hesablayıcı vasitələrin məsafədən açılıb-bağlanması üçün növbətçi rejimin qurulması imkanına malikdir. Bu rejimdə kompyuterin praktiki olaraq ilkin şəbəkədən enerji sərfi olmur. Hesablayıcı vasitənin elektroqidalandırılmasının təmin olunması bu halda nisbətən kiçik güclü köməkçi mənbə tərəfindən yerinə yetirilir. Fərdi kompyuterlər üçün qida bloklarının ilk modifikasiyalarında AT/XT standartlı qida blokları belə əlavə qidalandırma kanalına malik olmurdu. Bundan başqa onların struktur və sxemotexniki quruluşu qida mənbələrinin son modelləri ilə müqayisədə müəyyən xüsusiyyətlərə malikdir. Magistr dissertasiyasında AT/XT tipli impuls qida bloklarının əsas işləmə prinsiplərinə baxılmışdır. Müxtəlif istehsalçı firmalarda verilmiş mənbələrin qovşaqları sxemotexniki modifikasiyalara məruz qalmışdır. Baza modelinin yazılışında bu qovşaqların qurulma prinsipləri analizi aparılır və ayrı-ayrı kaskadların prinsipial sxemləri verilmişdir. | | Bosh sahifa Aloqalar Bosh sahifa Qidalandırma bloku kompyuter sisteminin ən etibarsız qurğularından biridir. Lakin elektroqida mənbəyi fərdi kompyuterlərin mühüm komponentidir və heç bir kompyuter sistemi onsuz işləyəbilməz |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Departament__Computer_Science__Proqram_(bakalavr,_magistr)

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Qaydalar_(Tədris_siyasəti_və_davranış)__Sinifüçünhazırlıq

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/science-values-and-objectivity.html

Science, Values, and Objectivity

For the 6th Pittsburgh-Konstanz Conference in the Philosophy of Science, “Science, Values, and Objectivity,” October 2002 Objectifying values in science: A case study Mark A. Bedau Reed College, 3203 SE Woodstock Blvd., Portland OR 97202 503-517-7337 http://www.reed.edu/~mab [email protected] Background to an objectification of values There are at least two different ways in which values and science can be connected. One is through the evaluation of science, and the other is through the scientific investigation of values. The evaluation of science is a non-scientific, political or ethical investigation of the practices of science. Various proposed and actual scientific practices call out for social and ethical evaluation. A few that have received recent attention are the human genome project, intelligence testing, and encryption algorithms. Such evaluations of science contrasts sharply with what I call “the science of values.” This is not one science or even one unified nexus of scientific activities but a loosely defined grab bag containing all scientific investigations of matters involving values. One part of the science of values concerns what individuals or groups value or take an interest in—these are values considered from a first-person point of view. The values can concern anything including morality, aesthetic matters, religion, politics, lifestyle, livelihood, etc. The science of first-person values includes such things as psychological studies of the values of individual people, sociological studies of the values of social groups, and anthropological comparisons of the values of different cultures. Another part of the science of values concerns what is good for, or promotes the interests of, some individual or group from an external, third-person point of view. The subject whose interests are being studied might or might not internalize the values used in the external evaluation. Examples of the science of third-person values include studies of the value of a college education, of regular visits to the dentist, or of growing and eating organic food. They also include biological studies of what kinds of traits help creatures to survive, reproduce, and generally flourish. This latter example is directly connected to the story I will relate here. This story concerns my own participation in the science of values over the past decade, which grew out of a value-centered theory of biological teleology I developed fifteen years ago. My story starts in 1991 when I was invited to present that my theory of teleology to the newly founded artificial life research groups at Los Alamos National Laboratory (LANL) and the Santa Fe Institute (SFI). Artificial life is an interdisciplinary endeavor that studies life and life-like processes by simulating them or synthesizing them. Much of this work consists of computer models of processes like the self-organization of simple abstract metabolisms or the evolutionary dynamics of populations of simple self-reproducing automata. Artificial life aims to understand the essential properties of the fundamental processes at work in any possible living system. As Chris Langton once put it, its goal is to understand not “life-as-we-know-it” but “life-as-it-could-be.” Pursuing this goal requires having a general and broad grasp of what life is and could be, so the LANL-SFI artificial life group created a seminar on the nature of life. But the group was unable to formulate an adequate definition. Disappointed, the best they could produce was a list of characteristic hallmarks of life (see Farmer and Belin 1992). Teleology in one form or another is often considered one of the hallmarks of life (see, e.g., Monod 1971, Mayr 1982), but the notion of teleology is no more self evident than the notion of life itself. So, knowing about my work, the LANL-SFI artificial life group invited me to present to them a philosopher’s perspective on teleology. I knew that the artificial life group did not consider itself to understand a theory fully unless it could see how to implement it in a computer model, so I augmented my presentation with a discussion of how to operationalize the key elements of my theory. My theory of teleology concerns traits that are explained by their value, so operationalizing the theory consisted in figuring out how to determine objectively and impartially when a trait’s value or usefulness explains its continued existence. The “objectifying value” of my title refers to this kind of operationalization. After my lecture, Norman Packard came up and said that he thought it would be easy to objectify teleology in his computer model of sensory-motor evolution. We worked out the details that night and had our first results the next day (see Bedau and Packard 1992). That was an eye-opening episode that convinced me of the usefulness of operationalizing philosophical theories, whenever possible. This paper describes how I objectified value in biology, illustrates the method in a simple evolutionary system consisting of self-replicating computer programs, and then explains two fruits of this exercise. One concerns Gould and Lewontin’s challenge to adaptationism. The other concerns comparing evolutionary creativity in biological and cultural evolution. Objectifying teleological explanations in biology My example of objectifying value in science consists of objectifying the value in a certain kind of biological teleology, specifically, the teleology involved in adaptationist explanations.1 Traits or behavior that can be explained by reference to the utility of their effects are teleological (telic, for the sake of an end), by my lights.2 In ordinary parlance, telic explanations are offered for a wide variety of things. These include such things as the actions of conscious human agents, and the structure and behavior of artifacts designed and used by people. They also include the behavior and structure of biological organisms, as well as certain lower-level components such as genes and also certain higher-level groups such as populations and species. All of these can have telic explanations, and in each case the beneficial effect brought about by the explanandum is an essential part of the explanation. Functionality or adaptiveness is sometimes confused with teleology; the two are related but different. Functional or adaptive behavior is just behavior that is beneficial, that “serves a purpose,” regardless of how it comes about. Telic behavior, on the other hand, is not merely beneficial, does not merely serve a purpose. It occurs specifically because it is beneficial, because it serves a purpose. Telic behavior cannot occur merely accidentally or for some reason unconnected with its utility. Analogous considerations distinguish merely functional or adaptive traits from telic traits. My concern in the present context is how this framework applies to biological teleology, in particular. A range of behaviors or traits of a given organism at a given time are more or less adaptive. If an organism contains a favorable mutation, the new behavior or trait caused by this mutation might immediately be adaptive or beneficial. But that behavior or trait will not be telic until its utility becomes a causal factor in its continual production. This can happen if its behavior persists through a lineage because of its utility. What I am describing, of course, is the process by which natural selection produces adaptations. An adaptation is a trait (possibly a kind of behavior) that is produced by the process of natural selection for that trait.3 For example, the whale’s fins are an adaptation for swimming. The trait persists due to natural selection because of its beneficial effects for swimming; this benefit explains why it is a product of natural selection. Although traits of individual organisms are the paradigm example of adaptations, we can apply the notion to higher level entities by averaging over traits and organisms. In particular, below I will talk of genotypes (the complete set of traits in an organism) as adaptations. A genotype is an adaptation if it is persists through the action of natural selection, that is, if on average the individuals with that genotype have been selected for their possession of that genotype, i.e., if the traits in that genotype are adaptations. The crux of my method for objectifying biological teleology is to observe the extent to which items resist selection pressures, for resistance to selection is evidence of adaptation. Since an item is subjected to selection pressure only when it is active or expressed, I call this evolutionary “activity” information.4 Simple bookkeeping collects an historical record of items’ activity—the extent to which items have been subjected to selection pressure, i.e., the extent to which their adaptive value has been tested. The bookkeeping increments an item’s current activity as long as it persists, yielding its cumulative activity. If the item (e.g., gene) is inherited during reproduction, its cumulative activity continues to be incremented by the child’s current activity. In this way our bookkeeping records an item’s cumulative activity over its entire history in the lineage. Cumulative activity sums the extent to which an item has been tested by selection over its evolutionary history. Every time an item is exposed to natural selection, selection can provide feedback about its adaptive value. Obviously, an item will not continue to be tested by natural selection unless it has passed previous tests. So, the amount that an item has been tested reflects how successfully it has passed the tests. If a sufficiently well tested item persists and spreads through the population, we have positive evidence that it is persisting because of its adaptive value. That is, we have positive evidence that it is an adaptation, that it is telic. But natural selection is not instantaneous. Repeated trials might be needed to drive out maladaptive items. So exposure to some selection is no proof of being an adaptation. Thus nonadaptive items will generate some “noise” in evolutionary activity data. To gauge resistance to selection we must filter out this nonadaptive noise. We can do so if we first measure how activity will accrue to items persisting due just to nonadaptive factors like random drift or architectural necessity. A general way to measure the expected evolutionary activity of nonadaptive items is to construct a neutral model of the target system: a system that is similar to the target in all relevant respects except that none of the items in it has any adaptive significance. (I give concrete examples below.) The accumulated activity in neutral models provides a no-adaptation null hypothesis for the target system that can be used to screen off nonadaptive noise. If we observe significantly more evolutionary activity in the target system than in its neutral shadow, we know that this “excess” activity cannot be attributed to nonadaptive factors. It must be the result of natural selection, so the items must be adaptations.5 An illustration of evolutionary activity of genotypes I will illustrate the evolutionary activity test for adaptations in Evita, a simple artificial evolving system that “lives” in a computer.6 Somewhat analogous to a population of self-replicating strings of biochemical RNA, Evita consists of a population of self-replicating strings of customized assembly language code and residing in a two-dimensional grid of virtual computer memory. The system is initialized with a single self-replicating program. When Evita runs, this ancestral program copies each of its instructions into a neighboring spot on the grid, thereby producing a new copy of the program—its “offspring.” Then this offspring and its parent both start executing, and each makes another copy of itself, creating still more offspring. This process repeats indefinitely. When space in computer memory runs low and offspring cannot find unoccupied neighboring grid locations, the older neighbors are randomly selected and “killed” and the offspring move to the vacated space. Innovations enter the system through point mutations. When a mutation strikes an instruction in a program, the instruction is replaced by another instruction chosen at random. With a moderate mutation rate new kinds of programs are continually spawned.7 Many are maladaptive but some reproduce more quickly than their neighbors, and these tend to spread through the population, causing the population of strings to evolve over time. Evita is explicitly designed so that the programs interact only by competing for space. On average, programs that reproduce faster will supplant their reproducing neighbors. Most significant adaptive events in Evita are changes in reproduction rate, so for present purposes a genotype's fitness can be equated with its reproduction rate. Evita has a clear distinction between genotype and phenotype. A given genotype is simply a string of computer code. If two programs differ in even one instruction they have different genotypes. But two genotypes might produce exactly the same behavior—the same phenotype. If a program includes instructions that never execute, these instructions can mutate freely without affecting the operation of the program. Thus multiple genotypes—without phenotype distinction and so with exactly the same fitness—may then evolve through random genetic drift. To gather evolutionary activity data in Evita two issues must be settled. First, one must decide which kind of item to observe for adaptations. We will observe whole genotypes. Second, one must operationalize the idea of a genotype’s being tested by natural selection. A plausible measure of this is concentration in the population. The greater the genotype’s concentration, the more feedback that selection provides about how well adapted it is. A genotype’s cumulative evolutionary activity, then, is just the sum of its concentration over time. In order to discern how much of Evita’s genotype activity can be attributed to the genotypes’ adaptive significance, we create a “neutral shadow” of it (recall the discussion above). The neutral shadow is a population of nominal “programs” with nominal “genotypes” existing at grid locations, reproducing and dieing. These are not genuine programs with genuine genotypes; they contain no actual instructions. Their only properties are their location on the grid, their time of birth, the sequence of reproduction events (if any) they go through, and their time of death. Each target Evita run has a corresponding neutral shadow.8 Certain events in the target cause corresponding events in the shadow, but events in a shadow never affect the target (hence, the ‘shadow’ terminology). The frequency of mutation events in the shadow is copied from the Evita target. Whenever a mutation strikes a shadow “program” it is assigned a new “genotype.” The timing and number of birth and death events in the neutral shadow is also patterned exactly after the target. Shadow children inherit their parent’s “genotype” unless there is a mutation, in which case the shadow child is assigned a new “genotype.” The key difference is that, while natural selection typically affect which target program reproduces, random selection determines which shadow “program” reproduces. So shadow genotypes have no adaptive significance whatsoever; their features like longevity and concentration—and hence their evolutionary activity—cannot be attributed to their adaptive significance. At the same time, by precisely shadowing the births, deaths, and mutations in the target, the neutral shadow shows us the expected evolutionary activity of a genotype in a system exactly like Evita except for being devoid of natural selection. The neutral shadow defines a null hypothesis for the expected evolutionary activity of genotypes affected by only non-adaptive factors such as chance (e.g., random genetic drift) or necessity (e.g., the system's underlying architecture). Figure 1 about here Evita’s evolutionary graphs depict the history of the genotypes’ activity in a given Evita run.9 Whenever one genotype drives another to extinction by competitive exclusion, a new wave arises as an earlier one dies out. Multiple waves coexist in the graph when multiple genotypes coexist in the population, and genotypic interactions that affect genotype concentrations are visible as changes in the slopes of waves. The point to appreciate is that the big waves correspond to main adaptations among the genotypes. We can see this clearly in Figure 1 by comparing a typical Evita evolutionary activity graph (above) with an activity graph of its neutral shadow (below). These graphs are strikingly different.10 Leaving aside the ancestral wave, the highest waves in the Evita are orders of magnitude higher than those in the neutral analogue. This is clear evidence of how the size of a genotype's evolutionary activity waves in Evita reflects the genotype's adaptive significance. In the Evita target, at each time one or a few genotypes enjoys a special adaptive advantage over their peers, and this is reflected by their correspondingly huge waves. The change in dominant waves reflects a new adaptation out competing the prior dominant adaptations. In the neutral analogue, by contrast, a genotype's concentration reflects only dumb luck, so no genotype activity waves rise significantly above their peers. Figure 2 about here Figure 2 shows more detail of the evolutionary activity during the beginning of the Evita run in Figure 1, with the average population fitness graphed below. The activity graph is dominated by five main waves, the first corresponds to the ancestral genotype and the subsequent waves correspond to subsequent adaptations.11 Miscellaneous low-activity genotypes that never claim a substantial following in the population are barely visible along the bottom of the activity plot. Comparing the origin of the waves with the rises in average population fitness shows that the significant new waves usually correspond to the origin of a higher fitness genotype. Detailed analysis of the specific program that makes up the genotypes with high activity, we see that the major adaptive events consist of shortening a genotype's length or copy loop. Figure 3 about here The moral, again, is that significant evolutionary activity waves are significant adaptations. They correspond to genotypes that are persisting and spreading through the population because of their relative adaptive value. Natural selection is promoting them because of their relative reproduction rate; they flourish because of selection for this, so they are adaptations. The evidence for the moral has three parts. First, new significant waves coincide with significant jumps in average population fitness. This shows that the new genotype spreading through the population and making the new wave is an adaptive advantage over its predecessors. Second, microanalysis of the genotypes in the new waves reveals the genetic novelties that create their adaptive advantage. Third, in a neutral model in which chance and architectural necessity are allowed full reign and natural selection is debarred by fiat, no genotypes make significant waves. So, the major evolutionary activity waves in Evita could be produced only by continual natural selection of those genotypes, and natural selection of the genotypes must be due to selection for their adaptive value. Neutral variant genotypes are an exception to this moral, but they prove the rule. Notice that the second fitness jump in Figure 2 corresponds to dense cloud of activity waves. Figure 3 is a blowup of these waves. The genotypes in this cloud differ from each other only by mutations at an unexpressed locus, so they all use exactly the same algorithm. They are neutral variants of one another—different genotypes with exactly the same phenotype. So the neutral variants are one and the same phenotypic adaptation. Each genotypic instances of the phenotype is an adaptation because it is persisting due to its adaptive value. |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Prerekvizitlər__Elementar_ingilis_dili__Tədrisdili

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Tədris_metodları__Mühazirə__+

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/formada-anm-massiv-elementlarini-n-m-oraliqdagi-tasodifiy-sonl.html

Formada a[N][M] massiv elementlarini [N; M] oraliqdagi tasodifiy sonlar

| Formada a[N][M] massiv elementlarini [N; M] oraliqdagi tasodifiy sonlar | Sana | 31.05.2024 | Hajmi | 192,53 Kb. | | #258512 | Bog'liq Parmonov Umidjon Xayrullo 6-topshiriq 27. 1- formada a[N][M] massiv elementlarini [N; M] oraliqdagi tasodifiy sonlar bilan to‘ldiring. N va M ni TextBox komponetasi yordamida kiriting. Massivelementlarining birinchi musbatlarini 2- formaning dataGridWiew komponentasida chiqaring keyin manfiylarini 3- formaning dataGridWiew komponentasida chiqaring. #include #include // srand, rand #include // time #include // Tasodifiy sonlar generatorini boshlash uchun void initializeRandomSeed() { srand(static_cast(time(0))); } // [min, max] oraliqdagi tasodifiy son qaytaruvchi funksiya int randomInRange(int min, int max) { return min + rand() % (max - min + 1); } int main() { int N, M; std::cout << "N va M qiymatlarini kiriting: "; std::cin >> N >> M; // Massivni yaratish va to'ldirish std::vector> a(N, std::vector(M)); for (int i = 0; i < N; ++i) { for (int j = 0; j < M; ++j) { a[i][j] = randomInRange(N, M); // [N; M] oraliqdagi tasodifiy son std::cout << a[i][j] << " "; } std::cout << std::endl; } // Musbat va manfiy elementlarni ajratish std::vector positiveElements; std::vector negativeElements; for (int i = 0; i < N; ++i) { for (int j = 0; j < M; ++j) { if (a[i][j] > 0) { positiveElements.push_back(a[i][j]); } else if (a[i][j] < 0) { negativeElements.push_back(a[i][j]); } } } // Musbat elementlarni chiqarish std::cout << "Musbat elementlar: "; for (int num : positiveElements) { std::cout << num << " "; } std::cout << std::endl; // Manfiy elementlarni chiqarish std::cout << "Manfiy elementlar: "; for (int num : negativeElements) { std::cout << num << " "; } std::cout << std::endl; return 0; } | | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Dərsliklər_və_əlavəədəbiyyat

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/qazn-istilik-tutumlar-nisbetinin-teyini-isin-meqsedi.html

Qazın İstİlİk tutumları nİsbətİnİn təyİnİ İşin məqsədi

| Qazın İstİlİk tutumları nİsbətİnİn təyİnİ İşin məqsədi | bet | 1/7 | Sana | 25.11.2023 | Hajmi | 255,24 Kb. | | #105539 | Bog'liq QAZIN İSTİLİK TUTUMLARI Qazın İstİlİk tutumları nİsbətİnİn təyİnİ İşin məqsədi: Qazlarda termodinamiki proseslərin öyrənilməsi, hava üçün adiabatik prosesin tədqiqi və adiabatik əmsalın təyinidir. Ləvazimat: istilik maşını, 45sm uzunluğunda polad çubuq, təzyiq sensoru, interfeys, kompüter və kompüterdə «Date Studio» proqram təminatı Termodinamik sistem. Öz aralarında və xarici mühitlə qarşılıqlı təsirdə olan, bir-birilə enerji mübadiləsi edə bilən makroskopik cisimlər toplusuna termodinamik sistem deyilir. Xarici mühitlə maddə və enerji mübadiləsində olmayan termodinamik sistem qapalı və yaxud izolə edilmiş sistem adlanır. Termodinamik sistemin halını xarakterizə edən fiziki kəmiyyətlərə termodinamin parametrlər (yaxud hal parametrləri) deyilir. Adətən hal parametrləri olaraq temperatur (T), təzyiq (p) və həcm (V) götürülür. Sistemin hal parametrlərini əlaqələndirən asılılıqlar hal tənlikləri adlanır. Termodinamik sistemin hal tənliyi ümumi şəkildə f(p,V,T)=0 kimi yazılır. Bu tənliyi istənilən parametrə görə həll etmək olar. Sistemin hal parametrləri dəyişə bilər. Hal parametrlərinin hər hansı birinin dəyişməsi ilə əlaqədar termodinamik sistemdə baş verən istənilən dəyişmə termodinamik proses adlanır. Termodinamik proseslər iki cür olur: tarazlıqda olan proseslər və tarazlıqda olmayan proseslər. Termodinamik tarazlıq halında sistemin hal parametrləri müəyyən konkret bir qiymət alır və bu qiymət sistem bu haldan çıxana kimi sabit qalır. Termodinamik proseslərə misal olaraq izotermik, izoxorik, izobarik və adiabatik prosesləri göstərmək olar. İzotermik proses (T=const). Bu proses zamanı sistemin temperaturu dəyişməz qalır. Izoxorik proses (V=const). Bu proses zamanı sistemin həcmi dəyişmir. Izobarik proses (p=const)- sabit təzyiqdə baş verən prosesə deyilir. Adiabatik proses (Q=0). Adiabatik prosesdə sistem xarici mühitlə istilik mübadiləsində olmur. Termodinamikanın əsas anlayışları daxili enerji, istilik miqdarı və işdir. | | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Yekun_____100__Kursun_təsviri

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Professional_davranışdirektivləri

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Tədrisin_(öyrənmənin)_nəticələri

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Komponentləri__Tarix/son_müddət__Faiz_(%)

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/kompost-tesise-kabul-edilecek-atk-kodlar.html

Kompost Tesise Kabul edilecek atık kodları

| Kompost Tesise Kabul edilecek atık kodları | Sana | 31.12.2019 | Hajmi | 30,38 Kb. | | #7114 | TEKNİK UYGUNLUK RAPOR FORMATI (Kompost) Tesise Kabul edilecek atık kodları Kompost Tebliği kapsamında işletmeye kabul edilmesi talep edilen atık kodları tablo olarak eklenmelidir. Ekipman Listesi Aşağıdaki ekipmanlar bulunmalıdır. Atık Kabul Birimi (üzeri kapalı) | | Loader | | Vinç1, 3 | | Manyetik ayırıcı1, 3 | | Konveyör3 | | Poşet parçalayıcı döner elek1, 3 | | Parçalayıcı (Kesici değirmenler, toplu değirmenler, döner davul/ elek, parçalayıcı elekler, silindirik kırıcı vb.) | | Döner elek (Ayırma, parçalama, ince fraksiyon < 6 – 8 mm, orta fraksiyon 6/8 – 60/80 mm, kaba fraksiyon > 60/80 mm.) | | Karıştırma, havalandırma ekipmanı | | Ön şartlandırma ünitesi, | | Kompostlaştırma ünitesi, | | Son şartlandırma ünitesi, | | Son eleme ünitesi, | | Diğer (1) | | Hijyenizasyon(2) | | Kapalı Ürün Deposu | | Paketleme Ünitesi(4) | | (1) İhtiyaç duyulması halinde yer alır. (2) Hayvansal atık beslenmesi durumunda yer alır. (3) Mekanik ayırma ünitesi olması durumunda aranmaz. (4) Ürünün piyasaya arz edilmesi durumunda yer alır. Yukarıda yer alan tabloda uygun sütün işaretlenerek işletmede bulunması gereken ekipmanların resimleri aşağıya eklenmeli ve ekipman hakkında bilgi verilmelidir. Geri kazanım sonucu elde edilecek ürünler, ürünlere ait etiketleme ve ambalajlama bilgileri Kompost Tablosu Atık Kodu1 | Toplam Alınan Atık Miktarı2 | Toplam Üretilen Kompost3 | Kompost Gönderilen Yer4 | Gönderilen Kompost Miktarı5 | Toplam Stok Kompost6 | Atık İşleme Tesisine Gönderilen Miktar7 | ……. | | | | | | | ……. | | | | | Yukarıda yer alan bilgiler GFB başlangıç tarihinden Lisans başvurusu tarihine kadar olan dönem için TON cinsinden doldurulmalıdır. GFB döneminde atık kabulü yapılan kodlar sadece yazılmalıdır. GFB başlangıç tarihinden Lisans başvurusu zamanının toplam atık kodu bazındaki kabul miktarı yazılmalıdır. GFB başlangıç tarihinden Lisans başvurusu zamanına kadarki süreçte elde edilen toplam kompost miktarı verilmelidir. GFB başlangıç tarihinden Lisans başvurusu zamanına kadarki süreçte elde edilen toplam kompost miktarından gönderim yapılan yer ile uyumlu olacak şekilde belirtilmelidir. 4 üncü sütunda gönderim yapılan kompost miktarı yazılmalıdır. Lisans başvurusu itibariyle işletmede stok olarak yer alan toplam kompost miktarı yazılmalıdır. Kompost ürünün kullanılamaması veya Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan tarımda kullanıma ilişkin ilgili mevzuat kapsamında uygunluk alınamaması durumunda atık işleme tesisine gönderilmesi gerekmektedir. Atık işleme tesisine gönderilecek miktar yazılacaktır. Kompost Tebliği’nin 11 inci maddesinin 2 nci fıkrası gereğince, yapılan ölçümlere ilişkin tablo (GFB süreci içerisinde) verilmelidir. Kompost Tebliği’nin 11 inci maddesinin 5 inci fıkrası gereğince, 1 saat 70 ºC sıcaklığın uygulanacağı hijyenizasyon ünitesi şartının sağlandığının belgelenmelidir. Kompost ürünün tarımda kullanılması durumunda; ilgili mevzuat çerçevesinde Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan gerekli izinlerin alınması ve izin belgelerinin eklenmesi gerekir. Tesisten Kaynaklanan Atıklar Tesisten proses kaynaklı tüm atıklar (bakiye atık, elek üstü malzemeler vb.) oluştukları birim yıllık oluşum miktarları, atık kodları ve değerlendirme aşağıdaki tabloda belirtilmelidir. No | Atık Kodu | Oluştuğu birim | Tahmini Yıllık Miktar (kg) | Değerlendirme Biçimi | Açıklama | 1 | …… | …… | …. | R3 vb. | Atığın ne olduğu hususunda bilgi (elek üstü malzemeler vb) | 2 | …… | …… | …. | | | Anlaşmalı Tesisler İşletmenin, tesisten kaynaklanan kullanılmayan ve/veya standart dışı kompostu kabul edecek olan atık işleme/bertaraf tesisleri ile yaptığı anlaşmalar yüklenmelidir. Fotoğraflar İşletmede yer alan her bir ünitenin fotoğrafı ünite ismi belirtilerek verilmelidir. | | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Effektivlik_(keçid_/uğursuzluq)

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#E-mail:[email protected]__Telefon

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Tədris_semestri__Yaz,_2015__Fənnitədrisedənmüəllim_(lər)

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#FƏSİL_5._AVTOMOBİL_NƏQLİYYAT_MÜƏSSİSƏLƏRİNİN_LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ_127

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Cədvəl_(dəyişdiriləbilər)__Həftə__Tarix__(planlaşdırılmış)

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#C.Ələkbərov,_Q.Əliyev._Avtomobillərin_texniki_istismarı

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#Daşımaların_təcili_olması_və_müntəzəmliyi

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Fəallıq_____10__Tapşırıq_və_testlər

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#ISBN_978-9952-440-13-3

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html#Prezentasiya/Qrup_müzakirə

Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları

Ümumi məlumat | Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı | ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit | Departament | Computer Science | Proqram (bakalavr, magistr) | Bakalavr | Tədris semestri | Yaz, 2015 | Fənnitədrisedənmüəllim (lər) | Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor | E-mail: | [email protected] | Telefon: | | Mühazirəotağı/Cədvəl | 401, 402 | Məsləhətsaatları | Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50, 12:00-13:20 | Prerekvizitlər | Elementar ingilis dili | Tədrisdili | Azərbaycan | Fənninnövü (məcburi, seçmə) | Məcburi | Dərsliklər və əlavəədəbiyyat | Core textbook: - Windows 7- Windows 8 - Microsoft Office 2010 - Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library) http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html http://www.computingbook.org/ | Tədris metodları | Mühazirə | + | Qrupmüzakirəsi | + | Praktikitapşırıqlar | + | Praktikiməsələnintəhlili | + | Digər | | Qiymətləndirmə | Komponentləri | Tarix/son müddət | Faiz (%) | Aralıq imtahanı | | 30 | Praktikiməsələ | | | Fəallıq | | 10 | Tapşırıq və testlər | | 20 | Kursişi (Layihə) | | | Prezentasiya/Qrup müzakirə | | | Final imtahanı | | 40 | Digər | | | Yekun | | 100 | Kursun təsviri | Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər. | Kursun məqsədləri | Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır. Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır. | Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri | Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir: • kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları; • alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar; • sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması; • ofisproqramlarlaişləməkbacarığı; • internet və internet bələdçilər; | Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış) | Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz. - Effektivlik (keçid /uğursuzluq) Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq. Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq. - Professional davranışdirektivləri Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir. | Cədvəl (dəyişdiriləbilər) | Həftə | Tarix (planlaşdırılmış) | Fənnin mövzuları | Dərslik/Tapşırıqlar | - | 28.01.2015 | Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri. İkilivəonluq say sistemi. | Elektron formada | - | 04.02.2015 | Kompyutor hissələri. Giriş və çıxış qurğuları. Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş. | Elektron formada | - | 11.02.2015 | Software. Əməliyyat sistemləri. Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları. | Elektron formada | - | 18.02.2015 | Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması. Microsoft Office 2010 qurulması. | Elektron formada | - | 25.02.2015 27.02.2015 | Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7) | Elektron formada | - | 04.03.2015 | Microsoft Office Word 2010. Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr. | Elektron formada | - | 11. 03.2015 | Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap. | Elektron formada | - | 18.03.2015 | Aralıq imtahan | | - | 25.03.2015 | Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi. | Elektron formada | - | 01.04.2015 | Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix. | Elekton formada | - | 08.04.2015 | Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar. Şəkillərlə işləmək. | Elektron formada | - | 15.04.2015 | Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması. | Elektron formada | - | 22.04.2015 | Microsoft Office Excel 2010 | Elektron formada | - | 29.04.2015 | Microsoft Word Power Point 2010 | Elektron formada | - | 06.05.2015 | Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması. | Elektron formada | | | Final imtahan | |

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#FƏSİL2._ETİBARLILIQ_NƏZƏRİYYƏSİNİN_RİYAZİ_ƏSASLARI_32

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#FƏSİL_3._AVTOMOBİLLƏRƏ_TEXNİKİ_XİDMƏTİN_VƏ_TƏMİRİN_(T)_PLANLAŞDIRILMASI_63

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/muhazireci--r-f-d-dosent-orucova-rena-uzeyir-qz-edebiyyat.html

Mühazirəçi : R. F. D. dosent Orucova Rəna Üzeyir qızı Ədəbiyyat

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ Kafedra: Fizika və riyaziyyat Fənn: Riyaziyyat Mühazirəçi: R.F.D. dosent Orucova Rəna Üzeyir qızı Ədəbiyyat: 1. Məmmədov R.H. Ali riyaziyyat kursu. Bakı, Maarif, 3 hissə 1978. 2. Ə.B.Əliyev, A.Hüseynov. Riyaziyyat, Bakı 2005 3. Курош А.Г. Курс высшей алгебры. Москва, Наука, 1971. 4. Кудрявцев В.А. ; Демидович Б.П. Краткий курсвысшей математики, Москва, Наука, 1989. 5. Ə.A.Vəliyev və başqaları. Ali riyaziyyatdan məsələ və misal həllinə rəhbərlik. I və II hissə Bakı,2001. 6. Alməmmədov M.S. və başqaları. İqtisadçılar üçün ali riyaziyyat kursuna aid məslə və misallar. Bakı,2009. 7. Шипачев В.С. Высшая математика, Москва, Высшая школа 1990. 8. Маркович Э.С. Курс высшей математики. Москва, Высшая школа, 1972. 9. Кремер Н.Ш. Высшая математика для экономистов. Учебник. М;2010. 10. Тихомиров В.М. Дифференциальное исчисление (теория и приложения), М;2002. 11. Слободская В.А. Краткий курс высшей математики, Москва, Высшая школа, 1969. 12. Abdullayev F.S. Adi diferensial tənliklər.Kompleks dəyişənli funksiyalar. Bakı, Kür, 2002. 13. Orucova R.Ü. Qeyri-müəyyən inteqral. Müəyyən inteqral. Çoxqat və əyrixətli inteqrallar. Dərs vəsaiti. Gəncə, 2016. 14. Hüseynov O.M. Adi differensial tənliklərdən məsələ və misallar. AKTA, Gəncə 2003. 15. Məsimova S.N. Ali riyaziyyatın əsasları, Bakı, Yeni Nəsil, 2009 16.Piskunov N.S. Diferensial və inteqral hesabı. Bakı, Maarif, 1986. 17. Qmurman V.Y. Ehtimal nəzəriyyəsi və riyazi statistika məsələlərinin həllinə dair rəhbərlik. Bakı, Maarif, 1980. 18. 1. Əkbərov M. Ali cəbr, Bakı, Maarif, 1976. 19. Nağıyev Ə. Ədədi sistemlər, Bakı, Maarif, 1976. 20. İbrahimov İ.İ. Ədədlər nəzəriyyəsinin əsasları, Bakı, 1955. 21. Sultanov R.M. Xətti cəbrin əsasları, Bakı, 1960. ADAU - 2017 Mövzu 1 Matris anlayışı. Determinantlar və onların xassələri. 1. Matris anlayışı, onların üzərində əməllər. 2. Determinantın tərifi və əsas xassələri. 3. Tərs matris anlayışı. 4. Matrisin ranqı. 1. Matris anlayışı, onların üzərində əməllər. ►Tutaq ki, m və n natural ədədlərdir. mn sayda ədəddən düzbucaqlı şəklində düzəldirmiş , m sayda sətri və n sayda sütunu olan cədvələ (m · n) – ölçülü matris deilir. Matrisi a11 a12 ... a1n a21 a22 ... a2n . . . . . am1 am2 ..amn və ya a11 a12 ... a1n a21 a22 ... a2n - - - - - - - - - - am1 am2 ..amn şəklində yazırlar. Bəzən qısa olmaq üçün matrisi böyük hərflə (A, B, C, X, Y, ...), və ya ║ai j║ (i=1,2, ... n) şəklində işarə edirlər. Matrisi təşkil edən ai j ədədlərinə onun elementləri deyilir. Elementin aşaqısında yazılan iki (ij) indeksin birincisi (i) onun yerləşdiyi sətrin nömrəsini, ikincisi (j) isə yerləşdiyi sütunun nömrəsini göstərir. (m · n) ölçülü (1) matrisinin sətir və sütunlarının sayı bərabər (m=n) olduqda, ona kvadrat matris deilir. Bu halda n ədədinə kvadrat matrisin tərtibi deyilir. Məsələn 0 1 3 A = 3 5 B = 2 4 7 7 8 0 3 4 matrislərinin birincisi iki, ikincisi isə üçtərtiblidir. Bir elementdən ibarət olan matrisə birtərtibli matris deyilir. Birtərtibli matrisi onu təşkil edən yeganə ədədlə eyniləşdirirlər: ║a11║= a11. Ancaq bir sətri olan matrisə sətir-matris, ancaq bir sütunu olan matrisə sütun-matris deyilir. Məsələn, A = 2, 7, 8, 9 B = a, b, c matrisləri sətir-matrislər, 0 a1 C = 2 , D = b1 1 c1 4 d1 matrisləri isə sütun-matrislərdir. n-tərtibli kvadrat a11 a12 ... a1n A = a21 a22 ... a2n . . . . . am1 am2 ..amn matrisinin sol yuxarı küncündə olan a11 elementi ilə sağ aşağı küncündə olan amn elementini birləşdirən düz xətt parçası üzərində yerləşən a11, a22, a33, ..., anm elementləri çoxluğu həmin matrisin baş diaqonalı adlanır. Ancaq baş diaqonalının elementləri sıfırdan fərgli olan kvadrat matrisə diaqonal matris deilir. Bütün elementləri vahidə bərabər olan diaqonal matris vahid matris adlanır və In ilə işarə olunur. Birtərtibli vahid matris ikitərtibli vahid matris Üçtərtibli vahid matris və s.olar. Bütün elementləri sıfra bərabər olan kvadrat matrisə sıfır matris deyilir və O ilə işarə olunur. Məsələn, matrisləri uyğun olaraq ikitərtibli və üçtərtibli sıfır matrislərdir. Verilmiş A matrisinin bütün sətir və sütunlarının yerinin dəyişilməsinə (nömrəsini saxlamaqla) həmin matrisin çevrilməsi (transponirə edilməsi) deyilir və A⃰ ilə işarə olunur. Məsələn, 1 3 1 2 0 ⃰ = 2 4 0 2 ⃰ = 0 5 3 4 7 0 7 , 5 -7 2 -7 , Aydındır ki, (A*)* = A olar. A = A* olduqda A matrisinə simmetrik matris deyilir. (2) matrisinin simmetrik olması şərtini ai j = ai j ( i, j = 1, 2, ..., n ) kimi yazmaq olar. ai j = - ai j olduqda A matrisinə çəpsimmetrik matris deyilir. Bütün elementləri həqiqi ədədlər olan matrisə həqiqi, heç olmasa bir elementi kompleks ədəd olan matrisə isə kompleks matris deyilir. Biz burada həqiqi matrislərə baxırıq. Eyni ölçülü və bütün uyğun elementləri bərabər olan matrislərə bərabər matrislər deyilir. ►Matrislərin cəmindən (fərgindən), ədədə və başqa matrisə hasillərindən danışmaq olar. Eyni (m · n) – ölçülü A =║ai j║ və B = ║bi j║ (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ...,n) matrislərinin cəmi həmin ölçülü və hədləri ci j = ai j + bi j (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ...,n) (1) kimi təyin olunan C = ║ci j║ (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ...,n) matrisinə deyilir və C = A+B ilə işarə olunur. Xüsusi halda, a11 a12 a13 + b11 b12 b13 = a11 + b11 a12 + b12 a13 + b13 a21 a22 a23 b21 b22 b23 a21 + b21 a22 + b22 a23 + b23 Tərifdən aydındır ki, matrislərin toplanması yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələrinə malikdir, yəni eyniölçülü A, B və C matrisləri üçün A + B = B + A, A + ( B + C ) + (A + B ) + C münasibətləri doğrudur. Eyniölçülü A matrisi və O (sıfır) matrisi üçün həmişə A + O = A münasibəti doğrudur. Eyniölçülü A və B matrislərinin fərgi həmin ölçülü elə C matrisinə deyilir ki, onu B ilə topladıqda A-ya bərabər olsun: A = C + B. A və B matrislərinin fərgini A – B = C ilə işsarə edirlər. Aydındır ki, həmişə: A – A = O Verilmiş A =║ai j║ (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ...,n) matrisinin həqiqi λ ədədinə hasili, hədləri bi j = λ ai j (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ...,n) kimi təyin olunan B = ║bi j║ (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ...,n) matrisinə deyilir və B = λA( və ya B = Aλ ) ilə işarə olunur. Aydındır ki, ixtiyarı A, B matrisləri və həqiqi λ, μ ədədləri üçün ( λμ ) A = λ ( μA ), λ ( A + B ) = λA + λB, ( λ + μ )A = λA + μA xassələri doğrudur. Qeyd edək ki, A və B matrislərinin fərgini A + B = A + (-1 ) · B kimi də yazmaq olar. Bundan başqa ( A + B )* = A* + B * və (λA )* = λA* (2) sadə xassələri də doğrudur. Indi iki matrisin hasilinin təyin edək. (m · n) – ölçülü A =║ai j║ (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ...,n) matrisinin (n · p) – ölçülü B = ║bi j║ matrisinə hasili hədləri ci j i k bk j (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ..., p) (3) kimi təyin olunan ( m · p) ölçülü C = ║ci j║ (i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ...,p) matrisinə deyilir və C=AB ilə işarə olunur. Tərifdən aydındır ki, istənilən ölçülü iki matrisi vurmaq olmaz. A matrisini o zaman B matrisinə vurmaq olar ki; A-nın sütunlarının sayı B-nın sətirlərinin sayına bərabər olsun. Xüsusi halda, a11 a12 · b11 b12 = ( a11 b12 + a12b21 ) ( a11b12 + a12b22 ) a21 a22 b21 b22 ( a21b11 + a22b21 ) ( a21b12 + a22b22 ) Deməli, AB və BA hasillərinin ikisinin də eyni zamanda təyin olunması üçün A-nın sütunlarının sayı B-nın sətirlərinin sayına və A-nın sətirlərinin sayı B-nın sütunlarının sayına bərabər olmalıdır. A və B matrisləri eynitərtibli kvadrat matrislər olduqda AB və BA hasilləri də eynitərtibli kvadrat matrislər olar. Xüsusi halda, hər bir kvadrat A matrisini özü-özünə vurmaq olar. Bu halda həmin matrisin kvadratı, kubu və s. alınır: A·A=A2, A·A·A=A·A2=A3, ... Bundan başqa, a1 a1x1 a2x2 … a1xn a2 a2x1 a2x2 … a2xn … · x1, x2, ..., xn = . . . . . . an anx1 anx2 … anxn , a11 a12 ... a1n x1 a11x1 = a12x2 + ... + a1nxn AX = a21 a22 ... a2n · x2 = a21x1 = a22x2 + ... + a2nxn . . . . . . . … . . . . . . . . . . . . . . an1 an2 ... ann xn an1x1 = an2x2 + ... + annxn . Qeyd edək ki, eynitərtibli iki A və B kvadrat matrislərinin hasili üçün yerdəyişmə xassəsi doğru olmaya da bilər. Doğrudan da, A = 0 1 və B = 0 1 0 0 0 0 matrisləri üçün AB = 1 0 və BA = 0 0 0 0 0 1 yəni AB = BA. Buradan aydın ki, matrisləri vurarkən onların yerini dayişmək olmaz. Lakin istənilən kvadrat A matrisi ilə eynitərtibli olan I vahid və O sıfır matrislərinin hasili üçün həmişə yerdəyişmə xassəsi doğrudur: IA = AI = A (4) OA = AO = O (5) (4) bərabərliyi göstərir ki, vahid I matrisinin həqiqi vahid ədədinin uyğun xassəsinə vardır. Məsəslən, ixtiyari A, B, C matrisləri ( lazım olan ölçülü ) və həqiqi λ ədədi üçün (λA)B = A(λB) = λ(AB), (A+B)C = AC + BC C(A+B) = CA + CB A(BC) = (AB) · C bərabərlikləri doğrudur. Eyni zamanda, (AB)* = B* · A* (6) 2. Determinantın tərifi və əsas xassələri. ►Əvvəlcə ikitərtibli (1) matrisinə baxaq. Bu matrisin elementlərindən düzəldilməş. a11 a22 – a12 a21 = (2) kimi işarə olunur. (1) matrisinin (2) determinantını ∆(A2) və ya det A2 ilə işarə edirlər. Üçtərtibli a11 a12 a13 A3 = a21 a22 a23 (3) a31 a32 a33 matrisinin elementlərindən düzəldilmiş. a11 a22 a33 + a21 a23 a31 +a21 a32 a13 – a13 a22 a31 – a12 a21 a33 – a11 a23 a32 (4) ifadəsinə həmin matrisin determinantı (və ya üçtərtibli determinant) deyilir və ∆(A3) = (5) ilə işarə olunur. Beləliklə, Bu bərabərliyin sağ tərəfindəki (4) ifadəsinə (5) determinantını açılışı (və ya qiyməti) deyilir. Verilmiş determinantın qiymətini tapmaq üçün onun bərabər olduqu (4) ifadəsini hesablamaq lazımdır. Matrislər kimi determinantlar da sətir və sütunlardan ibarətdir. Ikitərtibli determinantın iki sətri və iki sütunu, üçtərtibli determinantın isə üç sətri və üç sütunu vardır. Determinantı təşkil edən ai j ədədləri onun elementləri adlanır. Determinantın hər hansı elementinin olduğu sətir və sütun üzərindən düz xətlər çəkdikdə yerdə qalan elementlər ( nisbi vəziyyətlərini dəişmədən) bir determinant (tərtibi verilmiş determinantın tərtibindən bir vahid az olan) əmələ gətir. Bu determinanta həmin elementin minoru deyilir. ai j elementinin minorunu Mi j ilə işarə edirlər. Mi j ilə işarə minorunun (-1)i+j vuruğu ilə hasilinə ai j elementinin cəbri tamamlayıcısı deyilir və Ai j = (-1)i+j Mi j ilə işarə olunur. İkitərtibli (2) determinantının a11 elementinin minoru M11 = a22 cəbri tamamlayıcısı isə A11 (-1)1+1M11 = a22; üçtərtibli (5) determinantının a13 və a23 elementlərinin minoru uyğun olaraq M13 = və M23 = cəbri tamamlayıcıları isə A13 = (-1)1+3 və A23 = (-1)2+3 T e o r e m 1. Hər bir hər hansı bir sətir və ya sütun elementlərinin öz cəbri tamamlayıcıları ilə hasillərinin cəminə bərabərdir. Teorem üçtərtibli determinantı ikitərtibli determinantlar vasitəsilə, ikitərtibli determinantı isə birtərtibli determinantlar vasitəsilə təyin etməyə imkan verir. Bu qayda ilə dörd, beş və s. tərtibli determinantları da ardıcıl olaraq təyin etmək olar. Məsələn, dördtərtibli a11 a12 a13 a14 A4 = a21 a22 a23 a24 a31 a32 a33 a34 a41 a42 a43 a44 matrisinin ∆(A4) determinantını (dördtərtibli determinantı) ∆(A4) = a11 A11 + a12 A12 + a13 A13 + a14 A14 (6) kimi təyin etmək olar. Burada A11, A12, A13 və A14 kəmiyyətləri dördtərtibli ∆(A4) = (7) determinantının 1-ci sətir elementlərinin üçtərtibli determinantlar vasitəsilə ifadə olunan uyğun cəbri tamamlayıcılarıdır. (7) determinantını başqa sətir və ya sütun elementləri üzrə ayrılışlar vasitəsilə də təyin etmək mümkündür. Bu mülahizələr əsasən n-tərtibli determinanta aşağıdaki kimi tərif vermək olar. T ə r i f. (˃1) – tərtibli a11 a12 ... a1n An = . . . . . . an1 an2 ... ann matrisinin a11 a12 ... a1n ∆(An) = . . . . . . . an1 an2 ... an determinantı (n-tərtibli determinant) k+1a 1k M 1k və ya ∆(An) = ədədinə deyilir. Burada M1k ilə An matrisinin 1-ci sətrini və k - nömrəli sütunu pozmaqla alınan (1-n) - tərtibli matrisin determinantı işarə olunmuşdur. Yuxarıda isbat olunan teorem göstərir ki, iki və üçtərtibli determinantlara əvvəlcə verdiyimiz təriflər bu təriflə n=2 və n=3 olduqda ekvivalentdir. Həmin teorem n-tərtibli determinantlar üçün də doğrudur: T e o r e m 2. n-tərtibli ∆(An) determinantı və istənilən i (1 ≤ i ≤ n) və j (1 ≤ j ≤ n) üçün (8) və k+j a k j M k j (9) bərabərlikləri deyilir. (8) bərabərliyinə ∆(An) determinantının i – nömrəli sətir elementləri üzrə ayrılışı, (9) bərabərliyinə isə onun j – nömrəli sütun elementləri üzrə ayrılışı deyilir. Misal 1. Vahid matrisin determinantə vahidə bərabərdir. Doğrudan da, İ2 = olduqda ∆(İ2) = = 1, İ3 = olduqda ∆(İ3) = = 1, İn= 0 1 ... 0 . . . . . . 0 0 ... 1 olduqda ∆(İn) = ∆(İn-1) = ∆(İn-2) = ... = ∆(İ2) = 1. ►Determinantın tərtibi artdıqca onun elementlərinin və hədlərinin sayı artır. |

http://kompy.info/reja-maydalagich-turlari.html

Reja: Maydalagich turlari

| Reja: Maydalagich turlari | bet | 1/3 | Sana | 22.02.2024 | Hajmi | 216,92 Kb. | | #160989 | Bog'liq Reja Maydalagich turlari-fayllar.org Reja: Maydalagich turlari Mexanik maydalagichlarni ish unumdorligini xisoblash. Reja: 1. Maydalagich turlari. 2. Mexanik (jag'li) maydaligichlar haqida ma'lumotlar. 3. Jag'li maydaligichlarni ish unumdorligini xisoblash. 4. Xulosa. Maydalash jarayonlaridagi kabi shu jarayonlar uchun ishlatiladigan mashinalar ham maydalagichlar va tegirmonlarga bolin adi.Ishlash tarziga ko‘ra maydalagichlar jag‘li (shchekali) material ezish, sindirish va qisman ishqalash ta’sirida ikkita jag‘lar dam-badam bir-biriga yaqinlashganda maydalanadi (2 -a rasm); konusli (ikkita konussimon sirt orasida material ezilib, bukilib qisman ishqalanib maydalanadi), konuslardanbiri ikkinchisiga nisbatan ekssentrik tarzda harakatlanib, materialni uzluksiz maydalaydi (2 -b rasm), valkali (juvali) maydalagich ezib ishqalab ishlaydigan (2 -d rasm), zarbiy, ular o‘z navbatida bolg‘ali (2-e rasm), rotorli (2 -f rasm) xillarga b o ‘linadi. Bolg‘ali maydalagichlarda m aterial asosan o ‘rnatilgan sham irli bolg‘alaming zarbi ta ’sirida, shuningdek, ishqalanib maydalanadi. Rotorli maydalagichlarda rotorga biriktirib mahkamlangan savagichlar materialga zarb bilan urilishi, material qaytargich plitalarga urilishi va material bolaklarining bir-biriga urilishi natijasida maydalanadi. Maydalagichlar va tegirmonlarda maydalanadigan materialga ish organi bevosita ta ’sir etishi natijasida mexanik maydalash yuz beradi. M ateriallami elektr, gidravlik ta ’sir, ultratovush tebranishlari, tez almashinadigan yuqori va past haroratlar, lazer nurlari, suv oqimi energiyasidan foydalanib maydalash usullari ishlab chiqilmoqda. M ateriallami maydalash uchun moljallangan mashinalaming xillari turli-tum an b o ‘lishiga qaramay,bumashinalar qoniqtirishi lozim b o ‘lgan umumiy talablar mavjud: oddiy tuzilishi, xizmat ko‘rsatish qulayligi va xavfsizligi, yediriladigan detallaming iloji boricha kam b o ‘lishi va ulaming oson almashtiriluvchanligi, ta ’sir kuchlari yo‘l qo'yilgandan oshib ketganda ishga tushadigan himoya qurilmalarining mavjudligi, shovqin, titrash va havoning changlanganligi b o ‘yicha sanitariya-gigiyena m e’yorlariga rioya qilinishi. | | |

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#FƏSİL_4._AVTOMOBİLLƏRİN_TEXNİKİ_DİAQNOSTİKASI_88

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/m-i-memmedov-v-t-agayev.html?page=2

M. İ. MƏMMƏdov V. T. AĞAyev - bet 2

GİRİŞ İnsan cəmiyyətinin tarixində müəyyən elmi kəşflər və ixtiralar nəinki onun gedişatına güclü təsir göstərmiş hətta sivilizasiyanın inkişafına (köklü dəyişməsinə) səbəb olmuşdur. Bunlara misal olaraq ilk mühərrikin ixtirasını, elektrikləşmənin kəşfini, atom enerjisinin əldə edilməsini, radionun ixtirasını və s. göstərmək olar. Belə elmi kəşflərin və ixtiraların nəticəsində istehsal prose- sinin xarakterində və məişətdə baş verən kəskin dəyişiriklər pro- sesi elmi-texniki inqilab kimi qiymətləndirilir. XX əsrin ikinci yarısında kompüter texnikasının yaranması və sürətli inkişafı elmi-texniki inqilabın mühüm faktorarından biri- dir. Bu prosesi şərti olaraq üc mərhələyə bölmək olar. Birinci mərhələ 1945-ci ildə ilk elektron hesablama maşınının yaradılması ilə başlayır. Təqribən 30 il ərzində (1970-ci illərə- dək) kompüterlər məhdud sayda insanlar tərəfindən əsasən elmi və istehsalat sahələrində istifadə edilmişdir. Ikinci mərhələ 1970-ci illərdən fərdi kompeterərin yaradılması ilə əlaqədardır. Bu mərhələdə kompeterlər daha geniş tətbiq sa- həsi qazandı. Belə ki, kompüterlərdən nəinki elm və istehsalatda, həmçinin xidmət və məişət sahəsində də geniş istifadə edilməyə başladı. Artıq kompüterlər adi məişət cihazları-radio, televizya, maqnitafon və kimi evlərə daxi oldu. Ücüncü mərhələ internetin-qlobal kompüter şəbəkəsinin yaradılması ilə başlayır. Internetin yaranması kompü- terləri çox geniş informasiyaya açılan pəncərəyə çevirdi. Bu isə “geniş infor- masiya dünyası” hüpergeniş məkan” an- layışlarının yaranmasına səbəb oldu. İnternetin geniş yayılması çox vacib sosial problemi – müxtəlif ölkələrdə və qitələrdə, bö- yük şəhərlərdə və ucqarlarda yaşayan insanlar arasında “infor- masiya qeyribərabərliyi” problemini həll etmiş oldu. Internetin inkişafı tam mənada insan sivilizasiyasının tarixində “informa- siya yönümlü cəmiyyətin” yaranması mərhələsinə keçildiyini de- məyə əsas verdi. İnsanlar hər gün telefon şəbəkəsindən istifadə edir, dünyanın müxtəlif nöqtələri ilə informasiya mübadiləsi edir. Kompüter şəbəkələri də bu mənada bir texnoloji inkişafdır. |

http://kompy.info/m-i-memmedov-v-t-agayev.html?page=5

İNTERNETİN XİDMƏTLƏRİ - M. İ. MƏMMƏdov V. T. AĞAyev

İNTERNETİN XİDMƏTLƏRİ Ümumdünya hörümçək toru Ümumdünya hörümçək torunun yaranma tarixi. Ser Timoti Con Berners-Li (ing. Sir Timothy John "Tim" Berners-Lee; d. 8 iyun 1955) - Böyük Britaniyalı mühəndis, kompyuter mütəxəssisi və MIT professorudur. World Wide Web-in yaradıcısı hesab olunur. O, internetin inkişafını müşahidə və ona nəza- rət edir. Oksford universitetində oxuduğu illər- də Berners-Li öz dostları ilə birlikdə hakerlik ilə məşğul olur və buna görə tutulurlar, həm- çinin universitetin kompüterlərindən istifadə etmək hüququndan məhrum edililər. O, ümumdünya hörümçək torunun yaradılması üçün Enquire sisteminin əsasını təşkil edən ideyadan istifadə edib. Tim Berners-Lee 1989 'da HTML işarələmə dilini inkişaf etdirərək Dünya Səviyyəsində Şəbəkə (WWW) olaraq da təyin olunan məlumat paylaşma sistemini qurmuş olan kompüter profesorudur. İlk veb sayt http://info.cern.ch adlanır və 1991-ci il avqust ayının 6-da yaradılıb. Sayt WWW (World Wide Web), səyyahlar və server sazlamaları haqqında izahedici informasiya- dan ibarət idi. Sayt, həmçinin ilk veb kataloq sayılır. 1994-cü ildə Tim Berners-Li Massaçusets Texnologiya universitetində World Wide Web Konsorsiumunun (W3C) əsasını qoyub. Bu xidmət növü qısaca olaraq WEB adlanır, internetin ən vacib və geniş yayılmış xidmət növlərindəndir. Bu xidmət növü hipermətn texnoloqiyasına əsaslanır. Bu xidmət vasitəsilə adi mətnlərin, hipermətnlərin, qrafık və multimedia tipli informasiya- nın, proqram kodlarının və s. şəbəkədə yerləşdirilməsini, axtarı- şını, ötürülməsini və baxılmasını təmin etmək mümkündür. WEB xidmətindən istifadə etmək çox asan və rahatdır. WEB resursları WEB-saytlar və WEB-səhifələr şəklində təs- vir olunurlar. Bir saytdan digərinə və ya bir saytin bir səhifədən digər səhifəsinə, o cümlədən, saytın konkret elementlərinə keç- mək üçün «keçid» (link) adlanan mexanizmdən istifadə edilir. WEB-sənədlərini tərtib etmək və onlann axtarışını asanlaşdırmaq üçün HTML(Hyper Text Markup Lanquage) adlı xüsusi dil is- tifadə olunur. HTML – HyperText Markup Language. Hiper- mətn koduna malik olan fayllar (.htm) və (.html) genişləndirməsi ilə göstərilir. HTML Internetin fundamental baza texnologiyası- dır. Çox sadə bir dil sayılır. Brauzerin oxuya biləcəyi hər hansı sənədi və ya səhifəni yaratmaq üçün xüsusi hipermətn dilidir. HTML veb-səhifənin növünü və funksiyasını təyin edən des- kriptorlar əsasında yaradılmış dildir. Deskriptor (teq) – kodlaş- dırılmanın əsas elementi kimi HTML standartında qəbul olunmuş işarələrdir. Bütün Web qovşaqlarda toplanmış və Internetə qoşulmuş kompyuterlərin ekranlarında göstərilən sənədlər HTML proqram kodunda yazılırlar. HTML – səhifələrdə mətn bloklarının, təs- virlərin yerləşdirilməsinə, cədvəllərin qurulmasına, sənədin və sənəddəki mətnin rənglərinin seçilməsinə, multimediya element- lərinin əlavə edilməsinə, hiperistinadların və bütün bu elementlər arasında əlaqələrin yaradılmasına imkan verir. HTML dilinin köməyilə yaradılan səhifələr və onlann tərkib hissələri olan «keçidlər» (liriklər) İNTERNET-dəki bütöv infor- masiya toplusunu təşkil edir. «Keçidlər» səhifədə adətən başqa rənqlə (məsələn, göy rənglə) seçilir və altından xətt çəkilir. Keçid əməliyyatı «keçidin» üzərində mausun düyməsini bir dəfə basmaqla yerinə yetirilir. HTML dili vasitəsilə hazırlanmış WEB-səhifələr «WEB- browser» (WEB-brouzer, yəni WEB-ə baxış) və ya «İNTERNET Explorer» (İNTERNET bələdçisi) adlanan proqramların kö- məyilə oxunurlar. Brauzer (ing. Browser), daha dəqiq desək Veb brauzer - istifadəçilərin veb-serverlər üzərindəki HTML səhifə- lərini açmasına imkan verən proqram təminatıdır. Bu proqram təminatları Azərbaycan dilində bəzən Veb səyyah da adlandırılır. Web browser - internet saytlarını seyr etmək üçün lazım olan proqram təminatıdır. Dünyada çoxlu brauzer proqramları möv- cuddur. Hər bir proqramın da özünəməxsus özəllikləri var. Win- dows əməliyyat sistemi olan hər bir kompüterdə İnternet Exp- lorer proqramı olur. Bununla yanaşı digərlər proqramlardan da istifadə etmək olar Şəkildə ən çox istifadə edilən doqquz brauzerin təsviri verilir. Sək.2.1. Ən cox istifadə edilən brouzerlər Bu proqramlar WEB-səhifələrlə HTTP (ing.- Hyper Text Transfer Protocol-Hipermətnlərin ötürülməsi Protokolu) adlanan xüsusi protokol vasitəsilə əlaqə yaradırlar. HTTP– İnternet şəbəkəsində istifadə olunan protokoldur. HTTP veb- səhifələri İnternetdən çağırmaq üçün bir mexanizmdir1. HTTP-nin əsasını URL ünvanı təşkil edir. URL (ing. Uniform Resource Locator) — faylın və ya resursun Web-də yerləşdiyi ünvanı və ya yeri göstərir. URL İnternetdə yerləşən bütün verilənlərlə əlaqə saxlamağa imkan verir, yəni İnternetdə yerləşən hər bir fayl və ya resurs 1 http://az.wikipedia.org/wiki/HTTP identifikasiya edilir: URL serverdə istifadə olunan protokolun adı ilə başlayır: http:// URL ünvanı bir neçə hissədən ibarətdir: protokol, host və sənədin yerləşdiyi qovluğu göstərən yol. Məsələn, URL ünvanı aşağıdakı şəkildə ola bilər, məsələn: |

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#Ə_146_DƏBİYYAT_144__Professor_ƏLƏKBƏROV_CABBAR_QAFAR_oğlu_Professor_ƏLİYEV_QURBAN_İSA_oğlu__AVTOMOBİLLƏRİN_TEXNİKİ_İSTİSMARI

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#UniPrint

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#Daşımaların_etibarlı_olması

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html#MÜNDƏRİCAT

Cabbar əLƏKBƏrov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir G İ Rİ Ş Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin. Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür. Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir. Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi. A 3 vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir. Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır: - Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir. - Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur. - Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s. Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur. A 4 4 vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir. "Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir. "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir. B 5 irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s. Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir. Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var. Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa. Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300.

http://kompy.info/m-i-memmedov-v-t-agayev.html?page=6

http://www.science.az - M. İ. MƏMMƏdov V. T. AĞAyev

burada <,> -işarələrindən adın tərkib hissələrini ayırmaq üçün, [,] -mötərizələrindən isə onların içərisindəkilərinin vacib olma- masını göstərmək üçün istifadə edilmişdir. İNTERNET-də ünvanlaşdırma inzibati və ya ərazi prinsipləri ilə aparılır. Hər iki halda yuxarı səviyyənin domeni standart qəbul olunmuş adla göstərilir. Məsələn, inzibati prinsiplə ünvanlaşdırılmada yuxarı səviyyənin (Funksional domenlər) domen adları belə ola bilər: edu- təhsil idarələri; 1 http://az.wikipedia.org/wiki/URL mıl- hərbi müəssisələr; gov- dövlət təşkilatları; net – şəbəkə; com – kommersiya təşkilatları; org - təşkilatlar. int-beynəlxalq təşkilatlar Ərazi prinsipi ilə ünvanlaşdırmada (Milli domenlər)isə yuxarı səviyyənin iki simvoldan ibarət standart domen adları belə ola bilər: az-Azərbaycan tr-Türkiyə de-Almaniya ru-Rusiya ch-Isveçrə uk- Böyük Briyaniya fr-Fransa ca-Kanada Domen ünvanlaşdırma sistemi (ingiliscə: Domain Name Sistem- DNS) İNTERNET ünvanlar fəzasının iyerarxik təşkili metodudur. "Domain" Fransız sözü olaraq, orta əsirlərdə, Fransa şahının və ya hər hansı bir zadəganın mülkiyyətinə(daşınmaz əmlak) deyilirdi. Bu gün isə domain – İnternet şəbəkəsində domen, adlar fəzasının unvanıdır. Yenə də keçmişdə olduğu kimi hər hansı mülkə, yəni indi virtual mülkə sahib olmaq üçün özəl seçilmiş domen adına malik olmalısınız. Domen ad dedikdə domenin simvolik adı nəzərdə tutulur. Domen ad bir domen daxilində istənilən hərf və rəqəm birləşməsi ola bilər. Domenin tam adı nöqtə ilə ayrılmış bütün domenlərin adlarından təşkil olunur və İnternetdə nəşr edilmış hər hansı veb-saytın ünvanını göstərir. İNTERNET adları DNS serveri vasitəsilə rəqəm for- masında ifadə olunan həqiqi ünvanlara çevrilir. Həmin ünvanlara İP (İnternet Protocol) ünvanları deyilir. DNS serveri əks çevirməni də, yəni İP ünvanını domen adına çevirnəni də aparır. WEB-saytların (səhifələrin) HTML kodunda yığılması üçün aşağıdakı redaktorlardan (proqramlardan) istifadə etmək olar: NETSCAPE COMPOSER, HOTDOG, MS FRONTPAGE və s. WEB-sayt bir-biri ilə əlaqəli olan və eyni birWEB-serverdə yerləşən bir və ya bir neçə WEB-səhifəsindən ibarət olur. WEB- səhifə WEB-saytın ayrıca bir hissəsi olub, «.htm» və ya «.html» genişlənməsi ilə təyin olunan mətn faylıdır. İNTERNET şəbə- kəsinin bir qovşağı olan WEB-server bu faylların fiziki olaraq saxlanılmasını və istifadəçilərə çatdırılmasını həyata keçirir. Fayllarda mətni informasiya və bu informasiyanın WEB-brouze- rin pəncərəsində necə təsvir olunmasını müəyyənləşdirən HTML- kodlar saxlanılır. Digər tip-qrafiki, audio,video- informasiya WEB-səhifəyə daxil olmur və ayrıca olaraq «.gif», «.jpg», «.mid», «.mp3», «.avi» genişlənmələri ilə təyin olunan fayllarda saxlanır. HTML-kodda yalnız bu fayllara aparan yol göstərilir. Ünvanı bəlli olmayan WEB-saytları mövzuya görə axtarıb tapmaq üçün informasiya-axtarış sistemlərindən istifadə edilir. Hipermüraciət - İnternetin müxtəlif resursları arasında müraciətdir. World Wide Web (Dünyəvi Hörümçək toru) sözü haradan meydana gəlmişdir. World Wide (dünyəvi) - Web kompüterlər Internetə qoşularaq bütün dünyanı təmin edir. Web - ( hörümçək toru) kimi bu kompüterlərdə informasiyanı birləşdirir. Web - qlobal multimediya kommunikasiya sistemi olaraq, informasiyanın ötürülüməsinin yeni üsuludur. Hipermətn - hipermüraciətləri istifadə edən elektron sənəddir. İstənilən növ sənəd, biznes plan və yaxud bədii əsər və s. hipermətn ola bilər. Hipermətnlərdə hər hansı bir söz ilə digər bir infomsiya mənbəyi arasında əlaqə (hipermüraciət) yaradıla bilər . Hipermüraciət mətndə izahı tələb oluna bilən sözlər olurlar. Onlar elektron sənəddə seçilirlər (diqər rənqlə, qalın şriftlə və s.). İstifadəçi kursoru həmin sözün üzəri ilə yerləşdirdikdə kursor əl formasına çevrilir. Bu zaman mausun sol düyməsini basdıqda istifadəçi hipermətnə müraciət edir, həmin sözlə əlaqədar informasiya əldə edir. Hipermediya - hipermətnin geniş imkanlı formasıdır. Hipermediya sənədi qrafika, foto, audio və video yazılar ilə canlandırır. Əlbəttə ki, hər hansı bir şəxs tarixi abidə, elmi əsər və s. haqqında Web səhifə yaratdıqda onun istifadə etdiyi qrafi- ka, şəkil, musiqi həmin sənədi daha effektiv edir . Web-in geniş proqram təminatı imkan verir ki, hipermediya sənədi digər kom- püterlərdə qorunaraq, müxtəlif müəlliflər tərəfindən yaradılmış sənədə myraciəti təşkil etsin. Məsələn, müəllif hipermətnlə məqalə yaradır. Bu zaman həmin məqaləyə, digər mənbələrdən müraciət edilir. Həmin müraciət vasitəsilə müxtəlif ölkələrdə yerləşən kompüterdəki hipermətnlər arasında əlaqə yaralıdır. Elektron poçt Elektron poçt - (Electronic Mail və ya E-Mail) hazırkı dövr- də insanlar arasında ən çox yayılmış ünsiyyət növüdür. Bu ünvan bir neçə saniyə ərzində İnternet şəbəkəsinin yerləşdiyi istənilən yerə nəinki mətn, veb-səhifə, hətta məktub halında olan istənilən faylı göndərməyə imkan verir. ABŞ və Avropadan başlayaraq bu rabitənin adı "e-mail" və ya "email" formasında yazılır. Elektron ünvanla işləyərkən SMTP və POP3 protokolla- rından istifadə edilir. SMTP protokolu məktubun göndərilməsinə, POP3 protokolu isə məktubun çatdırılmasına cavabdehdir. Gön- dəriləcək poçt "elektron poçt qutusuna" yazılır. Bu poçt serverin daimi yaddaşında yerləşən kataloqdur və ona yalnız həmin poçt qutusunun abonenti daxil ola bilər. Abonent serverə müraciət edərkən poçtu oradan çıxarır, poçt qutusundan çıxarılan məktub serverdə saxlanılmır. Elektron məktubların ünvanı DNS sistemlərində qəbul olun- muş ünvanlardan fərqlənir. Yazılış qaydası: abonent@ünvan - @ ("ət" və ya "doq") işa- rəsi kompyuterə məktubun göndərildiyi server ünvanı ilə abo- nentin adını ayırmağa kömək edir. Burada abonent dedikdə hə- min serverin məktubu köçürəcəyi şəxsi kataloq nəzərdə tutulur. Bu kataloq serverdə istifadəçinin ora daxil olana və ya saxlama müddəti qurtarana qədər qalır. Abonentin adını istifadəçi özü seçir. Sonra o poçt ünvanının qeydiyyatını keçirir və proqram təminatını nizamlayır. Bütün bu əməliyyatlardan sonra elektron ünvanla işləmək olar. Müasir dövrdə ən geniş yayılmış poçt hostinq serverləri kimi Gmail.com, Yahoo!, Hotmail tanınır. MDB məkanında isə Yandex, Mail.ru, Rambler kimi p oçt servisləri məşhurdur1. İlk e-mail tam 40 il əvvəl göndərilmişdi. E-mail internetin də yayılmasıyla insan həyatındakı əhəmiyyətini olduqca artırmış vəziyyətdə. Artıq, əvvəlki kimi məktublar qalmamış hər şey e- mail sayəsində elektronik hala çevrilmişdi. Son zamanlarda sosial şəbəkələrdəki mesajlaşma xüsusiyyətləri e-mailin istifadəsini azaltsa da e-mail hələ əhəmiyyətini qorumaqda. İlk e-mail də bir çox texnoloji yeniliklərin başlanğıcı kimi əsgəri işlərdən ötəri çıxmış. 1960-cı illərin sonlarında hərbi sistem üçün sistemlər inkişaf etdirməyə çalışan Rels Tomlinson ilk olaraq 1971-ci il Oktyabr ayında iki kompüter arasında fayl alveri göndərməyi bacarmışdı. Tomlinson, The Times qəzetinə isə "İlk e- maildə nə yaz- dığını mən da xatırlamıram. Yalnız aralarında bir metr məsafə olan iki kompüter arasında edilən fayl transferi idi. Mesajlaşma üçün kiçik bir addım idi, insanoğlu üçün isə böyük bir sıçrama." dediyini söylədi. Ayrıca "@" işarəsini də icad edən adam olaraq Tomlinson tarixə keçmişdir. Alıcı ilə kompüter və ya şəbəkələri ayırmaq üçün bir simvol axtarışına girən Tomlinson sonunda @ sim- volunda qərar etmişdir. E-mail isə 1990-cı illərə qədər böyük bir inkişaf qazanma- mışdı. İnternetin 90-cı illərdə yayılmasıyla birlikdə e-mail çox əhəmiyyətli nöqtələrə gəlmiş olmaqdadır. Belə ki, Amerikanın 1 http://az.wikipedia.org/wiki/Elektron_po%C3%A7t Kaliforniya Universiteti, Berkeleyin 2001-də açıqladığı rəqəmlər bizə e-mailin inanılmaz statistikalarını göstərdi. Araşdırmaya görə 2001-ci ildə gündə ortalama 31 milyard e-mail göndə- rilməkdə idi. 2008-ci ildə isə bu rəqəm 170 milyarda qədər çatdı. E-mailin bu yüksəlişi isə hələ dayanmış vəziyyətdə deyil. 2010- cu ildə gündəlik e-mail göndərilmə nisbəti isə 294 milyard idi. Elektron poçtun yayılması XX əsrin 80-cı illərinin ortala- rında fərdi kompüterlər meydana gəldikdən sonra kəskin şəkildə sürətləndi. Elektron poçt (E-mail) - İNTERNET istifadəçilərinin ən çox istifadə etdiyi xidmətlərdən biridir. Elektron poçt vasitəsilə ani bir zamanda bütün dünya miqyasında istənilən şəxslə (kompü- terlə) məktublaşmaq olar. Bu xidmətdən istifadə etmək üçün hər bir şəxsin elektron poçt ünvanı olmalıdır. Həmin ünvanı kompu- terin İNTERNET-lə əlaqəsini təşkil edən provayder təqdim edir. Bu xidmət tam pulsuzdur. İNTERNET-ə qoşulan hər bir şəxs bu xidmətdən istifadə etmək üçün özünə elektron poçt ünvanı götürə bilər. Elektron poçt ünvanı əməliyyat mühitindən asılı olaraq DNS üslubunda (WINDOWS mühitində) və ya aşkar ünvanlaşdırma üslubunda (UNİX mühitində) tərtib edilə bilər. Domen ünvanlaş- dırma üslubunda qurulan elektron poçt ünvanı ümumi şəkildə belə yazılır:

http://kompy.info/m-i-memmedov-v-t-agayev.html#Rəy_verənlər

M. İ. MƏMMƏdov V. T. AĞAyev

Аzərbаycаn Respublikаsı Kənd Təsərrüfаtı Nаzirliyi Аzərbаycаn Dövlət Aqrar Universiteti M. İ. MƏMMƏDOV V.T.AĞAYEV N.M.BAYRAMOVA İNTERNET XİDMƏTLƏRİ Azərbaycan Respublikasi Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının “informatika və kompüter texnologiyası” bölməsinin 03.07.2014-cü il tarixli iclası- nın qərarı ilə təsdiq edilmişdir (Əmr №765 ) GƏNCƏ – 2014 L – 104 Аz – 2014 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03.07.2014-ci il tarixli 765 saylı əmri ilə qrif verilmişdir. M.İ.MƏMMƏDOV, V.T.AĞAYEV, N.M.BAYRAMOVA– İnternet xidmətləri. (Dərs vəsaiti). ADAU nəşr., 2014. –səh Rəy verənlər: Azərbaycan Texnologiya Universitetinin İnformatika və telekommunikasiya kafedrasının müdiri, prof., fizika- riyaziyyat elmləri doktoru S. Q.Verdiyev Gəncə Dövlət Universitetinin İnformatika kafedrasının müdiri dosenti, fizika-riyaziyyat elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Ə.Ə. Aslanov Dərs vəsaitindən ali təhsil müəssisələrinin informasiya texnologiyaları və sistemləri mühəndisliyi, kompüter mühəndisliyi, kompüter elmləri, informatika və riyaziyyat ixtisaslarının tələbələri, müəllimlər və mütəxəssislər istifadə edə bilərlər. Rəy və təkliflərini bildirən oxuçularımıza təşəkkürümüzü bildiririk. [email protected] -qrifli nəşr © “Araz-M poliqrafiya” MMC, 2014 ©. M.İ.MƏMMƏDOV, V.T.AĞAYEV, N.M.BAYRAMOVA KOMPÜTER ŞƏBƏKƏLƏRİNƏ GİRİŞ Kompüter şəbəkələrinin inkişaf mərhələləri İnsan cəmiyyətinin tarixində müəyyən elmi kəşflər və ixtiralar nəinki onun gedişatına güclü təsir göstərmiş hətta sivilizasiyanın inkişafına (köklü dəyişməsinə) səbəb olmuşdur. Bunlara misal olaraq ilk mühərrikin ixtirasını, elektrikləşmənin kəşfini, atom enerjisinin əldə edilməsini, radionun ixtirasını və s. göstərmək olar. Belə elmi kəşflərin və ixtiraların nəticəsində istehsal prosesinin xarakterində və məişətdə baş verən kəskin dəyişiriklər prosesi elmi-texniki inqilab kimi qiymətləndirilir. XX əsrin ikinci yarısında kompüter texnikasının yaranması və sürətli inkişafı elmi-texniki inqilabın mühüm faktorarından biridir. Bu prosesi şərti olaraq üc mərhələyə bölmək olar. Birinci mərhələ (1950-1960). 1945-ci ildə ilk elektron hesablama maşınının yaradılması ilə başlayır. Təqribən 30 il ərzində (1970-ci illərədək) kompüterlər məhdud sayda insanlar tərəfindən əsasən elmi və istehsalat sahələrində istifadə edilmişdir. Çəkisinin ağırlığı, enerji tutumluluğuu və bahalığı ilk Elektron Hesablama Maşınlarından demək olar ki, yalnız paket rejimdə istifadə etməyə imkan verirdi (Şəkil 1.1.) alınması ilə məlumatların verilməsi proqramının hazırlanmasını nəzərdə tuturdu. Bu rejim informasiya daşıyıcısında məsələnin həlli proqra- mının hazırlığını nəzərdə tuturdu, EHM-ə proqram və verilənlər daşıyıcıdan daxil edilirdi və nəticələr də daşıyıcılara çıxarılırdı. Bu isə EHM-lə istifadəçilərin inkeraktiv rejimininin praktik olaraq reallaşmasına imkan vermirdi. Yəni istifadəçi öz əmrlərinə EHM-in reaksiyalarını görmürdü, və proqramın işinin son nəticəsi cavab şəklində daşıyıcıda alınırdı. |

http://kompy.info/m-i-memmedov-v-t-agayev.html?page=4

Şək.1.1. ARPANET şəbəkəsinin strukturu

Şək.1.1. ARPANET şəbəkəsinin strukturu Kompüterdən kompüterə informasiya ötürülməsinin ilk seansı 1969-cu ildə oktyabr ayında həyata keçirildi. Kompüterlərdən biri Los-Ancelesdə Koliforniya universitetində, ikincisi isə Sten- dford Tədqiqatlar institunda (520 km məsafədə) yerləşdiril- mişdir. İlk ARPANET şəbəkəsini yaradıcıları Con Postel, Stiv Kroker, Vint Serf olmuşlar. ARPANET layihəsinin məqsədi: tədqiqat müəssisələrini birləşdirmək, əlaqələndirmək (infor- masiya təminatı baxımından); kompüter kommunikasiyası sahəsində eksperimentlər apar- maq; nüvə hücumu şəraitində əlaqələrin yaradılması və saxlanması metodlərını öyrənmək. ARPANET layihəsi çərçivəsində iş paketlərin kommutasiyası ilə şəbəkələrin yaradılmasına əsaslanır. Bu şəbəkə növündə infor- masiya (məsələn xəbər) böyük olmayan paketlərə bölünür, həmin paketlər təyin olunmuş yerə çatana qədər səmərəli marşrut seçə- rək bir-birindən asılı olmayaraq müxtəlif şəbəkələrdə yerini də- yişir. Sonda bütün paketlər final nöqtəsinə çataraq yenidən bir- ləşərək ilkin formanı alır. Bütün kompüterlərin eyni hüquqlu olması informasiyanın konkret bir kompüterdən asılılığını aradan qaldırır. Bu texnologiya hətta müharibə vaxtı belə kommunika- sıyaların işinin kəsilməsinə təminat verirdi. Əgər kommunikasiya xəttinin bir hissəsi sıradan çıxarsa, böyük olmayan paketlər digər işləyən xətlərə ötürülə bilər. ARPANET sistemi uzaq məsafədə olan kompüter mərkəzləri ilə əlaqələri yaradırdı. Bu sistem elektron poçtunun göndərilməsi və informasiya mübadiləsi üçün istifadə olunurdu. Sistem inkişaf edərək, 1983-cü ildə iki şəbəkəyə, ARPANET və MİLNET şəbə- kələrinə bölünür. MILNET səbəkəsi hərbi məqsədlər, ARPANET şəbəkəsi isə elmi tədqiqatlar məqsədi üçün nəzərdə tutulurdu. İki şəbəkə arasında informasiya mübadiləsi imkanı yaranır və bu birləşmə Internet adı ilə tanınır. 1980-ci ildə yeni şəbəkələr meydana gəldi. Məsələn, BITNET (Because It’s Time Network), CSNET (Computer Science Net- work) şəbəkəsi hesablama texnikası və proqramlaşdırma üzrə tədqiqatçıları birləşdirirdi. Sonralar bu şəbəkələr Internetə daxil oldu. İnternet qlobal şəbəkədə birləşmiş milyonlarala kompüter- ləri, proqramları, verilənlər bazalarını, fayl və insanları birləş dirən şəbəkələrdən ibarət şəbəkədir. Şək.1.2. İnternetin strukturu 80-ci illərin sonu 90-cı illərin əvvəli bu tip kommunikаsiyа- lаrın hərbi məqsədləri öz аktuаllığını itirməyə bаşlаdı və onun yerini fаntаstik sürətlə inkişаf etməyə bаşlаyаn аçıq dünyəvi şəbəkə - Internet tutdu. Indi аrtıq kompüter şəbəkələri vаsitəsilə informаsiyа mübаdiləsi üsulu dünyаnın hər bir yerində yаşаyаn insаnlаrın əsаs informаsiyа mənbəyi və mübаdilə vаsitəsinə çev- rilməkdədir. Informаsiyа məkаnı qlobаllаşdıqcа yeni tip «mühа- ribələrə» - informаsiyа mühаribələrinə (bu tip mühаribələr, hələlik lokаl şəkildə indi də gedir və аrtıq informаsiyа məkаnının özünün terrorçulаrı, mаfiyаlаrı və s. vаrdır) də gətirə bilər. Аzərbаycаndа bu teхnologiyаlаrın tətbiqi, tədqiqi və inkişаf etdirilməsi sаhəsində son illərdə çoхlu işlər görülür. 2002-ci ildə Аzərbаycаn Hökuməti və BMT-nin Inkişаf Proqrаmlаrı аrаsındа- kı bаşlаnmış işbirliyi respublikаmızdа Informаsiyа-kommunikа- siyа teхnologiyаlаrının inkişаfınа diqqətı аrtırmışdır. Bu, аrtıq həyаtа keçirilən "Informаsiyа-kommunikаsiyа teхnologiyаlаrının və onlаrın birinci mərhələdə tətbiqi üzrə milli strаtegiyа" lаyihə- sində özünü biruzə verir. Görülən işlərin nəticəsi kimi аşаğıdа- kılаrı göstərmək olаr: Respublikа təhsil sistemi üçün Internet sаytı yаrаdılmışdır, Veb-səhifələrin pulsuz yerləşdirilməsi üçün server yаrаdılmış, Respublikа Internet məkаnı üçün böyük ахtаrış prosessoru yаrаdılmış və s. Əlbəttə, bunlar fаntаstik "E-məkаnın" kiçik bir zərrəsidir. Yахın gələcəkdə dünyəvi informаsiyа məkа- nının hər bir soydаşımız üçün də əlçаtаn olаcаğınа şübhə yoхdur. |

http://kompy.info/m-i-memmedov-v-t-agayev.html#GƏNCƏ_–_2014

M. İ. MƏMMƏdov V. T. AĞAyev

Аzərbаycаn Respublikаsı Kənd Təsərrüfаtı Nаzirliyi Аzərbаycаn Dövlət Aqrar Universiteti M. İ. MƏMMƏDOV V.T.AĞAYEV N.M.BAYRAMOVA İNTERNET XİDMƏTLƏRİ Azərbaycan Respublikasi Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının “informatika və kompüter texnologiyası” bölməsinin 03.07.2014-cü il tarixli iclası- nın qərarı ilə təsdiq edilmişdir (Əmr №765 ) GƏNCƏ – 2014 L – 104 Аz – 2014 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03.07.2014-ci il tarixli 765 saylı əmri ilə qrif verilmişdir. M.İ.MƏMMƏDOV, V.T.AĞAYEV, N.M.BAYRAMOVA– İnternet xidmətləri. (Dərs vəsaiti). ADAU nəşr., 2014. –səh Rəy verənlər: Azərbaycan Texnologiya Universitetinin İnformatika və telekommunikasiya kafedrasının müdiri, prof., fizika- riyaziyyat elmləri doktoru S. Q.Verdiyev Gəncə Dövlət Universitetinin İnformatika kafedrasının müdiri dosenti, fizika-riyaziyyat elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Ə.Ə. Aslanov Dərs vəsaitindən ali təhsil müəssisələrinin informasiya texnologiyaları və sistemləri mühəndisliyi, kompüter mühəndisliyi, kompüter elmləri, informatika və riyaziyyat ixtisaslarının tələbələri, müəllimlər və mütəxəssislər istifadə edə bilərlər. Rəy və təkliflərini bildirən oxuçularımıza təşəkkürümüzü bildiririk. [email protected] -qrifli nəşr © “Araz-M poliqrafiya” MMC, 2014 ©. M.İ.MƏMMƏDOV, V.T.AĞAYEV, N.M.BAYRAMOVA KOMPÜTER ŞƏBƏKƏLƏRİNƏ GİRİŞ Kompüter şəbəkələrinin inkişaf mərhələləri İnsan cəmiyyətinin tarixində müəyyən elmi kəşflər və ixtiralar nəinki onun gedişatına güclü təsir göstərmiş hətta sivilizasiyanın inkişafına (köklü dəyişməsinə) səbəb olmuşdur. Bunlara misal olaraq ilk mühərrikin ixtirasını, elektrikləşmənin kəşfini, atom enerjisinin əldə edilməsini, radionun ixtirasını və s. göstərmək olar. Belə elmi kəşflərin və ixtiraların nəticəsində istehsal prosesinin xarakterində və məişətdə baş verən kəskin dəyişiriklər prosesi elmi-texniki inqilab kimi qiymətləndirilir. XX əsrin ikinci yarısında kompüter texnikasının yaranması və sürətli inkişafı elmi-texniki inqilabın mühüm faktorarından biridir. Bu prosesi şərti olaraq üc mərhələyə bölmək olar. Birinci mərhələ (1950-1960). 1945-ci ildə ilk elektron hesablama maşınının yaradılması ilə başlayır. Təqribən 30 il ərzində (1970-ci illərədək) kompüterlər məhdud sayda insanlar tərəfindən əsasən elmi və istehsalat sahələrində istifadə edilmişdir. Çəkisinin ağırlığı, enerji tutumluluğuu və bahalığı ilk Elektron Hesablama Maşınlarından demək olar ki, yalnız paket rejimdə istifadə etməyə imkan verirdi (Şəkil 1.1.) alınması ilə məlumatların verilməsi proqramının hazırlanmasını nəzərdə tuturdu. Bu rejim informasiya daşıyıcısında məsələnin həlli proqra- mının hazırlığını nəzərdə tuturdu, EHM-ə proqram və verilənlər daşıyıcıdan daxil edilirdi və nəticələr də daşıyıcılara çıxarılırdı. Bu isə EHM-lə istifadəçilərin inkeraktiv rejimininin praktik olaraq reallaşmasına imkan vermirdi. Yəni istifadəçi öz əmrlərinə EHM-in reaksiyalarını görmürdü, və proqramın işinin son nəticəsi cavab şəklində daşıyıcıda alınırdı. |

http://kompy.info/movzu-1-microsoft-excel-cedvel-redaktoru-haqqnda-umumi-melumat.html

Mövzu 1: Microsoft Excel cədvəl redaktoru haqqında ümumi məlumat

Mövzu 1:Microsoft Excel cədvəl redaktoru haqqında ümumi məlumat 1.Microsoft Excel cədvəl redaktorunun təyinatı və təsnifatı 1987-ci ildə Microsoft firması Excel adlı cədvəl redaktoru işləyib hazırlamişdır.Hazırda onun Excel 8.0 for Windows 95/98, Excel-2000, Excel XP və digər versiyaları istifadə edilməkdədir. Excel əsasən mühasibat işlərində və iqtisadi hesablamalarda istifadə edilir.Elmi –texniki hesablamalarda Excel-in əhəmiyyətli rolu vardır.Bu istiqamətdə Excel-in əsas təyinatı aşağıdakılardır. 1.Böyük verilənlər kütləsi üzərində eyni tipli informasiyaların aparılması 2.Yekun hesablamaların avtomatlaşdırılması 3.Parametrlərin qiymətlərinin seçilməsi yolu ilə məsələlərin həlli,düsturların tabulyasiyası 4.Eksperiment nəticələrinin emalı 5.Parametrlərin optimal qiymətlərinin aparılması 6.Cədvəl tipli sənədlərin hazırlanması 7.Mövcud məlumatlar əsasında diaqram və qrafiklərin qurulması Excel-in əsas anlayışları bunlardır: Elektron cədvəl adi cədvəllərin və qrafiklərin kompüter ekvivalentidir.Cədvəlin xanalarında mətn,tarix,düstur və rəqəmlər yazılır.Xana sütun və sətirlərin kəsişdiyi sahədir.Buna yuva da deyirlər. Xananın ünvanı sütunun adını və sətrin nömrəsini təyin edir. İsnad-xanaların ünvanlarını göstərmək üsuludur.(formasıdır) Xana bloku-ardıcıl xanalar qrupudur. Elektron cədvəldə mühafizə edilən məlumatları (verilənləri) aşağıdakı tiplərə bölmək olar: 1.Məntiqi (simvol) verilənlər təsviri xarakterdə olub,əlifba,rəqəm və xüsusi simvollardan ibarətdir.Məsələn 160;123;32 və.s 2.Düsturlar müxtəlif hesabi,məntiq və digər hesablamalara dair düsturlardır. Məsələn tutaq ki,xana da B5+(C5+2*E5) 4-düstur yerləşir.Ekrandakı cədvəldə düsturu deyil, B5, C5 və E5 xanalarındakı qiymətlərin həmin düsturla hesablanmış nəticələrini görürük. 3.Funksiyalar unikal adı olan proqramdır.İstifadəçi funksiyaların konkret arqumentlərini göstərir.Arqumentlər funksiyaların adından sonra mötərizə içərisində göstərilir. Ədədi verilənləri xanalarda formatlaşdırmaq üçün aşağıdakı formatlardan istifadə edilir. 1.Əsas format - susma ilə işləyir,ədədi verilənləri daxil edildiyi kimi yazır və hesablayır. 2.Onluq rəqəmlərin dəqiq adlarına görə formatı - vergüldən sonra onluq ədədləri verilmiş dəqiq miqdarı ilə hesablayır. Məsələn: Tutaq ki,formatlaşdırma rejimi iki onluq rəqəm həddində müəyyən edilmişdir.O zaman 12345 belə yazılacaqdır.-12345.00 ; 0.12345 isə-12 kimi yazılacaqdır. 3.Faiz formatı - onluq işarənin müəyyən edilmiş miqdarından asılı olaraq %-işarəsi ilə birlikdə daxil edilmiş müəyyən ədəd verilənləri əks etdirir. Məsələn, bir onluq rəqəm dəqiqliyi müəyyən edilmişdirsə ,daxiletmə zamanı 0.123 ədədi ekranda 12.3% ;123 rəqəmi isə 12300% kimi görünəcəkdir. 4.Pul formatı - hər üç rəqəm həddindən sonra vergül işarəsi qoyulur və tam ədədə qədər artır. Məsələn 12345 rəqəmləri xanada 12345 kimi, iki rəqəm həddinə qədər dəqiqliklə yazıldıqda isə -12.345 olacaq. 5.Elmi format - çox böyük və çox kiçik ədədləri daxil etdikdə istifadə olunur Ədədi verilənlərin təsviri nəinki seçilmiş formatdan,həm də onların yerləşdiyi xanadan asılıdır. |

http://kompy.info/muhazire-18-naqillerin-elektrik-tutumu.html

Mühazirə №18 Naqillərin elektrik tutumu

| Mühazirə №18 Naqillərin elektrik tutumu | bet | 1/13 | Sana | 30.12.2019 | Hajmi | 181,5 Kb. | | #6600 | Turi | Mühazirə | - - Mühazirə № 18 Naqillərin elektrik tutumu Elektrostatikada təklənmiş naqil anlayışından istifadə olunur. Başqa cisimlərdən (naqillərdən) uzaqda yerləşmiş naqil təklənmiş naqil adlanır. Təklənmiş naqilin səthində elektrik yüklərinin paylanması ancaq naqilin səthinin formasından asılı olur. Onun potensialı elektrik yükünün miqdarı ilə mütənasib olaraq dəyişir. Təcrübələr göstərir ki, müxtəlif formada olan naqillərin elektrik yükləri eyni olarsa, onların potensialları müxtəlif olur.Təklənmiş naqil üçün (1) Ifadəsini yazmaq olar. Burada - naqilin elektrik tutumu adlanır. (1`) Elektrik tutumu ədədi qiymətcə,naqilin potensialını bir vahid dəyişdirən yükün miqdarına bərabərdir. Naqilin elektrik tutumu onun forma və ölçülərindən asılıdır. Naqilin elektrik tutumu naqilin materialından, onun aqreqat halından, daxilində olan boşluqlardan asılı deyil. Elektrik tutumu naqilin yükündən və onun potensialındann asılı deyil. BS-də tutumun vahidi faraddır (). Naqilin yükünün artırdıqda onun potensialı artarsa, belə təklənmiş naqilin tutumu olar. Məlumdur ki, radiusu olan, bircinsli dielektrik mühitdə yerləşmiş kürənin potensialı (2) Ifadəsindən təyin olunar. Bu ifadəni (11) düsturunda yerinə yazsaq (3) alarıq. Naqil təklənmiş olmazsa, yəni onun yaxınlığında yüklənməmiş başqa naqillər olarsa, elektrostatik induksiya hadisəsi nəticəsində bu naqillərdə induksiya yüklərinin yaranması əsas naqilin potensialının müəyyən qədər azalmasına səbəb olur. Beləliklə təklənmiş naqilin elektrik tutumu, təklənməmiş həmin naqilin elektrik tutumundan kiçik olur. | | |