Search is not available for this dataset
url
stringlengths 28
299
| title
stringlengths 0
364
| text
stringlengths 0
1.82M
|
|---|---|---|
http://emirsaba.org/04azan-2023j-jimdastirilfan-tairipti-is-ereket-ortafi-balapan.html#Ортаңғы_«Балапан»_тобы_(3_жас)_Тақырыбы:_«Төрт_түлігім-ырысым»__Тәрбиеші:Мүтәліп_Т._М_Алматы_қ,_2023-2024ж. | «04»қазан, 2023ж Ұйымдастырылған тақырыптық іс-әрекет Ортаңғы «Балапан» тобы (3 жас) Тақырыбы: «Төрт түлігім-ырысым» | Бекітемін ЖШС «Оспан05,Адина»балабақшасы Меңгеруші: Баймуханова Т.С «04»қазан , 2023ж
Ұйымдастырылған тақырыптық іс-әрекет Ортаңғы «Балапан» тобы (3 жас) Тақырыбы: «Төрт түлігім-ырысым»
Тәрбиеші:Мүтәліп Т. М Алматы қ, 2023-2024ж.
Сабақтың тақырыбы: "Төрт түлігім-ырысым " Сабақтың мақсаты: Балалардың төрт түлік мал туралы түсініктерін кеңейте отырып, халқымыздың төрт түлікті дәріптеген өлең жырлар, әңгімелер арқылы танымын, жан-жануарлар туралы түсініктерін арттыру, жылқылардың басқа малдардан айырмашылығын таныту, сөздік қорын байыту, тіл байлықтарын дамыту, ұлттық тағамдар түрлері туралы ұғымын пысықтап, тиянақтап, көбірек білуге ынталарын ояту, балалардың тазалыққа, бір-бірін сыйлауға тәрбиелеу. Әдіс-тәсілі: түсіндіру, әңгімелеу,көрсету.
Сабақтың көрнекілігі: Төрт түліктің суреттері слайд түрінде
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі -Қуан, шаттан, алақай! Қуанатын күн келді. Қайырлы таң, қайырлы күн, Күлімсіреп шықты күн! -Сәлеметсіздер ме, балалар!
-Отырыңдар.Бүгін бізде ерекше бір қызық сабақ. Сондықтан сабаққа барлығымыз қатысайық. Бүгінгі сабақтың тақырыбы: "Төрт түлігім-ырысым "
Балалар, бүгін біз сендермен саяхатқа шығамыз. Қане көздеріңді жұмыңдаршы, енді ашайық. Балалар , біз жайлауға келдік. Қане, қалай демаламыз? Бәріміз таза ауамен дем алайықшы. Қараңдаршы жайлауда не жайылып жүр екен? (Осы кезде өрісте жүрген малдардың дауыстар қойылады. Балалар: -Қойлар, сиырлар, ешкілер, жылқылар, түйелер. Мұғалім: Осы үй жануарлары сендердің үйлеріңде бар ма? Мұғалім; Олар қайда жайылып жүр? -Дұрыс, жайлауда немесе өрісте жүр. - Балалар, ал қазір «Мал қалай дыбыстайды?" деген ойын ойнаймыз. Ойынның шарты: Тақтада үй жануарлар берілген. Қазір мен сендерге төрт түліктің дыбыстарын қосқанда, сендер ненің дыбысы екенін тауып алу керексіңдер. Ойынның мақсаты: Қандай төрт түліктің дыбысы екенін тауып алу.Оларды атау. Сергіту сәті: Қошақаным тұршы, Беті –қолыңды жушы. Айнаға қарашы, Шашыңды тарашы. Орныңа отыршы.
Мұғалім: Ал енді балалар тақтаға қарайық.
- Балалар тақтада ненің суреттерін көріп тұрсыңдар?
-Дұрыс, айтасыңдар. Ал енді осы малдардың әрқайсына тоқталайық.
-Мынау ненің суреті?
-Дұрыс, сиыр. Сиырдың пайдасы қандай?
Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары: Сиырдың төлін -бұзау дейміз. Сиырдан біз сүт, ет, тері аламыз. Ал сүттен қаймақ, май, ірімшік, айран аламыз. Сиырдың атасы -Зеңгі баба.
Сиырды аухау-аухау деп шақырамыз. Сиыр шөп, су, жем жейді.
Келесі ненің суреті?
-Дұрыс, жылқы. Жылқының пайдасы қандай? Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары:
Жылқының төлі-құлын. Жылқыны көлік ретінде пайдаланамыз.
Көбінесе, арбаға жегеміз.(отын, шөп, су, жүк тасығанда) Жылқыдан біз сүт, ет, тері аламыз Сүтінен қымыз жасайды .Қымыз-шипалы сусын. Оны өкпе ауруына емдік ретінде қолданады. Жылқы жем, су, шөп жейді.Жылқының атасы-Қамбар ата. Оны құрау-құрау деп шақырады.
Ойын: «Төлін тап»
Ойынның мақсаты: Малдардың төлін тауып алу.Төлдерін атау.
Келесі ненің суреті?
-Дұрыс, қой. Қойдың пайдасы қандай? Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары:
Қойдың төлі-қошақан.Қойды Шопан ата бағады. Қойды пұшайт-пұшайт деп шағырады. Қойдан ет, жүн, тері аламыз. Жүннен әжелер байпақ, , қолғақ т.б тоқиды.
Келесі ненің суреті?
Балалардың жауаптары: -Дұрыс, ешкі. Ешкінің төл-лақ.
Ешкі шөре-шөре деп шақырады.
Ешкіден ет, түбіт аламыз. Әжелеріміз түбіттен шәлі, байпақ, қолғақ тоқиды.
Ойын: «Ішіне-сыртына». Ойынның мақсаты: Оқушыларды үй жануарлары мен жабайы жануарларды айыра білуге үйрету.
Малды теппе. Ақты төкпе. Малды ұрма. -Енді балалар, бәріміз төлдер"Төлдер" әнін орындайық.
-Жарайсыңдар, балалар. Әнді жақсы айтады екенсіңдер. Ортаға енді биші қызымызды шақырайық. Айсана бізге қазақтың биін билеп берем дейді.
Ойын:Кубик-рубик.
Ойынның мақсаты:Оқушылардың танымдық біліктерін арттыруға арналған жаттығу.
Тәжірибелік бөлік:Балаларды түліктің бірі сиырмен таныстырып оның бізге тигізер пайдасын түсіндіру, сиыр саууды үйрету, құрт жайдыру.
Қорытынды: -Балалар сендерге саяхат ұнады ма? Не ұнады? Біз бүгін көп нәрсені біліп көрсете білдік. Яғни төрт түлік малдардың қалай дауыстайтынын, олардың төлдерін, пайдасын біліп үйрендік. |
http://emirsaba.org/04azan-2023j-jimdastirilfan-tairipti-is-ereket-ortafi-balapan.html#Тақтада_үй_жануарлар_берілген._Қазір_мен_сендерге_төрт_түліктің_дыбыстарын_қосқанда,_сендер_ненің_дыбысы_екенін_тауып_алу_керексіңдер. | «04»қазан, 2023ж Ұйымдастырылған тақырыптық іс-әрекет Ортаңғы «Балапан» тобы (3 жас) Тақырыбы: «Төрт түлігім-ырысым» | Бекітемін ЖШС «Оспан05,Адина»балабақшасы Меңгеруші: Баймуханова Т.С «04»қазан , 2023ж
Ұйымдастырылған тақырыптық іс-әрекет Ортаңғы «Балапан» тобы (3 жас) Тақырыбы: «Төрт түлігім-ырысым»
Тәрбиеші:Мүтәліп Т. М Алматы қ, 2023-2024ж.
Сабақтың тақырыбы: "Төрт түлігім-ырысым " Сабақтың мақсаты: Балалардың төрт түлік мал туралы түсініктерін кеңейте отырып, халқымыздың төрт түлікті дәріптеген өлең жырлар, әңгімелер арқылы танымын, жан-жануарлар туралы түсініктерін арттыру, жылқылардың басқа малдардан айырмашылығын таныту, сөздік қорын байыту, тіл байлықтарын дамыту, ұлттық тағамдар түрлері туралы ұғымын пысықтап, тиянақтап, көбірек білуге ынталарын ояту, балалардың тазалыққа, бір-бірін сыйлауға тәрбиелеу. Әдіс-тәсілі: түсіндіру, әңгімелеу,көрсету.
Сабақтың көрнекілігі: Төрт түліктің суреттері слайд түрінде
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі -Қуан, шаттан, алақай! Қуанатын күн келді. Қайырлы таң, қайырлы күн, Күлімсіреп шықты күн! -Сәлеметсіздер ме, балалар!
-Отырыңдар.Бүгін бізде ерекше бір қызық сабақ. Сондықтан сабаққа барлығымыз қатысайық. Бүгінгі сабақтың тақырыбы: "Төрт түлігім-ырысым "
Балалар, бүгін біз сендермен саяхатқа шығамыз. Қане көздеріңді жұмыңдаршы, енді ашайық. Балалар , біз жайлауға келдік. Қане, қалай демаламыз? Бәріміз таза ауамен дем алайықшы. Қараңдаршы жайлауда не жайылып жүр екен? (Осы кезде өрісте жүрген малдардың дауыстар қойылады. Балалар: -Қойлар, сиырлар, ешкілер, жылқылар, түйелер. Мұғалім: Осы үй жануарлары сендердің үйлеріңде бар ма? Мұғалім; Олар қайда жайылып жүр? -Дұрыс, жайлауда немесе өрісте жүр. - Балалар, ал қазір «Мал қалай дыбыстайды?" деген ойын ойнаймыз. Ойынның шарты: Тақтада үй жануарлар берілген. Қазір мен сендерге төрт түліктің дыбыстарын қосқанда, сендер ненің дыбысы екенін тауып алу керексіңдер. Ойынның мақсаты: Қандай төрт түліктің дыбысы екенін тауып алу.Оларды атау. Сергіту сәті: Қошақаным тұршы, Беті –қолыңды жушы. Айнаға қарашы, Шашыңды тарашы. Орныңа отыршы.
Мұғалім: Ал енді балалар тақтаға қарайық.
- Балалар тақтада ненің суреттерін көріп тұрсыңдар?
-Дұрыс, айтасыңдар. Ал енді осы малдардың әрқайсына тоқталайық.
-Мынау ненің суреті?
-Дұрыс, сиыр. Сиырдың пайдасы қандай?
Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары: Сиырдың төлін -бұзау дейміз. Сиырдан біз сүт, ет, тері аламыз. Ал сүттен қаймақ, май, ірімшік, айран аламыз. Сиырдың атасы -Зеңгі баба.
Сиырды аухау-аухау деп шақырамыз. Сиыр шөп, су, жем жейді.
Келесі ненің суреті?
-Дұрыс, жылқы. Жылқының пайдасы қандай? Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары:
Жылқының төлі-құлын. Жылқыны көлік ретінде пайдаланамыз.
Көбінесе, арбаға жегеміз.(отын, шөп, су, жүк тасығанда) Жылқыдан біз сүт, ет, тері аламыз Сүтінен қымыз жасайды .Қымыз-шипалы сусын. Оны өкпе ауруына емдік ретінде қолданады. Жылқы жем, су, шөп жейді.Жылқының атасы-Қамбар ата. Оны құрау-құрау деп шақырады.
Ойын: «Төлін тап»
Ойынның мақсаты: Малдардың төлін тауып алу.Төлдерін атау.
Келесі ненің суреті?
-Дұрыс, қой. Қойдың пайдасы қандай? Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары:
Қойдың төлі-қошақан.Қойды Шопан ата бағады. Қойды пұшайт-пұшайт деп шағырады. Қойдан ет, жүн, тері аламыз. Жүннен әжелер байпақ, , қолғақ т.б тоқиды.
Келесі ненің суреті?
Балалардың жауаптары: -Дұрыс, ешкі. Ешкінің төл-лақ.
Ешкі шөре-шөре деп шақырады.
Ешкіден ет, түбіт аламыз. Әжелеріміз түбіттен шәлі, байпақ, қолғақ тоқиды.
Ойын: «Ішіне-сыртына». Ойынның мақсаты: Оқушыларды үй жануарлары мен жабайы жануарларды айыра білуге үйрету.
Малды теппе. Ақты төкпе. Малды ұрма. -Енді балалар, бәріміз төлдер"Төлдер" әнін орындайық.
-Жарайсыңдар, балалар. Әнді жақсы айтады екенсіңдер. Ортаға енді биші қызымызды шақырайық. Айсана бізге қазақтың биін билеп берем дейді.
Ойын:Кубик-рубик.
Ойынның мақсаты:Оқушылардың танымдық біліктерін арттыруға арналған жаттығу.
Тәжірибелік бөлік:Балаларды түліктің бірі сиырмен таныстырып оның бізге тигізер пайдасын түсіндіру, сиыр саууды үйрету, құрт жайдыру.
Қорытынды: -Балалар сендерге саяхат ұнады ма? Не ұнады? Біз бүгін көп нәрсені біліп көрсете білдік. Яғни төрт түлік малдардың қалай дауыстайтынын, олардың төлдерін, пайдасын біліп үйрендік. |
http://emirsaba.org/04azan-2023j-jimdastirilfan-tairipti-is-ereket-ortafi-balapan.html#Тәжірибелік_бөлік | «04»қазан, 2023ж Ұйымдастырылған тақырыптық іс-әрекет Ортаңғы «Балапан» тобы (3 жас) Тақырыбы: «Төрт түлігім-ырысым» | Бекітемін ЖШС «Оспан05,Адина»балабақшасы Меңгеруші: Баймуханова Т.С «04»қазан , 2023ж
Ұйымдастырылған тақырыптық іс-әрекет Ортаңғы «Балапан» тобы (3 жас) Тақырыбы: «Төрт түлігім-ырысым»
Тәрбиеші:Мүтәліп Т. М Алматы қ, 2023-2024ж.
Сабақтың тақырыбы: "Төрт түлігім-ырысым " Сабақтың мақсаты: Балалардың төрт түлік мал туралы түсініктерін кеңейте отырып, халқымыздың төрт түлікті дәріптеген өлең жырлар, әңгімелер арқылы танымын, жан-жануарлар туралы түсініктерін арттыру, жылқылардың басқа малдардан айырмашылығын таныту, сөздік қорын байыту, тіл байлықтарын дамыту, ұлттық тағамдар түрлері туралы ұғымын пысықтап, тиянақтап, көбірек білуге ынталарын ояту, балалардың тазалыққа, бір-бірін сыйлауға тәрбиелеу. Әдіс-тәсілі: түсіндіру, әңгімелеу,көрсету.
Сабақтың көрнекілігі: Төрт түліктің суреттері слайд түрінде
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі -Қуан, шаттан, алақай! Қуанатын күн келді. Қайырлы таң, қайырлы күн, Күлімсіреп шықты күн! -Сәлеметсіздер ме, балалар!
-Отырыңдар.Бүгін бізде ерекше бір қызық сабақ. Сондықтан сабаққа барлығымыз қатысайық. Бүгінгі сабақтың тақырыбы: "Төрт түлігім-ырысым "
Балалар, бүгін біз сендермен саяхатқа шығамыз. Қане көздеріңді жұмыңдаршы, енді ашайық. Балалар , біз жайлауға келдік. Қане, қалай демаламыз? Бәріміз таза ауамен дем алайықшы. Қараңдаршы жайлауда не жайылып жүр екен? (Осы кезде өрісте жүрген малдардың дауыстар қойылады. Балалар: -Қойлар, сиырлар, ешкілер, жылқылар, түйелер. Мұғалім: Осы үй жануарлары сендердің үйлеріңде бар ма? Мұғалім; Олар қайда жайылып жүр? -Дұрыс, жайлауда немесе өрісте жүр. - Балалар, ал қазір «Мал қалай дыбыстайды?" деген ойын ойнаймыз. Ойынның шарты: Тақтада үй жануарлар берілген. Қазір мен сендерге төрт түліктің дыбыстарын қосқанда, сендер ненің дыбысы екенін тауып алу керексіңдер. Ойынның мақсаты: Қандай төрт түліктің дыбысы екенін тауып алу.Оларды атау. Сергіту сәті: Қошақаным тұршы, Беті –қолыңды жушы. Айнаға қарашы, Шашыңды тарашы. Орныңа отыршы.
Мұғалім: Ал енді балалар тақтаға қарайық.
- Балалар тақтада ненің суреттерін көріп тұрсыңдар?
-Дұрыс, айтасыңдар. Ал енді осы малдардың әрқайсына тоқталайық.
-Мынау ненің суреті?
-Дұрыс, сиыр. Сиырдың пайдасы қандай?
Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары: Сиырдың төлін -бұзау дейміз. Сиырдан біз сүт, ет, тері аламыз. Ал сүттен қаймақ, май, ірімшік, айран аламыз. Сиырдың атасы -Зеңгі баба.
Сиырды аухау-аухау деп шақырамыз. Сиыр шөп, су, жем жейді.
Келесі ненің суреті?
-Дұрыс, жылқы. Жылқының пайдасы қандай? Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары:
Жылқының төлі-құлын. Жылқыны көлік ретінде пайдаланамыз.
Көбінесе, арбаға жегеміз.(отын, шөп, су, жүк тасығанда) Жылқыдан біз сүт, ет, тері аламыз Сүтінен қымыз жасайды .Қымыз-шипалы сусын. Оны өкпе ауруына емдік ретінде қолданады. Жылқы жем, су, шөп жейді.Жылқының атасы-Қамбар ата. Оны құрау-құрау деп шақырады.
Ойын: «Төлін тап»
Ойынның мақсаты: Малдардың төлін тауып алу.Төлдерін атау.
Келесі ненің суреті?
-Дұрыс, қой. Қойдың пайдасы қандай? Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары:
Қойдың төлі-қошақан.Қойды Шопан ата бағады. Қойды пұшайт-пұшайт деп шағырады. Қойдан ет, жүн, тері аламыз. Жүннен әжелер байпақ, , қолғақ т.б тоқиды.
Келесі ненің суреті?
Балалардың жауаптары: -Дұрыс, ешкі. Ешкінің төл-лақ.
Ешкі шөре-шөре деп шақырады.
Ешкіден ет, түбіт аламыз. Әжелеріміз түбіттен шәлі, байпақ, қолғақ тоқиды.
Ойын: «Ішіне-сыртына». Ойынның мақсаты: Оқушыларды үй жануарлары мен жабайы жануарларды айыра білуге үйрету.
Малды теппе. Ақты төкпе. Малды ұрма. -Енді балалар, бәріміз төлдер"Төлдер" әнін орындайық.
-Жарайсыңдар, балалар. Әнді жақсы айтады екенсіңдер. Ортаға енді биші қызымызды шақырайық. Айсана бізге қазақтың биін билеп берем дейді.
Ойын:Кубик-рубик.
Ойынның мақсаты:Оқушылардың танымдық біліктерін арттыруға арналған жаттығу.
Тәжірибелік бөлік:Балаларды түліктің бірі сиырмен таныстырып оның бізге тигізер пайдасын түсіндіру, сиыр саууды үйрету, құрт жайдыру.
Қорытынды: -Балалар сендерге саяхат ұнады ма? Не ұнады? Біз бүгін көп нәрсені біліп көрсете білдік. Яғни төрт түлік малдардың қалай дауыстайтынын, олардың төлдерін, пайдасын біліп үйрендік. |
http://emirsaba.org/04azan-2023j-jimdastirilfan-tairipti-is-ereket-ortafi-balapan.html#Шашыңды_тарашы._Орныңа_отыршы.___Мұғалім | «04»қазан, 2023ж Ұйымдастырылған тақырыптық іс-әрекет Ортаңғы «Балапан» тобы (3 жас) Тақырыбы: «Төрт түлігім-ырысым» | Бекітемін ЖШС «Оспан05,Адина»балабақшасы Меңгеруші: Баймуханова Т.С «04»қазан , 2023ж
Ұйымдастырылған тақырыптық іс-әрекет Ортаңғы «Балапан» тобы (3 жас) Тақырыбы: «Төрт түлігім-ырысым»
Тәрбиеші:Мүтәліп Т. М Алматы қ, 2023-2024ж.
Сабақтың тақырыбы: "Төрт түлігім-ырысым " Сабақтың мақсаты: Балалардың төрт түлік мал туралы түсініктерін кеңейте отырып, халқымыздың төрт түлікті дәріптеген өлең жырлар, әңгімелер арқылы танымын, жан-жануарлар туралы түсініктерін арттыру, жылқылардың басқа малдардан айырмашылығын таныту, сөздік қорын байыту, тіл байлықтарын дамыту, ұлттық тағамдар түрлері туралы ұғымын пысықтап, тиянақтап, көбірек білуге ынталарын ояту, балалардың тазалыққа, бір-бірін сыйлауға тәрбиелеу. Әдіс-тәсілі: түсіндіру, әңгімелеу,көрсету.
Сабақтың көрнекілігі: Төрт түліктің суреттері слайд түрінде
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі -Қуан, шаттан, алақай! Қуанатын күн келді. Қайырлы таң, қайырлы күн, Күлімсіреп шықты күн! -Сәлеметсіздер ме, балалар!
-Отырыңдар.Бүгін бізде ерекше бір қызық сабақ. Сондықтан сабаққа барлығымыз қатысайық. Бүгінгі сабақтың тақырыбы: "Төрт түлігім-ырысым "
Балалар, бүгін біз сендермен саяхатқа шығамыз. Қане көздеріңді жұмыңдаршы, енді ашайық. Балалар , біз жайлауға келдік. Қане, қалай демаламыз? Бәріміз таза ауамен дем алайықшы. Қараңдаршы жайлауда не жайылып жүр екен? (Осы кезде өрісте жүрген малдардың дауыстар қойылады. Балалар: -Қойлар, сиырлар, ешкілер, жылқылар, түйелер. Мұғалім: Осы үй жануарлары сендердің үйлеріңде бар ма? Мұғалім; Олар қайда жайылып жүр? -Дұрыс, жайлауда немесе өрісте жүр. - Балалар, ал қазір «Мал қалай дыбыстайды?" деген ойын ойнаймыз. Ойынның шарты: Тақтада үй жануарлар берілген. Қазір мен сендерге төрт түліктің дыбыстарын қосқанда, сендер ненің дыбысы екенін тауып алу керексіңдер. Ойынның мақсаты: Қандай төрт түліктің дыбысы екенін тауып алу.Оларды атау. Сергіту сәті: Қошақаным тұршы, Беті –қолыңды жушы. Айнаға қарашы, Шашыңды тарашы. Орныңа отыршы.
Мұғалім: Ал енді балалар тақтаға қарайық.
- Балалар тақтада ненің суреттерін көріп тұрсыңдар?
-Дұрыс, айтасыңдар. Ал енді осы малдардың әрқайсына тоқталайық.
-Мынау ненің суреті?
-Дұрыс, сиыр. Сиырдың пайдасы қандай?
Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары: Сиырдың төлін -бұзау дейміз. Сиырдан біз сүт, ет, тері аламыз. Ал сүттен қаймақ, май, ірімшік, айран аламыз. Сиырдың атасы -Зеңгі баба.
Сиырды аухау-аухау деп шақырамыз. Сиыр шөп, су, жем жейді.
Келесі ненің суреті?
-Дұрыс, жылқы. Жылқының пайдасы қандай? Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары:
Жылқының төлі-құлын. Жылқыны көлік ретінде пайдаланамыз.
Көбінесе, арбаға жегеміз.(отын, шөп, су, жүк тасығанда) Жылқыдан біз сүт, ет, тері аламыз Сүтінен қымыз жасайды .Қымыз-шипалы сусын. Оны өкпе ауруына емдік ретінде қолданады. Жылқы жем, су, шөп жейді.Жылқының атасы-Қамбар ата. Оны құрау-құрау деп шақырады.
Ойын: «Төлін тап»
Ойынның мақсаты: Малдардың төлін тауып алу.Төлдерін атау.
Келесі ненің суреті?
-Дұрыс, қой. Қойдың пайдасы қандай? Одан не аламыз?
Балалардың жауаптары:
Қойдың төлі-қошақан.Қойды Шопан ата бағады. Қойды пұшайт-пұшайт деп шағырады. Қойдан ет, жүн, тері аламыз. Жүннен әжелер байпақ, , қолғақ т.б тоқиды.
Келесі ненің суреті?
Балалардың жауаптары: -Дұрыс, ешкі. Ешкінің төл-лақ.
Ешкі шөре-шөре деп шақырады.
Ешкіден ет, түбіт аламыз. Әжелеріміз түбіттен шәлі, байпақ, қолғақ тоқиды.
Ойын: «Ішіне-сыртына». Ойынның мақсаты: Оқушыларды үй жануарлары мен жабайы жануарларды айыра білуге үйрету.
Малды теппе. Ақты төкпе. Малды ұрма. -Енді балалар, бәріміз төлдер"Төлдер" әнін орындайық.
-Жарайсыңдар, балалар. Әнді жақсы айтады екенсіңдер. Ортаға енді биші қызымызды шақырайық. Айсана бізге қазақтың биін билеп берем дейді.
Ойын:Кубик-рубик.
Ойынның мақсаты:Оқушылардың танымдық біліктерін арттыруға арналған жаттығу.
Тәжірибелік бөлік:Балаларды түліктің бірі сиырмен таныстырып оның бізге тигізер пайдасын түсіндіру, сиыр саууды үйрету, құрт жайдыру.
Қорытынды: -Балалар сендерге саяхат ұнады ма? Не ұнады? Біз бүгін көп нәрсені біліп көрсете білдік. Яғни төрт түлік малдардың қалай дауыстайтынын, олардың төлдерін, пайдасын біліп үйрендік. |
http://emirsaba.org/0-4-siniptari-shin-ou-bafdarlamasi-oitu-aza-tilinde-jrgizileti.html | 0-4 сыныптары үшін оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мектептер үшін) | ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ы. АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ АКАДЕМИЯСЫ
ҚАЗАҚ ТІЛІ
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар оқушыларға арналған
бастауыш білім беру деңгейінің
0-4 сыныптары үшін оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мектептер үшін)
Астана
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірде №115 бұйрығымен бекітілген.
Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы
10 сәуірде № 8424 тіркелген.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 18 маусымдағы №393 бұйрығымен оқу бағдарламасына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы
14 шілдеде № 11659 тіркелген.
Қазақ тілі: Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар оқушыларға арналған бастауыш білім беру деңгейінің 0-4 сыныптары үшін оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мектептер үшін). – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА, 2015. – 15 б.
© Ы. Алтынсарин атындағы
Ұлттық білім академиясы, 2015.
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2015 жылғы «18» маусымдағы
№ 393 бұйрығына 52 – қосымша
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 157-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар оқушыларға арналған бастауыш білім беру деңгейінің 0-4 сыныптары үшін «Қазақ тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мектептер үшін)
1. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балаларды оқытуға қажетті ерекше талаптарды қанағаттандыру мақсатымен құрастырылды.
2. Қазақ тілі арнайы (түзету) мектепте барынша қарапайым тұрғыда жүргізіледі.
3. Бұл мектепте қазақ тілін оқытудың негізгі мақсаты - оқушыларды оқуға, жазуға және тіл арқылы қарым-қатынас жасау қызметінің түрлерін (тыңдау, оқу, сөйлеу, жазу) меңгеруге үйрету, ойлау қабілетін дамыту, өз ойын еркін жеткізе алуға тәрбиелеу.
4. Бұл мақсатты орындау үшін мынадай міндеттер қойылады:
1) оқушылардың ұғымына сай мәтіндерді дұрыс оқып, мағынасын түсінуге үйрету;
2) ауызекі және жазба тілде қарым-қатынас жасауға қажетті сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, өз ойын жүйелі түрде дұрыс жеткізе білуге үйрету;
3) оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес орфографиялық және пунктуациялық ережелерді практикалық түрде меңгеру;
4) диалогтік және монологтік сөйлеу (ауызекі, жазба тіл) дағдыларын, сөйлеу мәдениетін, өз сөзінің дұрыс айтылуын өзі бақылау машығын дамыту;
5) оқушылардың сауатты, көркем жазу дағдыларын жетілдіру. Шәкірттер бойында адамгершілік, әсемдік қасиетін қалыптастыру. Ойлау мен сөйлеу кемістігін түзету – зияты бұзылған балаларды ана тілін оқытудағы ерекше мақсат болып табылады.
5. Сонымен қатар көмекші мектепте оқытылатын тіл сабағы аса маңызды дидактикалық міндеттерді де шешуге тиіс:
1) жалпы оқу дағдысы мен машығын қалыптастыру;
2) оқушылардың қоршаған орта, дүниетаным туралы (адам, табиғат және т.б.) түсініктерін қалыптастыру;
3) балаларға патриоттық тәрбие беру.
6. Бұл бағдарлама көмекші мектепте оқитын балалардың және олардың ата-аналарының қажетін қанағаттандыра алатын гуманистік қағидаларға негізделіп құрылды:
1) мүмкіндігі шектеулі балалардың өзіне тән қабілет, мүмкіндіктері болады. Кейбір оқушылар арнайы оқу бағдарламасындағы қарастырылған материалдарды толық меңгере алмайды. Сондықтан мұғалімдер оқу материалдарын оқушының қабылдау деңгейіне байланысты жеңілдетіп беруге мұқтаж болады. Осындай жағдайларды ескере отырып, жаңа бағдарлама деңгейлік ықпал ету қағидасын басшылыққа алу негізінде құрастырылды.
7. Бағдарламада оқу материалдары біртіндеп күрделеніп, оқыту кезеңдеріне бөлініп берілді. Сыныптағы оқушылардың мүмкіншіліктерімен ерекше оқыту қажеттілігіне байланысты тақырыпты меңгеруге қажет сағат санын мұғалім өзі анықтап, жоспарлайды.
8. Оқу материалын меңгеруіне байланысты педагог балалармен келесі білім деңгейіне көшеді:
1) бастауыш сыныптарда (0-4) төрт–бес кезеңді меңгеру көзделген. Педагог балаларға түсінікті, қолжетімді оқу материалдарымен жұмыс жүргізуі керек:
0 сыныпта аптасына 3 сағат, барлығы 99 сағат;
1 сыныпта аптасына 3 сағат, барлығы 99 сағат;
2 сыныпта аптасына 3 сағат, барлығы 102 сағат;
3 сыныпта аптасына 3 сағат, барлығы 102 сағат;
4 сыныпта аптасына 3 сағат, барлығы 102 сағат.
2) аталған кезеңдердің тақырыптық мазмұны бір-бірімен тығыз байланысып отырады.
9. «Қазақ тілі» пәнінің білімдік, тәрбиелік міндеттері келесі пәндермен тығыз байланыста іске асырылады:
1) «Оқу және тіл дамыту» - оқулықта берілген мәтіндерді меңгеру негізінде танымдық ерекшеліктеріне сай оқушылар өз ойын жеткізуге дағдыланады, қазақ халқының мәдениетін құрметтеп, меңгеруге тәрбиеленеді;
2) «Бейнелеу өнері», «Музыка және ән күй» пәндерін өту барысында эстетикалық талғамдары, ойлау, қабылдау, ауызша сөйлеу тілі дамиды;
3) «Математика» – мәтіндерді қабылдау, түсіну, логикалық ойлау қабілеті дамиды;
4) «Айналамен таныстыру» - мәтіндерді оқу арқылы қоршаған орта туралы мағлұматтар алады, табиғатты қорғауға, аялауға үйренеді;
5) «Әлеуметтік бейімдеу және еңбекке баулу» пәнді оқыту барысында оқушылар еңбектің өмірдегі орнын, маңыздылығын түсінеді, әлеуметтік ортаға бейімделеді.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=10#A++)_нәжісте_жасырын_қанның_болуына_талдау_жасауға | Көздiң сыртқы бұрышынан ішкі бұрышына\ | Көздiң сыртқы бұрышынан ішкі бұрышына\
76,Науқас 76 жаста, "Аллергиялық бронх демікпесі, орташа ауырлықты дәреже, ұстама кезеңі" диагнозымен пульмонологиялық бөлімшеге түсті. Дәрігер ұстама кезінде науқастың ингалятордың қолданар алдында шайқамайды, ингаляторда дем алады, мундштукты сілекейдкн тазаламай және тумба үстіне ашық күйде қалдырды. Мейрірбикенің жасайтын әрекеті.
наукасты колдау,
наукаска ингаляторды колдану ережесин уйретеді,
қолайлы жағдай жасайды,
науқасқа өзіне көмектесу элементін үйретеді,
жеке гигиена мен айналысқан кезде науқасқа көмектесу
77.Аталған асқынулардың қайсысы лимфа-гипопластикалық диатезі бар балалардың кенеттен қайтыс болуына әкелуі мүмкін?
Тыныс алу жеткіліксіздігі
жүрек жеткіліксіздігі
бүйрек жеткіліксіздігі
бүйрек үсті безінің жеткіліксіздігі
тамыр жеткіліксіздігі
78.Науқас .Б. 48 жаста ,гастроэнтерологиялық бөлімшеде "Асқазанның ойық-жарасы ,өршу фазасы " диагнозымен ауруханалық емделуде.Эпигастральді аймақтағы күшті ауырсынуға шағымданады, тамақтан соң 30-60 минуттан кейін пайда болады ,ауамен кекіреді ,кейде тамақпен ,іші қатқан ,іші қампайған ,"кофе қоюы" түсінде бір рет құсу болған .Науқасты қандай тексеруге дайындау қажет?
A++) нәжісте жасырын қанның болуына талдау жасауға
В)нәжістен хеликобактерді табуға
С)нәжістен көмірсуларды талдауға
D)нәжістен құрттар жұмыртқасын табуға
Е)нәжістен лямблияның болуын табуға
79.7 жастағы балаға хирургиялық ауруханаға жатқызу усынылды. Баланы заң бойынша кімнің қатысуымен ауруханаға жатқызуға болады?
Кәмелеттік жас толган туыстарымен
Аймақтық медбикемен
Кәмелеттік жасқа толған таныстарымен
Сынып жетекшiсiмен
Аймақтық педиатрмен
80. Төменде берілген құжаттардың қайсысы профилактикалық екпелер картасына жатады?
Ф 112
26
063
030
058
81.Жағдайы ауыр науқастың аяқтарын жууға қарсы көрсетілімді атаңыз?
Тері ауруларының болуы
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=10 | Көздiң сыртқы бұрышынан ішкі бұрышына\ | Көздiң сыртқы бұрышынан ішкі бұрышына\
76,Науқас 76 жаста, "Аллергиялық бронх демікпесі, орташа ауырлықты дәреже, ұстама кезеңі" диагнозымен пульмонологиялық бөлімшеге түсті. Дәрігер ұстама кезінде науқастың ингалятордың қолданар алдында шайқамайды, ингаляторда дем алады, мундштукты сілекейдкн тазаламай және тумба үстіне ашық күйде қалдырды. Мейрірбикенің жасайтын әрекеті.
наукасты колдау,
наукаска ингаляторды колдану ережесин уйретеді,
қолайлы жағдай жасайды,
науқасқа өзіне көмектесу элементін үйретеді,
жеке гигиена мен айналысқан кезде науқасқа көмектесу
77.Аталған асқынулардың қайсысы лимфа-гипопластикалық диатезі бар балалардың кенеттен қайтыс болуына әкелуі мүмкін?
Тыныс алу жеткіліксіздігі
жүрек жеткіліксіздігі
бүйрек жеткіліксіздігі
бүйрек үсті безінің жеткіліксіздігі
тамыр жеткіліксіздігі
78.Науқас .Б. 48 жаста ,гастроэнтерологиялық бөлімшеде "Асқазанның ойық-жарасы ,өршу фазасы " диагнозымен ауруханалық емделуде.Эпигастральді аймақтағы күшті ауырсынуға шағымданады, тамақтан соң 30-60 минуттан кейін пайда болады ,ауамен кекіреді ,кейде тамақпен ,іші қатқан ,іші қампайған ,"кофе қоюы" түсінде бір рет құсу болған .Науқасты қандай тексеруге дайындау қажет?
A++) нәжісте жасырын қанның болуына талдау жасауға
В)нәжістен хеликобактерді табуға
С)нәжістен көмірсуларды талдауға
D)нәжістен құрттар жұмыртқасын табуға
Е)нәжістен лямблияның болуын табуға
79.7 жастағы балаға хирургиялық ауруханаға жатқызу усынылды. Баланы заң бойынша кімнің қатысуымен ауруханаға жатқызуға болады?
Кәмелеттік жас толган туыстарымен
Аймақтық медбикемен
Кәмелеттік жасқа толған таныстарымен
Сынып жетекшiсiмен
Аймақтық педиатрмен
80. Төменде берілген құжаттардың қайсысы профилактикалық екпелер картасына жатады?
Ф 112
26
063
030
058
81.Жағдайы ауыр науқастың аяқтарын жууға қарсы көрсетілімді атаңыз?
Тері ауруларының болуы
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=10#Кәмелеттік_жас_толган_туыстарымен | Көздiң сыртқы бұрышынан ішкі бұрышына\ | Көздiң сыртқы бұрышынан ішкі бұрышына\
76,Науқас 76 жаста, "Аллергиялық бронх демікпесі, орташа ауырлықты дәреже, ұстама кезеңі" диагнозымен пульмонологиялық бөлімшеге түсті. Дәрігер ұстама кезінде науқастың ингалятордың қолданар алдында шайқамайды, ингаляторда дем алады, мундштукты сілекейдкн тазаламай және тумба үстіне ашық күйде қалдырды. Мейрірбикенің жасайтын әрекеті.
наукасты колдау,
наукаска ингаляторды колдану ережесин уйретеді,
қолайлы жағдай жасайды,
науқасқа өзіне көмектесу элементін үйретеді,
жеке гигиена мен айналысқан кезде науқасқа көмектесу
77.Аталған асқынулардың қайсысы лимфа-гипопластикалық диатезі бар балалардың кенеттен қайтыс болуына әкелуі мүмкін?
Тыныс алу жеткіліксіздігі
жүрек жеткіліксіздігі
бүйрек жеткіліксіздігі
бүйрек үсті безінің жеткіліксіздігі
тамыр жеткіліксіздігі
78.Науқас .Б. 48 жаста ,гастроэнтерологиялық бөлімшеде "Асқазанның ойық-жарасы ,өршу фазасы " диагнозымен ауруханалық емделуде.Эпигастральді аймақтағы күшті ауырсынуға шағымданады, тамақтан соң 30-60 минуттан кейін пайда болады ,ауамен кекіреді ,кейде тамақпен ,іші қатқан ,іші қампайған ,"кофе қоюы" түсінде бір рет құсу болған .Науқасты қандай тексеруге дайындау қажет?
A++) нәжісте жасырын қанның болуына талдау жасауға
В)нәжістен хеликобактерді табуға
С)нәжістен көмірсуларды талдауға
D)нәжістен құрттар жұмыртқасын табуға
Е)нәжістен лямблияның болуын табуға
79.7 жастағы балаға хирургиялық ауруханаға жатқызу усынылды. Баланы заң бойынша кімнің қатысуымен ауруханаға жатқызуға болады?
Кәмелеттік жас толган туыстарымен
Аймақтық медбикемен
Кәмелеттік жасқа толған таныстарымен
Сынып жетекшiсiмен
Аймақтық педиатрмен
80. Төменде берілген құжаттардың қайсысы профилактикалық екпелер картасына жатады?
Ф 112
26
063
030
058
81.Жағдайы ауыр науқастың аяқтарын жууға қарсы көрсетілімді атаңыз?
Тері ауруларының болуы
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=11 | Аяқтарындағы жарақат - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид... | Аяқтарындағы жарақат Өкше сүйек сүйелінің болуы
Тромбофлебит
Аяқ артерияларының атеросклерозы
82.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы балалардағы обструктивті бронхиттің жетекші симптомы болып табылады?
Кеуде қуысының ауыруы
қызба
ентігу мұрыннан су ағу
жөтел
83. Жұқпалы аурулар ауруханасына 1 айлық сәби ішек инфекциясы диагнозымен түсті. Шырыш қосылған сұйық үлкен дәреттің тәулігіне 10ретке дейін болуына жүдеуге шағымдар.... құрғақ . Теріасты майлы қабаты қолында, кеудесінде санында , ішінде әлсіреген. Аңқасы таза температурасы 37'С іші қампайған . Үлкен дәреті шырышпен . Мейірбике күтпе ...... келесі іс-шаралардың қайсысы күтіп баптаудың ең басымына жатады?
Сұйықтықты емізікпен бөлшектеп қасықпен жиі мөлшермен беруді қамтамасыз ету+ Дәрігер келгенше тыныс жиілігін есептеу
Дәрігер келгенше ЖЖЖ есептеу
Үлкен дәретін тіркеу
В/і жіберу үшін дәрі тамызғышты дауындау
84,.Науқас қабылдау бөлімшесіне көп реттік құсуға және сұйық үлкен дәретке айқын әлсіздікке аяқ қол құрысуларға аузының құрғауына шығымданып қаралған. 4күннен бері ..... көздерінен пайдаланған. Болжамды диагноз тырысқақ. Инфекция ошағында эпидемияға қарсы қандай іс шара өткізілуі керек?
Қатынаста болғандарды анықтау және оқшаулау Вакцинация өткізу
Науқастарды оқшаулау
Профилактикалық дезинфекция өткізу
Қатынастағылардың диспансеризация лау
85. Ішек инфекциялары кезінде мейірбикенің анағұрлым басым әрекетіне берілгендердің қайсысы жатады?
Аңқаны шаю
Оральды дегидратациялық бақылау
Ағымдық дезинфекция Антибиотиктерапияны дұрыстау
Инфузиялық терапия
86. Берілген жағдайлардың қайсысын ауруханаішілік жұқтыру ретінде қарастыруға болады?
Ауруханаға түскен 10 күн болған холециститпен ауыратын науқасты бактериологиялық зерттеу кезінде анықталған сальмонеллез Ауруханаға түскеніне 1 күн болған баспамен ауыратын науқастың ауыз жұтқыншағынан алынған жағындыдан табылған токсинді коринебактерия дифтериясы
Ауруханаға түскеніне 2 күн болған тұмаумен ауыратын науқастан анықталған пневмония
Қызылша ( ауруханаға түскеніне 5 күн болған пневмониямен ауыратын науқастан анықталған Филатов дағы )
Урологиялық бөлімшеде пиелонефрит ауыратын науқастың зәрін сепкенде Лондан сальмонеллезсы бөлінген зәрді аурухана түскен күні алған
87.Аталған паразиттердің қайсысы трихоцефалоздың қоздырғышы болып табылады?
* дөңгелек құрт
құрт
* қамшы құрты
лямблия
* мысықтың қыңырлығы
88. ЖМЖ бригадасы 2 айлық нәрестені инфекциялық стационардың қабылдау бөліміне талмадан кейін тынысы тоқталатын қатты ұстама тәрізді жөтелмен түскен. Анамезінде ..... Жоғарлауымен басталып , кейіннен ұстама тәрізді қатты жөтел қосылған. Көкжөтелдің спазматикалық кезеңдегі ұстама тәрізді жөтелуді азайту үшін қандай препарат та.......
Димедрол
Диазепам Фурадонин
Магний сульфаты
Кальций глюконаты
89. Мүгедектердің мүмкіндігі үшін жағдай жасау, оларды әлеуметтік мәртебесін қалпына келтіру, олардың әлеуметтік және тұрмыстық бейімделуіне бағытталған шаралардың .....
Қалпына келтіру операциялары
Медициналық және әлеуметтік сараптама
Кәсіби бағдарлау |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=11#Ағымдық_дезинфекция | Аяқтарындағы жарақат - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид... | Аяқтарындағы жарақат Өкше сүйек сүйелінің болуы
Тромбофлебит
Аяқ артерияларының атеросклерозы
82.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы балалардағы обструктивті бронхиттің жетекші симптомы болып табылады?
Кеуде қуысының ауыруы
қызба
ентігу мұрыннан су ағу
жөтел
83. Жұқпалы аурулар ауруханасына 1 айлық сәби ішек инфекциясы диагнозымен түсті. Шырыш қосылған сұйық үлкен дәреттің тәулігіне 10ретке дейін болуына жүдеуге шағымдар.... құрғақ . Теріасты майлы қабаты қолында, кеудесінде санында , ішінде әлсіреген. Аңқасы таза температурасы 37'С іші қампайған . Үлкен дәреті шырышпен . Мейірбике күтпе ...... келесі іс-шаралардың қайсысы күтіп баптаудың ең басымына жатады?
Сұйықтықты емізікпен бөлшектеп қасықпен жиі мөлшермен беруді қамтамасыз ету+ Дәрігер келгенше тыныс жиілігін есептеу
Дәрігер келгенше ЖЖЖ есептеу
Үлкен дәретін тіркеу
В/і жіберу үшін дәрі тамызғышты дауындау
84,.Науқас қабылдау бөлімшесіне көп реттік құсуға және сұйық үлкен дәретке айқын әлсіздікке аяқ қол құрысуларға аузының құрғауына шығымданып қаралған. 4күннен бері ..... көздерінен пайдаланған. Болжамды диагноз тырысқақ. Инфекция ошағында эпидемияға қарсы қандай іс шара өткізілуі керек?
Қатынаста болғандарды анықтау және оқшаулау Вакцинация өткізу
Науқастарды оқшаулау
Профилактикалық дезинфекция өткізу
Қатынастағылардың диспансеризация лау
85. Ішек инфекциялары кезінде мейірбикенің анағұрлым басым әрекетіне берілгендердің қайсысы жатады?
Аңқаны шаю
Оральды дегидратациялық бақылау
Ағымдық дезинфекция Антибиотиктерапияны дұрыстау
Инфузиялық терапия
86. Берілген жағдайлардың қайсысын ауруханаішілік жұқтыру ретінде қарастыруға болады?
Ауруханаға түскен 10 күн болған холециститпен ауыратын науқасты бактериологиялық зерттеу кезінде анықталған сальмонеллез Ауруханаға түскеніне 1 күн болған баспамен ауыратын науқастың ауыз жұтқыншағынан алынған жағындыдан табылған токсинді коринебактерия дифтериясы
Ауруханаға түскеніне 2 күн болған тұмаумен ауыратын науқастан анықталған пневмония
Қызылша ( ауруханаға түскеніне 5 күн болған пневмониямен ауыратын науқастан анықталған Филатов дағы )
Урологиялық бөлімшеде пиелонефрит ауыратын науқастың зәрін сепкенде Лондан сальмонеллезсы бөлінген зәрді аурухана түскен күні алған
87.Аталған паразиттердің қайсысы трихоцефалоздың қоздырғышы болып табылады?
* дөңгелек құрт
құрт
* қамшы құрты
лямблия
* мысықтың қыңырлығы
88. ЖМЖ бригадасы 2 айлық нәрестені инфекциялық стационардың қабылдау бөліміне талмадан кейін тынысы тоқталатын қатты ұстама тәрізді жөтелмен түскен. Анамезінде ..... Жоғарлауымен басталып , кейіннен ұстама тәрізді қатты жөтел қосылған. Көкжөтелдің спазматикалық кезеңдегі ұстама тәрізді жөтелуді азайту үшін қандай препарат та.......
Димедрол
Диазепам Фурадонин
Магний сульфаты
Кальций глюконаты
89. Мүгедектердің мүмкіндігі үшін жағдай жасау, оларды әлеуметтік мәртебесін қалпына келтіру, олардың әлеуметтік және тұрмыстық бейімделуіне бағытталған шаралардың .....
Қалпына келтіру операциялары
Медициналық және әлеуметтік сараптама
Кәсіби бағдарлау |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=11#Ауруханаға_түскен_10_күн_болған_холециститпен_ауыратын_науқасты_бактериологиялық_зерттеу_кезінде_анықталған_сальмонеллез | Аяқтарындағы жарақат - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид... | Аяқтарындағы жарақат Өкше сүйек сүйелінің болуы
Тромбофлебит
Аяқ артерияларының атеросклерозы
82.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы балалардағы обструктивті бронхиттің жетекші симптомы болып табылады?
Кеуде қуысының ауыруы
қызба
ентігу мұрыннан су ағу
жөтел
83. Жұқпалы аурулар ауруханасына 1 айлық сәби ішек инфекциясы диагнозымен түсті. Шырыш қосылған сұйық үлкен дәреттің тәулігіне 10ретке дейін болуына жүдеуге шағымдар.... құрғақ . Теріасты майлы қабаты қолында, кеудесінде санында , ішінде әлсіреген. Аңқасы таза температурасы 37'С іші қампайған . Үлкен дәреті шырышпен . Мейірбике күтпе ...... келесі іс-шаралардың қайсысы күтіп баптаудың ең басымына жатады?
Сұйықтықты емізікпен бөлшектеп қасықпен жиі мөлшермен беруді қамтамасыз ету+ Дәрігер келгенше тыныс жиілігін есептеу
Дәрігер келгенше ЖЖЖ есептеу
Үлкен дәретін тіркеу
В/і жіберу үшін дәрі тамызғышты дауындау
84,.Науқас қабылдау бөлімшесіне көп реттік құсуға және сұйық үлкен дәретке айқын әлсіздікке аяқ қол құрысуларға аузының құрғауына шығымданып қаралған. 4күннен бері ..... көздерінен пайдаланған. Болжамды диагноз тырысқақ. Инфекция ошағында эпидемияға қарсы қандай іс шара өткізілуі керек?
Қатынаста болғандарды анықтау және оқшаулау Вакцинация өткізу
Науқастарды оқшаулау
Профилактикалық дезинфекция өткізу
Қатынастағылардың диспансеризация лау
85. Ішек инфекциялары кезінде мейірбикенің анағұрлым басым әрекетіне берілгендердің қайсысы жатады?
Аңқаны шаю
Оральды дегидратациялық бақылау
Ағымдық дезинфекция Антибиотиктерапияны дұрыстау
Инфузиялық терапия
86. Берілген жағдайлардың қайсысын ауруханаішілік жұқтыру ретінде қарастыруға болады?
Ауруханаға түскен 10 күн болған холециститпен ауыратын науқасты бактериологиялық зерттеу кезінде анықталған сальмонеллез Ауруханаға түскеніне 1 күн болған баспамен ауыратын науқастың ауыз жұтқыншағынан алынған жағындыдан табылған токсинді коринебактерия дифтериясы
Ауруханаға түскеніне 2 күн болған тұмаумен ауыратын науқастан анықталған пневмония
Қызылша ( ауруханаға түскеніне 5 күн болған пневмониямен ауыратын науқастан анықталған Филатов дағы )
Урологиялық бөлімшеде пиелонефрит ауыратын науқастың зәрін сепкенде Лондан сальмонеллезсы бөлінген зәрді аурухана түскен күні алған
87.Аталған паразиттердің қайсысы трихоцефалоздың қоздырғышы болып табылады?
* дөңгелек құрт
құрт
* қамшы құрты
лямблия
* мысықтың қыңырлығы
88. ЖМЖ бригадасы 2 айлық нәрестені инфекциялық стационардың қабылдау бөліміне талмадан кейін тынысы тоқталатын қатты ұстама тәрізді жөтелмен түскен. Анамезінде ..... Жоғарлауымен басталып , кейіннен ұстама тәрізді қатты жөтел қосылған. Көкжөтелдің спазматикалық кезеңдегі ұстама тәрізді жөтелуді азайту үшін қандай препарат та.......
Димедрол
Диазепам Фурадонин
Магний сульфаты
Кальций глюконаты
89. Мүгедектердің мүмкіндігі үшін жағдай жасау, оларды әлеуметтік мәртебесін қалпына келтіру, олардың әлеуметтік және тұрмыстық бейімделуіне бағытталған шаралардың .....
Қалпына келтіру операциялары
Медициналық және әлеуметтік сараптама
Кәсіби бағдарлау |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=11#Қатынаста_болғандарды_анықтау_және_оқшаулау | Аяқтарындағы жарақат - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид... | Аяқтарындағы жарақат Өкше сүйек сүйелінің болуы
Тромбофлебит
Аяқ артерияларының атеросклерозы
82.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы балалардағы обструктивті бронхиттің жетекші симптомы болып табылады?
Кеуде қуысының ауыруы
қызба
ентігу мұрыннан су ағу
жөтел
83. Жұқпалы аурулар ауруханасына 1 айлық сәби ішек инфекциясы диагнозымен түсті. Шырыш қосылған сұйық үлкен дәреттің тәулігіне 10ретке дейін болуына жүдеуге шағымдар.... құрғақ . Теріасты майлы қабаты қолында, кеудесінде санында , ішінде әлсіреген. Аңқасы таза температурасы 37'С іші қампайған . Үлкен дәреті шырышпен . Мейірбике күтпе ...... келесі іс-шаралардың қайсысы күтіп баптаудың ең басымына жатады?
Сұйықтықты емізікпен бөлшектеп қасықпен жиі мөлшермен беруді қамтамасыз ету+ Дәрігер келгенше тыныс жиілігін есептеу
Дәрігер келгенше ЖЖЖ есептеу
Үлкен дәретін тіркеу
В/і жіберу үшін дәрі тамызғышты дауындау
84,.Науқас қабылдау бөлімшесіне көп реттік құсуға және сұйық үлкен дәретке айқын әлсіздікке аяқ қол құрысуларға аузының құрғауына шығымданып қаралған. 4күннен бері ..... көздерінен пайдаланған. Болжамды диагноз тырысқақ. Инфекция ошағында эпидемияға қарсы қандай іс шара өткізілуі керек?
Қатынаста болғандарды анықтау және оқшаулау Вакцинация өткізу
Науқастарды оқшаулау
Профилактикалық дезинфекция өткізу
Қатынастағылардың диспансеризация лау
85. Ішек инфекциялары кезінде мейірбикенің анағұрлым басым әрекетіне берілгендердің қайсысы жатады?
Аңқаны шаю
Оральды дегидратациялық бақылау
Ағымдық дезинфекция Антибиотиктерапияны дұрыстау
Инфузиялық терапия
86. Берілген жағдайлардың қайсысын ауруханаішілік жұқтыру ретінде қарастыруға болады?
Ауруханаға түскен 10 күн болған холециститпен ауыратын науқасты бактериологиялық зерттеу кезінде анықталған сальмонеллез Ауруханаға түскеніне 1 күн болған баспамен ауыратын науқастың ауыз жұтқыншағынан алынған жағындыдан табылған токсинді коринебактерия дифтериясы
Ауруханаға түскеніне 2 күн болған тұмаумен ауыратын науқастан анықталған пневмония
Қызылша ( ауруханаға түскеніне 5 күн болған пневмониямен ауыратын науқастан анықталған Филатов дағы )
Урологиялық бөлімшеде пиелонефрит ауыратын науқастың зәрін сепкенде Лондан сальмонеллезсы бөлінген зәрді аурухана түскен күні алған
87.Аталған паразиттердің қайсысы трихоцефалоздың қоздырғышы болып табылады?
* дөңгелек құрт
құрт
* қамшы құрты
лямблия
* мысықтың қыңырлығы
88. ЖМЖ бригадасы 2 айлық нәрестені инфекциялық стационардың қабылдау бөліміне талмадан кейін тынысы тоқталатын қатты ұстама тәрізді жөтелмен түскен. Анамезінде ..... Жоғарлауымен басталып , кейіннен ұстама тәрізді қатты жөтел қосылған. Көкжөтелдің спазматикалық кезеңдегі ұстама тәрізді жөтелуді азайту үшін қандай препарат та.......
Димедрол
Диазепам Фурадонин
Магний сульфаты
Кальций глюконаты
89. Мүгедектердің мүмкіндігі үшін жағдай жасау, оларды әлеуметтік мәртебесін қалпына келтіру, олардың әлеуметтік және тұрмыстық бейімделуіне бағытталған шаралардың .....
Қалпына келтіру операциялары
Медициналық және әлеуметтік сараптама
Кәсіби бағдарлау |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=11#Сұйықтықты_емізікпен_бөлшектеп_қасықпен_жиі_мөлшермен_беруді_қамтамасыз_ету+ | Аяқтарындағы жарақат - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид... | Аяқтарындағы жарақат Өкше сүйек сүйелінің болуы
Тромбофлебит
Аяқ артерияларының атеросклерозы
82.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы балалардағы обструктивті бронхиттің жетекші симптомы болып табылады?
Кеуде қуысының ауыруы
қызба
ентігу мұрыннан су ағу
жөтел
83. Жұқпалы аурулар ауруханасына 1 айлық сәби ішек инфекциясы диагнозымен түсті. Шырыш қосылған сұйық үлкен дәреттің тәулігіне 10ретке дейін болуына жүдеуге шағымдар.... құрғақ . Теріасты майлы қабаты қолында, кеудесінде санында , ішінде әлсіреген. Аңқасы таза температурасы 37'С іші қампайған . Үлкен дәреті шырышпен . Мейірбике күтпе ...... келесі іс-шаралардың қайсысы күтіп баптаудың ең басымына жатады?
Сұйықтықты емізікпен бөлшектеп қасықпен жиі мөлшермен беруді қамтамасыз ету+ Дәрігер келгенше тыныс жиілігін есептеу
Дәрігер келгенше ЖЖЖ есептеу
Үлкен дәретін тіркеу
В/і жіберу үшін дәрі тамызғышты дауындау
84,.Науқас қабылдау бөлімшесіне көп реттік құсуға және сұйық үлкен дәретке айқын әлсіздікке аяқ қол құрысуларға аузының құрғауына шығымданып қаралған. 4күннен бері ..... көздерінен пайдаланған. Болжамды диагноз тырысқақ. Инфекция ошағында эпидемияға қарсы қандай іс шара өткізілуі керек?
Қатынаста болғандарды анықтау және оқшаулау Вакцинация өткізу
Науқастарды оқшаулау
Профилактикалық дезинфекция өткізу
Қатынастағылардың диспансеризация лау
85. Ішек инфекциялары кезінде мейірбикенің анағұрлым басым әрекетіне берілгендердің қайсысы жатады?
Аңқаны шаю
Оральды дегидратациялық бақылау
Ағымдық дезинфекция Антибиотиктерапияны дұрыстау
Инфузиялық терапия
86. Берілген жағдайлардың қайсысын ауруханаішілік жұқтыру ретінде қарастыруға болады?
Ауруханаға түскен 10 күн болған холециститпен ауыратын науқасты бактериологиялық зерттеу кезінде анықталған сальмонеллез Ауруханаға түскеніне 1 күн болған баспамен ауыратын науқастың ауыз жұтқыншағынан алынған жағындыдан табылған токсинді коринебактерия дифтериясы
Ауруханаға түскеніне 2 күн болған тұмаумен ауыратын науқастан анықталған пневмония
Қызылша ( ауруханаға түскеніне 5 күн болған пневмониямен ауыратын науқастан анықталған Филатов дағы )
Урологиялық бөлімшеде пиелонефрит ауыратын науқастың зәрін сепкенде Лондан сальмонеллезсы бөлінген зәрді аурухана түскен күні алған
87.Аталған паразиттердің қайсысы трихоцефалоздың қоздырғышы болып табылады?
* дөңгелек құрт
құрт
* қамшы құрты
лямблия
* мысықтың қыңырлығы
88. ЖМЖ бригадасы 2 айлық нәрестені инфекциялық стационардың қабылдау бөліміне талмадан кейін тынысы тоқталатын қатты ұстама тәрізді жөтелмен түскен. Анамезінде ..... Жоғарлауымен басталып , кейіннен ұстама тәрізді қатты жөтел қосылған. Көкжөтелдің спазматикалық кезеңдегі ұстама тәрізді жөтелуді азайту үшін қандай препарат та.......
Димедрол
Диазепам Фурадонин
Магний сульфаты
Кальций глюконаты
89. Мүгедектердің мүмкіндігі үшін жағдай жасау, оларды әлеуметтік мәртебесін қалпына келтіру, олардың әлеуметтік және тұрмыстық бейімделуіне бағытталған шаралардың .....
Қалпына келтіру операциялары
Медициналық және әлеуметтік сараптама
Кәсіби бағдарлау |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=12 | Мүгедектерді әлеуметтік оңалту - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел... | Мүгедектерді әлеуметтік оңалту Реформалау
90.Резонерлік тән?
Эпилепсияға
Тамырлы деменсияға
Параноялық тұлғаның дамуына
Шезофренияга +
Жабысқақ жағдайдалар неврозына
91.Жабысқақ күйлер неврозында кездеседі
Голлюцинациялар
Гипертензия
Обессия +
Сандырақ идиялар
Құрыспа
92.Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі бар науқасқа бүйректің экскреторлық және концентрациялық қызметін зерттеу тағайындалды .Зерттеуді және оны енгізуге дайындық шарттарын көрсетіңіз:
Нечипоренко бойынша зәр анализі, сыйымдылығы 100-200 мл таза шыны ыдысты дайындау
Позимницкийдің зәр анализі, сыйымдылығы 250-500 мл 8 таза шыны банкаларды дайындау Жалпы зәр анализі, 150-200 мл сыйымдылығы бар таза шыны ыдысты дайындау
Зәрді бактериологиялық талдау, сыйымдылығы 20 мл таза шыны ыдысты дайындау
Глюкозуриялық профильге зәр анализі, сыйымдылығы 500 мл 3 таза шыны банкаларды дайындау
93.
94.Бояу жұмыстарынан кейін нашар желдететін болмеде терісін ацетонның көмегімен тазалаған .Қарау кезінде бас айналуға,қусуға ,ірі..ауырсынуына айқын әлсіздік ..
Асқазан жуу оксигенотерапия 0,9%натрий хлорді ертіндісімен инфузионды ем
Асқазан жуу оксигенотерапия Асқазанды зонд арқылы 1% магнии сульфаты ертіндісімен жуу оксигенотерапия
95.Электр жарақатын алған ер кісіні қарау кезде,ол кенеттен есінен танып қалған,кенеттен тырысулар пайда болған, терісі бозарған, ұйқы артериясысында пульс..кезектегі шұғыл көмекті атаңыз?
көктамыр ішіне лидокаин
Көктамыр ішіне амиодарон
Көктамыр ішіне натрий бикорбанаты
Жүрекке электірлік дефибрилизация
Жүрекке жабық массаж жасау жане өкпенің жасанды желдетуі 96.Далалық госпитальде ұзақ жаншылу синдромы бар зардап шегушіге көктамыр ішіне цефриоксон енгізу кезінде кенеттен әлсіздік,бас ауру,тұншығу,зері жабындылар шұғыл жағдай пайда болады?
Кариогенді шок
Жарақаттық шок
Геморрагиялық шок
Анафилактикалык шок +
Инфекция -токсикалык шок
97 Қабылдау бөліміне 8 жастағы ер бала келді, футбол ойнау кезінде мұрнын жарақаттап алған.Мұрын аймағындағы ауырсынуға жане мұрыннан қан кетуге қолданылады
Мұрын аймағына суық қою
Алдынғы тампонада
Артқы тампонада +
Сопақ танғыш салу
Мұрынды жансыздандыру
98.Науқас 51 жаста экземасы бар,мейіргер дәрілік заттың қай формасын қолданды
Жақпалар гельдер +
Тамшылылар, таблеткалер
Микстуралар
Иньекциялар,ұнтақтар
Ұнтақтар, капсулалар
99.Токсикодермияның патогенетикалық емі үшін қолданылатын дәрі дәрмектерді көрсетіңіз
Антибиотиктер гормондар
Антибиотиктер
Кортикостироидтар+
Цитостатиктер
Седативті препараттар
100.Қазан айның соңында дерматологқа 16 жастағы науқас терісі қышуына және бөртіп кеткеніне шағымданды.Оқушы 6жасынан бастап ауырады көктем,күз айларында.. иілетін жағында бастың шаш арасында арқасымен іш аймағында болады.Осындай учаскелердегі айқын қызыл түсті папула бір бімен біріккен сұр түсті қабық емдеу принциптерін атаңыз
Песериаз қанның морфологиясы несептің жалпы анализі семсибилизацияға қарсы пепараттар++
.қызыл волчанка қанның морфологиясы қызыл ...
.көпформалы эксудативтік эритема..
.вулгарлы пузырчатка, қанның морфологиясы...
Есекжем(крипитациясы) қанның морфологиясы аллергиялық
01. Паллиативті науқаста стероидты емес қабынуға қарсы препараттарды қолданудың ең ықтимал жанама әсері?
циклооксигеназаны белсендіру
простагландиндердің синтезін күшейту
тромбоциттер агрегациясын ынталандыру
асқазанда шырыш өндірісінің жоғарылауы |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=12#Асқазан_жуу_оксигенотерапия | Мүгедектерді әлеуметтік оңалту - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел... | Мүгедектерді әлеуметтік оңалту Реформалау
90.Резонерлік тән?
Эпилепсияға
Тамырлы деменсияға
Параноялық тұлғаның дамуына
Шезофренияга +
Жабысқақ жағдайдалар неврозына
91.Жабысқақ күйлер неврозында кездеседі
Голлюцинациялар
Гипертензия
Обессия +
Сандырақ идиялар
Құрыспа
92.Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі бар науқасқа бүйректің экскреторлық және концентрациялық қызметін зерттеу тағайындалды .Зерттеуді және оны енгізуге дайындық шарттарын көрсетіңіз:
Нечипоренко бойынша зәр анализі, сыйымдылығы 100-200 мл таза шыны ыдысты дайындау
Позимницкийдің зәр анализі, сыйымдылығы 250-500 мл 8 таза шыны банкаларды дайындау Жалпы зәр анализі, 150-200 мл сыйымдылығы бар таза шыны ыдысты дайындау
Зәрді бактериологиялық талдау, сыйымдылығы 20 мл таза шыны ыдысты дайындау
Глюкозуриялық профильге зәр анализі, сыйымдылығы 500 мл 3 таза шыны банкаларды дайындау
93.
94.Бояу жұмыстарынан кейін нашар желдететін болмеде терісін ацетонның көмегімен тазалаған .Қарау кезінде бас айналуға,қусуға ,ірі..ауырсынуына айқын әлсіздік ..
Асқазан жуу оксигенотерапия 0,9%натрий хлорді ертіндісімен инфузионды ем
Асқазан жуу оксигенотерапия Асқазанды зонд арқылы 1% магнии сульфаты ертіндісімен жуу оксигенотерапия
95.Электр жарақатын алған ер кісіні қарау кезде,ол кенеттен есінен танып қалған,кенеттен тырысулар пайда болған, терісі бозарған, ұйқы артериясысында пульс..кезектегі шұғыл көмекті атаңыз?
көктамыр ішіне лидокаин
Көктамыр ішіне амиодарон
Көктамыр ішіне натрий бикорбанаты
Жүрекке электірлік дефибрилизация
Жүрекке жабық массаж жасау жане өкпенің жасанды желдетуі 96.Далалық госпитальде ұзақ жаншылу синдромы бар зардап шегушіге көктамыр ішіне цефриоксон енгізу кезінде кенеттен әлсіздік,бас ауру,тұншығу,зері жабындылар шұғыл жағдай пайда болады?
Кариогенді шок
Жарақаттық шок
Геморрагиялық шок
Анафилактикалык шок +
Инфекция -токсикалык шок
97 Қабылдау бөліміне 8 жастағы ер бала келді, футбол ойнау кезінде мұрнын жарақаттап алған.Мұрын аймағындағы ауырсынуға жане мұрыннан қан кетуге қолданылады
Мұрын аймағына суық қою
Алдынғы тампонада
Артқы тампонада +
Сопақ танғыш салу
Мұрынды жансыздандыру
98.Науқас 51 жаста экземасы бар,мейіргер дәрілік заттың қай формасын қолданды
Жақпалар гельдер +
Тамшылылар, таблеткалер
Микстуралар
Иньекциялар,ұнтақтар
Ұнтақтар, капсулалар
99.Токсикодермияның патогенетикалық емі үшін қолданылатын дәрі дәрмектерді көрсетіңіз
Антибиотиктер гормондар
Антибиотиктер
Кортикостироидтар+
Цитостатиктер
Седативті препараттар
100.Қазан айның соңында дерматологқа 16 жастағы науқас терісі қышуына және бөртіп кеткеніне шағымданды.Оқушы 6жасынан бастап ауырады көктем,күз айларында.. иілетін жағында бастың шаш арасында арқасымен іш аймағында болады.Осындай учаскелердегі айқын қызыл түсті папула бір бімен біріккен сұр түсті қабық емдеу принциптерін атаңыз
Песериаз қанның морфологиясы несептің жалпы анализі семсибилизацияға қарсы пепараттар++
.қызыл волчанка қанның морфологиясы қызыл ...
.көпформалы эксудативтік эритема..
.вулгарлы пузырчатка, қанның морфологиясы...
Есекжем(крипитациясы) қанның морфологиясы аллергиялық
01. Паллиативті науқаста стероидты емес қабынуға қарсы препараттарды қолданудың ең ықтимал жанама әсері?
циклооксигеназаны белсендіру
простагландиндердің синтезін күшейту
тромбоциттер агрегациясын ынталандыру
асқазанда шырыш өндірісінің жоғарылауы |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=12#Жүрекке_жабық_массаж_жасау_жане_өкпенің_жасанды_желдетуі | Мүгедектерді әлеуметтік оңалту - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел... | Мүгедектерді әлеуметтік оңалту Реформалау
90.Резонерлік тән?
Эпилепсияға
Тамырлы деменсияға
Параноялық тұлғаның дамуына
Шезофренияга +
Жабысқақ жағдайдалар неврозына
91.Жабысқақ күйлер неврозында кездеседі
Голлюцинациялар
Гипертензия
Обессия +
Сандырақ идиялар
Құрыспа
92.Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі бар науқасқа бүйректің экскреторлық және концентрациялық қызметін зерттеу тағайындалды .Зерттеуді және оны енгізуге дайындық шарттарын көрсетіңіз:
Нечипоренко бойынша зәр анализі, сыйымдылығы 100-200 мл таза шыны ыдысты дайындау
Позимницкийдің зәр анализі, сыйымдылығы 250-500 мл 8 таза шыны банкаларды дайындау Жалпы зәр анализі, 150-200 мл сыйымдылығы бар таза шыны ыдысты дайындау
Зәрді бактериологиялық талдау, сыйымдылығы 20 мл таза шыны ыдысты дайындау
Глюкозуриялық профильге зәр анализі, сыйымдылығы 500 мл 3 таза шыны банкаларды дайындау
93.
94.Бояу жұмыстарынан кейін нашар желдететін болмеде терісін ацетонның көмегімен тазалаған .Қарау кезінде бас айналуға,қусуға ,ірі..ауырсынуына айқын әлсіздік ..
Асқазан жуу оксигенотерапия 0,9%натрий хлорді ертіндісімен инфузионды ем
Асқазан жуу оксигенотерапия Асқазанды зонд арқылы 1% магнии сульфаты ертіндісімен жуу оксигенотерапия
95.Электр жарақатын алған ер кісіні қарау кезде,ол кенеттен есінен танып қалған,кенеттен тырысулар пайда болған, терісі бозарған, ұйқы артериясысында пульс..кезектегі шұғыл көмекті атаңыз?
көктамыр ішіне лидокаин
Көктамыр ішіне амиодарон
Көктамыр ішіне натрий бикорбанаты
Жүрекке электірлік дефибрилизация
Жүрекке жабық массаж жасау жане өкпенің жасанды желдетуі 96.Далалық госпитальде ұзақ жаншылу синдромы бар зардап шегушіге көктамыр ішіне цефриоксон енгізу кезінде кенеттен әлсіздік,бас ауру,тұншығу,зері жабындылар шұғыл жағдай пайда болады?
Кариогенді шок
Жарақаттық шок
Геморрагиялық шок
Анафилактикалык шок +
Инфекция -токсикалык шок
97 Қабылдау бөліміне 8 жастағы ер бала келді, футбол ойнау кезінде мұрнын жарақаттап алған.Мұрын аймағындағы ауырсынуға жане мұрыннан қан кетуге қолданылады
Мұрын аймағына суық қою
Алдынғы тампонада
Артқы тампонада +
Сопақ танғыш салу
Мұрынды жансыздандыру
98.Науқас 51 жаста экземасы бар,мейіргер дәрілік заттың қай формасын қолданды
Жақпалар гельдер +
Тамшылылар, таблеткалер
Микстуралар
Иньекциялар,ұнтақтар
Ұнтақтар, капсулалар
99.Токсикодермияның патогенетикалық емі үшін қолданылатын дәрі дәрмектерді көрсетіңіз
Антибиотиктер гормондар
Антибиотиктер
Кортикостироидтар+
Цитостатиктер
Седативті препараттар
100.Қазан айның соңында дерматологқа 16 жастағы науқас терісі қышуына және бөртіп кеткеніне шағымданды.Оқушы 6жасынан бастап ауырады көктем,күз айларында.. иілетін жағында бастың шаш арасында арқасымен іш аймағында болады.Осындай учаскелердегі айқын қызыл түсті папула бір бімен біріккен сұр түсті қабық емдеу принциптерін атаңыз
Песериаз қанның морфологиясы несептің жалпы анализі семсибилизацияға қарсы пепараттар++
.қызыл волчанка қанның морфологиясы қызыл ...
.көпформалы эксудативтік эритема..
.вулгарлы пузырчатка, қанның морфологиясы...
Есекжем(крипитациясы) қанның морфологиясы аллергиялық
01. Паллиативті науқаста стероидты емес қабынуға қарсы препараттарды қолданудың ең ықтимал жанама әсері?
циклооксигеназаны белсендіру
простагландиндердің синтезін күшейту
тромбоциттер агрегациясын ынталандыру
асқазанда шырыш өндірісінің жоғарылауы |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=12#Позимницкийдің_зәр_анализі,_сыйымдылығы_250-500_мл_8_таза_шыны_банкаларды_дайындау | Мүгедектерді әлеуметтік оңалту - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел... | Мүгедектерді әлеуметтік оңалту Реформалау
90.Резонерлік тән?
Эпилепсияға
Тамырлы деменсияға
Параноялық тұлғаның дамуына
Шезофренияга +
Жабысқақ жағдайдалар неврозына
91.Жабысқақ күйлер неврозында кездеседі
Голлюцинациялар
Гипертензия
Обессия +
Сандырақ идиялар
Құрыспа
92.Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі бар науқасқа бүйректің экскреторлық және концентрациялық қызметін зерттеу тағайындалды .Зерттеуді және оны енгізуге дайындық шарттарын көрсетіңіз:
Нечипоренко бойынша зәр анализі, сыйымдылығы 100-200 мл таза шыны ыдысты дайындау
Позимницкийдің зәр анализі, сыйымдылығы 250-500 мл 8 таза шыны банкаларды дайындау Жалпы зәр анализі, 150-200 мл сыйымдылығы бар таза шыны ыдысты дайындау
Зәрді бактериологиялық талдау, сыйымдылығы 20 мл таза шыны ыдысты дайындау
Глюкозуриялық профильге зәр анализі, сыйымдылығы 500 мл 3 таза шыны банкаларды дайындау
93.
94.Бояу жұмыстарынан кейін нашар желдететін болмеде терісін ацетонның көмегімен тазалаған .Қарау кезінде бас айналуға,қусуға ,ірі..ауырсынуына айқын әлсіздік ..
Асқазан жуу оксигенотерапия 0,9%натрий хлорді ертіндісімен инфузионды ем
Асқазан жуу оксигенотерапия Асқазанды зонд арқылы 1% магнии сульфаты ертіндісімен жуу оксигенотерапия
95.Электр жарақатын алған ер кісіні қарау кезде,ол кенеттен есінен танып қалған,кенеттен тырысулар пайда болған, терісі бозарған, ұйқы артериясысында пульс..кезектегі шұғыл көмекті атаңыз?
көктамыр ішіне лидокаин
Көктамыр ішіне амиодарон
Көктамыр ішіне натрий бикорбанаты
Жүрекке электірлік дефибрилизация
Жүрекке жабық массаж жасау жане өкпенің жасанды желдетуі 96.Далалық госпитальде ұзақ жаншылу синдромы бар зардап шегушіге көктамыр ішіне цефриоксон енгізу кезінде кенеттен әлсіздік,бас ауру,тұншығу,зері жабындылар шұғыл жағдай пайда болады?
Кариогенді шок
Жарақаттық шок
Геморрагиялық шок
Анафилактикалык шок +
Инфекция -токсикалык шок
97 Қабылдау бөліміне 8 жастағы ер бала келді, футбол ойнау кезінде мұрнын жарақаттап алған.Мұрын аймағындағы ауырсынуға жане мұрыннан қан кетуге қолданылады
Мұрын аймағына суық қою
Алдынғы тампонада
Артқы тампонада +
Сопақ танғыш салу
Мұрынды жансыздандыру
98.Науқас 51 жаста экземасы бар,мейіргер дәрілік заттың қай формасын қолданды
Жақпалар гельдер +
Тамшылылар, таблеткалер
Микстуралар
Иньекциялар,ұнтақтар
Ұнтақтар, капсулалар
99.Токсикодермияның патогенетикалық емі үшін қолданылатын дәрі дәрмектерді көрсетіңіз
Антибиотиктер гормондар
Антибиотиктер
Кортикостироидтар+
Цитостатиктер
Седативті препараттар
100.Қазан айның соңында дерматологқа 16 жастағы науқас терісі қышуына және бөртіп кеткеніне шағымданды.Оқушы 6жасынан бастап ауырады көктем,күз айларында.. иілетін жағында бастың шаш арасында арқасымен іш аймағында болады.Осындай учаскелердегі айқын қызыл түсті папула бір бімен біріккен сұр түсті қабық емдеу принциптерін атаңыз
Песериаз қанның морфологиясы несептің жалпы анализі семсибилизацияға қарсы пепараттар++
.қызыл волчанка қанның морфологиясы қызыл ...
.көпформалы эксудативтік эритема..
.вулгарлы пузырчатка, қанның морфологиясы...
Есекжем(крипитациясы) қанның морфологиясы аллергиялық
01. Паллиативті науқаста стероидты емес қабынуға қарсы препараттарды қолданудың ең ықтимал жанама әсері?
циклооксигеназаны белсендіру
простагландиндердің синтезін күшейту
тромбоциттер агрегациясын ынталандыру
асқазанда шырыш өндірісінің жоғарылауы |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=13 | эпителий пролиферациясының төмендеуі, асқазан-ішек шырышты қабығының зақымдануы | эпителий пролиферациясының төмендеуі, асқазан-ішек шырышты қабығының зақымдануы
02. Бала 1 айлық. Анасы баланың мазасыздығына, ұйқының нашарлығына шағымданады. Намнезден: бірінші бересі бар бала, туу салмағы 3000 г. естіледі, бірақ емдеу тәртіпсіз жүзеге асырылады. Тамақтандырғаннан кейін мазасыз. Күніне 1 рет орындық,
саңырауқұлақ, қоспасыз. Бақыланатын өлшеу кезінде баланы тамақтандыру үшін 60-80 мл соратыны анықталды. сүттегі сүт
тамақтандырғаннан кейін темір материалы қалмайды. Жоғарыда айтылғандардың қайсысын медбике гипогалактияны жою үшін жүргізуі керек?
сүттің пайдалы және бір реттік дозасын анықтаңыз
тұтынылатын жидек мөлшерін көбейтуді ұсынады
бақылау тамақтандыруды жүзеге асырады
қосымша тағамдарды енгізуді ұсынады
лактацияны ынталандыру үшін гормон тудырады
03жоғарыда аталған процедуралардың қайсысы науқасты соматикадан инфекциялық бөлімге ауыстырғаннан кейін орындалған сальмонеллезге байланысты ең дұрыс болып табылады?
дегельминтизация
қорытынды дезинфекция
ағымдағы дезинфекция
жалпы тазалау
дезинфекция
04.Аталған сусындардың қайсысы темір препараттарын ішуі керек?
Қышқыл сұйылтылған шырындар
Тәтті шай
Сүтпен
Желе
Айран
05.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы болып табылады көбінесе баланың емізуіне кедергі келтіреді?
Прогнатизм
Күтім ақаулары
Жиі кездесетін аурулар
Мұрын бітелуі
Баланың тамақтанбауы
06 Осы емтихандардың қайсысы балалардағы жүрек-қан тамырлары жүйесінің функционалдық бұзылыстарын анықтауға ең қолайлы?
Биохимиялық қан анализі
Кеуде мүшелерінің рентгенографиясы
Электрокардиография
Жүректі электрофизиологиялық зерттеу
Жүректің магнитті-резонанстық томографиясы
4 Жұқпалы аурулар бөлімшесіне 1 жастағы бала ауруханаға жатқызылды: ЖРВИ, Стенозды ларингит ччд40 в мин .Пакойдағы тыныс алу шулы, тыныс алу қиын. Ингаляция кезінде интеркостальды саңылаулар, супраклавикулярлық аймақтар , мойын шұңқыры тартылады . Балада құрғақ үрген жөтел бар .Бала жастықта ұйықтайды, ұйқы тыныш. Төменде келтірілгендердің қайсысы тәуелсіз мейірбикелік араласуға жатады ?
қабынуға қарсы препараттарды беру
физиотерапиялық процедураларды жүргізу
жөтелге қарсы препараттарды беру
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=13#Қышқыл_сұйылтылған_шырындар | эпителий пролиферациясының төмендеуі, асқазан-ішек шырышты қабығының зақымдануы | эпителий пролиферациясының төмендеуі, асқазан-ішек шырышты қабығының зақымдануы
02. Бала 1 айлық. Анасы баланың мазасыздығына, ұйқының нашарлығына шағымданады. Намнезден: бірінші бересі бар бала, туу салмағы 3000 г. естіледі, бірақ емдеу тәртіпсіз жүзеге асырылады. Тамақтандырғаннан кейін мазасыз. Күніне 1 рет орындық,
саңырауқұлақ, қоспасыз. Бақыланатын өлшеу кезінде баланы тамақтандыру үшін 60-80 мл соратыны анықталды. сүттегі сүт
тамақтандырғаннан кейін темір материалы қалмайды. Жоғарыда айтылғандардың қайсысын медбике гипогалактияны жою үшін жүргізуі керек?
сүттің пайдалы және бір реттік дозасын анықтаңыз
тұтынылатын жидек мөлшерін көбейтуді ұсынады
бақылау тамақтандыруды жүзеге асырады
қосымша тағамдарды енгізуді ұсынады
лактацияны ынталандыру үшін гормон тудырады
03жоғарыда аталған процедуралардың қайсысы науқасты соматикадан инфекциялық бөлімге ауыстырғаннан кейін орындалған сальмонеллезге байланысты ең дұрыс болып табылады?
дегельминтизация
қорытынды дезинфекция
ағымдағы дезинфекция
жалпы тазалау
дезинфекция
04.Аталған сусындардың қайсысы темір препараттарын ішуі керек?
Қышқыл сұйылтылған шырындар
Тәтті шай
Сүтпен
Желе
Айран
05.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы болып табылады көбінесе баланың емізуіне кедергі келтіреді?
Прогнатизм
Күтім ақаулары
Жиі кездесетін аурулар
Мұрын бітелуі
Баланың тамақтанбауы
06 Осы емтихандардың қайсысы балалардағы жүрек-қан тамырлары жүйесінің функционалдық бұзылыстарын анықтауға ең қолайлы?
Биохимиялық қан анализі
Кеуде мүшелерінің рентгенографиясы
Электрокардиография
Жүректі электрофизиологиялық зерттеу
Жүректің магнитті-резонанстық томографиясы
4 Жұқпалы аурулар бөлімшесіне 1 жастағы бала ауруханаға жатқызылды: ЖРВИ, Стенозды ларингит ччд40 в мин .Пакойдағы тыныс алу шулы, тыныс алу қиын. Ингаляция кезінде интеркостальды саңылаулар, супраклавикулярлық аймақтар , мойын шұңқыры тартылады . Балада құрғақ үрген жөтел бар .Бала жастықта ұйықтайды, ұйқы тыныш. Төменде келтірілгендердің қайсысы тәуелсіз мейірбикелік араласуға жатады ?
қабынуға қарсы препараттарды беру
физиотерапиялық процедураларды жүргізу
жөтелге қарсы препараттарды беру
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=13#Электрокардиография | эпителий пролиферациясының төмендеуі, асқазан-ішек шырышты қабығының зақымдануы | эпителий пролиферациясының төмендеуі, асқазан-ішек шырышты қабығының зақымдануы
02. Бала 1 айлық. Анасы баланың мазасыздығына, ұйқының нашарлығына шағымданады. Намнезден: бірінші бересі бар бала, туу салмағы 3000 г. естіледі, бірақ емдеу тәртіпсіз жүзеге асырылады. Тамақтандырғаннан кейін мазасыз. Күніне 1 рет орындық,
саңырауқұлақ, қоспасыз. Бақыланатын өлшеу кезінде баланы тамақтандыру үшін 60-80 мл соратыны анықталды. сүттегі сүт
тамақтандырғаннан кейін темір материалы қалмайды. Жоғарыда айтылғандардың қайсысын медбике гипогалактияны жою үшін жүргізуі керек?
сүттің пайдалы және бір реттік дозасын анықтаңыз
тұтынылатын жидек мөлшерін көбейтуді ұсынады
бақылау тамақтандыруды жүзеге асырады
қосымша тағамдарды енгізуді ұсынады
лактацияны ынталандыру үшін гормон тудырады
03жоғарыда аталған процедуралардың қайсысы науқасты соматикадан инфекциялық бөлімге ауыстырғаннан кейін орындалған сальмонеллезге байланысты ең дұрыс болып табылады?
дегельминтизация
қорытынды дезинфекция
ағымдағы дезинфекция
жалпы тазалау
дезинфекция
04.Аталған сусындардың қайсысы темір препараттарын ішуі керек?
Қышқыл сұйылтылған шырындар
Тәтті шай
Сүтпен
Желе
Айран
05.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы болып табылады көбінесе баланың емізуіне кедергі келтіреді?
Прогнатизм
Күтім ақаулары
Жиі кездесетін аурулар
Мұрын бітелуі
Баланың тамақтанбауы
06 Осы емтихандардың қайсысы балалардағы жүрек-қан тамырлары жүйесінің функционалдық бұзылыстарын анықтауға ең қолайлы?
Биохимиялық қан анализі
Кеуде мүшелерінің рентгенографиясы
Электрокардиография
Жүректі электрофизиологиялық зерттеу
Жүректің магнитті-резонанстық томографиясы
4 Жұқпалы аурулар бөлімшесіне 1 жастағы бала ауруханаға жатқызылды: ЖРВИ, Стенозды ларингит ччд40 в мин .Пакойдағы тыныс алу шулы, тыныс алу қиын. Ингаляция кезінде интеркостальды саңылаулар, супраклавикулярлық аймақтар , мойын шұңқыры тартылады . Балада құрғақ үрген жөтел бар .Бала жастықта ұйықтайды, ұйқы тыныш. Төменде келтірілгендердің қайсысы тәуелсіз мейірбикелік араласуға жатады ?
қабынуға қарсы препараттарды беру
физиотерапиялық процедураларды жүргізу
жөтелге қарсы препараттарды беру
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=14 | балаға төсекте жоғары жағдай жасау | балаға төсекте жоғары жағдай жасау зертханалық зерттеулер үшін материал алу
5 Бір жасар баланы тексерген кезде дәрігер тістердің кеш кесілуіне, олардың дұрыс орналаспауына назар аударды, тізімделгендердің қайсысы осы өзгерістердің ең ықтимал себебі болып табылады?
А дәрумені тапшылығы
С витаминінің жетіспеушілігі
Д витаминінің жетіспеушілігі Е дәрумені тапшылығы
В2 витаминінің жетіспеушілігі
6 Кіндік жарасын емдеу осы араласулардың қайсысына жатады?
Тәуелсіз мейірбике ісіне араласу Тәуелді мейірбикелік араласуға
Өзара тәуелді мейірбикелік араласу
Тәуелсіз дәрігерлік араласу
Тәуелді дәрігерлік араласу
7 Науқас айналасына қарайды, жөтеледі, терезенің сыртында біреу оны шақырады, қоңырауларға жауап береді айналасындағылар да солай еститініне сенімді бұзылуды анықтаңыз
Рефлекторлық галлюцинация Шынайы галлюцинациялар
Психосенсорлық бұзылулар
Парейдолдық иллюзиялар
Жалған галлюцинациялар
8 Қаланың травматологиялық пунктіне қала сыртында шағып алған азамат жүгінген. Бұл жағдайда…
аяқ-қолды иммобилизациялау антирабиялық вакцина мен иммуноглобулинді тағайындаңыз
сіреспеге қарсы вакцинацияларды тағайындаңыз
хирургиялық бөлімге жатқызу
кортикостероидтарды тағайындаңыз
9 Бала туылған кезде тыныс алудың қысқа уақытқа созылуы байқалды,осыған байланысты ол бірден айқайламады, терінің жеңіл цианозы, Апгар шкаласы бойынша 1 мин. 6 балл. Төменде көрсетілгендердің қайсысы медбикенің басымдығы болып табылады?
ауыз қуысының мазмұнын электр сорғымен сорыңыз
тактильді ынталандыруды жүргізу табанды басу
баланың терісін жылы стерильді жөргекпен сүртіңіз
терінің түсін қадағалаңыз
тыныс алу жиілігін, жүрек соғу жиілігін бақылаңыз. 10 Жоғарыда аталған көрсеткіштердің қайсысы глюкозаның қалыпты деңгейі болып табылады?
1.2-3. ммоль / л
3.3-5.5 ммоль / л 5.6-7.2 ммоль / л
7.3-8.5 ммоль / л
8.6-9.5 ммоль / л
11 Бала 5 жаста.Температураның жоғарылауы, әлсіздік,тәбеттің төмендеуі, бет пен аяқтың ісінуі туралы шағымдар. Анамнезден ол 2 жыл бойы ауырады, жағдайдың соңғы өршуі бір аптаның ішінде байқалады, ЖРВИ-мен байланысты. Объективті түрде орташа ауырлықтағы жағдай, бала летаргиялық, көңіл-күйі бар. Температура 38.0 С, тері таза бозғылт бет пен аяқ-қолдардың айқын ісінуі ЖЖЖ 116 в мин 24 В мин. АҚ 105/70 мм сын.бағ.ст.сирек кішкене бөліктерде зәр шығарады.Пастернацкий + симптомы екі жағынан да.ОАМ: ақуыз-3,3% Р-2-3 жылы парлей 2 3 п. зрил-5-6 п. 3Р. тығыздығы-1012. Осы науқаста аталған синдромдардың қайсысы анықталады?
нефротикалық синдром
нефротикалық синдром
гипертензиялық синдром
асқазан-ішек синдромы
анемиялық-геморрагиялық синдром
12 Ересектердің жергілікті инрилрін орындау кезінде лидокаиннің максималды дозасы.
200 мг
300 мг 450 мг
550 мг
600 мг
13 Науқас Н., 66 жаста, төменгі аяқтың тромбофлебиті, кенеттен ра және әлсіздік. Дамыған жағдайдың себебін көрсетіңіз.
Өздігінен пневмоторакс
Бронх демікпесінің шабуылы
Тыныс алу жолдарындағы бөгде зат |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=15 | Өкпе эмболиясы - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид болжамды... | Өкпе эмболиясы Өкпе эмболиясы
Аталған балалардың қайсысы денсаулықтың екінші тобына жатады ?
жиі ауыратындар іс жүзінде сау
функционалдық ауытқулармен
сирек ауыратындар
ұзақ мерзімді ауру
17 Алкоголизммен ауыратын науқастарға ноотроптарды тағайындау үшін көрсеткіштер:
* жедел алкогольдік интоксикация
* есте сақтау мен интеллекттің бұзылуы айқын астениялық бұзылулардың болуы .
алкогольді параноид.
қызғаныштың сандырақтары
18 Жоғарыда айтылғандардың қайсысы кандидоз стоматитінің қоздырғышы болып табылады?
Саңырауқұлақтар (+)
Бактериялар
Паразиттер
Бациллалар
Вирустар
Босанған әйелде амниотикалық сұйықтық мекониймен өткеннен кейін толық мерзімді ер бала дүниеге келді. Баланың жағдайы ауыр, импульсі 80 соққы бозғылт, бала айқайламайды. Акушердің келесі тактикаларының қайсысы ең дұрыс?
Баланы құрғатыңыз және ананың кеудесіне қойыңыз
* Реанимациялық іс-шаралар жүргізу үшін баланы неонатологқа тапсыру.
Құрғатыңыз, жылуды қамтамасыз етіңіз және динамикадағы жағдайды бағалаңыз
Адреналин ерітіндісін өзіңіз енгізіңіз
* Тыныс алу жолдарын босату үшін арқаңызды сипаңыз
22 Клиникаға АИТВ-ға талдау жүргізу үшін Сарысу үлгілері келіп түсті. Бұл үлгілерді тоңазытқышта сақтау керек. Бұл үлгілерді тоңазытқышта қанша уақыт сақтауға болады?
* 24 сағат 48 сағат
7 күн
20 күн
30 күн
23 Патологиялық ойлау қандай аурумен сипатталады
Эпилепсия
Шизофрения Неврастения
Олигофрения
Невроз |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=2 | Арнайы әлеуметтік қызметтер - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел... | Арнайы әлеуметтік қызметтер Басқаларды қолдау
Меценаттардың көмегі
Демеушілік
9Науқас 72 жаста, мейірбикелік тексеру кезінде аяқтарында аяқ басы мен балтырындағы тығыз ісінуге шағымданады, кешкілік күшей түседі, асцит, тахикардия, көрнекті жалпы әлсіздік, тыныштық кезінде болмашы ентікпесі барОбъективті: жалпы жағдайы орташа-ауыр. Тыныс жиілігі минутына -22, ЖЖЖ-98 соғу/мин., АҚ-160/90 мм сынап бағаны. Науқас әзер сөйлеседі, алайда мейірбикемен өқысқа уақыттық сөйлесу кезінде ауруына байланысты өзінің болашағына үрейлене және қауіппен қарайтынын байқатқан. Мейірбикелік іс-шараның қазіргі мәселесіне өте төмен дәрежеде жататын мәселені таңдаңыз:
A)сұйықтықтың бөгелуі (ісіну, асцит)
B)көрнекті жалпы әлсіздік
C)тыныштықтағы ентікпе
D)ауруының соңы туралы мазасыздық
E)*науқастың орташа-ауыр жалпы жағдайы 10.Әйел адам 38 жаста . Анамнезінен 5-6 сағат ішінде жағдайы нашарланған таяу күндері қонақта көкөніс және етті өнімдері бар салаттарды пайдалануымен байланыстырады. Жіті энтеральды улану кезінде асқазанды зондпен мольшерден тыс таза сумен шаю қандай жағдайға алып келеді.
А) *асқазанның тым қатты кенейіп жарылуына?
B) гипергидратацияға араластыру коагулопатиясына
С) гипергидратацияға жүрек жеткіліксіздігі
D) гипергидратацияға бас мидың ісінуіне
Е) гипергидратацияға бронхылардың ісінуіне жіне обструкциясына
11. Көктамыр ішілікинъекция жасау алдында байлам салу дұрыстығының белгілері:
1) байламнан төмен тері жабындысының бозаруы
2) *білек артериясында пульстың болуы?
3) байламнан төмен тері сарғаюы
4) байлам төмен тері көгеруі
5) байламнан төмен тері гиперемиясы
12.Науқас 48 жаста, терапия бөлімшесіне буын синдромына шағымданып түсті. Тексерген кезде жалпы жағдайы орташа ауырлықты дәрежеде; тері жабындары таза, ылғалды; тізе, шынтақ және білезік буындары ісінген, ауырсынады, ұстағанда ыстық, терісі гиперемиялық, буындардағы қозғалысы шектелген. Тыныс жиілігі минутына 16 рет, ЖЖЖ-94 соғу/мин., АҚ-115/75 мм сынап бағаны. Пальпацияда іші жұмсақ, ауырмайды, бауыры қабырға доғасынан шықпаған. Мейірбикелік іс-шараның қысқамерзімдік мақсатын таңдаңыз:
A)*буындық синдромды ауруханалық емдеудің 7-ші күні бәсеңдету
B)буындық синдромды тоқтату және шығарар кезде буындар қызметін толығымен қалпына келтіру
C)аурудың этиологиялық факторларын анықтау
D)науқастарды көп және дәруменденген сұйықтықпен қамтамасыз ету
E)гемодинамиканы бақылауды қамтамасыз ету
13 Ер адам құлап, аяғын қатты жарақаттады. Мен өзім сумен Жудым. 2 күннен кейін медициналық көмекке жүгінді. Тексеру кезінде төменгі аяқтың бетінде 10*3 см таяз жара бар, шеттері біркелкі емес, сәл ісінген, жараның тереңдігінде бөлшектер көрінеді. жараланған сәттен бастап жараның жарамдылық мерзімі?
24 сағатқа дейін
6 сағатқа дейін
48 сағатқа дейін
72 сағатқа дейін
инфекция белгілері пайда болғанға дейін
14.Науқас "Көптеген миелома" диагнозымен онкогематология бөлімшесінде ауруханылқ емделуда, Велкейд (бортезомиб) химиотпрепаратын ингізу негізінде кенеттен тынысының қийындауы пайда болған, ерні мен ұрт айма ы ісінген, іші ауырсынған және жүрегі айныған. Нетижесінде дәрілік препараты әрі қарай энгізу тоқтатылды. Көктамырдан инені алмастан, инъекция орнынан жоғары жгут салынды, инъекция орны мұзы бар қапшықпен жабылды және адреналин енгізілді. Оттегімен ингаляция жасалды және шұғыл түрде дәрігерді шақырды. Инъекциядан кейінгі қандай асқыну туралы айтылуда:
A)септикалық шок
B)кардиогенді шок
C)жарақаттық шок
D)*анафилактикақ шок
E)медикаментозная эмболия
15,Менингит диагностикасында өте маңызды:
Температураның жоғарылауымен аурудың жедел басталуы |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=3 | Менингиальды синдроммен аурудың жедел басталуы | Менингиальды синдроммен аурудың жедел басталуы Цереброспинальды сұйықтықты зерттеу
Биохимиялық қан анализі
Инфекциялық тарих
16.. 60 жастағы науқас созылмалы жүрек жеткіліксіздігімен асқынған АЖЖ бойынша жүрек бөліміне стационарлық емге түсті. Төменгі аяқтың ісінуіне, іштің көлемінің едәуір ұлғаюына, жүрек соғуына, әлсіздікке, тыныштықта аздап ентігуге шағымданады. Ентігу көлденең күйде күшейеді, бұл нашар ұйықтауға әкеледі. Басым мәселе бойынша мейірбикелік күтім жоспарына қандай бірінші кезектегі іс-шара кіреді?
науқастың отбасылық кеңесі
реанимациялық іс-шаралар өткізу
асқынулардың алдын алуды қамтамасыз ету
науқасқа ыңғайлы отыру жағдайын жасаңыз
науқастың денсаулығын нығайту
17.Науқас 50 жаста, эндокринология бөлімшесінде "Қантты диабет II типі, инсулинге тәуелді" диагнозымен ауруханалық емделуде Жатыр. Мейірбикелік тексеру кезінде аузының құрғауына, шөлдеуге, тері жабындарының қышынуына, кіші дәретке ауырмай жиі баруға, орташа жалпы әлсіздікке шағымданады. Ақыл-есі анық, науқастың қалпы белсенді, өзін қоршаған кеңістікте дұрыс бағдарлай алады. Мейірбикемен сөйлесу кезінде жақсы қатынаста, шаршау мен нашар ұйқыға шағымданады. Әңгімелесу кезінде науқас тарапынан емнен тиімділік болуына сенімсіздік пен өзінің болашағына қауіппен қарау түріндегі үрейлі жағдай байқалады. Мейірбикелік іс-шараның ұзақмерзімдік мақсатын таңдаңыз:
A)инсулин энгізуден кейін шөлдеудің азаюы
B)гипо- немесе гипергликемиалық команың даму қатерін анықтау
C)диабетик аяк басының даму қатерін анықтау
D)*инсулин мөлшерін түзету есебінен шөлдеуді, полиурияны, терінің қышынуын тоқтату
E)науқаспен оның ауруы туралы әңгімелесу
18.қандай фермент көмірқышқыл газын қанмен тасымалдауды белсендіреді
Липаза
Карбоангидраза А-амилаза
Лейцинаминопептидаза
Трипсин
19.45 жастағы әйелге емдеу бөлмесінде бұлшықет ішіне 100 мг пиридоксин ерітіндісі енгізілді. Бірнеше минуттан кейін тері бозарып, тыныс алу қиынға соқты, PDD 23 В мин.жүрек соғу жиілігі 122 мин. импульс жіп тәрізді. Жүрек тондары саңырау, ритағы дұрыс.... мм.рт. ст. препараттарды енгізу кезектілігі қандай болуы керек? |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=4 | допамин эпинефрин, преднизолон - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел... | допаминэпинефрин, преднизолон зимефсим преднизолон, допамин
предло допамин эпинефрин
мекофиллик преднизолон, допамин
хлоропирамин аминофиллин, преднизолон
20.Науқасқа сигмоидоскопия жасалады. Сапалы зерттеу жүргізу үшін Сіз науқасқа барасыз
Премедикация
Таңертең және кешке тазарту клизмасы Тік ішектегі температураны бақылау
Контрастты затты енгізу
Бақылау сипаты тамақтану
21. Ойын барысында бала қолына құлап , қатты ауырсыну пайда болған иық буыныннында қозғалыс мүмкін емес . Оң жақ иық буынын қарау кезінде тін..
Орналасу күйін ауыстыруға талпынғанда сезім күшейіп серіппе тәрізді қарсыласу байқалды . Шұғыл жәрдем көрсету алгоритмі:
Буында қолдың орналасу күйін ауыстырмай Крамер шинасымен транспорттық иммобилизация Ми қанайналымын жақсарту үшін аяқтарын аздап жоғарлатып жатқызыу
Жедел жәрдем келгенше науқастың пульсін және жағдайын арасында қадағалау
Гипс сал у
Науқасты жылыту мақсатында көрпе орау
22 . Науқасқа көктамырға иньекция жасау кезінде мейіргер асептика ережесін бұзды яғни бір реттік медициналы қ қолғаптар киген жоқ Нәтижесінде..
Ешқандай қағидасы жоқ медициналық жұмысшының көзқарасы бойынша жасалады
Қолды спирттік антисептисептипен екі рет өңдеу қажет
Қолды сумен және сабынмен жуу қажет , сосын мұқият кептіріп екі рет антисептикпен өідеу Қолды антисептикалық сабын мен мұқият жуу керек және сүлгімен кептіру керек
5. 5.қолды су мен сабынмен мұқият түрде жуу қажет және бір реттік сүрткіштермен кептіру
23. Емшара кабинетведе науқастан қан алынды. Мейіргер байқаусызда пробиркадағы қанды өзінің медициналық киімнен тамызып алды. Арышны взем
3% хлорамин ерітіндісінде 60 минут 1% хлорамин ерітіндісінде 60 минут
10% хлорлы акті ашық ерітіндісінде 120 минут.
10% хлорамин ерітіндісінде 60 минут
10% хлорамин ерітіндісінде -90 минут
24.Науқасты тексеру барысында жүрек қағу жиілігі минутына 96 болса, тамыр соғысының жин 86 болды бұл жағдайға мықтама беріл
Брадикардия
Тахикардия |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=5 | Пульс тапшылығы + - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид... | Пульс тапшылығы + Пульс диссоциациясы
Экстрасистолия
25.Ентігуі бар жүрек қан тамырларының ауруында науқастарға жартылай отыру қалпы мына мақсатта тағайындамады
Тамақтандыруга ынгайлы болу
КІші кан айналым жүйесидегі іркілісті азайту + Ойылудың пайда болу қауган азайту
Киім ауыстыруға ыңғайлығы
Асқорыту жолының жұмысын жақсарту
26. Мониторинг болмаған жағдайда анафилактикалық шокпен ауыратын науқасқа шұғыл көмек көрсету кезінде пульсті қандай аралықпен өлшеу керек
әр 5-10 мин сайын
әр 2-5 мин сайын+++ әр 3-7 мин сайын
әр 2 саг сайын
әр сағат сайын
27. Науқас 19 жаста диагнозы Жедел фолликулалық баспа көктамыр ішіне бензилпеницилиннің 1000000 ЕД мөлшері тағайындалған .1 мл-де 1000000 Ед антиьиотикті сүйылту ішн қанша мл ертінді қажет
40мл
30мл
20 мл
10 мл 15 мл
28.Қолданылған және жартылай қолданылған құрамында есірткі заттары бар дәрілік препараттар және денсаулық сақта уайымдарындағы….
есірткі заттар, психотропты заттар және прекусорларды жою актісімен дәрігерлік тағайындаулар қағазымен
есірткі заттар, психотропты заттар және прекурсорларды тексеру актісімен
есірткі заттар, психотропты заттар және прекурсорларды есептеу журналмен
есірткі заттар, психотропты заттар және прекурсорларды қабылдау тасымалдау
29.30 жастағы босанған әйел тірі бала туылғаннан кейін босану бөлмесінде болады. Плацентаның өздігінен бөлінуінен және жыныс жолдарынан бүкіл босанғаннан кейін бірнеше минуттан кейін 300 мл-ге жетіп, көп қан кету басталды және жалғасуда. Қан кетудің алғашқы мейірбикелік тактикасы
мол жылы сусын
жылы көрпемен жабыңыз
2 перифериялық веналардың катетеризациясы іштің қолқасын басу
қуықтың катетеризациясы
30. Продуктивті жөтел болған кезде берілгендердің қайсысы мейрбикенің дұрыс әрекетіне жатады
оксигенотерапия жаса
қыша қағаз қою
антибиотиктер енгізу
ингаляция жасау вибрациялық массаж жасау
31. Берілген симптомдардың қайсысы гемофилияның белгісіне жатады?
Папула түріндегі қызыл бөртпе
Бүкіл денедегі көгерулер және ұсақ нүктелі бөртпелер
Теріасты және бұлшықетішілік гематомалар |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=6 | Жарақаттар кезіндегі, тісті жұлу кезіндегі тоқтамай қан кетулер | Жарақаттаркезіндегі, тісті жұлу кезіндегі тоқтамай қан кетулер Қуыстарға қан құйылулар
32.Берілгендердің қайсысы гипергликемиялық команың анағұрлым мүмкін болатын себебе жатады?
инсулиннің артық мөлшері
күйзелісті жағдайлар
инсулиннің жеткіліксіз мелшері диетаны дөрекі түрде бұзу
жұқпалы аурулар
33.Ер адам 56 жаста, 3 сағаттан жоғары тес артының күйдіріп ауырсынуына, ауа жеткіліксіздігіне шағынданды. Объективті жағдай орташа ауырлықта қашақтықта… төменгі бөлімдерінде әр түрлі калибрле ылғалды сырылдар естіледі. ТАЖ 26 минутына. Жүрек тондары тұйық, реті дары. АҚ -100\70 ЖСЖ- 100
Өкпенің ісінуі
тромбоэмболия
миокардтың жыртылу
жедел аневризма
кардиогенді шок
34..К. есімді науқас, 55 жаста, дәрігерге қимыл-тірегі әлсірегеніне, қолы дірілдейтіне, жүріп-тұруы қиындағанына шағымданып дәрігерге қаралды. объективтік тексеруде: қалыпты жағдайда қолдың треморы "тиін санау" типті, аяқтарының тонусы сәл күшейген "тісшелі дөнгелек" типті, денесін сәл алдыға жіберіп, жәй жәй жүреді. Терең рефлекстер өзгермеген, патологиялық рефлекстері жоқ. Осындай жағдай қандай ауруға тән?
A.* Паркинсон ауруы.
B. Альцгеймер ауруы.
C.Бас мандайы бөлігінің қатерлі ісігі
D. Жайылмалы склероз
E. Менингококктық менингит
35.Әйел адам, 50 жаста, 2 сағат бойы тұншығу ұстамасына шағымданды. Анамнезінде: көп жылдар бойы бронх демікпесімен ауырады. Жағдайы орташа дәрежеде. Мәжбүрлі қалпы- ортопноэ. Өкпесінде қатқыл тыныс, өкпенің барлық бөлімдерінде құрғақ, ысқырықты сырылдар естіледі. Жүрек тондары тұйықталған, ырғақ дұрыс. Пульс минутына 105 соққы. АҚ 120/80 мм.с.б. Тыныс шығару шыңының жылдамдығын (ТШШЖ) анықтау үшін қандай зерттеу тағайындау қажет:
А)*пикфлоуметрия
B)бронхоскопия
C)томография легких
D)ангиопульмонография
Е)өкпенің рентгенографиясы
36.ТЖМ бригадасы жол апаты салдарынан болған іштің тұйық жарақаты бар 54 жасар ер кісні тасымалдап жатыр. Соққы іштің сол белегинде болган .. 80/40 мм сын баг. ), перкуторлы көкбауыры үлкейген, пальпаторлы –іштің сол жақ бөлігінің ауырсынуы, ішперде тітіркену белгілері жоқ Жедел,,,
Эритроцитарлы масса
Донорлық қан |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=7 | Кристаллоидтық ерітінділер - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел... | Кристаллоидтық ерітінділер Коллоидты еріттінділер
Қатырылған ки сарысу
37.Жол апаты кезінде жүргізуші рульге төсімен қатты соғылды. Ыңырсиды, тыныс алуы беткей, жиі. Ауру сезімі тыныштықта… Болжамды диагноз
Қабырғалардың сынуы Төстің соғылуы
Бұғананың сынуы
Иық буынындағы шығу
Иық сүйегінің жабық сынуы
38.Ер адам, 35 жаста. Шағымдары тас қуысындағы ауырсыну және дискомфорт сезімі, жетелу кезінде удейтин ауырсыну ар дем алу кезінде ентікпенің күшейуі …, орындық арасында қысылып қалған. Объективте жағдайы ауыр, есі айқың, қозу күйнде, мажбурлі күйде сол жақ қырымен жарақатын қолмен басуда …. минутына. АҚ 100/60 мм с 6. Локальда кеуде қуысының сол жағында бұғана ортанғы сызығы бойымен, 6-7 қабырға аралықта қансыраған жарақат бар…. орналасқан аймақтарды пальпациялау кезінде крепитация симптомы оң. Осы пациентке кемек көрсету бірінші кезекте ордалатын ісі
ауырсынуды басу
плевралық дренажды орнату
Маска арқылы оттегі ингаляциясы
эндотрахеальді интубацияӨӨЖ (ИВЛ)
окклюзивті таңғыш салу 39. Ер адам, 23 жаста жарты сағат бұрын оң аяқтың табан -сирақ буынын сыртқа қарай қайырып алғанын анықтады. Объективті: айқын ісіну, буынының ауырсынуы, вальгустық деформация. Табан-сирақ буынының қатты ауырсынуының салдарынан қозғалысы мүмкін емес. Ауруханаға дейінгі кезеңде науқасқа көмек жүргізу тактикасы?
A)иммобилизация, тыныс алу аналептиктерін енгізу
B)ауырсынуды басу, АҚК (ОЦК) толықтыру, транспортировка
C)*ауырсынуды басу, иммобилизация, транспортировка
D)репозиция, иммобилизация, транспортировка
E)седация, ауырсынуды басу, транспортировка
40. Зардал шекем ұзақ уақыт бойы суықта қалпы. Екі қолдың саусақтарының қатты ауырсынуына шағымданды. Тексеру кезінде екі қолдың терісі цианозды, ісіну … араласум
Промедолды егу
димедролды егу
0,9% натрий хлоридін егу
анальгинді егу цефтриаксонд егу
41.Ер адам В, 56 жаста, ұзақ уақыт суықтан қалған. Пациент екі қолдың саусақтарының ауруына шығымданады . Қарау кезінде екі қолдың терісі цианозды , ісінген
.жылы стерильді байламды екі қолдың саусақтарына қою . Екі қолдың саусақ ұштарына иммабилизация жасау
.сілтілі сусын беру
.жылы орау
.звакуациялау
42.Тыныс алу жолдарының еркін өткізгіштігін қалпына келтіргеннен кейін және тактильді стимуляциядан кейін жаңа туған нәрестеде өздігінен тыныс пайда болды
.адреналин енгізу
.тамыр ішіне дәрілік заттарды енгізу
.жүрек соғу жиілігін бағалау .асқазан қуысын тазалау
.артериальді қысымды өлшеу
43.Психо-эмоционалдық күйзелістен соң, 20 минуттан артық төс артының қарқынды күйдіріп ауырсынуы, оның сол жақ жауырынға және сол қолға берілуі байқалды
.миокард инфарктысында +
.күш түсу стенокардияда
.артериальды гипертензияда
.бактериалды эндокардит
.кардионеврозда
.44. Орталық аудандық аурухана стационарында стерильдеу жүргізілгеннен кейін стерильдеу қораптарындағы медициналық мақсаттағы бұйымдар жұмыс істеу үшін
.24с аралықта
.12с аралықта
.смена аяқталғанға дейін
.6с ішінде
.7с ішінде
45. Науқас М 73 жаста.соңғы айда ішінің ұлғайғанына, аяқтарында ісінудің және ентігудің пайда болуына шағымданады. Осы науқастың іш аймағын тексеруді шештік, қайсысын таңдайсыз?
.іштің беткей пальпациясы
. іштің терең пальпациясы
. іштің перкуссиясы . іштің қарау
. іштің аускультациясы
46.Героинге тәуелділіктен зардап шегетін 32 жастағы ер адам соңғы 3 күнде есірткі қабылдауды тоқтатты. Тексеру кезінде бүкіл денеде ауырсыну, жүрек пен асқазанда жағымсыз сезім, жүрек айну және диарея. Қозғалтқыш мазасыздығы бар науқас ашуланшақ, үнемі есірткі немесе дәрі-дәрмектің кез-келгенін сұрайды. Емдеуді неден бастау керек?
психофармакотерапия
инемен рефлексотерапия
психотерапия
электроконвульсивті терапия
психоактивті заттарға тыйым салу
47.Көзді айналдыру, тортиколлис, тоникалық құрысулар қолдану кезінде тән:
амитриптилин
тегретола
• барбамила
Галоперидол
Финлепсин
48.Альцгеймер ауруы бар науқас үшін қандай тағам болуы керек?
үлкен кесектерге кесіңіз
блендерде ұсақталған
буға пісірілген
термиялық өңделген |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=8 | кішкене бөліктерге кесіңіз - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел... | кішкене бөліктерге кесіңіз 49. Жаңа туған нәрестеде сепсис дамуына күдіктенген кезде мейірбике жасайтын берілген әрекеттердің қайсысы анағұрлым оңтайлы болар еді?
.антибиотикотерапияны бастау
.дәрігерді шақыру, маманданған ауруханаға ауыстыруға дайындау
.оқшаулау, антиибиотикотерапияны бастау .гормонотерапияны бастау
.баланы емшектее шығару
50.2.5 жастағы сәбидің тәуліктік тамақтану көлеміне төмендегілердің қайсысы сәйкес келеді
1)1200мл 2)1000мл
3)900мл
4)800мл
5)700мл
51.Бала 8жаста. ауырсынуға оң тізе буынының қызметінің бұзылысына және көлемінің ұлғаюына шағымданады велосипедтен құлаумен байланыстырады анамнез гемартрозбен мұрыннан қан кетуімен ауырады осы аурудың даму механизміне берілгендердің қайсысы жатады?
1)тромбоцитопения
2)ұю факторларының тапшылығы+ 3)тамырлар қабырғасының патологиясы
4)эритроциттердің азаюы
5)ЭТЖ төмендеуі
52.Ұл 6 айлық. Анасының шағымдары жоқ. Анамнезінкн сәби төртінші жүктіліктен мерзімінде туылған, аралас түрде тамақтандырады, сүт қоспаларын қосымша берілгендердің қайсысын осы сәбидің рационына бірінші қосымша қорек (прикорм) ретінде қосуға болады?
1)езбе 2)ботқа
3)айран
4)ет
5)жұмыртқа
53.Даулығы еінші топтағы балаларға төмендегілердің қайсысы жатады? 1)жиі ауыратындар
2)дені сау балалар
3)функционалды ауытқулармен
4)сирек ауыратындар
5)ұзақ ауыратындар
54.Бала 8 жаста. Ауырсынуға, оң тізе буынының қызметінің бұзылысына және көлемнің ұлғаюына шағымданады, велосипедтер құлауымен байланыстырады Анамнезінен 3жас гемартрозбен мұрыннан қан кетуімен ауырады Берілген диагноздардың қайсысы болуы мүмкін?
1)анемия
2)тромбоцитопениялық пурпура
3)гемофилия 4)геморрагиялық васкулит
5)лейкоз
55.Берілген гормондардың қайсысы лактацияны күшейтеді?
1)прогестерон
2)эстрадиол
3)тестестерон
4)гонодотропин
5)пролактин ++ 56.Қалалық емхананың әйелдер консультациясы бөлімінде аға акушер жас маман акушерден консультация мен перзентханаға арасындағы өзара әрекеттесу үшін құжаттың м
1 диспансерлік бақылау тізімін
2 Амбулаториялық медициналық картасы |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html?page=9 | Айырбастау картасы - 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид... | 3Айырбастау картасы
4жүкті және босанғаннан кейінгі әйелдерге арналған жеке картасы
5 жүкті және босанғаннан кейінгі әйелдерді қабылдау журналын 57.Перзентқанаға 39 аптадағы жүкті әйел түсті Әйел босанудың үшінші кезпңінде, плацентаның бөліну белгілері байқалады. Жатырдың тегіс бұлшық етінің қалыпты жиырылуы
1 прогестерон
2 ультражесан
3 окситоцин
4папаверин
5 пролактин 58. Босанушы әйелде босанудан кейінгі3-ші күні дене температурасының 38°-ге дейін жоғарылауын ішінің төменгі жағының тұрақты, шаншып ауруын жағымсыз йісті пальпация кезінде ауыиады, жағымсыз иісті іріңді ақ кір бар. Берілген диагноздарының қайсысы болуы мүмкін?
миома
сальпингит
вагинит
эндометрит
параметрит 59. Науқас 40 жаста, гинекологиялық бөлімшеде созылмалы бейспецификалық сальпингит диагнозымен ауруханалық емделуде Вульва және қынап аймағының қышуына акза бұзылғанын айтады. Обьективті жыныс ағзаларын тексерген кезде -кіші жыныс еріндерінің қынап сілемейінің гиперемиясы ірімшік тәрізді бөліністер сыртқы жыныс ағзаны анықтаңыз
ұйқының бұзылысы
қолайлылық өзгерісі
денсаулығын басқарудың нашарлауы
жыныс ағзалары аймағындағы қышу мен ақ етеккір
жеке гигиенасының жеткіліксіздігі
-60 Қан қысымы неге байланысты?
тек жүректің жиырылуынан
тек жүректің жиырылу күшінен
тек тамыр қабырғасының тонусынан
жүректің систолалық көлемінен және тамыр қабырғасының тонусынан
жүректің диастолалық көлемінен және тамыр қабырғасының тонусынан
61) Науқас 79 жаста, кардиологиялық болимшеге ЖИА созылмалы жүрек жеткиликсиздигимен аскынуы жонимен ауруханалык емдеуге түсті Аяктардын исинуине ,ишинин аймақтарының исинуине шағымданды.Ентикпеси көлденең жатканда үдей түседі,сол себепті нашар ұйыктайды .Ең бірінші жасалатын иш шаралардың кайсысы басым мәселе бойынша мейіргер.....
Науқастың отбасын кеңес беру
Ренимациялык ис шараларды іс шараларды өткізу
Аскынудың алдын алуды камтамасыз ету
Науқасқа ыңғайлы отыру калпын жасау
Наукастын денсаулығын ныгайту
62.Қыз, 5 жаста, қабылдау бөлмесіне жеткізілді. Сол жақ радиус аймағында жергілікті тексеру кезінде деформация және белгілер анықталады сүйектерді бекітеді сіздің ұсынысыңыз:
әдеттегі жерде білек сүйектерінің сынуы
радиустың сынуы
"жасыл бұтақ"сынуы
радиус басының жыртылуы
Жас эпифизеолиз
63) Науқас 46 жаста онкология болимшесине эпигастрий аймағындағы сыздап ауырсынуға шағымданды ауырсынуды басатын препараттар ауырсынуды тоқтатпайды тәбеті жоғарылаған соңғы айда 6кг га жүдеген Тексеру кезінде жалпы жағдайы ауыр температура 38.1С тері жабындары бозарған топырак түстес Наукастын катты жүдеген и курсак кабыргасынын алдыңғы булшыкеттеринин кернулиги Төменде берилигендердин кайсысы мейиргерлик ис шараның басым мәселесі болып табылады
Ауруханаға түскеннен бастап шыкканга дейінгі сәтте ауырсыну каркындылыгын азайту наукастын озинин денсаулык жағдайына адаптациясы
Жедел жүрек жеткиликсиздиги ,асказаннан кан кету және перитониттиң дамуына байланысты наукас жағдайының нашарлау катерин аныктау
Клиникалык диагноз қою
Наукас үшін жоғары калориялы диета курастыру
Наукастын ауруы туралы жакын туыстандарымен әңгімелесу
64)Онкологиялық бөлімшеде 48 жастағы науқас "Асқазанның ісігі " диагнозымен емделуде. Құсуға,әлсіздікке,тәбетінің болмауына,ет тағамдарынан жиренуге, … шағымданған.Объективті жағдайы ауыр, температурасы 37,9°C, тері жабындары бозарған, топырақ түстес,…
1.Науқасқа жоғары калориялы, жеңіл сіңетін әртүрлі тамақтармен қамтамасыз ету
2.палатаны жүйелі түрде желдетуді және жинап тұруды қамтамасыз ету
3.төсектік тәртіптің сақталуын қадағалау
4.қолайлы жағдай жасау
5.контролировать температуру,массу тела, пульс,АД
65.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы ішек эксикозының ең қолайлы белгілері болып табылады?
полиурия, терінің ылғалдылығы
құрғақ тері, олигурия
ентігу, тахикардия
құрысулар анурия
апноэ терінің ылғалдылығы
66.. 5 жастағы бала анасымен кездесуге барды. Анасы балада бір апта бұрын оң жақ щек аймағында қабыршақтанған қызыл дақты байқады. Қышу жоқ. Бастапқыда дақ кішкентай болды, содан кейін үлкейе бастады. Бала балабақшаға барады. Оң жақ бет аймағында қараған кезде қызғылт дақ Пенни монетасы бар. Шетінен сәл ісінген қызыл ролик, қабыршақтармен, жалғыз ұсақ түйіндермен және қыртыстармен жабылған. Үй жануарлары жоқ. Алдын ала диагнозды атаңыз
Тегіс тері трихофитозы
Туберкулезді лупус
Дериг Дерматиті.
Көп формалы эритема
Таксидермия
67) Тригеминальди невралгиясы бар 24 жастағы ер адамға физиотерапия тағайындалды . Медбике жаккышпен бетинин оң жартысына балкытылган парафиннин жука кабатын жағып .... жабыңыз.Бул процедура үшін парафинниң тиімді температурасы кандай?
100
50
120
360
180
68.. Айықпас аурумен ауыратын науқастарда жиі кездесетін психологиялық проблема қандай?
мазасыздық жағдайы
эмоционалды ступор
психиканың бұзылуы
тұлғаның бұзылуы
мінез-құлықтың бұзылуы
69,. Таңқурай сусынын қабылдағаннан кейін 8 жастағы қызда терінің қышуымен бірге көпіршіктер түрінде бөртпелер пайда болды. Науқаста терінің қандай өзгерістері байқалады:
Тарақ іздері
сақина тәрізді эритема
Көпіршіктер
Папулярлы бөртпе
Геморрагиялық бөртпе
70) 58 жаста наукас.Шагымдар сусактардың ауруы мен уткырлыкты шектеуі.Ауру анамнезі 6 жыл бойы ауырады,ревматолгтың Д есебинде тур Рентграмма коды сәл исинген деформацияланган Даригер физиотерапияны тағайындайды.Медбике электр жылытқыштагы парафинді канша градуска дейін кыздырады?
160-180С дейін
20-25С дейін
65-100С дейін
130-160С дейін
180-200С дейін
71.Нервтiк артриттік диатезбен ауыратын балалардың тамақтануынан берілген өнімдердің қайсысын шектеу қажет?
Сут өнiмдерiн
Көкенiс өнiмдерiн
Ет енiмдерiн+
Жеміс жидектерді
Тәтті енiмдердi
72.Баланы жасанды тамақтандыру кезiнде төменде берілгендердің қайсысын тамақтандыру үшін қолданады?
Ана сутін
5% глюкозаны
5% унтақ ботқасын
Сут коспасын
Ешкі сутін
73.Науқас ауруханаға түсті, тексеру кезінде температура 380°С, іштің ауыруы, сигма спазмы, "тік ішек түкіру" түріндегі сұйық нәжіс, тенезма. Науқас бақшасында жуылмаған алма жеді. Аталған диагноздардың қайсысы ықтимал?
Бруцеллез
Сальмонеллез
Іш сүзегі
Шигеллез
Тырысқақ
74.Әйелдер консультациясына 3 айға кешіктірілген етеккір туралы шағымдары бар әйел жүгінді. Тексеру кезінде айна анықтау қынап. Вагинальды тексеру кезінде жатыр жүктіліктің 8-9 аптасына дейін ұлғаяды, асимметриялы. Қандай белгілері бар жүктілік, тексеру кезінде анықталған белгілер
күмәнді белгі
ықтимал белгі
сенімді белгілер сөзсіз белгі
субъективті белгі
75.Конъюнктивитпен ауыратын науқастың көзін өңдеуде медбикенің қол қимылының бағытын анықтаңыз.
Сагат тiлi бойымен айналмалы козгалыс
Сагат тіліне қарсы айналмалы козгалыс
Көздiң iшкi бұршынан сыртқы бұрышына
Төменнен жогары
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html | 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид болжамды диагнозымен түсті. Науқас дене қызуының көтерілуіне | 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид болжамды диагнозымен түсті. Науқас дене қызуының көтерілуіне
Гос емтихан 14.06.2023
1.. Егер күйіктің жалпы ауданы 30% болса, күйіктің зақымдануының ауырлық индексі (франк индексі) қандай болады 10% терең күйік?
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5 2. 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: ЖРВИ, жедел аппендицид болжамды диагнозымен түсті. Науқас дене қызуының көтерілуіне, іштің ауырсынуына шағымданды. Сіз қабылдау бөлімінің медбикесі науқасты хирург қарау үшін қайда орналастыру қажет?
Динамикалық бақылау палатасына
Хирургиялық бөлім
Интенсивті терапия палатасына
Фильтр Пост
3.Бұл белгілердің қайсысы жамбас сүйектерінің сынуына тән?
Периней аймағындағы Гематома
Жамбастың жоғарғы үштен бір бөлігіндегі Крепитация
Зәр шығаруға деген ұмтылыс
Жабысқақ өкшенің симптомы
Жамбас сүйектерінің патологиялық қозғалғыштығы 4.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы өмірдің 4-6 күнінде жаңа туған нәрестелердегі сүт бездерінің ұлғаюы мен толып кетуін сипаттайды?
Қабыну
Аллергиялық реакция
Физиологиялық жағдайы
Туу жарақатының нәтижесі
Мастит
5.20 жастағы науқаста мұрын жарақатынан кейін мұрнынан қан кетті. Сіздің
әрекетіңіз:
A)*науқасты отырғызу, басын алдыға және төмен еңкейту, кеңсірігіне
салқын қою және мұрын саңылауыларына 3% сутегі асқын тотығына
малынған тампон қою
B)науқасты отырғызу, басын шалқайту, кеңсірігіне салқын қою және
мұрын саңылауыларына 3% сутегі асқын тотығына малынған тампон
қою
C)науқасты отырғызу, басын төменге және алдыға еңкейту, кеңсірігіне
салқын қою және мұрнына новокаин ерітіндісіне малынған тампон қою
D)науқасты отырғызу, басын шалқайту және мұрын саңылауыларына 3%
сутегі асқын тотығына малынған тампон қою
E)науқасты отырғызу, басын төмен және алдыға шалқайту, кеңсірігіне
салқын қою
6.Созылмалы ауруларға тән жеке бір адамның ауру белгілерін, емін, физикалық және психологиялық салдары және өмір салтын өзгерту мүмкіндігі-бұл
A) *өзін-өзі басқару
B) диспансеризация
C) санаторлы ем
D) стационарлы ем
E) жұмыс уақытын басқару
7.Науқас 41 жаста, нефрология бөлімшесіне дене температурасының максимальды 37,8°С-ге дейін жоғарылауына, жалпы әлсіздікке, тәбетінің болмауына, бел аймағының тартып ауырсынуына, жиі және ауру сезімімен кіші дәретке баруға шағымданып түсті. Тексерген кезде жалпы жағдайы интоксикациялық, аурулық және дизуриялық синдромдар есебінен орташа ауырлықты дәрежеде; тері жабындары таза, бет аймағы гиперемиялық, теріасты-май шелмайы әлсіз дамыған. Тыныс жиілігі минутына 18, ЖЖЖ-98 соғу/мин, пульс кернеулі, АҚ-155/95 мм сынап бағаныТілі құрғақ, ақ жабынмен қапталған. Пальпация кезінде іші жұмсақ, ауырмайдыПастернацкий симптомы екі жақтан да оңМейірбикелік іс-шараның ұзақмерзімдік мақсатын таңдаңыз:
A)аптаның соңында интоксикациялық, аурулық және дизуриялық синдромдарды бәсеңдету
B)*науқастың ауруханадан шығуына дейін интоксикациялық аурулық және дизуриялық синдромдарды толығымен тоқтату
C)науқастың сыртқы түрі мен жалпы жағдайын қадағалау
D)науқастың жеке гигиенасын қамтамасыз ету
E)қатаң төсектік тәртіпті қамтамасыз ету
8.Өмірлік қиын жағдайға тап болған адамға (отбасына) проблемаларды еңсеру үшін жағдай жасайтын және басқа азаматтармен қоғам өміріне қатысуға тең мүмкіндіктер жасауға бағытталған қызметтер кешені қалай аталады?
Мемлекеттік көмек |
http://emirsaba.org/05-35-jastafi-er-adam-stacionardi-abildau-bolimine-jedel-jerde.html#Жамбас_сүйектерінің_патологиялық_қозғалғыштығы | 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид болжамды диагнозымен түсті. Науқас дене қызуының көтерілуіне | 0,5 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: жрви, жедел аппендицид болжамды диагнозымен түсті. Науқас дене қызуының көтерілуіне
Гос емтихан 14.06.2023
1.. Егер күйіктің жалпы ауданы 30% болса, күйіктің зақымдануының ауырлық индексі (франк индексі) қандай болады 10% терең күйік?
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5 2. 35 жастағы ер адам стационардың қабылдау бөліміне жедел жәрдеммен: ЖРВИ, жедел аппендицид болжамды диагнозымен түсті. Науқас дене қызуының көтерілуіне, іштің ауырсынуына шағымданды. Сіз қабылдау бөлімінің медбикесі науқасты хирург қарау үшін қайда орналастыру қажет?
Динамикалық бақылау палатасына
Хирургиялық бөлім
Интенсивті терапия палатасына
Фильтр Пост
3.Бұл белгілердің қайсысы жамбас сүйектерінің сынуына тән?
Периней аймағындағы Гематома
Жамбастың жоғарғы үштен бір бөлігіндегі Крепитация
Зәр шығаруға деген ұмтылыс
Жабысқақ өкшенің симптомы
Жамбас сүйектерінің патологиялық қозғалғыштығы 4.Жоғарыда айтылғандардың қайсысы өмірдің 4-6 күнінде жаңа туған нәрестелердегі сүт бездерінің ұлғаюы мен толып кетуін сипаттайды?
Қабыну
Аллергиялық реакция
Физиологиялық жағдайы
Туу жарақатының нәтижесі
Мастит
5.20 жастағы науқаста мұрын жарақатынан кейін мұрнынан қан кетті. Сіздің
әрекетіңіз:
A)*науқасты отырғызу, басын алдыға және төмен еңкейту, кеңсірігіне
салқын қою және мұрын саңылауыларына 3% сутегі асқын тотығына
малынған тампон қою
B)науқасты отырғызу, басын шалқайту, кеңсірігіне салқын қою және
мұрын саңылауыларына 3% сутегі асқын тотығына малынған тампон
қою
C)науқасты отырғызу, басын төменге және алдыға еңкейту, кеңсірігіне
салқын қою және мұрнына новокаин ерітіндісіне малынған тампон қою
D)науқасты отырғызу, басын шалқайту және мұрын саңылауыларына 3%
сутегі асқын тотығына малынған тампон қою
E)науқасты отырғызу, басын төмен және алдыға шалқайту, кеңсірігіне
салқын қою
6.Созылмалы ауруларға тән жеке бір адамның ауру белгілерін, емін, физикалық және психологиялық салдары және өмір салтын өзгерту мүмкіндігі-бұл
A) *өзін-өзі басқару
B) диспансеризация
C) санаторлы ем
D) стационарлы ем
E) жұмыс уақытын басқару
7.Науқас 41 жаста, нефрология бөлімшесіне дене температурасының максимальды 37,8°С-ге дейін жоғарылауына, жалпы әлсіздікке, тәбетінің болмауына, бел аймағының тартып ауырсынуына, жиі және ауру сезімімен кіші дәретке баруға шағымданып түсті. Тексерген кезде жалпы жағдайы интоксикациялық, аурулық және дизуриялық синдромдар есебінен орташа ауырлықты дәрежеде; тері жабындары таза, бет аймағы гиперемиялық, теріасты-май шелмайы әлсіз дамыған. Тыныс жиілігі минутына 18, ЖЖЖ-98 соғу/мин, пульс кернеулі, АҚ-155/95 мм сынап бағаныТілі құрғақ, ақ жабынмен қапталған. Пальпация кезінде іші жұмсақ, ауырмайдыПастернацкий симптомы екі жақтан да оңМейірбикелік іс-шараның ұзақмерзімдік мақсатын таңдаңыз:
A)аптаның соңында интоксикациялық, аурулық және дизуриялық синдромдарды бәсеңдету
B)*науқастың ауруханадан шығуына дейін интоксикациялық аурулық және дизуриялық синдромдарды толығымен тоқтату
C)науқастың сыртқы түрі мен жалпы жағдайын қадағалау
D)науқастың жеке гигиенасын қамтамасыз ету
E)қатаң төсектік тәртіпті қамтамасыз ету
8.Өмірлік қиын жағдайға тап болған адамға (отбасына) проблемаларды еңсеру үшін жағдай жасайтын және басқа азаматтармен қоғам өміріне қатысуға тең мүмкіндіктер жасауға бағытталған қызметтер кешені қалай аталады?
Мемлекеттік көмек |
http://emirsaba.org/-0691-gml-l-ge-dejin-suda-eritildi.html | = ,0691 г/мл) л-ге дейін суда ерітілді | Химия лабораториясында келесі заттардың үгінділер қоспасы бар: темір, алюминий және магний. Металдардың пайыздық мөлшерін анықтау үшін әрқайсысы 10 грамм болатын үш үлгі алынды. Бірінші үлгі ыстық сумен өңделді. Нәтижесінде 2,8 л (қ.ж.) ауадан жеңіл, түссіз газ бөлінді. Екінші үлгі натрий гидроксидімен өңделді. Нәтижесінде бірінші тәжірибедегідей газ бөлінді, ол газдың көлемі 6,22 л (қ.ж.) болды. Үшінші үлгі күкірт қышқылы ерітіндісінің артық мөлшерімен өңделді. Бөлінген газдың көлемі 9,82 л (қ.ж.) тең болды. Қоспадағы металдардың массалық үлестерін анықтаңыз.
Бұл қоспаның 1 кг физикалық магниттеу арқылы тазартылды, содан кейін магниттелмеген үгінділер газ шығаруды толығымен тоқтатқанға дейін ыстық сумен өңделді. Қалған үгінділер кептірілді.
Қалған металдардан тазартқан кездегі алюминийдің шығымын анықтаңыз. Егер қалған алюминий үгінділерінің массасы 7280,7 г алюминий-калий сульфаты (кристаллогидрат) құрамындағы алюминийдің массасына тең екендігі белгілі болса. Алюминий-калий сульфаты (кристаллогидрат) ағынды және ауыз суды тазартуда коагулянт; сондай-ақ, қопсытқыш (разрыхлитель); тұрақтандырғыш және қышқылдықты реттегіш; зиянсыз шикізат болып саналатын Е522 тағамдық қоспасы ретінде қолданылады.
Зертханада көмірқышқыл газын алу үшін натрий карбонатының ерітіндісі мен сірке қышқылының ерітіндісі қолданылды. Натрий карбонатының ерітіндісін алу үшін оның 62 грамм он молекулалық сулы кристаллогидратын 100 грамм сумен араластырды (100 г судағы сусыз натрий карбонатының ерігіштігі 20ºС температурада 32,5 г тең). Сірке қышқылы сірке эссенциясынан дайындалды = 72,3%. Осы эссенцияның 45 мл (ρ = 1,0691 г/мл) 1 л-ге дейін суда ерітілді (Т=20ºС).
Әрі қарай натрий карбонатының ерітіндісіне сірке қышқылының ерітіндісі құйылып тәжірибе жасалынды. Бөлінген газды концентрациясы Cm = 1 моль/л, көлемі 150 мл тең кальций гидроксидінен өткізілді.
Егер көмірқышқыл газының жартысы ғана реакцияға түскен болса, реакция нәтижесінде кальций карбонатының қандай мөлшері түзіледі. Реакция соңында сірке қышқылының қандай көлемі қалды?
3) Реакциялар тізбегін орындаңыз.
S H2S H2ONaOHAl(OH)3 Al2O3 Al4C3 CH4CO |
http://emirsaba.org/06-perehodnie-processi.html?page=2 | 06 Переходные процессы - бет 2 | Е=15 В
R1=2 Ом
R2=3 Ом
R3=1 Ом
iL(0)=5 A
iL(0)=15 A
iL(0)=0
iL(0)=3 A
iL(0)=10 A
{Правильный ответ}=D
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$18
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=6 B; R=1 Ом.
uc(0)=6 B
uc(0)=4 B
uc(0)=1,5 B
uc(0)=0
uc(0)=3 B
{Правильный ответ}=C
{Сложность}=2
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$19
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=18 B; R=1 Ом.
iL(0)=18A
iL(0)=9A
iL(0)=12A
iL(0)=0
iL(0)=6A
{Правильный ответ}=A
{Сложность}=3
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$20
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=8 B; R=1Ом.
uc(0)=8 B
uc(0)=0
uc(0)=6 B
uc(0)=4 B
uc(0)=2 B
{Правильный ответ}=D
{Сложность}=2
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$21
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=12 B; R=2 Ом.
iL(0)=0
iL(0)=1,5A
iL(0)=2A
iL(0)=3A
iL(0)=4A
{Правильный ответ}=B
{Сложность}=3
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$22
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=6 B; R=1 Ом.
iL(0)=0
iL(0)=1,5A
iL(0)=2A
iL(0)=3A
iL(0)=6A
{Правильный ответ}=A
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$23
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=10 B; R=2 Ом.
uc(0)=6,5 B
uc(0)=10 В
uc(0)=5 B
uc(0)=0
uc(0)=8 B
{Правильный ответ}=D
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$24
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=20 B; R1= R3=1 Ом; R2=3 Ом.
iL(0)=2 A; uc(0)=4 B
iL(0)=1 A; uc(0)=2 B
iL(0)=4 A; uc(0)=4 В
iL(0)=4 A; uc(0)=20 B
iL(0)=4 A; uc(0)=0
{Правильный ответ}=C
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$25
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=10 B; R=1 Ом.
iL(0)=0; uc(0)=5 B
iL(0)=0; uc(0)=10 B
iL(0)=6 А; uc(0)=5 B
iL(0)=3,3 А; uc(0)=0
iL(0)=5 А; uc(0)=0
{Правильный ответ}=B
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/06-perehodnie-processi.html | 06 Переходные процессы | 04 Переходные процессы – 25 тестов
$$$01
Определить независимое начальное условие в электрической цепи постоянного тока при замыкании ключа, если Е=12 В, R1=4 Ом, R2=2 Ом, L=10 мГн.
A ) А
B)
C)
D)
E)
{Правильный ответ}=А
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$02
Определить переходный ток i после размыкания ключа, если Е=4 В, R=2 Ом, L=100 мГн.
А )
В)
С)
D)
E)
{Правильный ответ}=А
{Сложность}=2
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$03
Определить независимые начальные условия в электрической цепи при замыкании ключа , если Е=10 В, R1=2 Ом, R2=3 Ом, R3=2 Ом, L=1 Гн, С=1мкФ.
A )
B)
C)
D)
E)
{Правильный ответ}=C
{Сложность}=2
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$04
Определить переходный ток i в электрической цепи после замыкания ключа, если Е=10 В, R=5 Ом, L=0,1 Гн.
A )
B)
C)
D)
E)
{Правильный ответ}=A
{Сложность}=3
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$05
Определить постоянную времени электрической цепи, если Е=16 В, R=8 Ом, L=0,16 Гн.
=80с
=0,01с
=0,5с
=1,28с
=0,02с
{Правильный ответ}=B
{Сложность}=2
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$06
Определить переходный ток i в электрической цепи после замыкания ключа, если Е=10 В, R=10 Ом, L=0,01 Гн.
A )
B)
C)
D)
E)
{Правильный ответ}=C
{Сложность}=2
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$07
Определить постоянную времени электрической цепи, если Е=20В, R1=R2=20Ом, L=0,02Гн.
А ) =510-4 c
В) =200 c
С) =210-6 c
D) =210-4 c
E) =210-3 c
{Правильный ответ}=E
{Сложность}=3
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$08
Определить закон изменения переходного тока при разряде конденсатора в неразветвленной цепи RLC, если R=800 Ом, L=0,08Гн, С=2мкФ.
A )
B)
C)
D)
E)
{Правильный ответ}=A
{Сложность}=2
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$09
Определить критическое сопротивление в неразветвленной цепи RLC, если
R=600 Ом, L=0,04Гн, С=1мкФ.
A )
B)
C)
D)
E)
{Правильный ответ}=B
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$10
Определить ток и напряжение в принужденном режиме в электрической цепи, если Е=20 В, R1=25 Ом, R2=15 Ом, R3=10 Ом, L=0,01 Гн, С=1 мкФ.
А ) iLпр=1А, uCпр=15В
В) iLпр=0,4А, uCпр=6В
С) iLпр=0,64А, uCпр=9,7В
D) iLпр=0,5А, uCпр=7,5В
E) iLпр=0,5А, uCпр=20 В
{Правильный ответ}=D
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$11
Определить переходный ток i(t) по известному изображению:
i=0,5A
i(t)=0,5e-200t,A
i(t)=1+0,5e-100t,A
i(t)=0,5+0,5e-200t,A
i(t)=0,5-0,5e-100t,A
{Правильный ответ}=D
{Сложность}=3
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$12
Определить переходное напряжение u(t) по известному изображению:
.
A) u(t)=20e-20t,B
B) u(t)=10+10e-10t,B
C) u(t)=20-20e-20t,B
D) u(t)=20,B
E) u(t)=1-1e-20t,B
{Правильный ответ}=A
{Сложность}=3
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$13
Первый закон коммутации:
A) Ток в ветви с индуктивностью не изменяется скачком.
B) Токи в электрической цепи не изменяются скачком.
C) Ток в ветви с конденсатором не изменяется скачком.
D) Напряжение на индуктивности не изменяется скачком.
E) Ток и напряжение на индуктивности не изменяются скачком.
{Правильный ответ}=A
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$14
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: Е=6В; R=1Ом.
uc(0)=0
uc(0)=6В
uc(0)=3В
uc(0)=1В
uc(0)=2В
{Правильный ответ}=В
{Сложность}=2
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$15
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: Е=5В; R=1Ом.
iL(0)=1A
iL(0)=2A
iL(0)=2,5A
iL(0)=5A
iL(0)=0
{Правильный ответ}=C
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$16
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано: E=10B; R1=2Ом; R2=3Ом.
uc(0)=10В
uc(0)=4В
uc(0)=6В
uc(0)=0
uc(0)=5В
{Правильный ответ}=A
{Сложность}=1
{Семестр}=4
{Код специальности}=050718
{Учебник}=Зевеке Г.В., Ионкин П.А., Нетушил А.В., Страхов С.В. «Основы теории цепей»
$$$17
Определить независимые начальные условия в цепи, в которой в момент времени t=0 начинается переходной процесс.
Д ано:
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=10 | -нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 1079-нұсқа 1-мәтін Киіз үйдің түрлері мен құрылысы Киіз үйдің құрылысы мен жасалу жолдарына, этнографиялық ерекшеліктеріне жеке тоқталайық, Киіз үйдің қазақы және қалмақы деп аталатын екі түрі бар. Қазақы үйлер дөңгелек, толық күмбезді болады да, қалмақы түрінің төбесі шошақтау келеді. Қазақ үйлері пайдалануына, сән- салтанатына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Мысалы: қара үй (3 қанат), қоңыр үй (4 қанат), боз үй (5 канат), ақ үй (6 қанат), ақ ала орда (8 қанат), ақ орда (12 қанат), ақ шаңқан (18 қанат), алтын үздік (24 қанат), алтын орда (30 канат) деп аталатын түрлері бар. Сол сияқты көшіп-қонуға, уақытша паналауға немесе шаруашылық, жұмыс ретіне бейімделген үй түрлері болады. Олар қос, абылайша, күрке, кепе, итарқа, жаппа, жолым үй, ас үй, қалқа деп аталады.
Киіз үйдің іші 4 бөлімге бөлінеді:
Төр - бұл үйдің жоғары әрі қымбат орны. Мұнда жүк жиналады, қонақтар орналасады. Жас келіндер бұл жерді баса бермейді.
Сол жақ - (кіргенде оң жақ) үй иесінің отыратын және жататын орны. Босаға жақта азық- түлік, ыдыс-аяқ тұрады. Оны шимен жауып қояды.
Оң жақ - (кіргенде сол жақ) мұнда балалары орналасады. Босаға жаққа қарай ер-тұрман, киім ілінеді.
От орны - қасиетгі орын саналады. Мұнда от жағылады, қазан асылады.
Киіз үйдегі киелі орын
A) Үй иесінің жататын орны B) Азық-түлік, ыдыс-аяқ тұратын орын
C) Ер тұрман, киімілінетін орын D) От жағылып, қазан асылатын орын
E) Қонақтар орналасатын орын
Ең үлкен киіз үй
A) Ақ ала орда B) Ақ орда C) Алтын үздік D) Алтын орда
E) Ақ шаңқан
2-мәтін Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас ұсынуының өзінен үлкен адамгершілік, мәдениеттілік қасиеттері айқын көрінеді. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсеп, құрақ ұшады. Қонаққа ас ұсынар алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, мейманның қолына су құяды.
Қолға су құйып, кісіге ас-су ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. «Бата - бастан, су - аяқтан» деп, батаны төрдегі адамға жасатса, ал су құюды аяқ жақта отырғандардан бастайды. Әдетте қолға суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойларда адам өте көп болатындықтан, суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, үйге кірерде қонаққа қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан оңға қарай басталады. Қазақ қол жуғанда суды сілкімейді, орамалмен сүртеді.
Қазақ салтында төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыныаяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Шыныаяқ алып беру мен ас-су ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы баласына мұқият ұғындырады, болмаса өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөзге қалады.
Тамақ алудың да, шай құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге шай түгел құйылып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана қонақтар алдындагы асқа қол созады. Шыдамсыздық таныту үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.
Мәтін мазмұнынан байқалатын қазақ халқына тән ерекше қасиеттер
A) Әдептілік, білімділік B) Қонақжайлылық,ізеттілік
C) Талғампаздық, ақылдылық D) Естілік, көрегенділік
E) Ақкеңілдік, шешендік
Мәтіниің 1,2-бөлімінде айтылған ой
A) Ac ұсыну әдебі B) Қонақкәде салты C) Дастарқан әдебі
D) Шай құю дәстүрі E) Қолға су құю әдебі
Үй иесіне деген құрмет мәтіннің қай бөлімінде сөз болады?
A) 3
B) 1,2
4
2
1
Мәтін мазмұнына алшақ ой
Ac ұсынудың ережесі бар. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=11 | мәтін
Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында: Қазақ хандығы ту тіккен өңір | Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында: Қазақ хандығы ту тіккен өңір Осыдан бес жарым ғасыр бұрын Жәнібек пен Керей сұлтандар Әбілқайыр ханнан бөлініп, жүректерінде азаттық пен бостандықтың жалыны жанған елін ертіп, Батыс Моғолстанның Шу мен Талас өзендері аралығындағы Қозыбасы аймағына қоныстанды. Осындай тарихи оқиғаның бастауы болған бұл шежіреге толы өңірдің тауы мен тасы, әрбір басқан жері аңызбен өткен кезеңдерден сыр шертеді.
Мұхаммед Хайдар Дулатидің "Тарих-и Рашиди” атты еңбегінде көрсетілген Керей мен Әз Жәнібектің алғашқы хандық құрып, ту тіккен жері - Шу бойындағы Қозыбасы. Ол шоқы Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан. Шу өзенінің арнасы сол кезде Қозыбасы биігіне жақын болыпты.
Қозыбасы, Қозыбашы - атауына келер болсақ, тарихи түп дерек көздеріндегі Қазақ мемлекеті құрылған аймақ. Этимологиялық мағынасы қозының басындай ғана тау-төбелі жерлерді білдіреді. Жетісу өңірінде бірнеше Қозыбасы бар. Мұхаммед Хайдар Дулатидің
«Тарих-и Рашиди» кітабында Қазақ хандығының құрылған жері - Шу бойы мен Қозыбасыда деп айтылады. Шу бойы мен Қозыбасы тауы - тарихи-географиялық тұрғыдан алғанда XIV- XV ғасырларда билік еткен Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі өңір. Бұл ерте заманнан бар жер атауы. Қазақ хандығы осы Қозыбасыда шаңырақ көтерген.
Көне тарихқа үңілсек, Талас пен Шу өзендерінің аңғарлары ерте заманнан адам баласының тұрағы - мекені болғандығын айғақтайтын белгілерге көптеп жолығамыз. Тарихи дерек коздеріне үңілсек, Батыс Түрік қағандығының бастапқы жері Іле, Шу және Талас өңірлерін қамтыған. Батыс Түрік қағандығының саяси орталығы түрлі мезгілде Шу өңіріндегі Суябта, Баласағұнда және Меркіде орналасты. Бұл қалалар өз заманында қайнаған саяси өмірдің куәсі болды.
Осындай ғасырлар қойнауынан бастау алатын қазақ халқының қалыптасуы Қазақстан аумағында ежелгі замандардан бері үздіксіз жүрген этноүрдістердің заңды қорытындысы екені ғылымда дәлелденген тұжырым. Этногенез үрдісі әрбір тарихи кезеңде өзіне тән айрықша белгілермен ерекшеленеді. Сондай ерекше кезеңге XIV ~ XV ғасырлардагы этноүрдістер жатады. Бұл кезеңнің басты белгілерінің біріне - қазақ халқының этнос ретінде тарих төріне шығуы жатса керек.
Байырғы Қазақ даласын ғасырлар бойы мекендеп келе жатқан түркі- оғыз текті ұлыстар негізінде қалыптасқан ортақ тіл, дәстүр, территория, менталитеттегі байырғы этностың қайтадан «қазақ» деген жаңа атпен тарих сахнасына шыққан кезі. Яғни, бұрыннан әртүрлі аталып келген этнос (сақ, ғұн, үйсін, түрік, оғыз, түркеш, қыпшақ, т.б.) жаңа этнонимге ие болды. Жаңадан пайда болған «қазақ» этноним іне байланысты, олардың мемлекеті «Қазақ хандығы» деп аталды. Жаңа атауға және жаңа статусқа ие болды. Демек, XV ғасырдың
алпысыншы жылдарында-ақ, Қазақ хандығы ұлттық құрамы, аумақтық тұтастығы, мемлекеттік басқару жүйесі, сондай-ақ ішкі-сыртқы саясаты жағынан қалыптасқан мемлекет ретінде өмір сүріп тұрды. Әрине, оған қазіргі таңдағы халықаралық қатынастар жүйесіндегі
«мемлекет» өлшемімен қарауға болмайтын. Оның үстіне, «мемлекет» деген ұғымның өзі тарихи мәнге ие. Оған ұдайы даму, кемелдену негізіндегі тарихи үдеріс ретінде қарау керек. Өйткені, Қазақ хандыгы құрылған XV ғасырда дүниежүзіндегі барлық елдер, яғни мемлекеттер біздің бүгінгі ұғымымыздағы мемлекеттік өлшемге жауап бере алмайтын. Демек, Қазақ хандығы алғаш құрылған күннен бастап, сол кездегі Еуропа мен Азияның кез келген елімен тең тұра алатын.
Мәтінде жауабы жоқ сұрақты табыңыз
Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойы қашан, қайда тойланды?
Қазақ хандығы қай ғасырда қалыптасқан мемлекет болып өмір сүрді?
Алғашқы қазақ хандығын кімдер құрды?
Қазақ хандығының құрылған жері туралы кімнің еңбегінде айтылған?
«Қозыбасы» атауының этимологиялық мағынасы қандай?
Мәтін мазмұны бойынша тұжырымдардың дұрысы
Қозыбасы - Жамбыл тауындағы шоқы
Қазақ хандығы XV ғасырда қалыптасты
Қазақ халқының негізін түркі-оғыз текті ұлыстар құрады
A) Үшеуі де дұрыс B) Тек екінші C) Бірінші мен үшінші
D) Бірінші мен екінші E) Екінші мен үшінші
Мәтінде кездесетін Баласағұн, Меркі, Суяб қалаларына байланысты нұсқаны көрсетіңіз
Батыс Моғолстан, Шу, Талас өзендері бойында орналасқан.
Батыс Түрік қағандығының саяси орталығы болтан.
Еуропа мен Азияның кез келген елімен теңдесе алады.
Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан.
Қозыбасы аймағында қоныстанған,
Мәтін мазмұнының реттілігі
Жәнібек пен Керей сұлтандардың Әбілқайыр ханнан бөлінуі
Жаңа этнонимнің пайда болуы
Алғаш ту тіккен жер
Қозыбасы атауы A) 2,4, 3, 1
B) 1,2, 3,4
C) 4, 2,1,3
D) 1,3,4,2
E) 3,4, 2,1
Мәтіннің қазақ елінің жаңа атауға, жаңа статусқа ие болғандығы туралы айтылатын бөлігі
2
4
3
1
5
Мәтіннен 1 және 2-бөлігінің мазмұн жағынан сәйкестігін табыңыз
Ежелден қазақ даласын мекендеп келе жатқан ұлыстар туралы сөз болады.
Қазақ хандығының Еуропа, Азия елдерімен тең түсе алатынын айтады.
Қазақ хандығының алғаш құрылған жері туралы айтылады.
«Қазақ» деген жаңа аттың тарих сахнасына шыққан кезі туралы айтылады. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=12 | мәтін
Құнарлы құрттың қадірін білеміз | мәтін
Құнарлы құрттың қадірін білеміз бе?
«Құрт - құрғатылған, кептірілген сүт өнімі. Пісіліп, майы алынған айранды қайнатып, кенеп дорбада сүзіп алып, тұздап, өреде кептіріп сақтайтын тағам түрі», - деп жазады ұлттық тағамымыз жөнінде
«Сарыарқа самалы» басылымы.
Адам денсаулығына аса пайдалы екендігінің дәлелі - құрт - кальцийдің көзі. Сондай-ақ, ақуызға өте бай, Сондықтан ол - құнарлы тағам. Оның құрамында А, В, С дәрумендері, мыс, мырыш, күміс, темір, кремний, магний, кальций, алюминий микроэлементтері жетерлік.
Балалар үшін де құрттың пайдасы ұшан-теңіз. Ол - баланың бойының өсуіне және сүйектері, тістері
дұрыс қалыптасып, жетілуіне септігін тигізер тағамдардың бірі. Әсіресе, қатқан құрттың пайдасы зор. Себебі тісі енді шығып келе жатқан балалардың иектерінің қатаюына жәрдемдеседі. Кепкен құртты мүжіген баланың тісі сау, сүйегі берік болады. Ал сау әрі мықты сүйек - тірек қимыл аппаратының дұрыс әрі белсенді жұмыс жасауына сеп болады. Жасы ұлғайған кісілерде зат алмасу баяулай бастайтыны белгілі. Құрттың құрамында зат алмасуды және бауырдың қызметін жақсартатын холин және метионин деген заттар бар. Сондай-ақ, В тобының дәрумендері болғандықтан, қарттарда жиі кездесетін атеросклероз ауруының алдын алады,
Құртты көктем, жаз айларында жеген өте пайдалы. Себебі көктемде дәрумендердің жетіспеушілігі байқалады. Жаз айында ыстық шай ішкен кезде, термен бірге тұзды да жоғалтады. Сол жоғалған тұздың орнын толтыруға көмегі зор. Құртты әркім өз қалауынша қалаған тағамына қосып жей беруге болады.
Сусын әрі қорек
Езілген құрт түйіршіктерін малта дейді. Ол - өте кәделі әрі жұмсақ ас. Ұзақ сапарға жолаушылар көбіне малта алып аттанған, Өйткені малта бір жағынан ашыққан адамның өзегін талдырмаса, екіншіден шөлдеген кісіге сусын болған. Адам аштыққа бір айға дейін шыдауы мүмкін, ал шөлге бір жетіге де шыдай алмайды. Егер де ұзақ жолға шығатын адам малта құрт алса, еш алаңдамауға болады. Себебі малта құрттың адамды шөлден құтқарар ерекше қасиеті бар.
Соғыс ардагерлерінің естеліктеріндегі мына бір хикая ерекше назар аудартады. Соғыс алдындағы қырғын шайқаста, қатары селдіреген взвод қорғаныс шебін тастап, шегінуге мәжбүр болады. Күші басым жау әскерінің танктері екі қанаттан орап, ту сыртынан өтіп кеткен. Тірі қалған бес жауынгер сай- жыраны сағалап, жаудың тылында қалады. Аштық пен шөл бірдей қысқанда қатардағы жауынгер жүк қапшығын ақтарып отырып, бес-алты құрт тауып алған екен. Майданға келгеніне сегіз ай болса да,
«елдің дәмі ғой», - деп ырымдап, жемей жүрген көрінеді. Жасырынған жерде төрт күн, төрт түн жатады. Бесінші күні таң ата қоршаудан сытылып шығып, өз бөлімдеріне қосылыпты. «Жанымызды сақтаған бес-алты құрт болды» дегенге бөлімнің басқа жауынгерлері таңғалыпты.
Қатқан құрттың жас балаларға пайдасы
A) Иекті қатайтады B) Бауыр жұмысын реттейді
C) Зат алмасуын реттейді D) Атеросклероздың алдын алады E) Шөлдетпейді
Құрттың бала ағзасына пайдасы жөнінде мәлімет беретін мәтіннің қай бөлігі?
A) Бірінші мәтіннің III бөлігінде B) Екінші мәгіннің II бөлігінде
C) Екінші мәтіннің алғашқы бөлігінде D) Бірінші мәтіннің II бөлігінде
E) Бірінші мәтіннің I бөлігінде
Екі мәтіндегі ақпараттың орналасу реттілігі
Соғыс ардагерінің хикаясы
Ұлттық тағамның жасалуы
Дәрумендерге бай екендігі
Балалар мен үлкендерге пайдасы
Езілген құрт түйіршіктері
A) 1,3,4,5,2
B) 3,2,5,4,1
C) 2,3,4,5,1
D) 2,1,3,4,5
E) 5,1,2,3,4
Құрт қасиетіне жатпайтын нұсқа
A) Кептірілген сүт өнімі B) Шөлден құтқаратын қасиеті бар
C) Кальцийдің көзі D) Бие сүтінен жасалады E) Ақуызға бай тағам
Екі мәтінге ортақ атауды табыңыз
A) Құрттың жасалуы B) Сүт тағамдары C) Құрттың түрлері
D) Құрттың пайдасы E) Құрт түйіршіктері
Мәтінде жауабы жоқ нұсқаны табыңыз
Құрттың қанша түрі бар?
Құрт қалай жасалады?
Құрттың жасы ұлғайған кісілер үшін пайдасы бар ма?
Құртты жылдың қай мезгілінде жеген пайдалы?
Құрттың балалар үшін қандай пайдасы бар?
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=12#Сусын_әрі_қорек | мәтін
Құнарлы құрттың қадірін білеміз | мәтін
Құнарлы құрттың қадірін білеміз бе?
«Құрт - құрғатылған, кептірілген сүт өнімі. Пісіліп, майы алынған айранды қайнатып, кенеп дорбада сүзіп алып, тұздап, өреде кептіріп сақтайтын тағам түрі», - деп жазады ұлттық тағамымыз жөнінде
«Сарыарқа самалы» басылымы.
Адам денсаулығына аса пайдалы екендігінің дәлелі - құрт - кальцийдің көзі. Сондай-ақ, ақуызға өте бай, Сондықтан ол - құнарлы тағам. Оның құрамында А, В, С дәрумендері, мыс, мырыш, күміс, темір, кремний, магний, кальций, алюминий микроэлементтері жетерлік.
Балалар үшін де құрттың пайдасы ұшан-теңіз. Ол - баланың бойының өсуіне және сүйектері, тістері
дұрыс қалыптасып, жетілуіне септігін тигізер тағамдардың бірі. Әсіресе, қатқан құрттың пайдасы зор. Себебі тісі енді шығып келе жатқан балалардың иектерінің қатаюына жәрдемдеседі. Кепкен құртты мүжіген баланың тісі сау, сүйегі берік болады. Ал сау әрі мықты сүйек - тірек қимыл аппаратының дұрыс әрі белсенді жұмыс жасауына сеп болады. Жасы ұлғайған кісілерде зат алмасу баяулай бастайтыны белгілі. Құрттың құрамында зат алмасуды және бауырдың қызметін жақсартатын холин және метионин деген заттар бар. Сондай-ақ, В тобының дәрумендері болғандықтан, қарттарда жиі кездесетін атеросклероз ауруының алдын алады,
Құртты көктем, жаз айларында жеген өте пайдалы. Себебі көктемде дәрумендердің жетіспеушілігі байқалады. Жаз айында ыстық шай ішкен кезде, термен бірге тұзды да жоғалтады. Сол жоғалған тұздың орнын толтыруға көмегі зор. Құртты әркім өз қалауынша қалаған тағамына қосып жей беруге болады.
Сусын әрі қорек
Езілген құрт түйіршіктерін малта дейді. Ол - өте кәделі әрі жұмсақ ас. Ұзақ сапарға жолаушылар көбіне малта алып аттанған, Өйткені малта бір жағынан ашыққан адамның өзегін талдырмаса, екіншіден шөлдеген кісіге сусын болған. Адам аштыққа бір айға дейін шыдауы мүмкін, ал шөлге бір жетіге де шыдай алмайды. Егер де ұзақ жолға шығатын адам малта құрт алса, еш алаңдамауға болады. Себебі малта құрттың адамды шөлден құтқарар ерекше қасиеті бар.
Соғыс ардагерлерінің естеліктеріндегі мына бір хикая ерекше назар аудартады. Соғыс алдындағы қырғын шайқаста, қатары селдіреген взвод қорғаныс шебін тастап, шегінуге мәжбүр болады. Күші басым жау әскерінің танктері екі қанаттан орап, ту сыртынан өтіп кеткен. Тірі қалған бес жауынгер сай- жыраны сағалап, жаудың тылында қалады. Аштық пен шөл бірдей қысқанда қатардағы жауынгер жүк қапшығын ақтарып отырып, бес-алты құрт тауып алған екен. Майданға келгеніне сегіз ай болса да,
«елдің дәмі ғой», - деп ырымдап, жемей жүрген көрінеді. Жасырынған жерде төрт күн, төрт түн жатады. Бесінші күні таң ата қоршаудан сытылып шығып, өз бөлімдеріне қосылыпты. «Жанымызды сақтаған бес-алты құрт болды» дегенге бөлімнің басқа жауынгерлері таңғалыпты.
Қатқан құрттың жас балаларға пайдасы
A) Иекті қатайтады B) Бауыр жұмысын реттейді
C) Зат алмасуын реттейді D) Атеросклероздың алдын алады E) Шөлдетпейді
Құрттың бала ағзасына пайдасы жөнінде мәлімет беретін мәтіннің қай бөлігі?
A) Бірінші мәтіннің III бөлігінде B) Екінші мәгіннің II бөлігінде
C) Екінші мәтіннің алғашқы бөлігінде D) Бірінші мәтіннің II бөлігінде
E) Бірінші мәтіннің I бөлігінде
Екі мәтіндегі ақпараттың орналасу реттілігі
Соғыс ардагерінің хикаясы
Ұлттық тағамның жасалуы
Дәрумендерге бай екендігі
Балалар мен үлкендерге пайдасы
Езілген құрт түйіршіктері
A) 1,3,4,5,2
B) 3,2,5,4,1
C) 2,3,4,5,1
D) 2,1,3,4,5
E) 5,1,2,3,4
Құрт қасиетіне жатпайтын нұсқа
A) Кептірілген сүт өнімі B) Шөлден құтқаратын қасиеті бар
C) Кальцийдің көзі D) Бие сүтінен жасалады E) Ақуызға бай тағам
Екі мәтінге ортақ атауды табыңыз
A) Құрттың жасалуы B) Сүт тағамдары C) Құрттың түрлері
D) Құрттың пайдасы E) Құрт түйіршіктері
Мәтінде жауабы жоқ нұсқаны табыңыз
Құрттың қанша түрі бар?
Құрт қалай жасалады?
Құрттың жасы ұлғайған кісілер үшін пайдасы бар ма?
Құртты жылдың қай мезгілінде жеген пайдалы?
Құрттың балалар үшін қандай пайдасы бар?
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=13#2110_–_Нұсқа_1-мәтін | «Малта» сөзіне сәйкес келетін | «Малта» сөзіне сәйкес келетін жауап
Әлі толық кеуіп үлгермеген құрт.
Құрғатылған, кептірілген сүт өнімі.
Езілген құрт түйіршіктері.
Бірнеше жыл сақталған сықпа құрт
Қайнап жатқан құрттың көбігі.
Мәтінде кездеспейтін нұсқа
Атеросклероз ауруының алдын алады.
Сүйектердің қатаюына әсер етеді.
Баланың бойын өсіреді.
Бауырдың қызметін жақсартады.
Қант қосылып жасалады.
2110 – Нұсқа 1-мәтін
Нан тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне қарағанда, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы нанның өсімдігі бидай да, сұлы да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан үй жасаған. Бұған археологтардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа - қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азияның бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
Ас - елдің құты C) Жаман ayруға жақсы ас E) Ac иесімен тәтті
Ас атасы – нан D) Кәсіп, кәсіп түбі – нәсіп
Алғашқы нан неден жасалған?
Арпа-бидайдан C) Шырша жаңғағынан E) Қарағай жаңғағынан
Ұннан D) Емен жаңғағынан
мәтін
Әйгілі жазушы Г. Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі - шабытымның үш қайнар бұлағы», - деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп әбден айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге кабілетті адамдарды «Полиглот» деп атайды. Орыс жазушысы А.П.Чеховтың «Бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:
Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих ІІІлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.
Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.
Ең бастысы - қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.
Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. Өйткені ол шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.
Олай болса, достар, полиглот болғыларың келсе, тек алға ұмтылыңдар! Антик философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!
Бірінші кеңеске сәйкес тіл үйренугс негіз болатын басты әрекет
Тілдердің ұқсастығы D) Күн сайынғы жаттығу
Музыка тыңдау E) Қорқынышты жеңе білу
Адамның жеке қабілеті
Қандай мақал-мәтел берілген мәтіннің мазмұнын ашып тұр?
Басқа пәле - тілден.
Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл.
Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады.
Тілі тәтті жая жейді, тілі қатты таяқ жейді.
Тіл қаруы сөз, сөз қаруы - ой.
Мәтін бойынша адамның есту қабілетін қалай арттыруға болады?
Әдемі сөйлеу арқылы D) Ән шырқау арқылы
Әуезді саз тыидау арқылы E) Музыка жазу арқылы
Көп әңгімелесу аркылы
«Полиглот» деп кімдерді айтамыз? А) Жазушылық қабілеті бар адамдарды В) Екі тілді меңгерген адамдарды
С) Он щақты тіл меңгергендерді
Музыкалық қабілеті жоғары адамдарды Е) Өлең оқу мәнері жақсы адамдарды
мәтін
Ертеде патшаның екі қызы болыпты. Патша екі қызын да жақсы көріп, қолынан келгенше оларды ештеңеден қақпай, қалағандарын жасап, айтқандарын екі етпеуге тырысады екен. Дегенмен де өсе келе үлкен қызының мінезі өзгере бастапты. Ол үнемі мұңайып, бақытсыз кейіпте жүретін болыпты.
Бір күні білімді бір адам патшаға қонаққа келіпті. Патшаның қайғылы түрін көріп, себебін сұрапты. Патша: «Е-е-е... сұрама, күлмейтін бір қызым бар, дертін ешкім білмейді» - дейді.
«Патшам, рұқсат етсең, сарайыңызда қонақ болайын. Мүмкін қызыңыздың қайғысының себебін табармын», - дейді жолаушы. Патша қуана рұқсат етіпті.
Сол күннен бастап саяхатшы екі қызды патша рұқсатымен жасырын аңди бастапты. Қараса, екеуі түнде жатар алдында жастықтарының астынан бір дәптер шығарып, бір нәрселер жазып, таңертең жазғандарын оқып, орындарынан тұрады екен. Саяхатшы бір күні қыздар ұйықтағаннан кейін дәптерлерін алып оқыса, кіші қыз өзіне жасалған жақсылықтарды, ал үлкен қыз тек болмашы әділетсіздіктерді жазыпты.
Ертеңінде саяхатшы кіші қыздан рұқсат алып, оның дәптерін үлкен қыздың жастығының астына қояды. Таң атысымен патшаның үлкен қызы жастық астынан дәптерді алып оқыпты. Сарайдағылар екеуіне де бірдей қарағандықтан ол дәптерде жазылғандарды жатырқамапты. Өзіне жасалған жақсылықтар есіне түсісімен жүзі жадырап, қуанғаннан ән сала бастапты. Патша үлкен қызының қуанғанын көріп, өз құлағы мен көзіне өзі сенбепті. Бірден саяхатшыны шақырып, бұны қалай жүзеге асырғанын сұрапты. Саяхатшы: «Патшам, өмір айна сияқты. Оның жақсы жақтарын ойласақ, бізге әдемі керінер. Сіздің үлкен қызыңыз өмірінің жаман жақтарын ойлағаны үшін бақытсыз болған», деп жауап береді. Патша үлкен қызын шақырып, оғап енді дәптеріне тек жақсылықтарды ғана жазуға кеңес беріпті. Сол күннен бастап, патшаның екі қызы да бақытты өмір сүріпті.
Мәтіндегі негізгі ой кімнің сөзі арқылы беріледі?
Саяхатшының C) Кіші қыздың E) Қызметкерлердің
Үлкен қыздың D) Патшаның
Кіші қыз неге бақытты еді?
Патша бетінен қақпайды D) Ақылдылығына сенімді
Өзіне жасалған игі істерді ойлайды E) Әкесі қатты еркелетеді
Өзінің көркіне көзі тояды
Патшаның үлкен қызының дертке шалдығуының себепшісі
Сарай қызметшілері C) Өзі E) Саяхатшы
Әкесі D) Сіңлісі
Саяхатшы неліктен қыздардың күнделігін жасырын оқыды?
Патшалықтың құпиясын ашу үшін
Кіші қыздың науқасын білу үшін
Қыздардың сырын ашу үшін
Қыздардың ақылдылығын білу үшін
Қыздар тәрбиесімен айналысу үшін
Қай даналық ой (тағылым сөз) мәтіннің түйінін ашады?
Құрметті адам болғың келсе – көптің сөзін сөйле, халық жағында бол.
Ізгіліктен басқа таусылмайтын, бұзылмайтын байлық жоқ.
Шапағатты ойға беріл, шапағатты сөзге беріл, шапағатты іске беріл.
Тәрбиеліден тәлім, ғалымнан - ғибрат, өнерліден өнеге ал.
Қаруың – білімің мен тілің, сүйенішің, тірегің ақылың болсын.
Мәтіннің стилі қандай?
Публицистикалық стиль D) Ауызекі сөйлеу стилі
Ресми іс-қағаздар стилі E) Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
мәтін
Атадан балаға мирас болып келе жатқан салт-дәстүрлеріміздің бірі – ер балаға айдар шаш және кекіл қою. Қазақ халқының салт-дәстүрінде адам шашын ерекше қастерлеген. Қазақта
«Айдарлы бала айбарлы бала» деген сөз бар. Айдар шаш ер баланы тіл мен көзден сақтайтын көрінеді. Сондықтан да ата-ана баласы бір жасқа толғанда, оның қарын шашын алып, төбесіне бір өрімдей ғана шаш қалдырып, оны өсіріп, көзді маржан, қаратас тағып, өріп қоятын болған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады.
Салт-дәстүріміздің қайта жаңғырғаны шығар, қазір айдар қойған, кекіл таққан балаларды жиі көретін болдық. Төбесінде айдары бар балаларға үлкен кісілер ерекше назар аударып, көрген жерде қастарына шақырып, аты-жөнін сұрап, ықылас-баталарын беріп жатады. Жасының ұзақ, денінің сау болуын тілейді. Халық айдарлы балаға тіл-көз тимейді деп есептеген. Қойылған айдарды бала жеті жасқа немесе он үш жасқа келгенше тіл-көздің сұғынан сақтайды деп алғызбаған. Халық дәстүрінде балаға сұқтанған адамның көзі айдарға түсіп алдансын деген сеніммен қояды. Айдар қойған баланың шашын сүндетке отырғызғанда ғана алады деген ұғым бар. Тарихи деректерге сүйенсек, Кенесары Ханның інісі Наурызбай батырдың айдары болған. Қазақта Айдар деген адам есімі де бар.
Қазақтар тәрізді Тайланд халқы да балаларына айдар қояды. Олардың наным-сенімдері бойынша аурушаң балаға айдар қойса, ол тез сауығып кетеді. Тайландтықтар бала сырқатынан сауығып кеткен соң айдарды алып тастайды екен.
Мәтін мазмұны бойынша тайландтықтар баланың айдарын қай кезде алады?
Бала сырқатынан айыққан кезде D) Алғаш аңға шыққан кезде
Жеті жасқа толған кезде E) Мүшел жасқа келген кезде
Үйленген кезде
Мәтін мазмұнына қатысы жоқ тұжырымды табыңыз
Айдар шашты ұл баламен қатар қыз балаға да қояды.
Айдар қою бүгінгі күні қайта жаңғырған.
Айдар қою дәстүрі басқа халықта да бар.
Екінші мен үшінші C) Тек екіншісі E) Тек біріншісі
Тек үшіншісі D) Біріншісі мен екіншісі
Мәтінге атау беріңіз
«Айдар» есімі туралы C) Қарын шаш E) Тайландтық «Айдар»
Бүгінгі шаш үлгісі D) Айдар шаш
Mәтін бойынша баланың айдарын қай кезде алады?
Сүндетке отырғызған кезде D) Қырқынан шығарған кезде
Тәй – тәй басқан кезде E) Он жасқа толған кезде
Тілі шыққан кезде
Мәтінге байланысты дұрыс тұжырымдарды табыңыз
Айдар шаш қою - ежелгі салт-дәстүріміздің бірі.
Айдарлы балалар үлкендердің ерекше назарында.
Наурызбай батырдың айдары болған.
Үшеуі де бұрыс C) Үшеуі де дұрыс E) Біріншісі меп екіншісі
Біріншісі мен үшіншісі D) Екіншісі мен үшіншісі
Мәтін стилін анықтаңыз
Ресми C) Ауызекі сөйлеу E) Ғылыми
Көркем әдебиет D) Іс қағаздар
Мәтін бойынша салт-дәстүріміздің жаңарған белгісі
Шашына үкі таққан қыздар жиі кездеседі
Бұрымды қыздар жиі кездеседі
Ұлттық киім киген балалар жиі кездеседі
Батыстық үлгідегі шаш үлгісі жиі кездеседі
Айдар, кекіл қойған балалар жиі кездеседі
Айдарға байланысты қазақтың наным-сенімін көрсетіңіз
Баланың дос-жарандары көп болады D) Бала аурудан тез сауығып кетеді
Бала дәулетті, бай адам болады E) Бала болашақта ғалым болады
Тіл мен көзден сақтайды
2111 – Нұсқа 1-Мәтін
Тау басын қар түсіпті. Тау басынан аса алмаған жырым-жырым ақша бұлттың бауырынан өрт шалғандай, аспандағы жалынның алауы парттай қызыл перде боп әр үйдің әйнегінде жүр. Қарағайлы алқаптың жықпылында қара киімге жасырынған ақ жамаудай іркілеп тұман жатыр. Апта бойы толастамаған нөсер тайғаны да есеңгіреп тастапты: тым бұйығы, самалы таусылып, сызы ғана қалғандай, бұрынғысынан да аспандап, керме иық мінез көрсетеді.Көк жүзіне сіңбей
кемер- кемерге іркіліп қалған ақша бұлттардың сүт реңі мұздай суық, шызынаған көк шағыр аспан ызғар ескендей. Еркімен өріп өз аяғымен қайтатын мал да бақайының сықырын байқатпай бүрісіп, ауылға ұрланып кіріп жатыр.
1. Мәтінде қай жыл мезгілі суреттелген
А) жазғы тұрым В) жаз С) күз D) қыс Е) көктем 2.Мәтін мазмұнында сөз болмайтын табиғат сипаты
А) мөлдіреген таңғы шық С) қарағайлы алқап Е) тау басы В) толастамаған нөсер D) көк шағыр аспан
Мәтін
«Көптік құдіреттіліктің бір белгісі» дегенді айтқан қазақ қандай шаруаға болса да жұмыла қимылдаудың артықшылығын пайымдаған сондай істері арқылы бауырмалдығын, ынтымағын, бір біріне ізет құрметіне танытып отырған. Ел ішіндегі күш қайраты жоқ, жалғыз ілікті қарт адамдарға қамқорлық жасау арнай ұйымдастырылады. Кеудесінде жаны бар қазақ қанша қалжыраған халі кетсе де, ары мен намысын жоғары ұстайды. «Жаным арымның садағасы» дейтіні содан. Қандай қамқорлық жасаса да ол сөз адамның намысына тимеуі керек. Барлық шара сол негізде құрылады. Сондай шараның бір түрі асар. Жалғыз басты қарт адамдардың бітпей жатқан жұмысына ауылдың жігіт желеңдері жабыла қолғабыс беріп, тез тындырып тастау әдісін қазақтар «асар» деп атайды. Мұның өмірлік, қоғамдық және әлеуметтік мәні бар. Жұмыс күші кем, ісі бітпей жатқан адамдар осы шараның арқасында шаруасын тындырып алады.
Асардың да ел қолдаған жон жосығы бар. Кез келген кісі асар салмайды. Ел назарын аударған, жұрт қолдаған сипаты сақталады.Күші мығым қайратты жігіттердің құрдастарын жәрдемдесуге шақыру асарға жатпайды. Асарды үйіне қайратты кісісі жоқ не науқасқа шалдығып қалған, шаруасының науқаны өтіп бара датқани адамдар жасайды. Ағайын жұрты мұны қолдайды. Сөйтсе де асар салушы жинаған қауымды қанағаттандыратындай дәрежеде дайындалады. Жұмыс істеушілердің қажетіне керектіні толық әзірлейді.
Асар қазақ арасында біріне бірі көмек көрсететін ымыралы салт.Ағайынын разы ету үшін
қандай қиындық болса да көптің біріккен кқшімен қатар тұрып жеңудің амалы нақты шара
Мәтінде қозғалатын мәселе
А) жолдастық С) шыдамдылық Е) аяушылық В) туысқандық D) қамқорлық
Асты сызылған сөзге балама болатын нұсқа
А) келісімге келу С) тіл табысу Е) ақылы көмек беру В) жоспарлы көмек беру D) бірлесіп көмек беру
Берілген мақал –мәтелдердің қайсысы мәтіннің бірінші бөлімінің мағынасын ащып тұр А) көп түкірсе -көл
В) қолы қимылдағанның, аузы қимылдайды С) жаманбұзар, жақсы түзер
барымен базар, жоқты қайдан табар
Е) қайраты жоқ кісінің берекеті жоқ ісінің
Мәтін бойынша асар сала алмайтын адамдар А) үйінде ер адамы жоқ қауқарсыз жандар
В) күші мығым қайратты жандар
С) шаруасының науқаны өтіп бара жатқан қауқарсыз адамдар
D) үйінде қайратты адамы жоқ балалы шағалы әйелдер Е) жалғыз басты қарт адамдар
Мәтін
Түһ, түн неткен қараңғы еді! Жұлдыздар да шілде ортасындағыдай шүпірлей қалыпты. Анау темірқазық. Анау жетіқарақшы. Анау ақбота, көкбоз... Анау Аңырау, ат құлағының арасынан қылаңытқан күлдей бозаң шоғыр Үркер ғой! Жарықтық, бұдан ұсақ , бұдан солғын жұлдыз жоқ шығар. Бірақ соған қарамастан қаншама самала шырақтар самғаған түнгі аспанда оны көзің бірден шалып тұр ау! Оның сиқыры неде екен? Әлде жұп ажыратпай бірге туып, бірге бататынан ба? Жұлдыз екеш жұлдыз да неғұрлым саны аз. Неғұрлым жарығы солғын болған сайын жиі тұрмаса, көзге түсе алмайтындарын білген ғой! Өздері неткен ыңғайток еді! Жаздың
жаңбырлы, құрғақ , ыстық жайлы жайсыз болатынын жұрт осы Үркерге қарап біле қояды.Бәрін алдын ала осы бір шөкім солғын шырақтар сезіп қоятындай. Бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жатқан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар. Бәлкім, олар мынау ұйытқымасы көп аласапран дүниеде тек Үркердей тығыз тұрып, дауыл мен боранды Үркердей алдын ала біліп, алдын ала ыңғайға аунап отыра алса ғана аман қала алатын шығар...
Жолға шыққанда Үркердің маңдайынана туғанын жақсылыққа жорымаушы ма еді?! «Үміт артсаң, Үркерге қара» деуші еді ғой. Желтоқсанда да Үркердің ат құлағынан асып көтерілмегені алдағы қыстың жайлылығы шығар. Алдында жақсылықтан асқан бақыт бар дейсің бе!
Үркердің қарсы алдынан туғаны маңдайыңның ашылайын дегені ме екен?!
Не де болса үміт бар ғой. Қаршадай Ералы көз көрмеген алыс жолға сол үмітпен аттанды ғой. Бұрын қайда аттан боса да, үрей анталап тұрмаушы ма еді!
Енді не де болса бір үміт бар емес пе!
Ендеше мынау Үркер де жақсылығымен туған шығар. Тек бұның тек мынау талайды көріп, талай тауға басын соққан көнтері жұртының алдынан ылғи да осылай үміт шырағы туып тұрғандай.
Мәтіндегі Үркер сипаты
А)Ұсақ, солғын шоқ жұлдыз D) таң алдында ғана көрінетін жұлдыз В) тез туып, тез сөнетін жұлдыз Е) Ерекше жарық жұлдыз
С) түсі көгілдір, оқшау жұлдыз
«Халық не себептен «Үміт артсаң, Үркерге қара!» деген?
А) Дәстүрді құрметтегендіктен D) таң алдында ғана көрінетін жұлдыз В) Жақсылыққа жорығандықтан Е) Ерекше жарық жұлдыз
С) түсі көгілдір, оқшау жұлдыз
Автордың « ... Тек бұның, тек мынау талайды көріп, талай тауға басып соққан контері жұртының алдынан ылғи осылай үміт шырағы туып тұрғандай!» деп аяқтауының мақсаты қандай?
А) Келешегінен қорқу С) Өткенді дәріптеу Е) Болашаққа сенім арту В) Болашаққа алаңдау D) Өткеніне налу
Автордың жұлдыздар мен түнгі аспанды суреттеген жыл мезгілі А) Жаз В) Күз С) Қыс D) Көктем Е) Жазғытұрым
Мәтін мазмұнына сәйкес «бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жатқан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар!» деу арқылы автор қандай нәрсеге назар аудартады?
А) бірлікке С) сабырлыққа Е) сыпайылыққа В) сенімділікке D) турашылдыққа
Мәтіннің тақырыбы қандай?
А) дала халқы С) күндізгі аспан Е) сабырлы халық В) ырымшыл халық D) жайлы ауа райы
Мәтін
Тау іші .Иен жайлау . Ұшқөан құс, жүгірген аңнан өзге тіршілік белгісі білінбейді.
Жаз жәрмеңкесі тарқап, таулы өлкеге қоңыр күз қонақтаған. Аспан да жер де сұп-сұр. Жапырақтар сарғайып, өсімдік атаулы күзгі ызғырық желге елбеңдей бас ұрып, тәубеге келген сопыдай күбірлейді. Тек қия жартастарды жарып шыққан қайсар қарағайлар ғана өңін бермей, тәкаппар басын тік ұстапкөкке шаншыла қарап тұр. Сай-ссаладан құлай ағып жатқани көк қасқа бұлақтар жаздағыдай шу салып, асып-таспай , салқын сабырмен жуасын ғанасырғиды.
Малшы ауылдар бұл өңірден әлдеқашан арылып, етекке түсіп кеткен. Тегіс-тепсең жерлерде, бұлақ бойларында жараның орнындай болып киіз үйлердің көшкен жұрттары көрінеді.
Кеш батысымен иен жұртқа аш қасқырлар келіп, емін- еркін тіміскілейді. Қош жолдарына, айдалған мал ізіне түсіп, тұмсықтарын көтеріп, ұзақ-ұзақ қарап тұрады. Сүйек қажалап, тері- терсек, жүн-жұрқаны жұлмалайды. Бұтаның арасында қалып қойған тоқты- торымды іздеп сандалады. Жердегі жемістес досына қарайлап, көкте құзғын айналады...
Жаздың шіліңгір ыстығында басынан бұлт кетпейтін Етікші шыңы бұл күнде бозғылт мұнараға оранған. Бұл Тарбағатай сілемдерінің бір- бірімен ұшарласа келіп, күрт көтерілген тұсы.Нардың жалғыз өркешіндей болып, көзге алыстан шалынады.
Арғы бетке өтетін жолаушы қиын болса, көбінше осы шыңның желкесімен асатын. Өйткені өркеш-өркеш тауларға, терең құздар мен терең өзендерге соқпай өтетін ең төте жол осы. Юиік
жалдың басында жыртқыш аңдар да аз жүреді. Етікшінің жотасына шықсаң, таудың күнгейі мен теріскейі табанының астында жатады.
Жолға шыққанына төртінші күн дегенде ұзын бойлы, қапсағай қара шал осы Етікші асуының бір оқшау биігіне көтеріледі. Бар салмағын таяғына салып, тізесі дірілдеп, зорға жылжып келеді. Кеудесі сырылдап, өкпесі аузына тығылып, әлсән-әлі тоқтап дем алады. Бірақ алдында көлденең сұлап жатып алған қырсық асудың төбесіне ббір шықсам-ау деген арманы қолтығынан демеп, өрге қарай өшіге, өршелене қайта ұмтылады.
Күн тас төбеге көтеріліп, ес кетіп, жан шыққанда асудың ұшар басына да жетті-ау. Қыр жалдың үстіне шыға келгенде, гуілдеп соққан қара боран жолаушыны ұшырып әкете жаздады. Таяғына сүйеніп, төрт тағандап әзер қалды. Күні бойы жеткізбей, діңкесін құртқан шыңға ерегісті ме, болмаса «мұндай биікке үнемі көтеріле бермеспін» деді ме, әйтеуір осы арада біраз аялдағысы келді. Аппақ шоқша сақалы желге желпілдеп, сығырайған кәрі көзімен айналаны шолып, қарт жалдың басында бірталай тұрып қалды.
Салқын ызғар қамсауы жоқ, көне шекпеннен лезде өте шықты. Терлеп, жіпсіп келе жатыр еді, тұла боцын суық қармап сірестіре бакстады. Ол шырқау биіктен жан-жағына соңғы рет көз тастады да, ілгері жүре кетті.
Бірі тәуірі, ендігі беталысы төмен, еңіс екен. Ылдиға қарай құлдырап тез төмендеді. Көк жалап, жылтырланып алған сірі шоқайы киіздей ұйысып жатып қалған бетегеден тайғанап, тоқтамаған соң, жан дәрмен отыра қап құйрығымен сырғанады.
Жалаңаш жотадан көп төмен түсіп, қалың жынысты қойнауға жеткенде, жел басылып, күн жылынайын деді. Титығы құрып, әбден қалжыраған қарттың бұдан әрі жүруге халі келмей, тәлтіректеп барды да, шоқ қайыңның түбіне қисая кетті. Арқасындағы қоржынын басына жастап, бір сәт сұлық жатты. «Әйтеуір, қиын асудан өттім ғой» - деді талмаусырып жатып, жолдың көбі кетіп, азы қалды».
13. Кейіпкердің мақсат еткен асуын бағындырған кезі суреттелген азатжол А) алтыншы С) оныншы Е) жетінші
В) тоғызыншы D) бенсінші 14.Табиғат көрінісі суреттелген азатжол
А) бірінші С) үшінші Е) сегізінші
В) екінші D) алтыншы
15.Жолаушының Етікші шыңының жотасымен жүруді таңдау себебі А) ауыр жол С) ұзақ жол Е) қатерлі жол
В) төте жол D) жеңіл жол 16.Мәтінде суреттелетін жыл мезгілі
А) жазғытұры В) көктем С) қыс D) күз Е) жаз
«Әйтеуір, қиын асудан өттім ғой, жолдың көбі кетіп, азы қалды» деген ойы арқылы автор кейіпкердің қандай сезімін көрсетеді?
А) асығыстығын С) шарасыздығын Е) үмітін В) қиналысын D) қамсыздығын
Мәтіннің стилін анықтаңыз
А) ғылыми С) көркем әдебиет Е) публицистикалық В) ауызекі сөйлеу D) іс қағаздар
Мәтінен кейіпкердің арманы сөз болатын азатжолды көрсетіңіз А) екінші В) үшінші С) оныншы D) сегізінші Е) алтыншы
Кейіпкердің жас мөлшерін анықтаңыз
А) жігіт ағасы С) қарт адам Е) жігіт В) орта жастағы адам D) бозбала
2116 – Нұсқа
1-мәтін
Кітапты сүйіп, дәріптемеген адам жақсы бола алмайды. Оған ең жақын досым, ақылшым деп қарау керек, Жазушы - халқы үшін, жастар мен балалар үшін жазады. Егер ешкім оқымаса, жазудың да, еңбектенудің де қажеті жок.
«Біздің заманымызда кино, теледидар, театр, радио да бар, кітап оқуға уақыт жетпейді», - деген қате пікірлер де кездеседі. Ол дұрыс емес. Әрқайсысының өзінің орны бар. Кино да, теледидар да кітаптай бола алмайды, ойыңмен бөлісе алмайды. Оқушы жас күнінен бастап кітап оқуға ден қоюы керек. Әйтпеген күнде кітап оқу қиын болады. Аспай-саспай әуелі кітаптың ырғағына түсіп, жаттығып, оқиға ішіне кіре оқымаса, ауыр тиеді. Әр кітаптың езінің ырғағы бар, сол ырғақты тауып оқу құмартудан туады. Балалар әуелі ертегі кітаптардан бастап қызыға оқыса,
біртіндеп кұмартып, оқуды жақсы көріп кетеді.
Теледидар, киноның кітаптың орнын баса алмауының себебі
Қызықтыра алмауында
Уақытыңа сай келмеуінде
Сырлас досыңа айнала алмауында
Алып жүруге қолайсыздығында
Тандау жасай алмайтынында
Мәтін бойынша баланы жасынан оқуға деген қызығушылығын тудыру үшін қай кітаптан бастату керек?
Мысалдардан
Әңгімелерден
Тақпақтардан
Ертегілерден
мәтін
Жырлардан
Бір кездері аттарын ғана анда-санда бір еститін көптеген жемістер бұл уақытта көше- көшеде, тіпті аяқ асты дейтіндей жерлерде де сатылатын болды. Сондай көп сатылатын жемістің бірі банан екенін көріп жүрміз. Дәрігерлердің айтуынша, бұл жемістің де пайдалы шипалық қасиеттері көп көрінеді. Ол әсіресе сусамыр (кант диабеті) ауруына шалдыққандарға өте пайдалы делінеді. Мұндайда піскен жемістің өзімен бірге піспегендері де, банан қабығының қайнатылған тұнбасы да шипалы болып шығады. Атеросклероз, гипертония ауруларына, бауыр мен бүйректің бірқатар ауруларына бұл жемістің шипалық әсері болатыны анықталды.
Бананда А, В, РР және Е дәрумендері мол болғандықтан оның бас ауруларына, терінің күпсуіне қарсы шипасы бар, көздің көру касиетіне игі ыкпалы мол, қандағы холестерин мөлшерін азайтады, қалқанша бездің қызметін дұрыстайды. Бананның жаңа піскен мәуесі ана сүтін молайтумен қоса, ағзаның қартаю процесін баяулатады.
Бананның адам ағзасына әсері.
Холестерин мөлшерін арттырады
Қанды қоюлатады
Қартаю процесін тежейді
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=13 | «Малта» сөзіне сәйкес келетін | «Малта» сөзіне сәйкес келетін жауап
Әлі толық кеуіп үлгермеген құрт.
Құрғатылған, кептірілген сүт өнімі.
Езілген құрт түйіршіктері.
Бірнеше жыл сақталған сықпа құрт
Қайнап жатқан құрттың көбігі.
Мәтінде кездеспейтін нұсқа
Атеросклероз ауруының алдын алады.
Сүйектердің қатаюына әсер етеді.
Баланың бойын өсіреді.
Бауырдың қызметін жақсартады.
Қант қосылып жасалады.
2110 – Нұсқа 1-мәтін
Нан тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне қарағанда, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы нанның өсімдігі бидай да, сұлы да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан үй жасаған. Бұған археологтардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа - қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азияның бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
Ас - елдің құты C) Жаман ayруға жақсы ас E) Ac иесімен тәтті
Ас атасы – нан D) Кәсіп, кәсіп түбі – нәсіп
Алғашқы нан неден жасалған?
Арпа-бидайдан C) Шырша жаңғағынан E) Қарағай жаңғағынан
Ұннан D) Емен жаңғағынан
мәтін
Әйгілі жазушы Г. Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі - шабытымның үш қайнар бұлағы», - деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп әбден айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге кабілетті адамдарды «Полиглот» деп атайды. Орыс жазушысы А.П.Чеховтың «Бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:
Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих ІІІлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.
Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.
Ең бастысы - қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.
Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. Өйткені ол шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.
Олай болса, достар, полиглот болғыларың келсе, тек алға ұмтылыңдар! Антик философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!
Бірінші кеңеске сәйкес тіл үйренугс негіз болатын басты әрекет
Тілдердің ұқсастығы D) Күн сайынғы жаттығу
Музыка тыңдау E) Қорқынышты жеңе білу
Адамның жеке қабілеті
Қандай мақал-мәтел берілген мәтіннің мазмұнын ашып тұр?
Басқа пәле - тілден.
Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл.
Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады.
Тілі тәтті жая жейді, тілі қатты таяқ жейді.
Тіл қаруы сөз, сөз қаруы - ой.
Мәтін бойынша адамның есту қабілетін қалай арттыруға болады?
Әдемі сөйлеу арқылы D) Ән шырқау арқылы
Әуезді саз тыидау арқылы E) Музыка жазу арқылы
Көп әңгімелесу аркылы
«Полиглот» деп кімдерді айтамыз? А) Жазушылық қабілеті бар адамдарды В) Екі тілді меңгерген адамдарды
С) Он щақты тіл меңгергендерді
Музыкалық қабілеті жоғары адамдарды Е) Өлең оқу мәнері жақсы адамдарды
мәтін
Ертеде патшаның екі қызы болыпты. Патша екі қызын да жақсы көріп, қолынан келгенше оларды ештеңеден қақпай, қалағандарын жасап, айтқандарын екі етпеуге тырысады екен. Дегенмен де өсе келе үлкен қызының мінезі өзгере бастапты. Ол үнемі мұңайып, бақытсыз кейіпте жүретін болыпты.
Бір күні білімді бір адам патшаға қонаққа келіпті. Патшаның қайғылы түрін көріп, себебін сұрапты. Патша: «Е-е-е... сұрама, күлмейтін бір қызым бар, дертін ешкім білмейді» - дейді.
«Патшам, рұқсат етсең, сарайыңызда қонақ болайын. Мүмкін қызыңыздың қайғысының себебін табармын», - дейді жолаушы. Патша қуана рұқсат етіпті.
Сол күннен бастап саяхатшы екі қызды патша рұқсатымен жасырын аңди бастапты. Қараса, екеуі түнде жатар алдында жастықтарының астынан бір дәптер шығарып, бір нәрселер жазып, таңертең жазғандарын оқып, орындарынан тұрады екен. Саяхатшы бір күні қыздар ұйықтағаннан кейін дәптерлерін алып оқыса, кіші қыз өзіне жасалған жақсылықтарды, ал үлкен қыз тек болмашы әділетсіздіктерді жазыпты.
Ертеңінде саяхатшы кіші қыздан рұқсат алып, оның дәптерін үлкен қыздың жастығының астына қояды. Таң атысымен патшаның үлкен қызы жастық астынан дәптерді алып оқыпты. Сарайдағылар екеуіне де бірдей қарағандықтан ол дәптерде жазылғандарды жатырқамапты. Өзіне жасалған жақсылықтар есіне түсісімен жүзі жадырап, қуанғаннан ән сала бастапты. Патша үлкен қызының қуанғанын көріп, өз құлағы мен көзіне өзі сенбепті. Бірден саяхатшыны шақырып, бұны қалай жүзеге асырғанын сұрапты. Саяхатшы: «Патшам, өмір айна сияқты. Оның жақсы жақтарын ойласақ, бізге әдемі керінер. Сіздің үлкен қызыңыз өмірінің жаман жақтарын ойлағаны үшін бақытсыз болған», деп жауап береді. Патша үлкен қызын шақырып, оғап енді дәптеріне тек жақсылықтарды ғана жазуға кеңес беріпті. Сол күннен бастап, патшаның екі қызы да бақытты өмір сүріпті.
Мәтіндегі негізгі ой кімнің сөзі арқылы беріледі?
Саяхатшының C) Кіші қыздың E) Қызметкерлердің
Үлкен қыздың D) Патшаның
Кіші қыз неге бақытты еді?
Патша бетінен қақпайды D) Ақылдылығына сенімді
Өзіне жасалған игі істерді ойлайды E) Әкесі қатты еркелетеді
Өзінің көркіне көзі тояды
Патшаның үлкен қызының дертке шалдығуының себепшісі
Сарай қызметшілері C) Өзі E) Саяхатшы
Әкесі D) Сіңлісі
Саяхатшы неліктен қыздардың күнделігін жасырын оқыды?
Патшалықтың құпиясын ашу үшін
Кіші қыздың науқасын білу үшін
Қыздардың сырын ашу үшін
Қыздардың ақылдылығын білу үшін
Қыздар тәрбиесімен айналысу үшін
Қай даналық ой (тағылым сөз) мәтіннің түйінін ашады?
Құрметті адам болғың келсе – көптің сөзін сөйле, халық жағында бол.
Ізгіліктен басқа таусылмайтын, бұзылмайтын байлық жоқ.
Шапағатты ойға беріл, шапағатты сөзге беріл, шапағатты іске беріл.
Тәрбиеліден тәлім, ғалымнан - ғибрат, өнерліден өнеге ал.
Қаруың – білімің мен тілің, сүйенішің, тірегің ақылың болсын.
Мәтіннің стилі қандай?
Публицистикалық стиль D) Ауызекі сөйлеу стилі
Ресми іс-қағаздар стилі E) Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
мәтін
Атадан балаға мирас болып келе жатқан салт-дәстүрлеріміздің бірі – ер балаға айдар шаш және кекіл қою. Қазақ халқының салт-дәстүрінде адам шашын ерекше қастерлеген. Қазақта
«Айдарлы бала айбарлы бала» деген сөз бар. Айдар шаш ер баланы тіл мен көзден сақтайтын көрінеді. Сондықтан да ата-ана баласы бір жасқа толғанда, оның қарын шашын алып, төбесіне бір өрімдей ғана шаш қалдырып, оны өсіріп, көзді маржан, қаратас тағып, өріп қоятын болған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады.
Салт-дәстүріміздің қайта жаңғырғаны шығар, қазір айдар қойған, кекіл таққан балаларды жиі көретін болдық. Төбесінде айдары бар балаларға үлкен кісілер ерекше назар аударып, көрген жерде қастарына шақырып, аты-жөнін сұрап, ықылас-баталарын беріп жатады. Жасының ұзақ, денінің сау болуын тілейді. Халық айдарлы балаға тіл-көз тимейді деп есептеген. Қойылған айдарды бала жеті жасқа немесе он үш жасқа келгенше тіл-көздің сұғынан сақтайды деп алғызбаған. Халық дәстүрінде балаға сұқтанған адамның көзі айдарға түсіп алдансын деген сеніммен қояды. Айдар қойған баланың шашын сүндетке отырғызғанда ғана алады деген ұғым бар. Тарихи деректерге сүйенсек, Кенесары Ханның інісі Наурызбай батырдың айдары болған. Қазақта Айдар деген адам есімі де бар.
Қазақтар тәрізді Тайланд халқы да балаларына айдар қояды. Олардың наным-сенімдері бойынша аурушаң балаға айдар қойса, ол тез сауығып кетеді. Тайландтықтар бала сырқатынан сауығып кеткен соң айдарды алып тастайды екен.
Мәтін мазмұны бойынша тайландтықтар баланың айдарын қай кезде алады?
Бала сырқатынан айыққан кезде D) Алғаш аңға шыққан кезде
Жеті жасқа толған кезде E) Мүшел жасқа келген кезде
Үйленген кезде
Мәтін мазмұнына қатысы жоқ тұжырымды табыңыз
Айдар шашты ұл баламен қатар қыз балаға да қояды.
Айдар қою бүгінгі күні қайта жаңғырған.
Айдар қою дәстүрі басқа халықта да бар.
Екінші мен үшінші C) Тек екіншісі E) Тек біріншісі
Тек үшіншісі D) Біріншісі мен екіншісі
Мәтінге атау беріңіз
«Айдар» есімі туралы C) Қарын шаш E) Тайландтық «Айдар»
Бүгінгі шаш үлгісі D) Айдар шаш
Mәтін бойынша баланың айдарын қай кезде алады?
Сүндетке отырғызған кезде D) Қырқынан шығарған кезде
Тәй – тәй басқан кезде E) Он жасқа толған кезде
Тілі шыққан кезде
Мәтінге байланысты дұрыс тұжырымдарды табыңыз
Айдар шаш қою - ежелгі салт-дәстүріміздің бірі.
Айдарлы балалар үлкендердің ерекше назарында.
Наурызбай батырдың айдары болған.
Үшеуі де бұрыс C) Үшеуі де дұрыс E) Біріншісі меп екіншісі
Біріншісі мен үшіншісі D) Екіншісі мен үшіншісі
Мәтін стилін анықтаңыз
Ресми C) Ауызекі сөйлеу E) Ғылыми
Көркем әдебиет D) Іс қағаздар
Мәтін бойынша салт-дәстүріміздің жаңарған белгісі
Шашына үкі таққан қыздар жиі кездеседі
Бұрымды қыздар жиі кездеседі
Ұлттық киім киген балалар жиі кездеседі
Батыстық үлгідегі шаш үлгісі жиі кездеседі
Айдар, кекіл қойған балалар жиі кездеседі
Айдарға байланысты қазақтың наным-сенімін көрсетіңіз
Баланың дос-жарандары көп болады D) Бала аурудан тез сауығып кетеді
Бала дәулетті, бай адам болады E) Бала болашақта ғалым болады
Тіл мен көзден сақтайды
2111 – Нұсқа 1-Мәтін
Тау басын қар түсіпті. Тау басынан аса алмаған жырым-жырым ақша бұлттың бауырынан өрт шалғандай, аспандағы жалынның алауы парттай қызыл перде боп әр үйдің әйнегінде жүр. Қарағайлы алқаптың жықпылында қара киімге жасырынған ақ жамаудай іркілеп тұман жатыр. Апта бойы толастамаған нөсер тайғаны да есеңгіреп тастапты: тым бұйығы, самалы таусылып, сызы ғана қалғандай, бұрынғысынан да аспандап, керме иық мінез көрсетеді.Көк жүзіне сіңбей
кемер- кемерге іркіліп қалған ақша бұлттардың сүт реңі мұздай суық, шызынаған көк шағыр аспан ызғар ескендей. Еркімен өріп өз аяғымен қайтатын мал да бақайының сықырын байқатпай бүрісіп, ауылға ұрланып кіріп жатыр.
1. Мәтінде қай жыл мезгілі суреттелген
А) жазғы тұрым В) жаз С) күз D) қыс Е) көктем 2.Мәтін мазмұнында сөз болмайтын табиғат сипаты
А) мөлдіреген таңғы шық С) қарағайлы алқап Е) тау басы В) толастамаған нөсер D) көк шағыр аспан
Мәтін
«Көптік құдіреттіліктің бір белгісі» дегенді айтқан қазақ қандай шаруаға болса да жұмыла қимылдаудың артықшылығын пайымдаған сондай істері арқылы бауырмалдығын, ынтымағын, бір біріне ізет құрметіне танытып отырған. Ел ішіндегі күш қайраты жоқ, жалғыз ілікті қарт адамдарға қамқорлық жасау арнай ұйымдастырылады. Кеудесінде жаны бар қазақ қанша қалжыраған халі кетсе де, ары мен намысын жоғары ұстайды. «Жаным арымның садағасы» дейтіні содан. Қандай қамқорлық жасаса да ол сөз адамның намысына тимеуі керек. Барлық шара сол негізде құрылады. Сондай шараның бір түрі асар. Жалғыз басты қарт адамдардың бітпей жатқан жұмысына ауылдың жігіт желеңдері жабыла қолғабыс беріп, тез тындырып тастау әдісін қазақтар «асар» деп атайды. Мұның өмірлік, қоғамдық және әлеуметтік мәні бар. Жұмыс күші кем, ісі бітпей жатқан адамдар осы шараның арқасында шаруасын тындырып алады.
Асардың да ел қолдаған жон жосығы бар. Кез келген кісі асар салмайды. Ел назарын аударған, жұрт қолдаған сипаты сақталады.Күші мығым қайратты жігіттердің құрдастарын жәрдемдесуге шақыру асарға жатпайды. Асарды үйіне қайратты кісісі жоқ не науқасқа шалдығып қалған, шаруасының науқаны өтіп бара датқани адамдар жасайды. Ағайын жұрты мұны қолдайды. Сөйтсе де асар салушы жинаған қауымды қанағаттандыратындай дәрежеде дайындалады. Жұмыс істеушілердің қажетіне керектіні толық әзірлейді.
Асар қазақ арасында біріне бірі көмек көрсететін ымыралы салт.Ағайынын разы ету үшін
қандай қиындық болса да көптің біріккен кқшімен қатар тұрып жеңудің амалы нақты шара
Мәтінде қозғалатын мәселе
А) жолдастық С) шыдамдылық Е) аяушылық В) туысқандық D) қамқорлық
Асты сызылған сөзге балама болатын нұсқа
А) келісімге келу С) тіл табысу Е) ақылы көмек беру В) жоспарлы көмек беру D) бірлесіп көмек беру
Берілген мақал –мәтелдердің қайсысы мәтіннің бірінші бөлімінің мағынасын ащып тұр А) көп түкірсе -көл
В) қолы қимылдағанның, аузы қимылдайды С) жаманбұзар, жақсы түзер
барымен базар, жоқты қайдан табар
Е) қайраты жоқ кісінің берекеті жоқ ісінің
Мәтін бойынша асар сала алмайтын адамдар А) үйінде ер адамы жоқ қауқарсыз жандар
В) күші мығым қайратты жандар
С) шаруасының науқаны өтіп бара жатқан қауқарсыз адамдар
D) үйінде қайратты адамы жоқ балалы шағалы әйелдер Е) жалғыз басты қарт адамдар
Мәтін
Түһ, түн неткен қараңғы еді! Жұлдыздар да шілде ортасындағыдай шүпірлей қалыпты. Анау темірқазық. Анау жетіқарақшы. Анау ақбота, көкбоз... Анау Аңырау, ат құлағының арасынан қылаңытқан күлдей бозаң шоғыр Үркер ғой! Жарықтық, бұдан ұсақ , бұдан солғын жұлдыз жоқ шығар. Бірақ соған қарамастан қаншама самала шырақтар самғаған түнгі аспанда оны көзің бірден шалып тұр ау! Оның сиқыры неде екен? Әлде жұп ажыратпай бірге туып, бірге бататынан ба? Жұлдыз екеш жұлдыз да неғұрлым саны аз. Неғұрлым жарығы солғын болған сайын жиі тұрмаса, көзге түсе алмайтындарын білген ғой! Өздері неткен ыңғайток еді! Жаздың
жаңбырлы, құрғақ , ыстық жайлы жайсыз болатынын жұрт осы Үркерге қарап біле қояды.Бәрін алдын ала осы бір шөкім солғын шырақтар сезіп қоятындай. Бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жатқан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар. Бәлкім, олар мынау ұйытқымасы көп аласапран дүниеде тек Үркердей тығыз тұрып, дауыл мен боранды Үркердей алдын ала біліп, алдын ала ыңғайға аунап отыра алса ғана аман қала алатын шығар...
Жолға шыққанда Үркердің маңдайынана туғанын жақсылыққа жорымаушы ма еді?! «Үміт артсаң, Үркерге қара» деуші еді ғой. Желтоқсанда да Үркердің ат құлағынан асып көтерілмегені алдағы қыстың жайлылығы шығар. Алдында жақсылықтан асқан бақыт бар дейсің бе!
Үркердің қарсы алдынан туғаны маңдайыңның ашылайын дегені ме екен?!
Не де болса үміт бар ғой. Қаршадай Ералы көз көрмеген алыс жолға сол үмітпен аттанды ғой. Бұрын қайда аттан боса да, үрей анталап тұрмаушы ма еді!
Енді не де болса бір үміт бар емес пе!
Ендеше мынау Үркер де жақсылығымен туған шығар. Тек бұның тек мынау талайды көріп, талай тауға басын соққан көнтері жұртының алдынан ылғи да осылай үміт шырағы туып тұрғандай.
Мәтіндегі Үркер сипаты
А)Ұсақ, солғын шоқ жұлдыз D) таң алдында ғана көрінетін жұлдыз В) тез туып, тез сөнетін жұлдыз Е) Ерекше жарық жұлдыз
С) түсі көгілдір, оқшау жұлдыз
«Халық не себептен «Үміт артсаң, Үркерге қара!» деген?
А) Дәстүрді құрметтегендіктен D) таң алдында ғана көрінетін жұлдыз В) Жақсылыққа жорығандықтан Е) Ерекше жарық жұлдыз
С) түсі көгілдір, оқшау жұлдыз
Автордың « ... Тек бұның, тек мынау талайды көріп, талай тауға басып соққан контері жұртының алдынан ылғи осылай үміт шырағы туып тұрғандай!» деп аяқтауының мақсаты қандай?
А) Келешегінен қорқу С) Өткенді дәріптеу Е) Болашаққа сенім арту В) Болашаққа алаңдау D) Өткеніне налу
Автордың жұлдыздар мен түнгі аспанды суреттеген жыл мезгілі А) Жаз В) Күз С) Қыс D) Көктем Е) Жазғытұрым
Мәтін мазмұнына сәйкес «бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жатқан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар!» деу арқылы автор қандай нәрсеге назар аудартады?
А) бірлікке С) сабырлыққа Е) сыпайылыққа В) сенімділікке D) турашылдыққа
Мәтіннің тақырыбы қандай?
А) дала халқы С) күндізгі аспан Е) сабырлы халық В) ырымшыл халық D) жайлы ауа райы
Мәтін
Тау іші .Иен жайлау . Ұшқөан құс, жүгірген аңнан өзге тіршілік белгісі білінбейді.
Жаз жәрмеңкесі тарқап, таулы өлкеге қоңыр күз қонақтаған. Аспан да жер де сұп-сұр. Жапырақтар сарғайып, өсімдік атаулы күзгі ызғырық желге елбеңдей бас ұрып, тәубеге келген сопыдай күбірлейді. Тек қия жартастарды жарып шыққан қайсар қарағайлар ғана өңін бермей, тәкаппар басын тік ұстапкөкке шаншыла қарап тұр. Сай-ссаладан құлай ағып жатқани көк қасқа бұлақтар жаздағыдай шу салып, асып-таспай , салқын сабырмен жуасын ғанасырғиды.
Малшы ауылдар бұл өңірден әлдеқашан арылып, етекке түсіп кеткен. Тегіс-тепсең жерлерде, бұлақ бойларында жараның орнындай болып киіз үйлердің көшкен жұрттары көрінеді.
Кеш батысымен иен жұртқа аш қасқырлар келіп, емін- еркін тіміскілейді. Қош жолдарына, айдалған мал ізіне түсіп, тұмсықтарын көтеріп, ұзақ-ұзақ қарап тұрады. Сүйек қажалап, тері- терсек, жүн-жұрқаны жұлмалайды. Бұтаның арасында қалып қойған тоқты- торымды іздеп сандалады. Жердегі жемістес досына қарайлап, көкте құзғын айналады...
Жаздың шіліңгір ыстығында басынан бұлт кетпейтін Етікші шыңы бұл күнде бозғылт мұнараға оранған. Бұл Тарбағатай сілемдерінің бір- бірімен ұшарласа келіп, күрт көтерілген тұсы.Нардың жалғыз өркешіндей болып, көзге алыстан шалынады.
Арғы бетке өтетін жолаушы қиын болса, көбінше осы шыңның желкесімен асатын. Өйткені өркеш-өркеш тауларға, терең құздар мен терең өзендерге соқпай өтетін ең төте жол осы. Юиік
жалдың басында жыртқыш аңдар да аз жүреді. Етікшінің жотасына шықсаң, таудың күнгейі мен теріскейі табанының астында жатады.
Жолға шыққанына төртінші күн дегенде ұзын бойлы, қапсағай қара шал осы Етікші асуының бір оқшау биігіне көтеріледі. Бар салмағын таяғына салып, тізесі дірілдеп, зорға жылжып келеді. Кеудесі сырылдап, өкпесі аузына тығылып, әлсән-әлі тоқтап дем алады. Бірақ алдында көлденең сұлап жатып алған қырсық асудың төбесіне ббір шықсам-ау деген арманы қолтығынан демеп, өрге қарай өшіге, өршелене қайта ұмтылады.
Күн тас төбеге көтеріліп, ес кетіп, жан шыққанда асудың ұшар басына да жетті-ау. Қыр жалдың үстіне шыға келгенде, гуілдеп соққан қара боран жолаушыны ұшырып әкете жаздады. Таяғына сүйеніп, төрт тағандап әзер қалды. Күні бойы жеткізбей, діңкесін құртқан шыңға ерегісті ме, болмаса «мұндай биікке үнемі көтеріле бермеспін» деді ме, әйтеуір осы арада біраз аялдағысы келді. Аппақ шоқша сақалы желге желпілдеп, сығырайған кәрі көзімен айналаны шолып, қарт жалдың басында бірталай тұрып қалды.
Салқын ызғар қамсауы жоқ, көне шекпеннен лезде өте шықты. Терлеп, жіпсіп келе жатыр еді, тұла боцын суық қармап сірестіре бакстады. Ол шырқау биіктен жан-жағына соңғы рет көз тастады да, ілгері жүре кетті.
Бірі тәуірі, ендігі беталысы төмен, еңіс екен. Ылдиға қарай құлдырап тез төмендеді. Көк жалап, жылтырланып алған сірі шоқайы киіздей ұйысып жатып қалған бетегеден тайғанап, тоқтамаған соң, жан дәрмен отыра қап құйрығымен сырғанады.
Жалаңаш жотадан көп төмен түсіп, қалың жынысты қойнауға жеткенде, жел басылып, күн жылынайын деді. Титығы құрып, әбден қалжыраған қарттың бұдан әрі жүруге халі келмей, тәлтіректеп барды да, шоқ қайыңның түбіне қисая кетті. Арқасындағы қоржынын басына жастап, бір сәт сұлық жатты. «Әйтеуір, қиын асудан өттім ғой» - деді талмаусырып жатып, жолдың көбі кетіп, азы қалды».
13. Кейіпкердің мақсат еткен асуын бағындырған кезі суреттелген азатжол А) алтыншы С) оныншы Е) жетінші
В) тоғызыншы D) бенсінші 14.Табиғат көрінісі суреттелген азатжол
А) бірінші С) үшінші Е) сегізінші
В) екінші D) алтыншы
15.Жолаушының Етікші шыңының жотасымен жүруді таңдау себебі А) ауыр жол С) ұзақ жол Е) қатерлі жол
В) төте жол D) жеңіл жол 16.Мәтінде суреттелетін жыл мезгілі
А) жазғытұры В) көктем С) қыс D) күз Е) жаз
«Әйтеуір, қиын асудан өттім ғой, жолдың көбі кетіп, азы қалды» деген ойы арқылы автор кейіпкердің қандай сезімін көрсетеді?
А) асығыстығын С) шарасыздығын Е) үмітін В) қиналысын D) қамсыздығын
Мәтіннің стилін анықтаңыз
А) ғылыми С) көркем әдебиет Е) публицистикалық В) ауызекі сөйлеу D) іс қағаздар
Мәтінен кейіпкердің арманы сөз болатын азатжолды көрсетіңіз А) екінші В) үшінші С) оныншы D) сегізінші Е) алтыншы
Кейіпкердің жас мөлшерін анықтаңыз
А) жігіт ағасы С) қарт адам Е) жігіт В) орта жастағы адам D) бозбала
2116 – Нұсқа
1-мәтін
Кітапты сүйіп, дәріптемеген адам жақсы бола алмайды. Оған ең жақын досым, ақылшым деп қарау керек, Жазушы - халқы үшін, жастар мен балалар үшін жазады. Егер ешкім оқымаса, жазудың да, еңбектенудің де қажеті жок.
«Біздің заманымызда кино, теледидар, театр, радио да бар, кітап оқуға уақыт жетпейді», - деген қате пікірлер де кездеседі. Ол дұрыс емес. Әрқайсысының өзінің орны бар. Кино да, теледидар да кітаптай бола алмайды, ойыңмен бөлісе алмайды. Оқушы жас күнінен бастап кітап оқуға ден қоюы керек. Әйтпеген күнде кітап оқу қиын болады. Аспай-саспай әуелі кітаптың ырғағына түсіп, жаттығып, оқиға ішіне кіре оқымаса, ауыр тиеді. Әр кітаптың езінің ырғағы бар, сол ырғақты тауып оқу құмартудан туады. Балалар әуелі ертегі кітаптардан бастап қызыға оқыса,
біртіндеп кұмартып, оқуды жақсы көріп кетеді.
Теледидар, киноның кітаптың орнын баса алмауының себебі
Қызықтыра алмауында
Уақытыңа сай келмеуінде
Сырлас досыңа айнала алмауында
Алып жүруге қолайсыздығында
Тандау жасай алмайтынында
Мәтін бойынша баланы жасынан оқуға деген қызығушылығын тудыру үшін қай кітаптан бастату керек?
Мысалдардан
Әңгімелерден
Тақпақтардан
Ертегілерден
мәтін
Жырлардан
Бір кездері аттарын ғана анда-санда бір еститін көптеген жемістер бұл уақытта көше- көшеде, тіпті аяқ асты дейтіндей жерлерде де сатылатын болды. Сондай көп сатылатын жемістің бірі банан екенін көріп жүрміз. Дәрігерлердің айтуынша, бұл жемістің де пайдалы шипалық қасиеттері көп көрінеді. Ол әсіресе сусамыр (кант диабеті) ауруына шалдыққандарға өте пайдалы делінеді. Мұндайда піскен жемістің өзімен бірге піспегендері де, банан қабығының қайнатылған тұнбасы да шипалы болып шығады. Атеросклероз, гипертония ауруларына, бауыр мен бүйректің бірқатар ауруларына бұл жемістің шипалық әсері болатыны анықталды.
Бананда А, В, РР және Е дәрумендері мол болғандықтан оның бас ауруларына, терінің күпсуіне қарсы шипасы бар, көздің көру касиетіне игі ыкпалы мол, қандағы холестерин мөлшерін азайтады, қалқанша бездің қызметін дұрыстайды. Бананның жаңа піскен мәуесі ана сүтін молайтумен қоса, ағзаның қартаю процесін баяулатады.
Бананның адам ағзасына әсері.
Холестерин мөлшерін арттырады
Қанды қоюлатады
Қартаю процесін тежейді
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=13#Мәтінде_кездеспейтін_нұсқа | «Малта» сөзіне сәйкес келетін | «Малта» сөзіне сәйкес келетін жауап
Әлі толық кеуіп үлгермеген құрт.
Құрғатылған, кептірілген сүт өнімі.
Езілген құрт түйіршіктері.
Бірнеше жыл сақталған сықпа құрт
Қайнап жатқан құрттың көбігі.
Мәтінде кездеспейтін нұсқа
Атеросклероз ауруының алдын алады.
Сүйектердің қатаюына әсер етеді.
Баланың бойын өсіреді.
Бауырдың қызметін жақсартады.
Қант қосылып жасалады.
2110 – Нұсқа 1-мәтін
Нан тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне қарағанда, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы нанның өсімдігі бидай да, сұлы да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан үй жасаған. Бұған археологтардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа - қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азияның бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
Ас - елдің құты C) Жаман ayруға жақсы ас E) Ac иесімен тәтті
Ас атасы – нан D) Кәсіп, кәсіп түбі – нәсіп
Алғашқы нан неден жасалған?
Арпа-бидайдан C) Шырша жаңғағынан E) Қарағай жаңғағынан
Ұннан D) Емен жаңғағынан
мәтін
Әйгілі жазушы Г. Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі - шабытымның үш қайнар бұлағы», - деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп әбден айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге кабілетті адамдарды «Полиглот» деп атайды. Орыс жазушысы А.П.Чеховтың «Бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:
Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих ІІІлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.
Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.
Ең бастысы - қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.
Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. Өйткені ол шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.
Олай болса, достар, полиглот болғыларың келсе, тек алға ұмтылыңдар! Антик философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!
Бірінші кеңеске сәйкес тіл үйренугс негіз болатын басты әрекет
Тілдердің ұқсастығы D) Күн сайынғы жаттығу
Музыка тыңдау E) Қорқынышты жеңе білу
Адамның жеке қабілеті
Қандай мақал-мәтел берілген мәтіннің мазмұнын ашып тұр?
Басқа пәле - тілден.
Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл.
Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады.
Тілі тәтті жая жейді, тілі қатты таяқ жейді.
Тіл қаруы сөз, сөз қаруы - ой.
Мәтін бойынша адамның есту қабілетін қалай арттыруға болады?
Әдемі сөйлеу арқылы D) Ән шырқау арқылы
Әуезді саз тыидау арқылы E) Музыка жазу арқылы
Көп әңгімелесу аркылы
«Полиглот» деп кімдерді айтамыз? А) Жазушылық қабілеті бар адамдарды В) Екі тілді меңгерген адамдарды
С) Он щақты тіл меңгергендерді
Музыкалық қабілеті жоғары адамдарды Е) Өлең оқу мәнері жақсы адамдарды
мәтін
Ертеде патшаның екі қызы болыпты. Патша екі қызын да жақсы көріп, қолынан келгенше оларды ештеңеден қақпай, қалағандарын жасап, айтқандарын екі етпеуге тырысады екен. Дегенмен де өсе келе үлкен қызының мінезі өзгере бастапты. Ол үнемі мұңайып, бақытсыз кейіпте жүретін болыпты.
Бір күні білімді бір адам патшаға қонаққа келіпті. Патшаның қайғылы түрін көріп, себебін сұрапты. Патша: «Е-е-е... сұрама, күлмейтін бір қызым бар, дертін ешкім білмейді» - дейді.
«Патшам, рұқсат етсең, сарайыңызда қонақ болайын. Мүмкін қызыңыздың қайғысының себебін табармын», - дейді жолаушы. Патша қуана рұқсат етіпті.
Сол күннен бастап саяхатшы екі қызды патша рұқсатымен жасырын аңди бастапты. Қараса, екеуі түнде жатар алдында жастықтарының астынан бір дәптер шығарып, бір нәрселер жазып, таңертең жазғандарын оқып, орындарынан тұрады екен. Саяхатшы бір күні қыздар ұйықтағаннан кейін дәптерлерін алып оқыса, кіші қыз өзіне жасалған жақсылықтарды, ал үлкен қыз тек болмашы әділетсіздіктерді жазыпты.
Ертеңінде саяхатшы кіші қыздан рұқсат алып, оның дәптерін үлкен қыздың жастығының астына қояды. Таң атысымен патшаның үлкен қызы жастық астынан дәптерді алып оқыпты. Сарайдағылар екеуіне де бірдей қарағандықтан ол дәптерде жазылғандарды жатырқамапты. Өзіне жасалған жақсылықтар есіне түсісімен жүзі жадырап, қуанғаннан ән сала бастапты. Патша үлкен қызының қуанғанын көріп, өз құлағы мен көзіне өзі сенбепті. Бірден саяхатшыны шақырып, бұны қалай жүзеге асырғанын сұрапты. Саяхатшы: «Патшам, өмір айна сияқты. Оның жақсы жақтарын ойласақ, бізге әдемі керінер. Сіздің үлкен қызыңыз өмірінің жаман жақтарын ойлағаны үшін бақытсыз болған», деп жауап береді. Патша үлкен қызын шақырып, оғап енді дәптеріне тек жақсылықтарды ғана жазуға кеңес беріпті. Сол күннен бастап, патшаның екі қызы да бақытты өмір сүріпті.
Мәтіндегі негізгі ой кімнің сөзі арқылы беріледі?
Саяхатшының C) Кіші қыздың E) Қызметкерлердің
Үлкен қыздың D) Патшаның
Кіші қыз неге бақытты еді?
Патша бетінен қақпайды D) Ақылдылығына сенімді
Өзіне жасалған игі істерді ойлайды E) Әкесі қатты еркелетеді
Өзінің көркіне көзі тояды
Патшаның үлкен қызының дертке шалдығуының себепшісі
Сарай қызметшілері C) Өзі E) Саяхатшы
Әкесі D) Сіңлісі
Саяхатшы неліктен қыздардың күнделігін жасырын оқыды?
Патшалықтың құпиясын ашу үшін
Кіші қыздың науқасын білу үшін
Қыздардың сырын ашу үшін
Қыздардың ақылдылығын білу үшін
Қыздар тәрбиесімен айналысу үшін
Қай даналық ой (тағылым сөз) мәтіннің түйінін ашады?
Құрметті адам болғың келсе – көптің сөзін сөйле, халық жағында бол.
Ізгіліктен басқа таусылмайтын, бұзылмайтын байлық жоқ.
Шапағатты ойға беріл, шапағатты сөзге беріл, шапағатты іске беріл.
Тәрбиеліден тәлім, ғалымнан - ғибрат, өнерліден өнеге ал.
Қаруың – білімің мен тілің, сүйенішің, тірегің ақылың болсын.
Мәтіннің стилі қандай?
Публицистикалық стиль D) Ауызекі сөйлеу стилі
Ресми іс-қағаздар стилі E) Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
мәтін
Атадан балаға мирас болып келе жатқан салт-дәстүрлеріміздің бірі – ер балаға айдар шаш және кекіл қою. Қазақ халқының салт-дәстүрінде адам шашын ерекше қастерлеген. Қазақта
«Айдарлы бала айбарлы бала» деген сөз бар. Айдар шаш ер баланы тіл мен көзден сақтайтын көрінеді. Сондықтан да ата-ана баласы бір жасқа толғанда, оның қарын шашын алып, төбесіне бір өрімдей ғана шаш қалдырып, оны өсіріп, көзді маржан, қаратас тағып, өріп қоятын болған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады.
Салт-дәстүріміздің қайта жаңғырғаны шығар, қазір айдар қойған, кекіл таққан балаларды жиі көретін болдық. Төбесінде айдары бар балаларға үлкен кісілер ерекше назар аударып, көрген жерде қастарына шақырып, аты-жөнін сұрап, ықылас-баталарын беріп жатады. Жасының ұзақ, денінің сау болуын тілейді. Халық айдарлы балаға тіл-көз тимейді деп есептеген. Қойылған айдарды бала жеті жасқа немесе он үш жасқа келгенше тіл-көздің сұғынан сақтайды деп алғызбаған. Халық дәстүрінде балаға сұқтанған адамның көзі айдарға түсіп алдансын деген сеніммен қояды. Айдар қойған баланың шашын сүндетке отырғызғанда ғана алады деген ұғым бар. Тарихи деректерге сүйенсек, Кенесары Ханның інісі Наурызбай батырдың айдары болған. Қазақта Айдар деген адам есімі де бар.
Қазақтар тәрізді Тайланд халқы да балаларына айдар қояды. Олардың наным-сенімдері бойынша аурушаң балаға айдар қойса, ол тез сауығып кетеді. Тайландтықтар бала сырқатынан сауығып кеткен соң айдарды алып тастайды екен.
Мәтін мазмұны бойынша тайландтықтар баланың айдарын қай кезде алады?
Бала сырқатынан айыққан кезде D) Алғаш аңға шыққан кезде
Жеті жасқа толған кезде E) Мүшел жасқа келген кезде
Үйленген кезде
Мәтін мазмұнына қатысы жоқ тұжырымды табыңыз
Айдар шашты ұл баламен қатар қыз балаға да қояды.
Айдар қою бүгінгі күні қайта жаңғырған.
Айдар қою дәстүрі басқа халықта да бар.
Екінші мен үшінші C) Тек екіншісі E) Тек біріншісі
Тек үшіншісі D) Біріншісі мен екіншісі
Мәтінге атау беріңіз
«Айдар» есімі туралы C) Қарын шаш E) Тайландтық «Айдар»
Бүгінгі шаш үлгісі D) Айдар шаш
Mәтін бойынша баланың айдарын қай кезде алады?
Сүндетке отырғызған кезде D) Қырқынан шығарған кезде
Тәй – тәй басқан кезде E) Он жасқа толған кезде
Тілі шыққан кезде
Мәтінге байланысты дұрыс тұжырымдарды табыңыз
Айдар шаш қою - ежелгі салт-дәстүріміздің бірі.
Айдарлы балалар үлкендердің ерекше назарында.
Наурызбай батырдың айдары болған.
Үшеуі де бұрыс C) Үшеуі де дұрыс E) Біріншісі меп екіншісі
Біріншісі мен үшіншісі D) Екіншісі мен үшіншісі
Мәтін стилін анықтаңыз
Ресми C) Ауызекі сөйлеу E) Ғылыми
Көркем әдебиет D) Іс қағаздар
Мәтін бойынша салт-дәстүріміздің жаңарған белгісі
Шашына үкі таққан қыздар жиі кездеседі
Бұрымды қыздар жиі кездеседі
Ұлттық киім киген балалар жиі кездеседі
Батыстық үлгідегі шаш үлгісі жиі кездеседі
Айдар, кекіл қойған балалар жиі кездеседі
Айдарға байланысты қазақтың наным-сенімін көрсетіңіз
Баланың дос-жарандары көп болады D) Бала аурудан тез сауығып кетеді
Бала дәулетті, бай адам болады E) Бала болашақта ғалым болады
Тіл мен көзден сақтайды
2111 – Нұсқа 1-Мәтін
Тау басын қар түсіпті. Тау басынан аса алмаған жырым-жырым ақша бұлттың бауырынан өрт шалғандай, аспандағы жалынның алауы парттай қызыл перде боп әр үйдің әйнегінде жүр. Қарағайлы алқаптың жықпылында қара киімге жасырынған ақ жамаудай іркілеп тұман жатыр. Апта бойы толастамаған нөсер тайғаны да есеңгіреп тастапты: тым бұйығы, самалы таусылып, сызы ғана қалғандай, бұрынғысынан да аспандап, керме иық мінез көрсетеді.Көк жүзіне сіңбей
кемер- кемерге іркіліп қалған ақша бұлттардың сүт реңі мұздай суық, шызынаған көк шағыр аспан ызғар ескендей. Еркімен өріп өз аяғымен қайтатын мал да бақайының сықырын байқатпай бүрісіп, ауылға ұрланып кіріп жатыр.
1. Мәтінде қай жыл мезгілі суреттелген
А) жазғы тұрым В) жаз С) күз D) қыс Е) көктем 2.Мәтін мазмұнында сөз болмайтын табиғат сипаты
А) мөлдіреген таңғы шық С) қарағайлы алқап Е) тау басы В) толастамаған нөсер D) көк шағыр аспан
Мәтін
«Көптік құдіреттіліктің бір белгісі» дегенді айтқан қазақ қандай шаруаға болса да жұмыла қимылдаудың артықшылығын пайымдаған сондай істері арқылы бауырмалдығын, ынтымағын, бір біріне ізет құрметіне танытып отырған. Ел ішіндегі күш қайраты жоқ, жалғыз ілікті қарт адамдарға қамқорлық жасау арнай ұйымдастырылады. Кеудесінде жаны бар қазақ қанша қалжыраған халі кетсе де, ары мен намысын жоғары ұстайды. «Жаным арымның садағасы» дейтіні содан. Қандай қамқорлық жасаса да ол сөз адамның намысына тимеуі керек. Барлық шара сол негізде құрылады. Сондай шараның бір түрі асар. Жалғыз басты қарт адамдардың бітпей жатқан жұмысына ауылдың жігіт желеңдері жабыла қолғабыс беріп, тез тындырып тастау әдісін қазақтар «асар» деп атайды. Мұның өмірлік, қоғамдық және әлеуметтік мәні бар. Жұмыс күші кем, ісі бітпей жатқан адамдар осы шараның арқасында шаруасын тындырып алады.
Асардың да ел қолдаған жон жосығы бар. Кез келген кісі асар салмайды. Ел назарын аударған, жұрт қолдаған сипаты сақталады.Күші мығым қайратты жігіттердің құрдастарын жәрдемдесуге шақыру асарға жатпайды. Асарды үйіне қайратты кісісі жоқ не науқасқа шалдығып қалған, шаруасының науқаны өтіп бара датқани адамдар жасайды. Ағайын жұрты мұны қолдайды. Сөйтсе де асар салушы жинаған қауымды қанағаттандыратындай дәрежеде дайындалады. Жұмыс істеушілердің қажетіне керектіні толық әзірлейді.
Асар қазақ арасында біріне бірі көмек көрсететін ымыралы салт.Ағайынын разы ету үшін
қандай қиындық болса да көптің біріккен кқшімен қатар тұрып жеңудің амалы нақты шара
Мәтінде қозғалатын мәселе
А) жолдастық С) шыдамдылық Е) аяушылық В) туысқандық D) қамқорлық
Асты сызылған сөзге балама болатын нұсқа
А) келісімге келу С) тіл табысу Е) ақылы көмек беру В) жоспарлы көмек беру D) бірлесіп көмек беру
Берілген мақал –мәтелдердің қайсысы мәтіннің бірінші бөлімінің мағынасын ащып тұр А) көп түкірсе -көл
В) қолы қимылдағанның, аузы қимылдайды С) жаманбұзар, жақсы түзер
барымен базар, жоқты қайдан табар
Е) қайраты жоқ кісінің берекеті жоқ ісінің
Мәтін бойынша асар сала алмайтын адамдар А) үйінде ер адамы жоқ қауқарсыз жандар
В) күші мығым қайратты жандар
С) шаруасының науқаны өтіп бара жатқан қауқарсыз адамдар
D) үйінде қайратты адамы жоқ балалы шағалы әйелдер Е) жалғыз басты қарт адамдар
Мәтін
Түһ, түн неткен қараңғы еді! Жұлдыздар да шілде ортасындағыдай шүпірлей қалыпты. Анау темірқазық. Анау жетіқарақшы. Анау ақбота, көкбоз... Анау Аңырау, ат құлағының арасынан қылаңытқан күлдей бозаң шоғыр Үркер ғой! Жарықтық, бұдан ұсақ , бұдан солғын жұлдыз жоқ шығар. Бірақ соған қарамастан қаншама самала шырақтар самғаған түнгі аспанда оны көзің бірден шалып тұр ау! Оның сиқыры неде екен? Әлде жұп ажыратпай бірге туып, бірге бататынан ба? Жұлдыз екеш жұлдыз да неғұрлым саны аз. Неғұрлым жарығы солғын болған сайын жиі тұрмаса, көзге түсе алмайтындарын білген ғой! Өздері неткен ыңғайток еді! Жаздың
жаңбырлы, құрғақ , ыстық жайлы жайсыз болатынын жұрт осы Үркерге қарап біле қояды.Бәрін алдын ала осы бір шөкім солғын шырақтар сезіп қоятындай. Бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жатқан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар. Бәлкім, олар мынау ұйытқымасы көп аласапран дүниеде тек Үркердей тығыз тұрып, дауыл мен боранды Үркердей алдын ала біліп, алдын ала ыңғайға аунап отыра алса ғана аман қала алатын шығар...
Жолға шыққанда Үркердің маңдайынана туғанын жақсылыққа жорымаушы ма еді?! «Үміт артсаң, Үркерге қара» деуші еді ғой. Желтоқсанда да Үркердің ат құлағынан асып көтерілмегені алдағы қыстың жайлылығы шығар. Алдында жақсылықтан асқан бақыт бар дейсің бе!
Үркердің қарсы алдынан туғаны маңдайыңның ашылайын дегені ме екен?!
Не де болса үміт бар ғой. Қаршадай Ералы көз көрмеген алыс жолға сол үмітпен аттанды ғой. Бұрын қайда аттан боса да, үрей анталап тұрмаушы ма еді!
Енді не де болса бір үміт бар емес пе!
Ендеше мынау Үркер де жақсылығымен туған шығар. Тек бұның тек мынау талайды көріп, талай тауға басын соққан көнтері жұртының алдынан ылғи да осылай үміт шырағы туып тұрғандай.
Мәтіндегі Үркер сипаты
А)Ұсақ, солғын шоқ жұлдыз D) таң алдында ғана көрінетін жұлдыз В) тез туып, тез сөнетін жұлдыз Е) Ерекше жарық жұлдыз
С) түсі көгілдір, оқшау жұлдыз
«Халық не себептен «Үміт артсаң, Үркерге қара!» деген?
А) Дәстүрді құрметтегендіктен D) таң алдында ғана көрінетін жұлдыз В) Жақсылыққа жорығандықтан Е) Ерекше жарық жұлдыз
С) түсі көгілдір, оқшау жұлдыз
Автордың « ... Тек бұның, тек мынау талайды көріп, талай тауға басып соққан контері жұртының алдынан ылғи осылай үміт шырағы туып тұрғандай!» деп аяқтауының мақсаты қандай?
А) Келешегінен қорқу С) Өткенді дәріптеу Е) Болашаққа сенім арту В) Болашаққа алаңдау D) Өткеніне налу
Автордың жұлдыздар мен түнгі аспанды суреттеген жыл мезгілі А) Жаз В) Күз С) Қыс D) Көктем Е) Жазғытұрым
Мәтін мазмұнына сәйкес «бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жатқан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар!» деу арқылы автор қандай нәрсеге назар аудартады?
А) бірлікке С) сабырлыққа Е) сыпайылыққа В) сенімділікке D) турашылдыққа
Мәтіннің тақырыбы қандай?
А) дала халқы С) күндізгі аспан Е) сабырлы халық В) ырымшыл халық D) жайлы ауа райы
Мәтін
Тау іші .Иен жайлау . Ұшқөан құс, жүгірген аңнан өзге тіршілік белгісі білінбейді.
Жаз жәрмеңкесі тарқап, таулы өлкеге қоңыр күз қонақтаған. Аспан да жер де сұп-сұр. Жапырақтар сарғайып, өсімдік атаулы күзгі ызғырық желге елбеңдей бас ұрып, тәубеге келген сопыдай күбірлейді. Тек қия жартастарды жарып шыққан қайсар қарағайлар ғана өңін бермей, тәкаппар басын тік ұстапкөкке шаншыла қарап тұр. Сай-ссаладан құлай ағып жатқани көк қасқа бұлақтар жаздағыдай шу салып, асып-таспай , салқын сабырмен жуасын ғанасырғиды.
Малшы ауылдар бұл өңірден әлдеқашан арылып, етекке түсіп кеткен. Тегіс-тепсең жерлерде, бұлақ бойларында жараның орнындай болып киіз үйлердің көшкен жұрттары көрінеді.
Кеш батысымен иен жұртқа аш қасқырлар келіп, емін- еркін тіміскілейді. Қош жолдарына, айдалған мал ізіне түсіп, тұмсықтарын көтеріп, ұзақ-ұзақ қарап тұрады. Сүйек қажалап, тері- терсек, жүн-жұрқаны жұлмалайды. Бұтаның арасында қалып қойған тоқты- торымды іздеп сандалады. Жердегі жемістес досына қарайлап, көкте құзғын айналады...
Жаздың шіліңгір ыстығында басынан бұлт кетпейтін Етікші шыңы бұл күнде бозғылт мұнараға оранған. Бұл Тарбағатай сілемдерінің бір- бірімен ұшарласа келіп, күрт көтерілген тұсы.Нардың жалғыз өркешіндей болып, көзге алыстан шалынады.
Арғы бетке өтетін жолаушы қиын болса, көбінше осы шыңның желкесімен асатын. Өйткені өркеш-өркеш тауларға, терең құздар мен терең өзендерге соқпай өтетін ең төте жол осы. Юиік
жалдың басында жыртқыш аңдар да аз жүреді. Етікшінің жотасына шықсаң, таудың күнгейі мен теріскейі табанының астында жатады.
Жолға шыққанына төртінші күн дегенде ұзын бойлы, қапсағай қара шал осы Етікші асуының бір оқшау биігіне көтеріледі. Бар салмағын таяғына салып, тізесі дірілдеп, зорға жылжып келеді. Кеудесі сырылдап, өкпесі аузына тығылып, әлсән-әлі тоқтап дем алады. Бірақ алдында көлденең сұлап жатып алған қырсық асудың төбесіне ббір шықсам-ау деген арманы қолтығынан демеп, өрге қарай өшіге, өршелене қайта ұмтылады.
Күн тас төбеге көтеріліп, ес кетіп, жан шыққанда асудың ұшар басына да жетті-ау. Қыр жалдың үстіне шыға келгенде, гуілдеп соққан қара боран жолаушыны ұшырып әкете жаздады. Таяғына сүйеніп, төрт тағандап әзер қалды. Күні бойы жеткізбей, діңкесін құртқан шыңға ерегісті ме, болмаса «мұндай биікке үнемі көтеріле бермеспін» деді ме, әйтеуір осы арада біраз аялдағысы келді. Аппақ шоқша сақалы желге желпілдеп, сығырайған кәрі көзімен айналаны шолып, қарт жалдың басында бірталай тұрып қалды.
Салқын ызғар қамсауы жоқ, көне шекпеннен лезде өте шықты. Терлеп, жіпсіп келе жатыр еді, тұла боцын суық қармап сірестіре бакстады. Ол шырқау биіктен жан-жағына соңғы рет көз тастады да, ілгері жүре кетті.
Бірі тәуірі, ендігі беталысы төмен, еңіс екен. Ылдиға қарай құлдырап тез төмендеді. Көк жалап, жылтырланып алған сірі шоқайы киіздей ұйысып жатып қалған бетегеден тайғанап, тоқтамаған соң, жан дәрмен отыра қап құйрығымен сырғанады.
Жалаңаш жотадан көп төмен түсіп, қалың жынысты қойнауға жеткенде, жел басылып, күн жылынайын деді. Титығы құрып, әбден қалжыраған қарттың бұдан әрі жүруге халі келмей, тәлтіректеп барды да, шоқ қайыңның түбіне қисая кетті. Арқасындағы қоржынын басына жастап, бір сәт сұлық жатты. «Әйтеуір, қиын асудан өттім ғой» - деді талмаусырып жатып, жолдың көбі кетіп, азы қалды».
13. Кейіпкердің мақсат еткен асуын бағындырған кезі суреттелген азатжол А) алтыншы С) оныншы Е) жетінші
В) тоғызыншы D) бенсінші 14.Табиғат көрінісі суреттелген азатжол
А) бірінші С) үшінші Е) сегізінші
В) екінші D) алтыншы
15.Жолаушының Етікші шыңының жотасымен жүруді таңдау себебі А) ауыр жол С) ұзақ жол Е) қатерлі жол
В) төте жол D) жеңіл жол 16.Мәтінде суреттелетін жыл мезгілі
А) жазғытұры В) көктем С) қыс D) күз Е) жаз
«Әйтеуір, қиын асудан өттім ғой, жолдың көбі кетіп, азы қалды» деген ойы арқылы автор кейіпкердің қандай сезімін көрсетеді?
А) асығыстығын С) шарасыздығын Е) үмітін В) қиналысын D) қамсыздығын
Мәтіннің стилін анықтаңыз
А) ғылыми С) көркем әдебиет Е) публицистикалық В) ауызекі сөйлеу D) іс қағаздар
Мәтінен кейіпкердің арманы сөз болатын азатжолды көрсетіңіз А) екінші В) үшінші С) оныншы D) сегізінші Е) алтыншы
Кейіпкердің жас мөлшерін анықтаңыз
А) жігіт ағасы С) қарт адам Е) жігіт В) орта жастағы адам D) бозбала
2116 – Нұсқа
1-мәтін
Кітапты сүйіп, дәріптемеген адам жақсы бола алмайды. Оған ең жақын досым, ақылшым деп қарау керек, Жазушы - халқы үшін, жастар мен балалар үшін жазады. Егер ешкім оқымаса, жазудың да, еңбектенудің де қажеті жок.
«Біздің заманымызда кино, теледидар, театр, радио да бар, кітап оқуға уақыт жетпейді», - деген қате пікірлер де кездеседі. Ол дұрыс емес. Әрқайсысының өзінің орны бар. Кино да, теледидар да кітаптай бола алмайды, ойыңмен бөлісе алмайды. Оқушы жас күнінен бастап кітап оқуға ден қоюы керек. Әйтпеген күнде кітап оқу қиын болады. Аспай-саспай әуелі кітаптың ырғағына түсіп, жаттығып, оқиға ішіне кіре оқымаса, ауыр тиеді. Әр кітаптың езінің ырғағы бар, сол ырғақты тауып оқу құмартудан туады. Балалар әуелі ертегі кітаптардан бастап қызыға оқыса,
біртіндеп кұмартып, оқуды жақсы көріп кетеді.
Теледидар, киноның кітаптың орнын баса алмауының себебі
Қызықтыра алмауында
Уақытыңа сай келмеуінде
Сырлас досыңа айнала алмауында
Алып жүруге қолайсыздығында
Тандау жасай алмайтынында
Мәтін бойынша баланы жасынан оқуға деген қызығушылығын тудыру үшін қай кітаптан бастату керек?
Мысалдардан
Әңгімелерден
Тақпақтардан
Ертегілерден
мәтін
Жырлардан
Бір кездері аттарын ғана анда-санда бір еститін көптеген жемістер бұл уақытта көше- көшеде, тіпті аяқ асты дейтіндей жерлерде де сатылатын болды. Сондай көп сатылатын жемістің бірі банан екенін көріп жүрміз. Дәрігерлердің айтуынша, бұл жемістің де пайдалы шипалық қасиеттері көп көрінеді. Ол әсіресе сусамыр (кант диабеті) ауруына шалдыққандарға өте пайдалы делінеді. Мұндайда піскен жемістің өзімен бірге піспегендері де, банан қабығының қайнатылған тұнбасы да шипалы болып шығады. Атеросклероз, гипертония ауруларына, бауыр мен бүйректің бірқатар ауруларына бұл жемістің шипалық әсері болатыны анықталды.
Бананда А, В, РР және Е дәрумендері мол болғандықтан оның бас ауруларына, терінің күпсуіне қарсы шипасы бар, көздің көру касиетіне игі ыкпалы мол, қандағы холестерин мөлшерін азайтады, қалқанша бездің қызметін дұрыстайды. Бананның жаңа піскен мәуесі ана сүтін молайтумен қоса, ағзаның қартаю процесін баяулатады.
Бананның адам ағзасына әсері.
Холестерин мөлшерін арттырады
Қанды қоюлатады
Қартаю процесін тежейді
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=14 | Мәтіннің такырыбы - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Бананды жегеннен ана сүті молаяды.
Біріншісі дұрыс
Екіншісі дұрыс
Біріншісі бұрыс
Екеуі де бүрыс
Екеуі де дүрыc
Талма дерті
Қант диабеті
Жүрек ауруы
Остеохондроз
мәтін Жүйке ауруы
Менің әкем алғанына емес, біреуге бергеніне қуанатын адам еді. Күзгі жеміс жинау кезеңі - әкемнің өміріндегі ең бақытты күндері болатын. Мәуе төккен күзгі ағаштар түбінде асығыс- үсігіс жеміс жинап жатқан балаларға мейірлене ұзақ қарап, іштей елжіреп, нұрланып, рухтанып, тіпті көрер көзге кәдімгідей жасарып кететін еді. Маған әкем өзінің өмірін, күш- қуатын, қабілетін осы минуттар үшін, яғни адамдардын өзіне риза болған қуанышты жүздерін көру үшін жұмсап жүргендей боп көрінетін.
Соғыстан кейінгі жылдары ауылда ер адамдар саусақпен санарлықтай ғана еді. Мүмкін, содан шығар, әйтеуір ауылда біреудің пеші яки тандыры бұзылып қалса да, есік-терезесі қирап немесе құдығынан су шыкпай жатса да әкемді шақырып әкететін. Өз үйіміздегі қыруар шаруалар басымыздан асып жатса да әкем көмек сұрап келгендерге «жоқ» демейтін.
Түн ортасы болса да орнынан тұратын да әлгі жәрдем сұрап келген адамға ілесіп, үн-түнсіз үйден шығып кете беретін. Мұндайда әкемнің қабақ шытқанын көрген емеспін. Ең бастысы әкем өз еңбегі үшін әлгі адамдардан көк тиын да алмайтын. «Еңбегіңіз ғой, алыңыз» деп қоймайтын кісілерге катты ренжіп, кейде кейіп тастайтын. Әкемнің осы мінезін жақсы білетін ауылдастары мұндайда: «Бізден қайтпаса, кұдайдан қайтсын» дегеннен басқа сөз айтпайтын. Әкем осы бір ауыз сөздің өзіне қатты риза болып қалатын.
Бір жолы әкем үйге өте кеш келді. Күйеуі соғыстан қайтпай, жесір калған бір көп балалы әйел бар еді. Сол үйдің шатырын жөндепті. Дәл сол күні көрші ауылда тұратын ағам мен жеңгем
қонаққа келген еді. Ағам сол жолы әкемізге зіл тастап сөйледі:
- Өз шатырымыздан су сорғалап тұрғанда, өзгенің шатырын жамап- жасқап жүргеніңіз қалай?
- деді. Әкем оған ренжіген жоқ. Қайта қарқылдап күліп алды да, ағамның әлгі сұрағына сұрақпен жауап берді:
- Әркайсымыз тек өзіміз үшін ғана тырбанып бақсақ, онда анау өзі үшін жайылып жүрген малдан қандай айырмамыз болмақ?
Ағам түксиген күйінде үн-түнсіз тұрып қалды. Жеңгем «өзіне де сол керек» дегендей маған күлімсірей қарады.
Қазір ойлап карасам, әкем өз отбасын ғана емес, бүкіл бір ауылға «Мейірімділік» деп аталатын пәннен мықтап дәріс беріп кеткен екен. Бүгінгі қиын-қыстау кезеңнің өзінде ауылдастарым бір-біріне қарасып, жең ұшынан жалғасып келеді. Қартайып қалган көршісінің тозығы жеткен шатырын жөндеп, сынған терезесін салып беретін қайырымды жігіттер ауылда әлі де бар екен.
Мәтінде суреттелетін кезең
Соғысқа дейінгі жылдар
Жеңіс қарсаңындағы жағдай
Сотыс кезіндегі жағдай
Соғыстың алғашқы жылдары
Соғыстан кейінгі жылдар
Ағасының зілді сөзіне қайтарган жауабы кейіпкер әкесінің қандай қасиетін көрсетеді?
Өзімшілдігін
Бірсөзділігін
Сабырсыздығын
Қырсықтығын
Кеңпейілдігін
Кейіпкердің әкесінің іс-әрекеттерін кім қолдамайтын?
Шешесі
Ағасы
Жеңгесі
Көршілері
Ауыл адамдары
Автордың «әкем өзі үшін емес, өзгелер үшін өмір сүрген екен» деу себебі
Әкесі өзінен гөрі басқалардың қамын көбірек ойлаған
Әкенің ауылдастарына деген шексіз қамқорлығын паш ету
мәтін Астрономияда жаңа туған айдың ұштарын «Ай мүйіздері» дейді. Халық сүйікті деген малдарын Ай тұяқты тұлпарым, Ай мүйізді ақ серкем деп өзгеше ықыласпен мадақтайды.
Ай мен Күн туралы: «Ай мен Күн егіз туған керемет сұлу екі әйел екен. Әсіресе Ай сұлуырақ болып мақтанып, Күн оны қызғанып Айдың бетін тырнап, оған дақ түсірген. Кесірлі Ай жазасын осылай тартқан. Ай бетіндегі қарауытқан дақ содан екен» деседі. Айдың кеш туғанын немесе кемігенін ел Ай «қорғалады» дейді. Күнге жакындап барғанда Ай «қорғалап» бетін жасырады, ал қашықтағанда Ай толып, Күнді қызықтырып, бетін түгел көрсетіп, ереуілдейді. Ай түрінің өзгеру құбылысын жаңа Ай, ширек Ай, толған Ай деп түсіндіреді.
«Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілек айтып, жаңа Ай туу құбылысы казақ ортасында елеулі оқиға болып келді. Жаңа туған Айды көргенде шаруа адамның көңіліне әр түрлі ой келеді, шаруаға жайлы бола ма, жоқ жайсыз бола ма деген ойлар тумай қоймайды. Қазақ арасында егер Ай тігінен туса, ауа райы шаруаға жайлы, жылы болады. Ал, Ай шалқасынан жатса, ай суық, жайсыз болып өтеді. Мұны «Айдың өзіне жайлы, халыққа жайсыз болғаны» дейді.
Қазақ тұрмысында Айды қастерлеуге себеп көп болды: Ай болмаса, түн қараңғысын жамылып қасқыр да, ұры да малға шабуылды күшейтеді, шаруа жайымен ұзақ түн қату да қиын тиеді. Аталарымыздың ай караңғыда малы түгіл, басы да зор қауіпте болғандығын еске алсак, неліктен айды қастерлегендігін жақсы түсінеміз. «Қараңғыалғыр» деген сөз тегін шықпаған. Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: - Ай шалқасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен, - депті. Жұрттың бұл сенімдерін саралай келіп, ғылыми түрғыдан келгенде мынадай қорытынды шығарамыз. 2Ж8а7ңа туған Айдын қалпына қарай жұрттың ауа
райы өзгереді дегені бос сөз емес.
Жалпы алғанда жаз айларында жаңа Ай тігірек тұрады да, қыс айларында Ай «шалқасынан жатады», өйткені қыстыгүні түнге қарай эклиптика (Күн жолы) аспанда жоғары тұрады, Ай жолы да оған жуық, сондықтан күн сәулелері Айдың астыңғы төменгі бетін ала жарық береді де, бізге Ай шалқалап жатқан сияқты көрінеді. Сөйтіп, жаңа Ай орағының орналасу қалпы мен ауа райының арасындағы бұл қызық іліктестік Күн мен Айдың аспандағы жолдарының әр мезгілдегі өзара орналасуына байланысты.
Атан түйе мен шіркей қандай болса, үлкендігі жағынан алғанда Күн мен Ай да сондай. Ай бетіндегі қарауытқан дақтар ойпаттау жерлері екен.
Адам баласының ұзақ жасаған тарихында оның көп іздеген аспан шырағы Ай болатын-ды. Ес білмейтін сәби де керім Айға қол созып аймалайды. Малшы, керуенші, аңшы, карақшы бәрі де Айды бақты. Ойшыл, сыншылдар да тіпті еріккенде Айға қарады. Кәне, ойланайықшы, «Мен ұрлық қылғанда ай жарық болды»; «Ай қарап тұрсың ба?» дегендей сөздер де бар емес пе? Осыдан 350 жылдай бұрын Галилей тұңғыш peт ойлап тапқан құралымен Ай бетінен тауларды кордім, деп жарияласымен-ақ Айға ынта ерекше күшейді.
Өмір бақи меңіреу жатқан кең дүниенің түкпірлерін шарлауда адам перзенттерінің аяғы тұңғыш рет Ай бетін басатыны сөзсіз. Ай келешекте космос жолаушылары үшін бірінші бекет болып табылмақ. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=15#2118_-_Нұсқа_1-мәтін | 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі - бет 15 | 2118 - Нұсқа 1-мәтін Бір нәрсеге, не өнерге талпыну үшін адамға алдымен табандылық қажет, Өнер біткеннің бәріне жаратылысынан бейім адамның болуы шындыққа жанаспайды. Өлең өнері сөзбен, ал живопись (жанды жазу) өнері бояуымен құлпырады. Музыканың негізгі мақсаты - адамның эстетикалық қажетін қанағанттандыру. Бұл поэзияға да ортақ қасиет, өйткені тіл мен музыка тілі бір- бірінен етене қатысқан кезде музыканың әсерлілігі арта түседі. Бұл ғылым, яғни
музыка өзінің байсалдылығынан айырылған адамды тузеуге, қызба адамды қалпына түсіруге, адамды ылғи да бір қалыпта ұстап тұруға құдіреті жетеді. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=15 | 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі - бет 15 | 2118 - Нұсқа 1-мәтін Бір нәрсеге, не өнерге талпыну үшін адамға алдымен табандылық қажет, Өнер біткеннің бәріне жаратылысынан бейім адамның болуы шындыққа жанаспайды. Өлең өнері сөзбен, ал живопись (жанды жазу) өнері бояуымен құлпырады. Музыканың негізгі мақсаты - адамның эстетикалық қажетін қанағанттандыру. Бұл поэзияға да ортақ қасиет, өйткені тіл мен музыка тілі бір- бірінен етене қатысқан кезде музыканың әсерлілігі арта түседі. Бұл ғылым, яғни
музыка өзінің байсалдылығынан айырылған адамды тузеуге, қызба адамды қалпына түсіруге, адамды ылғи да бір қалыпта ұстап тұруға құдіреті жетеді. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=16 | Мәтін мазмұнына қандай нақыл сөз сәйкес | 2- мәтін Әйгілі жазушы Г.Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі - шабытымның үш қайнар бұлағы»,
- деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп әбден айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге қабілетті адамдарды «Полиглот» деп атайды. Орыс жазушысы А.П.Чеховтың «Бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:
Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.
Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.
Ең бастысы - қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.
Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. Өйткені ол - шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.
Олай болса, достар, полиглот болғыларың келсе, тек алға ұмтылыңдар! Антик
философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!
Қандай мақал-мәтел берілген мәтіннің мазмұнын ашып тұр?
Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=16#Мәтін_бойынша_музыканың_әсерлілігі_қай_кезде_арта_түседІ | Мәтін мазмұнына қандай нақыл сөз сәйкес | 2- мәтін Әйгілі жазушы Г.Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі - шабытымның үш қайнар бұлағы»,
- деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп әбден айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге қабілетті адамдарды «Полиглот» деп атайды. Орыс жазушысы А.П.Чеховтың «Бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:
Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.
Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.
Ең бастысы - қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.
Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. Өйткені ол - шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.
Олай болса, достар, полиглот болғыларың келсе, тек алға ұмтылыңдар! Антик
философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!
Қандай мақал-мәтел берілген мәтіннің мазмұнын ашып тұр?
Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=17#5._Мәтін_бойынша_адамның_есту_қабілетін_қалай_артгыруға_болады | Бірінші кеңеске сәйкес тіл үйренуге негіз болатын басты | Аршат Оразовты біраздан бері білемін. Өзі2м8ен9-өзі жүретін қара торы, тұйық, нұр жүзді, жас
жігітті бір көргенде бұйығы ма деп қаласың. Сөйтсек, ол бойында үлкен сыр жатқан жігіт болып шықты. Кезінде біраз елдің құлағына ілінген Актөбе облысынан шыққан вундеркинд бала осы екен. Оның кейінгі тағдыры қалай болғанын өзінен сұрап көрелік.
Мен Ақтөбенің Ойыл ауданындағы Сарыбие ауылында тудым. Алдымен, менің зеректігімді, үйренуге талпынысымды көрген атам 2-3 жасымда әріптерді үйретпек болса, мен бәрін де бірден қағып алыппын. Содан төрт жасымда кез келген кітапты зуылдатып оқи бастаған екенмін. Оны өзім білмеймін, кейін айтқан әңгімелерден естідім. Менің әкем - атамның үлкені. Атамның өзі майдангер еді, үлкен немересі болған соң мені бауырына басып, еркелетіп өсірді. Бетімнен қақпай, талап еткен нәрсемнің бәрін де орындай беріпті.
Бірде мектепті тексеруге облыстық оқу бөлімінен адамдар келеді. Мектепте жүмыс істейтін көршіміз мен туралы айтады. Олар қызығушылык танытып, мені алдырады. Тексерушілер менің кітап оқи алатыныма шүбә келтіреді, бірақ «Бозінгеннің» кез келген жерін зуылдатып оқып бергенімде, шалқаларынан түсе жаздайды. Бәрі де мүғалімдер емес пе, есеп шығартып, баска «білігімді» де тексереді. Сөйтіп, қатты таң қалып, мені қаладағы Мақсат Құсайынов атындағы дарынды балалар мектеп-интернатына алдырмақ болып шешеді.
1-сыныптың 4-тоқсанына ғана келдім. Төртінші тоқсанда оқып жүргенде зерігіп, басқа шаруалармен айнапысып кететінмін, өйткені маған оқу өте оңай болды. Келесі жылы 2- сыныпқа барған едім, бұл жерде де маған сабақ өте жеңіл болып, еш нәрсеге қызықпай, тыңдамай отыратынмын. Сондықтан, мектептің педагогикалық кеңесі мені бірден 3-сыныпқа ауыстырды.
Сөйтіп, алты жасымнан 3-сыныпта оқи бастадым. Бұл да маған аса қиындық тудырған жок.
Өзіңнен үлкен балалармен оқу қиын болған жоқ па?
Әрине, өзіндік қиындықтары болды. Мәселен, олардың оп-оңай білетін кейбір дүниелерін мен ұға алмай тұрып қалатын кездерім жиі болатын. Оның үстіне бәрі де менен үлкен, бәрі де менен күшті. Ал бала болған соң алысып- жұлысып ойнамай қоймайсың, сондайда бәрі де маган әлімжеттік жасап кететін. Біраз уақыттан кейін менің әке-шешем де қалаға көшіпкелді.
- Жоқ, екеуі де карапайым жұмысшылар. Әкем темір жолға орналасты, ал шешем бір асханаға жұмысқа кірді. Жергілікті билік вундеркинд баланың ата-анасы деп менен басқа үш баласы барларға бермей, отбасымыз шағын бізге бес бөлмелі үй бермек болды. Әкем қарсы болып, кейін үш бөлмелі пәтер алдық.
1991 жылы №32 қазақ мектеп-гимназиясына ауыстым. Мұнда бізді профильдерге бөлді, мен химия-биологияны ұнаттым. Сол жылы Қазақстандағы соңғылардың бірі болып Бүкілодақтық пионерлер лагері «Артекке» де барьш, бір ай оқып келдім. Ондағылар 10 жасар баланың жетіншіге қалай өткеніне ұзақ уақыт сенбеді. Артектегі оқу орысша, соған қарамай мен жақсы оқып кеттім. Сонымен бірге спортгық жарыстардан бірнеше грамота, мақтау қағаздар алып қайттым.
Мәтін мазмұныны сай келмейтін сөйлемді көрсетіңіз
Бетімнен қақпай, талап еткен нәрсемнің бәрін де орындай беріпті.
Отбасымыз шағын болса да бес бөлмелі пәтерге көшіп келдік.
Бәрі де мұғалімдер емес пе, есеп шығартып, басқа «білігімді» де тексереді.
Спорттық жарыстардан бірнеше грамота, мақтау қағаздар алыпқайттым. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=17 | Бірінші кеңеске сәйкес тіл үйренуге негіз болатын басты | Аршат Оразовты біраздан бері білемін. Өзі2м8ен9-өзі жүретін қара торы, тұйық, нұр жүзді, жас
жігітті бір көргенде бұйығы ма деп қаласың. Сөйтсек, ол бойында үлкен сыр жатқан жігіт болып шықты. Кезінде біраз елдің құлағына ілінген Актөбе облысынан шыққан вундеркинд бала осы екен. Оның кейінгі тағдыры қалай болғанын өзінен сұрап көрелік.
Мен Ақтөбенің Ойыл ауданындағы Сарыбие ауылында тудым. Алдымен, менің зеректігімді, үйренуге талпынысымды көрген атам 2-3 жасымда әріптерді үйретпек болса, мен бәрін де бірден қағып алыппын. Содан төрт жасымда кез келген кітапты зуылдатып оқи бастаған екенмін. Оны өзім білмеймін, кейін айтқан әңгімелерден естідім. Менің әкем - атамның үлкені. Атамның өзі майдангер еді, үлкен немересі болған соң мені бауырына басып, еркелетіп өсірді. Бетімнен қақпай, талап еткен нәрсемнің бәрін де орындай беріпті.
Бірде мектепті тексеруге облыстық оқу бөлімінен адамдар келеді. Мектепте жүмыс істейтін көршіміз мен туралы айтады. Олар қызығушылык танытып, мені алдырады. Тексерушілер менің кітап оқи алатыныма шүбә келтіреді, бірақ «Бозінгеннің» кез келген жерін зуылдатып оқып бергенімде, шалқаларынан түсе жаздайды. Бәрі де мүғалімдер емес пе, есеп шығартып, баска «білігімді» де тексереді. Сөйтіп, қатты таң қалып, мені қаладағы Мақсат Құсайынов атындағы дарынды балалар мектеп-интернатына алдырмақ болып шешеді.
1-сыныптың 4-тоқсанына ғана келдім. Төртінші тоқсанда оқып жүргенде зерігіп, басқа шаруалармен айнапысып кететінмін, өйткені маған оқу өте оңай болды. Келесі жылы 2- сыныпқа барған едім, бұл жерде де маған сабақ өте жеңіл болып, еш нәрсеге қызықпай, тыңдамай отыратынмын. Сондықтан, мектептің педагогикалық кеңесі мені бірден 3-сыныпқа ауыстырды.
Сөйтіп, алты жасымнан 3-сыныпта оқи бастадым. Бұл да маған аса қиындық тудырған жок.
Өзіңнен үлкен балалармен оқу қиын болған жоқ па?
Әрине, өзіндік қиындықтары болды. Мәселен, олардың оп-оңай білетін кейбір дүниелерін мен ұға алмай тұрып қалатын кездерім жиі болатын. Оның үстіне бәрі де менен үлкен, бәрі де менен күшті. Ал бала болған соң алысып- жұлысып ойнамай қоймайсың, сондайда бәрі де маган әлімжеттік жасап кететін. Біраз уақыттан кейін менің әке-шешем де қалаға көшіпкелді.
- Жоқ, екеуі де карапайым жұмысшылар. Әкем темір жолға орналасты, ал шешем бір асханаға жұмысқа кірді. Жергілікті билік вундеркинд баланың ата-анасы деп менен басқа үш баласы барларға бермей, отбасымыз шағын бізге бес бөлмелі үй бермек болды. Әкем қарсы болып, кейін үш бөлмелі пәтер алдық.
1991 жылы №32 қазақ мектеп-гимназиясына ауыстым. Мұнда бізді профильдерге бөлді, мен химия-биологияны ұнаттым. Сол жылы Қазақстандағы соңғылардың бірі болып Бүкілодақтық пионерлер лагері «Артекке» де барьш, бір ай оқып келдім. Ондағылар 10 жасар баланың жетіншіге қалай өткеніне ұзақ уақыт сенбеді. Артектегі оқу орысша, соған қарамай мен жақсы оқып кеттім. Сонымен бірге спортгық жарыстардан бірнеше грамота, мақтау қағаздар алып қайттым.
Мәтін мазмұныны сай келмейтін сөйлемді көрсетіңіз
Бетімнен қақпай, талап еткен нәрсемнің бәрін де орындай беріпті.
Отбасымыз шағын болса да бес бөлмелі пәтерге көшіп келдік.
Бәрі де мұғалімдер емес пе, есеп шығартып, басқа «білігімді» де тексереді.
Спорттық жарыстардан бірнеше грамота, мақтау қағаздар алыпқайттым. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=18 | Баланың ерекше қаситетін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 4- Мәтін Ұрыс сәрсенбі күні таң ата басталды. Абылай да, Ценан-Доржи да елшілер арқылы уәделескен мезгілдерінде өз әскерлеріне «Аттан!» деп бұйрық берді. Көлденеңі он шақырымдай жазық далада қан төгіс қырғын тез-ақ қызып кетті. Алып майданның екі жақ шетіндегі Сырымбет пен Батыр Баян бастаған қазақ әскері қиын да болса алға қарай жылжып бара жатқаны сезіледі. Тек екі жақтың екі бас қолбасшысы тұрған майданның орта шебі мызғыған жоқ. Тағы:
-* Аттан! Аттан! - деген ұран шықты. Сол сағатта-ақ Сеңгірбай, Сағымбай, Қанай бастаган сұлтанның мың жігіті зеңбірек оғы жетпейтін қалың жыңғылды сайдан шыға сала Цеван- Доржидың тұрған төбесіне қарай лап қойған. Бірақ бір шақырымдай шапқан кезде кенет гүрсілдей жөнелген зеңбіректерден жауған жойқын оқтар дәл аттарыныц маңдай алдынан кеп гүрс- гүрс жарылған. Алдыңғы шептегі жүз қаралы ер жүрек жігіттер ат-матымен омақаса жер қауып, заматта арттарында келе жатқан жауынгерлерге бөгет болды. Амал жоқ, лапылдап келе жатқан қалың қол еріксіз кейін шегінді. Абылай бұйрығымен жігіттер тағы шапқан. Бұл жолы да жүзге таяуы қаза тауып, қалғаны кейін серпілді. Зеңбіректі Цеван-Доржиды бұлай ала алмайтынын білген Абылай, енді шабуыл шебін басқаша қүрды. Зеңбіректерге тікелей шаппай, оны ат тағасындай қоршап, жан-жағынан анталауды бұйырды. Бірақ үш рет шабуылға шығып, ең батыр деген үш жүзге тарта ер жігіттерінен айрылған әскер не істерін білмей, тағы дағдарып қалды. Бұған Абылай:
- Япырмай, осыншама, қазақтан жауға шабар бір еркек кіндікті тумаған ба? - деді қатты дауыстап. - Қайсың барсың? Осы кезде топ ішінен «Абылай!» деген дауыс шықты. Бүл ұран салған Абылайдың он жеті жасар баласы Жанай еді. Ол тебініп қап, зеңбіректерге қарай атой салды. Бірақ бұдан бұрын гүрсілдеген тажалдардан әбден үркіп қалған астындағы басы қатты кертөбел, бала жігітті жау шебіне емес, бір бүйірдегі жиде тоғайына қарай ала жөнелді. Жұрт тағы тына қалды. Дәл осы кезде, Абылайдың зеңбіректерді қоршаған жігітгерінің оң жақ тұсынан Цеван-Доржи түрған төбеге қарай, басында үкілі камшат бөркі бар, ақбоз атты бір қыз бала «Қабанбай! Қабанбай!» деп ұран тастан, суырыльш шыға берді. Ақбоз ат көсіле сермеп келеді. Қыздың қолында не сойыл, не найза жоқ, бар болғаны тобылғы сапты қамшы. Осынау қарусыз қыздың ерлігін көрген қызба қалың топ, енді шыдай алмады, лап қойды.
- Абылай! - Атығай! - Ақжол! - Қарақожа! - Қабанбай! - Абылай! Абылай! «Қабанбай» аты аталған тұстағы Найман жігіттері гуілдей шапқан топтың алдарында келеді. Зеңбіректер ортадағы топтың алдыңғы қатарына ғана оқтарын жіберіп үлгерді. Бірақ екі бүйірдегі сойылгерлер сапы тез-ақ жетіп қалды. Ар жағындағы жоңғар атты әскері келіп үлгергенше, түйелі зеңбіректерді түйе-мүйесімен таптап кетті. Ақ болат сауыты жарқылдап, Жалынқұйрығын көсілте Абылайдың өзі де шапты. Төбе басындағы қонтайшы көк шатырын жинай бастады. Сөйткенше болған жоқ, Жоңғардың шаян құйрықты сары жібек жалауы шығысқа қарай шегіне берді...
Осылай жоңғар мен қазақ арасындагы қанды айқастардың жаңа белесі ашылды. Бұл казақ елінің жоңғар қонтайшыларын мүлдем жеңіп, атамекен жерінен қуудын ең алғашқы айқасы еді. Абылай өз шатырына келгеннен кейін, бағанағы қалмақ зеңбіректеріне жападан-жалғыз карсы шауып, бүгінгі жеңіске жол салған қызды іздетті. Бұл Қабанбай батыр мен қазақтың батыр қызы Гауһардан туған жас Назым екен. Бүлдіршіндей жас қыздың осыншама ерлік көрсеткеніне риза болтан Абылай, беліндегі сом алтыннан соғылған жаңа белбеуін шешіп берді. Абылай басқарған осы соғыс екі айға созылды. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=18#КөршісіМәтін_мазмұнының_реттілігін_анықтаңыз. | Баланың ерекше қаситетін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 4- Мәтін Ұрыс сәрсенбі күні таң ата басталды. Абылай да, Ценан-Доржи да елшілер арқылы уәделескен мезгілдерінде өз әскерлеріне «Аттан!» деп бұйрық берді. Көлденеңі он шақырымдай жазық далада қан төгіс қырғын тез-ақ қызып кетті. Алып майданның екі жақ шетіндегі Сырымбет пен Батыр Баян бастаған қазақ әскері қиын да болса алға қарай жылжып бара жатқаны сезіледі. Тек екі жақтың екі бас қолбасшысы тұрған майданның орта шебі мызғыған жоқ. Тағы:
-* Аттан! Аттан! - деген ұран шықты. Сол сағатта-ақ Сеңгірбай, Сағымбай, Қанай бастаган сұлтанның мың жігіті зеңбірек оғы жетпейтін қалың жыңғылды сайдан шыға сала Цеван- Доржидың тұрған төбесіне қарай лап қойған. Бірақ бір шақырымдай шапқан кезде кенет гүрсілдей жөнелген зеңбіректерден жауған жойқын оқтар дәл аттарыныц маңдай алдынан кеп гүрс- гүрс жарылған. Алдыңғы шептегі жүз қаралы ер жүрек жігіттер ат-матымен омақаса жер қауып, заматта арттарында келе жатқан жауынгерлерге бөгет болды. Амал жоқ, лапылдап келе жатқан қалың қол еріксіз кейін шегінді. Абылай бұйрығымен жігіттер тағы шапқан. Бұл жолы да жүзге таяуы қаза тауып, қалғаны кейін серпілді. Зеңбіректі Цеван-Доржиды бұлай ала алмайтынын білген Абылай, енді шабуыл шебін басқаша қүрды. Зеңбіректерге тікелей шаппай, оны ат тағасындай қоршап, жан-жағынан анталауды бұйырды. Бірақ үш рет шабуылға шығып, ең батыр деген үш жүзге тарта ер жігіттерінен айрылған әскер не істерін білмей, тағы дағдарып қалды. Бұған Абылай:
- Япырмай, осыншама, қазақтан жауға шабар бір еркек кіндікті тумаған ба? - деді қатты дауыстап. - Қайсың барсың? Осы кезде топ ішінен «Абылай!» деген дауыс шықты. Бүл ұран салған Абылайдың он жеті жасар баласы Жанай еді. Ол тебініп қап, зеңбіректерге қарай атой салды. Бірақ бұдан бұрын гүрсілдеген тажалдардан әбден үркіп қалған астындағы басы қатты кертөбел, бала жігітті жау шебіне емес, бір бүйірдегі жиде тоғайына қарай ала жөнелді. Жұрт тағы тына қалды. Дәл осы кезде, Абылайдың зеңбіректерді қоршаған жігітгерінің оң жақ тұсынан Цеван-Доржи түрған төбеге қарай, басында үкілі камшат бөркі бар, ақбоз атты бір қыз бала «Қабанбай! Қабанбай!» деп ұран тастан, суырыльш шыға берді. Ақбоз ат көсіле сермеп келеді. Қыздың қолында не сойыл, не найза жоқ, бар болғаны тобылғы сапты қамшы. Осынау қарусыз қыздың ерлігін көрген қызба қалың топ, енді шыдай алмады, лап қойды.
- Абылай! - Атығай! - Ақжол! - Қарақожа! - Қабанбай! - Абылай! Абылай! «Қабанбай» аты аталған тұстағы Найман жігіттері гуілдей шапқан топтың алдарында келеді. Зеңбіректер ортадағы топтың алдыңғы қатарына ғана оқтарын жіберіп үлгерді. Бірақ екі бүйірдегі сойылгерлер сапы тез-ақ жетіп қалды. Ар жағындағы жоңғар атты әскері келіп үлгергенше, түйелі зеңбіректерді түйе-мүйесімен таптап кетті. Ақ болат сауыты жарқылдап, Жалынқұйрығын көсілте Абылайдың өзі де шапты. Төбе басындағы қонтайшы көк шатырын жинай бастады. Сөйткенше болған жоқ, Жоңғардың шаян құйрықты сары жібек жалауы шығысқа қарай шегіне берді...
Осылай жоңғар мен қазақ арасындагы қанды айқастардың жаңа белесі ашылды. Бұл казақ елінің жоңғар қонтайшыларын мүлдем жеңіп, атамекен жерінен қуудын ең алғашқы айқасы еді. Абылай өз шатырына келгеннен кейін, бағанағы қалмақ зеңбіректеріне жападан-жалғыз карсы шауып, бүгінгі жеңіске жол салған қызды іздетті. Бұл Қабанбай батыр мен қазақтың батыр қызы Гауһардан туған жас Назым екен. Бүлдіршіндей жас қыздың осыншама ерлік көрсеткеніне риза болтан Абылай, беліндегі сом алтыннан соғылған жаңа белбеуін шешіп берді. Абылай басқарған осы соғыс екі айға созылды. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=19#16._Абылай_неге_қызға_белбеуін_сыйға_тартты | Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі | Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні
Жаудың шабуылға шығуы
Жау шебінің мықтылыты
Жаудың жеңілісі
Хан сыйлығы
Жау зеңбірегінің жеңісі
17. Ақбоз атты қыздың ұраны
«Абылай!»
«Ағытай!»
«Қарақожа!»
«Ақжол!»
«Қабанбай!»
19. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
Соғыс әдістерін үйрету
Қазақ батырларын таныстыру
Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу
16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты?
Ерлігіне риза болғандықтан
Шыққан тегіне риза болғандықтан
Шабандоздығына риза болғандықтан
Қыздың жастығына сүйсінгендіктен
Қабанбайдың қызы болғандықтан
18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді?
Қалмақтың қаруы басым болды
Қорғандары болмады
Дұрыс ұйымдаса алмады
Қолбасшылары болмады
Аттары шабан болды
20.
Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі
Соғыс әдіс-тәсілін білмеді
Астындағы аты үрікті
Аты үйретілмеген болды
Қолында қаруы болмады
Жауға жалғыз беттей алмады |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=19#17._Ақбоз_атты_қыздың_ұраны | Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі | Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні
Жаудың шабуылға шығуы
Жау шебінің мықтылыты
Жаудың жеңілісі
Хан сыйлығы
Жау зеңбірегінің жеңісі
17. Ақбоз атты қыздың ұраны
«Абылай!»
«Ағытай!»
«Қарақожа!»
«Ақжол!»
«Қабанбай!»
19. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
Соғыс әдістерін үйрету
Қазақ батырларын таныстыру
Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу
16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты?
Ерлігіне риза болғандықтан
Шыққан тегіне риза болғандықтан
Шабандоздығына риза болғандықтан
Қыздың жастығына сүйсінгендіктен
Қабанбайдың қызы болғандықтан
18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді?
Қалмақтың қаруы басым болды
Қорғандары болмады
Дұрыс ұйымдаса алмады
Қолбасшылары болмады
Аттары шабан болды
20.
Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі
Соғыс әдіс-тәсілін білмеді
Астындағы аты үрікті
Аты үйретілмеген болды
Қолында қаруы болмады
Жауға жалғыз беттей алмады |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=19 | Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі | Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні
Жаудың шабуылға шығуы
Жау шебінің мықтылыты
Жаудың жеңілісі
Хан сыйлығы
Жау зеңбірегінің жеңісі
17. Ақбоз атты қыздың ұраны
«Абылай!»
«Ағытай!»
«Қарақожа!»
«Ақжол!»
«Қабанбай!»
19. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
Соғыс әдістерін үйрету
Қазақ батырларын таныстыру
Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу
16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты?
Ерлігіне риза болғандықтан
Шыққан тегіне риза болғандықтан
Шабандоздығына риза болғандықтан
Қыздың жастығына сүйсінгендіктен
Қабанбайдың қызы болғандықтан
18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді?
Қалмақтың қаруы басым болды
Қорғандары болмады
Дұрыс ұйымдаса алмады
Қолбасшылары болмады
Аттары шабан болды
20.
Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі
Соғыс әдіс-тәсілін білмеді
Астындағы аты үрікті
Аты үйретілмеген болды
Қолында қаруы болмады
Жауға жалғыз беттей алмады |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=19#Абылай_неге_жауынгерлеріне_ренжіді | Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі | Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні
Жаудың шабуылға шығуы
Жау шебінің мықтылыты
Жаудың жеңілісі
Хан сыйлығы
Жау зеңбірегінің жеңісі
17. Ақбоз атты қыздың ұраны
«Абылай!»
«Ағытай!»
«Қарақожа!»
«Ақжол!»
«Қабанбай!»
19. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
Соғыс әдістерін үйрету
Қазақ батырларын таныстыру
Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу
16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты?
Ерлігіне риза болғандықтан
Шыққан тегіне риза болғандықтан
Шабандоздығына риза болғандықтан
Қыздың жастығына сүйсінгендіктен
Қабанбайдың қызы болғандықтан
18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді?
Қалмақтың қаруы басым болды
Қорғандары болмады
Дұрыс ұйымдаса алмады
Қолбасшылары болмады
Аттары шабан болды
20.
Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі
Соғыс әдіс-тәсілін білмеді
Астындағы аты үрікті
Аты үйретілмеген болды
Қолында қаруы болмады
Жауға жалғыз беттей алмады |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=19#Жанайдың_жауға_қарсы_шыға_алмау_себебі | Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі | Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні
Жаудың шабуылға шығуы
Жау шебінің мықтылыты
Жаудың жеңілісі
Хан сыйлығы
Жау зеңбірегінің жеңісі
17. Ақбоз атты қыздың ұраны
«Абылай!»
«Ағытай!»
«Қарақожа!»
«Ақжол!»
«Қабанбай!»
19. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
Соғыс әдістерін үйрету
Қазақ батырларын таныстыру
Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу
16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты?
Ерлігіне риза болғандықтан
Шыққан тегіне риза болғандықтан
Шабандоздығына риза болғандықтан
Қыздың жастығына сүйсінгендіктен
Қабанбайдың қызы болғандықтан
18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді?
Қалмақтың қаруы басым болды
Қорғандары болмады
Дұрыс ұйымдаса алмады
Қолбасшылары болмады
Аттары шабан болды
20.
Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі
Соғыс әдіс-тәсілін білмеді
Астындағы аты үрікті
Аты үйретілмеген болды
Қолында қаруы болмады
Жауға жалғыз беттей алмады |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=19#Мәтіндегі_негізгі_ой_қандай | Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі | Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні
Жаудың шабуылға шығуы
Жау шебінің мықтылыты
Жаудың жеңілісі
Хан сыйлығы
Жау зеңбірегінің жеңісі
17. Ақбоз атты қыздың ұраны
«Абылай!»
«Ағытай!»
«Қарақожа!»
«Ақжол!»
«Қабанбай!»
19. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
Соғыс әдістерін үйрету
Қазақ батырларын таныстыру
Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу
16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты?
Ерлігіне риза болғандықтан
Шыққан тегіне риза болғандықтан
Шабандоздығына риза болғандықтан
Қыздың жастығына сүйсінгендіктен
Қабанбайдың қызы болғандықтан
18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді?
Қалмақтың қаруы басым болды
Қорғандары болмады
Дұрыс ұйымдаса алмады
Қолбасшылары болмады
Аттары шабан болды
20.
Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі
Соғыс әдіс-тәсілін білмеді
Астындағы аты үрікті
Аты үйретілмеген болды
Қолында қаруы болмады
Жауға жалғыз беттей алмады |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=19#Мәтіннің_төртінші_азатжолының_түйіні | Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі | Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні
Жаудың шабуылға шығуы
Жау шебінің мықтылыты
Жаудың жеңілісі
Хан сыйлығы
Жау зеңбірегінің жеңісі
17. Ақбоз атты қыздың ұраны
«Абылай!»
«Ағытай!»
«Қарақожа!»
«Ақжол!»
«Қабанбай!»
19. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
Соғыс әдістерін үйрету
Қазақ батырларын таныстыру
Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу
16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты?
Ерлігіне риза болғандықтан
Шыққан тегіне риза болғандықтан
Шабандоздығына риза болғандықтан
Қыздың жастығына сүйсінгендіктен
Қабанбайдың қызы болғандықтан
18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді?
Қалмақтың қаруы басым болды
Қорғандары болмады
Дұрыс ұйымдаса алмады
Қолбасшылары болмады
Аттары шабан болды
20.
Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі
Соғыс әдіс-тәсілін білмеді
Астындағы аты үрікті
Аты үйретілмеген болды
Қолында қаруы болмады
Жауға жалғыз беттей алмады |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=19#Неліктен_қазақ_жауынгерлері_тығырыққа_тірелді | Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі | Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні
Жаудың шабуылға шығуы
Жау шебінің мықтылыты
Жаудың жеңілісі
Хан сыйлығы
Жау зеңбірегінің жеңісі
17. Ақбоз атты қыздың ұраны
«Абылай!»
«Ағытай!»
«Қарақожа!»
«Ақжол!»
«Қабанбай!»
19. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу
Соғыс әдістерін үйрету
Қазақ батырларын таныстыру
Жоңғардың соғыс күшін суреттеу
Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу
16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты?
Ерлігіне риза болғандықтан
Шыққан тегіне риза болғандықтан
Шабандоздығына риза болғандықтан
Қыздың жастығына сүйсінгендіктен
Қабанбайдың қызы болғандықтан
18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді?
Қалмақтың қаруы басым болды
Қорғандары болмады
Дұрыс ұйымдаса алмады
Қолбасшылары болмады
Аттары шабан болды
20.
Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі
Соғыс әдіс-тәсілін білмеді
Астындағы аты үрікті
Аты үйретілмеген болды
Қолында қаруы болмады
Жауға жалғыз беттей алмады |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=20 | - Нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2121 - Нұсқа 1-мәтін Зайсан көлін ертеде монғолша Хуно-Хуто-Нор - «Қоңыраулы көл» деп атапты. Бұл атау алыстан көк толқынның қоңырауша сылдырлап естілуіне байланысты айтылған болар.
Зайсан көлі, әсіресе жаздыгүні өте әдемі болады. Ол жаздың тымық күнінде шексіз теңізге ұқсайды. Көл өте үлкен, жағалай біткен көк құрақ.
Кұсы көп, әсіресе жазғытұрым қаз қаптап кетеді. Жұмыртқаларын қамыс құраққа салады. Қайықпен аралап жүріп қаптап алуға болатын. Қамыстарда шағала, үйрек, қаз, бірқазан, әупілдектер, суында құндыз, ондатрлар мекен етеді. Мұнда шабақ балық көп, одан кейін шортан, қарабалық, сазан, алабұға. Міне, Зайсан көлі бұрын осындай еді.
Көлдің «Қоңыраулы көл» аталуының себебі неде?
Көлде жүзген құс үнінің жағымдылығына байланысты
A) Қамысты құрақтағы құстар туралы B) Көлді мекендейтін жәндіктер туралы
C) Көлдегі балықтар туралы D) Көлдің көлемі туралы E) Көл атауы туралы
2-мәтін Күн ыстық, көптен жаңбыр жаумай тұр. Орман ішінде саңырауқұлақтар болар-ау деген оймен, себет ала шыққанмын. Аралап келемін, ештеңе кезіге қоймады. Қалың ну арасынан бір алаңқай көрінді. Соған таяндым. Мұндай жерден ылғи да бір құбылыстар ұшыратуға болады. Бүгін солардың бірінің үстінен түстім. Сондағы құмырсқа илеуіне бір қара қарға аунап жатыр. Бұл не? Әлде жараланып, илеуге жығылған соң, құмырсқалар талап жатыр ма? Байқаймын, олай емес. Қарға біресе бір жамбасына. біресе екінші жамбасына аунап түседі де, күнге аунаған тауықтай рахаттанып сілкініп-сілкініп қояды. Кұмырсқа жабыла таласа да, соған шыдап баққан тәрізді.
Қара қарға онымен қоймай, құмырсқаларды тұмсығымен іліп алып, қанатының астына тығады. Қарға бірнеше минут осылайша құмырсқа илеуінде жатты да, бір бұтаққа барып қонды. Содан соң шаңды бұрқырата әбден сілкініп алды да, қауырсындарын тарақтап болып ұшып кетті.
Қара қарға сияқты басқа құстар да өз денесіне қан сорғыш насекомдарды құрту үшін құмырсқа илеуін осылайша емхана ретінде пайдаланады. Ал құмырсқа илеуіндегі қышқыл қансорғыш насекомдарды жойып жібереді.
Мәтін не туралы?
A) Орман тіршілігі туралы B) Ормандағы өсімдіктер туралы
C) Құмырсқа илеуінің емдік қасиеті туралы D) Құмырсқалардың достығы туралы
E) Ормандағы құбылыс туралы
Авторды таңғалдырған жағдай
A) Құмырсқалар илеуінің көптігі B) Қарғаның илеуді ем ретінде пайдаланғаны
C) Қарганың адамнан қорықпағандығы D) Саңырауқұлақтың жоқтығы
E) Қарғаның құмырсқа илеуінен ұшып кетуі 5, Мәтін стилін анықтаңыз
A) Ғылыми B) Публицистикалық C) Көркем әдебиет D) Ауызекі сөйлеу
E) 1с қағаздар
Қорытынды бөлімінің мазмұнына қатысты тақырып таңдаңыз
A) «Құмырсқа илеуі» B) «Қара қарға» C) «Құстар достығы»
D) «Қансорғыш жәндіктер» E) «Емдеу орталығы»
мәтін
Үндістанда су тасығыш бір кісі екі шелек алып, иін ағашпен су таситын болса керек. Алайда екі шелектің біреуі тесік екен. Бүтін шелек өзіне кұйылған суды қожайынның үйіне сол күйі шашау шығармай жеткізеді екен де, ал тесік шелек болса, толтырып құйылған судың үйге жеткенше жол бойы сыздықтатып отырып, әрең дегенде жартысын ғана апаратын көрінеді. Бүл жағдай дәл осылай тұп-тура екі жыл бойы жалғасыпты. Су тасушы күн сайын қожайынының үйіне толықтай екі шелек емес, бір жарым шелек қана су жеткізіп жүріпті. Сау шелек өзінің қалтқысыз қызметін мақтаныш көрген сайын, тесік шелек байғұстың іштей мұңайғаны сонша - жерге кіріп кете жаздап ұялып, өзін қатты ыңғайсыз сезінеді екен.
Екі жыл өтіп, бір күні әдеттегідей өзен жағасына тағы барғанда, шыдамаған тесік шелек су тасушыға қысыла-қымтырыла: «Сізден кешірім сұрасам деп едім, білсеңіз ылғи алдыңызда ұяттан өртене жаздаймын», - депті, назарын төмен салған күйі. Таңғалған су тасушы: «Неге?» деп сұрапты. Шелек: «Өйткені менің бір бүйірім тесік болғандықтан ылғи да сіз толтырып құйған судың жартысын ғана жеткізіп, өзіме жүктелген міндетті толық орындай алмай жүргеніме іштей қатты қысылам. Менің кесірімнен сіз де өзіңізге тиесілі төлемақыңызды толықтай ала алмай келесіз», - дегенде, су тасушы: «Оған бола қайғыратын түк те жок. Одан да қожайынның үйіне баратын жолдың сен жағындағы гүлдерін бір байқашы», - депті жай ғана.
Тесік шелек байқаса, қожайынның үйіне жеткенше жолдың өзі жағы, шындығында, жапырағы жайқалған, иісі аңқыған небір гүлдерге толы екен. Тіпті әлгі гүлдерге қызуы жақсы түсіп тұрған күнді де байқапты. Сонда су тасушы: «Көрдің бе? - деп сұрапты, - бұл сендегі кемшілікті менің байқағандығым әрі оның өз жөнін тауып, орайластыруымның жемісі, - деп сөзін жалғастырыпты. Жолдың сен жағына әдейілеп гүлдер ектім, ал сен болсаң, күн сайын біз өзеннен су алып қайтқанда оларды суғарып тұрдың. Екі жылдан бері осы әдемі гүлдермен қожайынды таңқалдыра, өтер жолды жайнатып келдім. Егер сен тесік болмағаныңда қожайынымыздың үйінде мүндай әдемілік болмас еді», - деп түсіндірген екен.
Мәтін мазмұнының реттілігін көрсетіңіз 1.Гүлге оранған жол
2.Екі шелек туралы 3.Тапқыр су тасушы 4.Кінәлі тесік шелек
A) 3.1.2.4. B) 1.3.2.4. C) 4.1.2.3. D) 2.1.4.3. E) 2.4.3.1.
Тесік шелекке тән қасиет
A) Өшпенділік B) Менмендік C) Батылдық D) Ізеттілік E) Қорқақтық
Су тасушының ерекше қасиетін көрсетіңіз.
A) Сенімсіздігі B) Дарындылығы C) Әңгімешілдігі D) Алғырлығы
E) Тапқырлығы
Мәтін стилі
A) Іс қағаздар B) Ауызекі сөйлеу C) Публицистикалық D) Көркем әдебиет
E) Ғылыми
Мәтінге лайык атау
A) Тесік шелек B) Өзен жағасы C) Бүтін шелек D) Риза қожайын E) Жана шелек
Мәтінде бүтін шелектің қай қасиеті көрінеді?
A) Мақтаншақтығы B) Жағымпаздығы C) Намысқойлығы D) Жалқаулығы
E) Озбырлығ
Мәтін Баяғы заманнан қазақтың қонысы болған құтты мекеннің айшықты орындарының бірі -
Жасыбай көлі. Көлге кеудеңе дейінгі тереңдікке түсіп төменге қарасан, мөлдір судың түбіндегі
тастар айқын көрініп жатады. Жалпы, географ мамандардың зерттеулеріне сүйенетін болсақ, судың беткі аумағы 3,7 шаршы шақырымды құрайды екен. Ал ең терең жері - он төрт метр. Әрине, географиялық сипатгамасы өз алдына жеке әңгіме.
Жасыбай көлінің тарихи тарту болар тамашалары да баршылық. Егер аңыз-әңгімелерге сенсек, бұл көлдің бұрынғы атауы Шойынкөл екен. Бірақ кейін келе Жасыбай атанған. Негізінен, Ер Жасыбай - қан жұтқан қалмақтармен қиян-кескі соғыста ерлігімен көзге түсіп, елдің мақтанышына айналған қаһарман батыр. Ал оның есімі қалайша көлге берілгені туралы тарихи аңыз бар. Егер де тарихи деректерге сүйенсек, 1752 жылы жоңғар әскері Ертіс жағынан Баянауыл жерін басып алуды көздеп, шабуыл жасаған. Сол кезде қазақтың ханы Абылай Сабындыкөлдің шығыс жағынан жауға тойтарыс беру үшін жедел түрде Олжабай Толыбайұлын басшы етіп әскер ұйымдастырған екен. Сол әскер жасақтарының бірін көзсіз батыр Жасыбай басқарып, шабуылдаушылармен соғыста алдыңғы шепте болган. Мұның өзінде де үлкен мән жатыр. Егер де әскердің алдыңғы шебі мықты болса, онда жауды жеңу оңайырақ болады. Яғни тиген жерінен ұрандатқан жауды тесіп өтер өткір де қайсар қаһарманның керегі анық. Міне, осындай жауапты тапсырманы Жасыбайға жүктеген. Шойынкөлдің оңтүстік-батыс бөлігінде Жасыбай бастаған жасақ жоңғарларға қарсы тұрып, жеңістің жалауын желбіреткен. Табанды ер бастаған ұлдардың тоқпағына төзе алмаған қалмақтар жеңіліс тауып, қазақтың қылышынан аман қалғандары тентіреп, тым-тырақай қашкан. Жауды аттан түсірген жасақбасы Жасыбай Сабындыкөлдін ортасында жолдастарымен демалып жатқанда, калмақтың аман қалған қаскүнемдерінің бірі садақпен оқ атып, батырды жаралап өлтірген.
Бұл әрине, сол уақытта қазақ әскері үшін орны толмас қаза еді. Қайғылы хабарды естіген Олжабай батыр ашуға мініп, өз әскерін қайта көтеріп, қырғыннан аман қалған қалмақтардың соңына түсіп, қуғынға алған. Баянауылдың таулы аймақтарының шығыс жағына қарай тоқсан бес шақырым жерде Олжабай батыр ата жауын қоршауға алып, бірін аман қалдырмай қырып тастаған көрінеді. Және сол жер бүгінгі күнге дейін «Қалмаққырылған» деп аталады. Жалпы мүндай шабуыл екі ғасырға созылған қазақ-қалмақ соғысында күшті тойтарыстардың бірі болды. Ал жергілікті халық болса, Шойынкөлді батырдың атымен атап кеткен. Яғни бүгінгі күнге дейін көл мен сол аймак Жасыбай деп аталады.
Көлге неліктен Жасыбай атауы берілген?
A) Ханның ел басқаруына орай B) Ру атына сәйкес
C) Көлдің байырғы атауы болғандықтан D) Батыр ерлігіне орай
E) Жоңғар шапқыншылығына сәйкес
Алғашкы азатжолда ой қалай берілген?
A) Салыстыру арқылы B) Тұжырымдау арқылы C) Суреттеу арқылы
D) Пайымдау арқылы E) Дәлелдеу арқылы
Екінші азатжолдағы негізгі ойға қай мақал сәйкес келеді?
A) Ер аруағы – қаруы B) Ердің екі сөйлегені өлгені C) Ел үмітін ер ақтар
D) Ер тарықпай, молықпайды E) Ерді жаяулық емес, ұаяулық аздырар
Мәтін қандай стильде жазылған?
A) Іс қағаздар стилі B) Ауызекі сөйлеу стилі C) Ресми стиль D) Fылыми стиль
E) Публицистикалық стиль
Мәтінді қай мақал қорытындылап тұр?
A) Ер азығы мен бөрі азығы жолда B) Ер есімі - ел есінде
C) Батыр жарасыз болмас D) Ер - ырыстың кілті
E) Бөрі соғар жігіт бөркінен белгілі
Бірінші азатжолда не туралы айтылған?
A) Жасыбай көлінің шипасы B) Жасыбай көлінің тарихы
C) Жасыбай көлінің географиялык сипаттамасы D) Жасыбай көлінің байлығы
E) Жасыбай туралы аңыз-ертегілер
Екінші азатжол қандай үлгіде жазылған?
A) Сын мақала B) Аңыз әңгіме C) Ой толғау D) Тарихи аңыз E) Шыншыл ертегі
Баянауылдағы «Қалмаққырылған» жерінің атауы қай барыпға байланысты
A) Бесен B) Абылай C) Бәсентиін D) Олжатай E)Жасабай |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=21 | -Нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2132-Нұсқа 1-мәтін
Пән тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне қарағанда, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы пәннің өсімдігі бидай да, суды да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан ұн жасаған. Бұған археолотардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азияның бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Алғашқьі нан неден жасалған?
Арпа-бидайдан С) Емен жаңғағынан Е) Қарағай жаңғағынан
Шырша жаңғағынан D) Ұннан
Мәтін мазмұнына қай макал сәйкес келеді?
Ас елдің құты C) Ас атасы нан Е) Ac иесімен тәтті
Жаман ауруға жақсы ас D) Kәciп, кәсіп түбі нәсіп
мәтін
«Көптік - құдіреттіліктің бір белгісі» дегенді айтқан қазақ қандай шаруаға болса да жұмыла қимылдаудың артықшылығын пайымдаған. Сондай істері арқылы бауырмалдығын, ынтымағын, бір-біріне ізет-құрметін танытып отырған. Ел ішіндегі күш-қайраты жоқ, жалғыз ілікті қарт адамдарға қамқорлық жасау арнайы ұйымдастырылады. Кеудесінде жаны бар қазақ канша қалжыраған халге түссе де, ары мен намысын жоғары ұстайды. «Жаным - арымның садағасы» дейтіні содан. Қандай қамқорлық жасалса да, ол сол адамның намысыпа тимеуі керек. Барлык шара сол негізге құрылады. Сопдай шаракыц бір түрі асар. Жапғыз басгы қарт адамдардың бітпей жатқан жұмысына ауылдың жігіт-желеңдері жабыла қолқабыс беріп, тез тындырып тастау әдісін қазақтар «асар» деп атайды. Мұның өмірлік, коғамдық және әлеумеіттік мәні бар. Жұмыс күші кем, ісі бітпей жатқан адамдар осы шараның арқасында шаруасын тындырып алады.
Асардың да ел қолдаған жөн-жосығы бар. Кез келген кісі асар салмайды. Тіл назарын аударған, жұрт қолдаған сипаты сақталады. Күші мығым, қайратты жігіттердің құрбы- құрдастарын жәрдемдесуге шақыруы асарға жатпайды. Асарды үйінде қайратты кісісі жоқ не наукасқа шалдығыпқалған, шаруасының науқаны өтіп бара жатқан адамдар жасайды. Ағайын - жұрты мұны қостайды. Сөйтседе асар салушы жиналған қауымды қанағаттандыратындай дәрежеде дайындалады. Жұмыс істеушілердің қажетіне керектігі толық әзірленді.
Асар - қазақ арасында біріне-бірі көмек көрсететін ымыралы салт. Ағайынын разы қылy үшін қандай киындық болса да көптің біріккен күшімен қатар тұрып жеңудің амалы, нақты шара.
Мәтін бойынша асар сала алмайтын адамдар
Шаруасының науқаны өтіпбара жатқан қауқарсыз адамдар D) Жалғыз басты қарт адамдар
Күші мығым, қайратты жандар E)Үйінде ер адамы жоқ қауқарсыз жандар
Үйінде қайратты адамы жоқ, балалы-шағалы әйелдер
Асты сызылған сөзге балама бола алатын нұсқа
Келісімге келу C) Ақылы көмек беру Е) Бірлесіп көмек беру
Тіл табысу D) Жоспарлы көмек беру
Мәтінде қозғалатын мәселе
А) Аяушылық C) Туысқандық E) Жолдастық
B) Шыдамдылық D) Қамқорлық
Берілген мақал-мәтелдердің қайсысы мәтіннің 1-бөлімінің мағынасын ашып тұр?
Жаман бұзар, жақсы түзер. D) Қолы қимылдағанның аузы қимылдайды.
Барымен базар, жоқты қайдан табар? Е) Қайраты жоқ кісінің, берекеті жоқ ісінің.
Көп түкірсе- көл.
мәтін
Тау етегі. Жалпақ аңғардың теріскен беті сірескен қалын қарағай. Күнгей беті тақырлау. Өрге тырмысып, жотаның төбесіне қарай өрмелеген, таспадай тартылған жалғыз-аяқ жолдың жатасында бармақтай-бармақтай кілтиген кішкене көкшіл гүлдер өсіп тұр. Әлденедей үмітпен алысқа, көкпеңбек аспанға телміреді.
Coншақадалып, қайда қарап тұрсыңдар? деп сұрады гүлдерінің желкесіне өрмелеп шығып алған қызғылт түсті, белі қылдырықтай, буындары бунақ-бунақ құмырсқа.
Бір қиырға созылып, бел-белестерден асып кетіп жатқан жалғыз аяқ соқпақтың қайда барып тұйықталатынын білу үшін соның түкпіріне көз жіберіп тұрмын.
Оның сендерге не қажеті бар? Мына өсіп тұрған жерлеріңнің өзі қандай әсем, жаннат секілді. ІІІөбі де қою, құйқадай ұйысқан.
Жаңа ғана алақандай қызыл қанат көбелек төбемізден елпелектей ұшып өтті. Соның басқан жолының түбін бағдарлап тұрмыз. Күндердің күнінде ұша қалсақ, адаспаспыз.
Қолдан келмейтін әрекеттің қамын жеп, босқа әуреленбей-ақ қойыңдар.
Е, неге, біз де жол тауып алайық та.
Гүлдср ұшпайды, орнында тұрып тұқым себеді. Сол тұқымы келесі жылда көктеп, ұрпағы тарайды. Ал гүлдің ұшқаны өлгені. Шаңға көміліп, жүргіншілер табанының астында жаншылып жатады.
Құмырсқаның сөзінен шошыды ма, әлде иланды ма, бармақтай гүлдер таласып дау айтпастан бүрісе состиып қалысты. Жел есті. Қарағайлар уілдей теңселеді.
Жұлдыздар төніп, Қадала жерге қарайды. Жарығын төгіп, Бакытқа соны балайды. Үмітке теліп,
Телміртіп тұрды талайды.
Алайда гүлдер кызыл қанат көбелек ұшып кеткен кеңістіктен көз алмайды. Әлдеқандай бір жарқын жол іздеген отты үміттерінен арыла ұшар емес.
Құмырсқаның: «Қолдан келмейтін әрекеттің қамын жен, босқа әуреленбей- ақ койыңдар» деген сөздері қандай мақсатпен айтылған?
Жігерлендіру үшін C) Қанағаттандыру үшін Е) Көңілін көтеру үшін
Қол ұшын беру үшін D) Босқа үміттендірмеу үшін.
Құмырсқа мен гүлдердің диалогынан гүлдердің қандай қасиеті көрінеді!
Талапшылдығы C) Даукестігі E) Қайрат-жігері
Мақсатшылдығы D) Арманшылдығы
Мәтін тақырыбына сәйкес мақал-мәтел
Жол мұраты - жету C) Арманның үлкен, кішісі болмайды E) Жақсы сөз - жарым ырыс
Шірік шірітеді, бұзық бүлдіреді D) Таң атпаймын десе, күн қоймайды
Мәтіннің стилі
Публицистикалық C) Ғылыми Е) Көркем әдебиет
Ресми іс қағаздар D) Ауызекі сөйлеу
Гүлдердің армандауына себеп болған не?
A) Құмырсқа
|
C) Жұлдыздар
|
Е) Көбелек
|
B) Қарағай
|
D) Жел
|
|
12. Мәтіннің тақырыбына лайық атау
|
A) Қызыл қанат көбелек
|
C) Арманшыл гүлдер
|
E) Гүлдер айтысы
|
B) Орындалған арман
|
D) Қызғаншақ құмырсқа
|
|
мәтін
Ертеректе, өзі бай, өзі дана бір кісі болыпты. Үлкен шаһардың шетінде өз қолымен тұрғызған сән-салтанатты үйлері, ат шаптырым ауласында түрлі-түрлі жеміс ағаштары сыңсып, бұлбұл құстары жүз құбылта, құйқылжыта ән салады екен.
Сонау-сонау қиянда тұратын бір адам әлгі дана кісінің әңгімесін тыңдауға құмартып жолға шығыпты. Апталап сапар шегіп, шаршап-шалдығып бір күні келіп жетеді. Паңдықтан ада, қарапайым бай жолаушыны қабылдап, ас суын ұсынып бұйымтайын сұрайды.
О, қадірменді ақыл иесі! Алыс-алыс қияндағы елімнен келгендегі мақсатым, сіздің даналық сөздеріңізді тыңдасам деп едім, – дейді ілтипатпен.
Дәл қазір даналық әңгіме айтуға уақыт тарлық етіп тұрғаны, – дейді бай. – Ас ішіп, әл жинасаң, былай істе. Қолыңдағы қасыққа екі тамшы май тамызайын. Бірер сағат осы маңда бол, қасықтағы майға да көз қырыңды сала жүр, келістік пе?
Келістік, – дейді жолаушы.
Уақыт жылдам өте шығады. Жолаушы дана қарияның алдына келеді.
Жә, айта қойшы жарқыным, бағанадан бері не көрдің? Не білдің?
Ештеңені көре қойғаным жоқ… Баққаным, қасықтағы екі тамшы май болды.
Онда, дана сөздерімді естуге асықпа! Тағы екі сағат жүре тұр.
Тақсыр-еке, неге олай айтасыз? Өзіңіз емес пе, майға қара деген…
Ия, солай дедім! Бірақ, мынау сән-салтанатты үйлер, анау жеміс-жидектері сыңсыған ағаштар, онда сайраған бұлбұлдардың әуезді үндеріне құлақ түрмейсің бе?! Алла Тағаланың жаратқандарына таң қалмайсың ба?! Бірақ, қасықтағы майға да көз қырыңды салғайсың…
Мақұл, – дейді жолаушы.
Межелі уақыттан соң мейман тағы да байдың алдына келеді.
Не көрдің, не білдің! Баянда?!.
Бау-бақшаңыздағы ағаштарға қарап, терең-терең ойларға кеттім! Алланың құдіретіне қайран қалдым! Таң-тамашамын… Сіздің еңбегіңізге, соншама құштарлықпен, махаббатпен өсірген өскіндеріңізге Жаратқан иіп, мейірімін төгіп осыншама көркемдік пен келісімді сыйлаған екен!
Жолаушы алған әсерінен айыға алмай, аузы ашылып таңырқауын айта берді, айта берді.
Тәңірінің сый-құрметін, табиғаттың үйлесімділігін көре білген көкірек көзің ояу екен! Рахмет, жолаушым! Ал қасықтағы май қайда?
Ой-бу, қа-ап!.. Сән-салтанаты келіскен шаһарды, бау-бақшаны тамашалаймын деп қасықтағы майды төгіп алыппын!
Ендеше, даналық сөздеріме құлағың сал, қадірменді мейманым! Әлбетте, он сегіз мың ғаламның иесі Рахман-Рахымның жаратқандарына таңырқағаның жөн! Сол арқылы Алланың ұлылығы мен құдіретіне көзің жетеді! Сондай-ақ, Раббымыздың пенделеріне парыз еткен іс- амалдарына да аса ұқыпты болғын! Ең ұлығы – Ұлы үйлесім разылығы үшін сәждеге бас қойып, намазға жығылу екендігін есіңнен шығарма! Қасықтағы майға келер болсам, ол фәни жалғандағы – тіршілігің, нәсібің! Оны да ұмытуға болмас! Бірақ, дінде де, дүниеуи тіршілікте де орташа болғын! Отаныңды сүю, жақсы сөз сөйлеу, жақсылық істеу, иманды, инабатты ұрпақ тәрбиелеу де адами міндетің! Осы айтқандарымды тепе-тең ұстасаң, екі өмірде де бақытқа кенелесің! Жортқанда жолың оңғарылып, Жалғыз Жаратушы жар болсын! – дейді дана қария батасын беріп.
Екінші кейіпкердің данакісіні іздеп келудегі мақсаты
Әнгімесін тыңдау C) Ақыл сұрау E) Кеңес беру
Батасын алу D) Жақын танысу
Жолаушыны таңырқатқан үй иесінің касиеті
Жомарттылығы С) Құдіреттілігі Е) Шешендігі
Еңбекқорлығы D) Асқан дәулеті
Дана қарияның батасы
А) Осы айгқандарымды тепе-тең ұстасаң, екі өмірде де бақытқа кенелесің! В) Жортқанда жолың өзі арылып, Жалғыз жаратушы жар болсын!
Отаныңды сүю, жақсы сөзсөйлеу, жақсылық істеу міндетің!
Дінде де, дүниеуи тіршілікте де орташа болғын!
Е) Иманды, инабатты ұрпақ тәрбиелеу де адами міндетің!
Байдың даналық әңгіме айтуға уақыт тарлық етіп тұр деп, қасықтағы екі тамшы май ұсыну себебі
Қонағының көңілін аулау D) Майдың пайдалы қасиетін анықтау
Майдың шипалық қасиетін анықтау E) Бойынан өткерген жағдайлар арқылы ой түйгізу
Қонағының шыдамдылығын сынау
Мәтін мазмұны бойынша Алланың ұлылығы мен құдіреті
Сайраған бұлбұлдардың әуезді үні D) Екі өмірде де бақытқа кенелу
Он сегіз мың ғаламды жарату E) Инабатты ұрпақ тәрбиелеу
Жақсы сөз сөйлеу, жақсылық істеу
I8. Байдың мейманына айтқан даналық сөздеріне қатыстынүсқа
А) Құрғақ cөзбас ауыртар, D) Дүние бақыты тыныштық Құрғақ қасық ayызды жыртар. тапқан жүрек пен адал нәсіпте
В) Көп ішінде сөйлеген көсемдіктің белгісі. Е) Ақылды адам жай-жай сөйлейді, С) Енбектің қадірін білген адам бакытты адам Жан-жағын байқай келеді
Дана қарттың екі тапсырманы қатар беруініңсыры
Асқан ақылың болсын, ақылыңа бақ-дәулетің сай болсын
Жаратушының құдіретіне таң қалумен қатар, несібеңді де ұмытпау
Бұлбұлдардың сайраған үніне құлақ түріп, рахат ғұмыркешу
Уақыт аз кесілгендіктен, бос уақытыңды пайдалы іске арнау
Жаратқанға таңырқап, ұлылығы мен құдіретіне куә жеткізу
Адам несібесінің символы
А) Салтанатты шаһар С) Ат шаптырым аула Е) Бақша
ағаштары
В) Қасықтағы май D) Сайраған бұлбұлдар
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=22 | -Нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2350-Нұсқа 1-мәтін
Зайсан көлін ертеде монғолша Хуно-Хуто-Нор – «Қоңыраулы көл» деп атапты. Бұл атау алыстан көк толқынның қонырауша сылдырлап естілуіне байланысты айтылған болар.
Зайсан көлі, әсіресе жаздыгүні өте әдемі болады. Ол жаздың тымық күнінде шексіз теңізге ұқсайды. Көл өте үлкен, жағалай біткен көк құрақ.
Құсы кеп, әсіресе жазғытұрым қаз қаптап кетеді. Жұмыртқаларын қамыс кұраққа салады. Қайықпен аралап жүріп қаптап алуға болатын. Қамыстарда шағала, үйрек, қаз, бірқазан, әупілдектер, суында құндыз, ондатрлар мекен етеді. Мұнда шабақ балық көп, одан кейін шортан, қарабалық, сазан, алабұға. Міне, Зайсан көлі бұрын осындай еді.
Екінші азатжолда не туралы айтылған?
Көлді мекендейтін жәндіктер туралы
Көл атауы туралы
Көлдің көлемі туралы
Қамысты құрақтағы құстар туралы
Көлдегі балықтар туралы
Көлдің «Қоңыраулы көл» аталуының себебі неде?
Көлде жүзген құс үнінің жағымдылығына байланысты
Көк толқындардың жылдамдығына байланысты
Көл толқынының сылдырына байланысты
Көлдің әдемілігіне байланысты
Көл толқындарының бұйралығына байланысты
мәтін
Екі дос бір егістікте жұмыс істейтін. Бірі үйленген, 3 баласы бар. Екіншісі - бойдақ. Күн батқанға дейін жұмыс істеп, достар тапқан өнімді тепе-тең етіп екіге бөліп алатын. Күннің бірінде бойдақ болғаны ішінен: «Өнімді және шыққан пайданы тепе-тең бөлгеніміз дұрыс болмады»,
— деп ойлайды. «Мен жалғыз тұрамын, сондықтан да айтарлықтай көп қажеттілігім де жоқ». Осындай ойымен түн сайын үйінен шығып, бір қап өнімді жасырын түрде досының үйінің алдындағы қорасына апарып тұратын болады. Досы да ішінен: «Өнім мен пайданы бірдей бөлгеніміз дұрыс емес, мен үйленгенмін, жұбайым мен балаларым бар - қартайғанымда олар маған қарайтын болады. Досымның болса ешкімі жоқ, қартайған кезінде оған қарайтын адам болмайды», — дейді. Осылайша бұл досы да түн жамылып үйден шығып досының қорасына бір қап өнім апаратын болады. Осыған қарамастан екі қорадағы қаптар саны неліктен еш азаймағанын екі дос та түсінбей жүреді. Бір түні жасырын түрде бір-бірінің қорасына қап тасып жатқанда, бір-біріне соғылысып қалады. Сонда ғана болған жағдайды түсінеді. Қаптарды жерге қоя салып достардың бір-біріне деген адал ниеті мен достығы алдында көз жастарын тыя алмады.
Автордың мэтінді жазудағы мақсаты қандай?
Ниеттес адамдардың мейірімділігін үлгі ету
Үлкенді сыйлауды дәріптеу
Адал еңбек етуге шақыру
Адамдарды кәсіппен айналысуға шақыру
Көркем мінезді үлгі ету
Екі дос неліктен өнімді бір-бірінің үйіне тасыды?
Досы отбасын асырай алмағандықтан
Досы өтініш жасағандықтан
Досына қарыз болғандықтан
Өзі үйленбеген, бойдақ болғандыктан
Досына көмектескісі келгендіктен
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
Жақсы жұмыс - жанға тыныс. D) Айтулы достың малы бір,
Ақыл - дария, алсаң да таусылмайды, Кемедегінің жаны бір. Жер - қазына саусаң да таусылмайды. E) Еңбегің қатты болса,
Ақымақ достан ақылды қасың жақсы. Татқаның тәтті болар.
Неліктен достардың өнімі азаймады?
Жерлері құнарлы болғандықтан
Өнімді үнемдеп пайдаланғандыктан
Екеуі еңбексүйгіш болғандыктан
Бір-бірінің үйіне өнім апарғандықтан
Өнімді көп жинағандықтан
мәтін
Аяқ астынан есіктің алдында жатқан, талай жылдан бері керегіме жарап жүрген балтам жоғалды. Ары іздедім, бері іздедім - жоқ. Қора-қопсының ішін аударып-төңкеріп, астан- кестеңін шығара қарадым. Жоқ. «Өз-өзіңе мығым бол, көршіңді ұры тұтпа» деген нақылды ұлық тұткан қазакеңнің ұрпағы болған соң, дымым ішімде.
Досхан деген қызметтес дизайнер жігіт қайным болып келеді. Ол жұмысқа осы балта жоғалатын күні алғаш рет «шайтан арбамен» келген болатын. Әрі ол үйінде қызу құрылыс жұмысын бастап жатыр. Күдігім соған ауғандай.
Тағы да бір күн өтті. Аяқ астынан жиенім келе қалсын.
Аға, өткен жолы тойға шақыру таратып жүріп көлігіммен үйіңізге соқсам, есіктеріңіз құлыптаулы. Ары отырып, бері отырып, сіздер келе қоймаған соң, көршілеріңізге қалдырып кетіп едім. Әйтеуір аманат қой, соны алған-алмағаныңызды білейін деп келіп едім, - дейді.
Ауыл қалай, ағайындар аман ба? - деп хал сұрасып жатырмыз.
Иә, аға, бәрі жақсы, сол жолы құрылысқа қажетті заттар алып кеткен едім. Соның біразын осы жолы түгендеп әкетіп барамын, - деді.
Ойыма әлгі қу балтам caп ете түссін. Жиенімнің жүзіне қарасам, қыбыжықтап төмен қарағандай болды. Көзін көзіме тура қарамай алып қаша береді.
Балта табылғанша қанша адамды ұры етерімді кім білсін. Сенбі күні кешкілік үйді жинастырып жүрген қызым: - Көке, іздеп жүрген балтаңыз мынау ма? - деп құж желке балтамды аяқ киім қоятын сөренің астынан шығарып тұр. «Сен алдың!» демесем де, ішкі ойыммен ұры тұткан маңайымдағылардан ұят болды. Енді балтам табылған соң, Досханға да, Құраққа да, жиеніме де қараймын, олардың түрлерінен ешкандай ұрлық жасаған
«қылмыскердің» белгісін таба алмадым. Балта табылған соң, әлгі күдік-күмәндар күл болып ұшып кеткендей. Досханның баяғы сол жымия күліп жүргені, Құрақтың сол еңбекқорлығы, жиенімнің жібектей ұяңдығы, басқа ештеңе жоқ.
Өзгені өзгеге танытуға, ғайбаттауға, нақақтан жала жабуға, қара күйе жаға салуға құмарақпыз, ал енді өзге түгілі өзімізді өзіміз осы күнге дейін танымай келгенімізге қайранмын. Үш күн тығылып жатып, өзімді өзіме танытқан «алтын сапты» балтама қарай бердім.
III бөлімнен автордың қандай адам екені көрініп түр?
Өзінің кемшілігін түсіне алатын
Өзінің кемшіліктерін мойындамайтын
Нәрсенің байыбына бармай жатып әрекет жасайтын
Түк болмағандай өмір сүре беретін
Өзінің іс-әрекетіне сенімді
Жиенінің қандай әрекеті «балтаны осы ұрлады» деген сенімін нығайта түстi?
Оның үй иесінің жоғында келіп-кеткені
Жиенінің шакыру билеттерін таратуы
Әңгіме кезінде жиенінін ұялып, төмен карай бергені
Жиенінің аяқ астынан келуі
Жиенінің қолының шеберлігі
Кандай жауап мәтіннің негізгі түйіні бола алады?
Өзін танымаған өзгені танып жарытпас.
Досыңның қимасына көз салма.
Ат жүйрігін түлкі сүймес.
Ала жіпті аттамағанның абыройы артык.
Бұзауды ұрлаған өгізді де ұрлайды.
Қорытынды бөлімдегі автордың айтқысы келген ойы
Дәлелсіз айып таққандарды кешіре білу керек.
Алдымен адам өзін-өзі танып білуі керек.
Адамды танып-білмей, шешім қабылдаудың сөкеттігі жоқ.
Барлық адамды танып-білу мүмкін емес.
Балтасының табылғандығына қуанышын.
мәтін қандай стильде жазылған?
Публицистикалық C) Көркем әдебиет Е) ауызекі сөйлеу
Ресми ісқағаз D) Ғылыми
1 бөлімде автор алдымен кімнен сезіктенді?
Жиенінен C) Өзінен E) Құрақтан
Отбасы мүшелерінен D) Қызметтесінен
мәтін
Жеделхат - телеграф (телетайп) арқылы берілетін жедел сипатты құжат. Қазіргі заманда ақпаратты жедел жеткізудің факс, интернет сияқты түрлері де болғанымен, жеделхаттар өз маңызын жойған жоқ. Себебі, хат ұзақ жүреді, интернет пен факс қызметі қымбат, оның үстіне чертеж (сызба, кесте) немесе фотосурет жібермейтін болсақ, факсты қолдану міндетті емес. Ал телефон арқылы жүргізілген әңгімені іске тігіп қоя алмайсың, сондықтан ең ыңғайлысы жеделхат болып табылады.
Жеделхатты кез келген қызметкер кұрастырып жібере алады; қажет болған жағдайда жеделхат мәтіні мен онда берілген мәліметті растауға болады. Жеделхат ең ұзақ дегенде 10-12 сағаттан соң, қажет болса бір сағаттан соң да жеткізілетіндігіне 100% сенімді болуға болады.
Жеделхат мәтіні қысқа, дәл, ең ұзақ дегенде 300 сөзден аспауы керек. Қысқа жеделхаттың бағасы да томен болады. Цифрлар жазбаша түрінде беріледі, ешбір түзетулер болмағаны жөн.
Жеделхаттар ішкі және халықаралық болып бөлінеді. Ішкі жеделхаттарға мемлекет ішінде жіберілетіндер мен қабылданатындар, ал халықаралық жеделхаттарға шет елдерге жіберілген немесе шет елдерден келгендері жатады. Ішкі жеделхаттар «үкіметтік», «жедел», «жай» болып үшке бөлінеді.
Басқа құжаттар сияқты жеделхаттың да өз реквизиттері болады. Олар: жеделхаттың категориясы мен түрі, номері, датасы, жіберілген уақыты, алушының аты мен адресі, мәтін, қол.
Жеделхат...
Мекенжайы («кімге»). Алдымен жеделхатты алушының толық почта индексі, елдің аты, елді мекеннің аты, типі (қала, ауыл, т.б.), көшесі, үй номері, корпус, офис номері жазылады. Мысалы: 480021, Қазақстан,
Алматы қаласы,
Мұқанов көшесі, 227, офис 47 немесе
250000, Украина,
г. Киев, Почтовая пл, дом 18, кв 44.
Алушының аты-жөні («кімге»). Адресаттың аты-жөні, әкесінің аты толық жазылады, кейде фамилия орнына қызметі көрсетіледі. Мысалы, «Директорға», «Білім меңгерушісіне» т.б.
Жеделхат мәтіні. Жеделхаттың негізгі мақсаты керекті ақпаратты тез жеткізу болғандықтан, оны қысқа және түсінікті етіп жазу керек. Бірақ сөздерді түсініксіз етіп қысқартып тастаудың қажеті жоқ, түсінікті, стандарт қысқартуларды ғана пайдаланған жөн. Егер жеделхат мақсаты алушыдан ақпарат алу немесе мәселені шешу т.б. болса, онда етістіктерді бұйрық рай тұлғасында беріңіз. Мысалы: «жіберіңіз», «салып жіберіңіз», «шешім қабылдаңыз» т.б. Ал жеделхат жауап беру мақсатында жазылса, етістік ашық рай тұлғасында колданылатын. Мысалы: «алдым», «жеткізілді», «келеді», «орындалады», «барады» т.б.
«Тез арада», «жеделдетіңіз», «жедел», «қалай да» сөздерін орынсыз көп қолданудың қажеті жок, себебі сіздің жеделхат жібергеніңіздің өзі алушыға көп нәрсені білдіріп тұр. Цифрларды жазбаша жазған дұрыс. Мысалы: 101347 - бір нөл бір үш төрт жеті, бұларды бір сөз ретінде біріктіріп беруге де болады. Мысалы: бірнөлбірүштөртжеті.
Мәтін мазмұнына нұқсан келмейтін болса жалғаулық, көмекші сөздер, тыныс белгілері
қолданылмайды. Жеделхат мәтінінде түзетулер болмауға тиіс және сөздер тасымалданбайды. Жіберуші қолы. Жеделхат мәтініне қол қойылған кезде фамилия қажет болғанда жіберушінің қызметі қоса корсетіледі.
Ақпарат алу немесе мәселені шешу мазмұнындағы жеделхатта қолданылатын етістік формасы
Қалау рай C) Қалау мен ашық рай E) Бұйрық рай
Ашық рай D) Шартты рай
Қай жауапта III бөлімде берілген мәлімет дұрыс жеткізіліп тұр?
Ел ішінде жүретін хаттарға ешқандай белгі қажет емес.
Ел мен ел арасында жүретіи қүжатгарды «сыртқы» құжаттар дейді.
Халықаралық кұжаттарда «үкіметтік» деген белгі болуы мүмкін.
Құжат елден шетелге жіберілгенде «жедел» деген белгі қойылады.
Бір ел ішінде қатынап жүретін құжаттарды «жай» құжаттар дейді.
Жеделхаттың мәтініндегі ең көп сөз саны
A) 200 B) 250 C) 100 D) 150 E) 300
Қандай сөзді IV бөлімдегі көп нүктенің орнына қоюға болады?
сипаты C) бланкісі E) толтыру үлгісі
мәтіні D) құрастыру үлгісі
Жеделхаттың бөлінуі
A) 5 B) 1 C) 3 D) 2 E) 4
Қандай құжат түрі ақпараттық-анықтамалық құжаттарға жатпайды?
Телефонхат C) Акті E) Құттықтау хат
Жеделхат D) Түсініктеме
Жеделхатты жеткізудің ең қысқа мерзімі
1 сағат C) 24 сағат E) 3 сағат
10-12 сағат D) Жарты сағат
Жеделхатта цифрлардың жазылуы
Цифрлар жазылмайды C) Жазбаша жазылады E) Бөлшек түрінде
Рим цифрымен D) Арап цифрымен
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=23 | - Нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2359 - Нұсқа 1-мәтін
Осы күнгі құстардың ең ірісі және ең жүйрігі - түйеқұс. Оның биіктігі екі жарым метр, салмағы отыз алты килограмға дейін жетеді. Мойны мен басы мамықсыз болады. Аяғы екі саусақты, қанаты нашар жетілген. Қоразының түсі қара, оның қанат, құйрық қауырсындары ақшыл. Мекиенінің түсі қоңыр болып келеді.
Түйеқұстар топтанып жүреді, олар құмды даланы мекендейді. Түйеқұстар өсімдіктің ұрығын, жемісін, ұсақ жәндіктерді жейді.
Түйеқұстың жүйріктігі сонша, ол ит, түлкі, қояндардан озып кетеді. Оның бір айлық балапанының өзі сағатына елу километр жылдамдықпен жүгіреді.
Түйеқүстың етін жейді. Ал қанат, қауырсындары әсемдікке пайдаланылады.
Түйеқүс қандай жерді мекендейді?
Орманды алқапты C) Тоғай ішін E) Құмды даланы
Егінді даланы D) Өзен жағасын
Түйеқұстың басқа құстардан ерекшелігі
Түсі қара C) Еті пайдалы E) Ең жүйрігі
Мамығы пайдалы D) Қауырсындары ақшыл
мәтін
Арқар - қой тұқымдасына жататын жануар. Өзінің денесі сымбатты, биіктігі 125 сантиметрге, салмағы 200 килограмға дейін жетеді. Жазда арқасы мен бүйірі коңыр, бауыр жағы акшыл түсті келеді. Еркегінде де, ұрғашысында да мүйіз болады. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иілген, айшықты, аналығынікі нәзік, өте қысқа, бозғылт қоңыр түсті болады. Мүйізіндегі сақинаға қарап жасын анықтайды.
Арқар негізінен Орта және Орталык Азияның тауларын, Азияның оңтүстігіндегі тауларды мекендейді. Арқар — биік тауларда тіршілік етуге бейім, аязға өте төзімді жануар.
Арқар көбінесе үйір-үйірімен жүреді. Көбіне, көгалды шоқылардың арасындагы далалы өңірде жайылады. Қыста салқын түссе, таудың етегіне, көктем мен жазда таудың субальпілік белдеуіне қарай ауысады. Бұл мезгілде олар 10-15-тен топтанып жүреді. Тек жазда көбею кезінде бөліне бастайды, кебіне егіз туады. Аркарлардың басты жауы - қасқыр мен барыс.
Арқар дәмді ет, сапалы тері беретін аң болып саналады. Алайда саны жылдан-жылға азайып барады. Сондықтан казір оны аулауға тыйым салынған. Қазакстан Ғылым академиясының бір топ ғалымдары арқарды меринос қойымен будандастыру аркылы казақтың асыл тұқымды арқар-меринос қойын шығарды.
Қазақстан ғалымдары қандай ғылыми жаңалық ашты?
Арқардың тіршілік ету ортасын айқындады
Арқар терісінің сапалылығын дәлелдеді
Арқардың мүйізіне карап жасын анықтады
Арқардан төрт түлік түрін шығарды
Арқардың төлдеу ерекшелігін көрсетті
Аркардың негізгі жауы нелер?
Шөп қоректілер C) Үй жануарлары E) Жұптұяқтылар
Жыртқыш кұстар D) Жыртқыш аңдар
Неліктен арқарды аулауға тыйым салынған?
Саны жылдан-жылға азайып бара жатқандықтан
Мүйізі үлкен болғандықтан
Егіз төл беретіндіктен
Сирек төлдейтіндіктен
Меринос қойымен будандастыратындықтан
Арқар қандай жерлерді мекендейді?
Құмдауыт ойпаттарды
Жазық даланы
Eric алқаптарын
Шөлейт жерлерді
Тау бөктерлерін
мәтін
Амансың ба, Бауыржан!
Қазір сенің ең жұлдызды сәтің. Пән олимпиадасынан республикалық олимпиадада жеңімпаз атану екінің бірінің колынан келе бермейді. Мектеп директоры Нұрмағамбет ағайың сол хабарды ести сала, аудан орталығындағы ауруханадан сұранып шығып, жетті емес пе? Үйіне бармастан бірден мектепке соғып, жиналыс жасап сені құттықтады. «Мектебіміздің тарихында тұңғыш рет біздің оқушымыз республикалық додадан бірінші орын алып келіп отыр!» - дегенде өзіңе қадалған жүздеген көзден қысылып, томен қарадың. Сол олимпиадада иеленген
«Мақтау қағазы» мен қарақалпақтың «Қырық қыз» дастаны, директордың қолынан қайта алғанда, тіпті ауырлап кеткендей болды. Ал кеште Нұралы ағайың бастаған бір топ мұғалім үйіңе кіріп келе жатқанда кеудеңді мактаныш биледі. Әкеңнің сәл мактаныңкырап сойлегенін де көрдің. Қалаға барса, сен үшін кітап сатып әкеліп жүретін Атажан көкең: «Біздің Баукен Төлеген ағасы сияқты шайыр болады...» - дегенде ұрланып өлең жазып жүргеніңді бәрі білетіндей қысылғаның не? Абырой болғанда, онынды ешкім байқамады.
Енді баска тірлікті сөз қылайық. Саған айтатын ақылым: өзімшілдік - жақсы касиет емес. ЬІлғи: «Менікі дұрыс!» - дей беруге болмайды. Әсіресе, футболда. Футбол - ұжымдық ойын. Төрткүл ауданында болған жарыста не істедің? Тақтакөпір ауданының құрамасымен ойнағанда алғы шептегі Жамбыл мен Түгелбайға пас бергің келмей, өзің гол салғың келді. Екі рет алаң ортасында доптан айырылып қалдың. Соның бірі гол болып қақпаларыңа енді. Балалар ойын соңында кінә артқанда мойындамай қойдың. Тіпті өздерін кінәлі ғып шыгардың. Бірак сенікі дұрыс емес екенін ішің біледі ғой. Сол жолы ұткандарыңда, жартылай финалға шығар едіндер. Мүмкін, әрі карай ақтық сынға тұяқ іліктірер ме едіңдер...
Дегенмен сен бақыттысың, Бауыржан. Әке-шешең, бауырларың касыңда. Ал армандарың тіпті ғажап. Кейде түнімен үйықтамай, армандайтының бар. Сол армандарыңа жетесің түбі. Ал әзірге сабағыңды жаксы оқы!
Үшінші бөлім Бауыржанды қандай бала ретінде танытады?
Арманшыл C) Сабырлы E) Тиянақты
Бауырмал D) Ұқыпты
Мәтінде қандай стиль түрлері кездеседі?
Публицистикалық, көркем әдебиет D) Ғылыми, публицистикалық
Көркем әдебиет, іс қағаздары E) Ауызекі, публицистикалық
Ресми, көркем әдебиет
Екінші азатжолда автор Бауыржанның қай қасиетін сынға алады?
Өркөкіректігін C) Мансапкорлығын E) Табандылығын
Шыдамдылығын D) Екіжүзділігін
Бауыржанның құпия әуестенушілігі
Поэма жазу C) Өлең жазу E) Әңгіме жазу
Шежіре жазу D) Естелік жазу
«Мектебіміздің тарихында тұңғыш рет біздің оқушымыз республикалық додадан бірінші орын алып келіп отыр!» - дегенде өзіңе қадалған жүздеген көзден қысыльп, төмен қарадың» деген пікір Бауыржанның қай қасиетін танытады
Сенімсіздігін C) Жасқаншақтығын E) Салғырттығын
Ұялшақтығын D) Немкұрайлығын
Мәтін мазмұны бойынша дұрыс тұжырымдар
Бауыржан - республикалық олимпиада жеңімпазы.
Бауыржанның тілекшілерінің бірі - Атажан көкесі.
Бауыржан өлең жазумен қатар, спортқа дажақын.
Біріншісі мен екіншісі C) Үшеуі де бұрыс E) Үшеуі де дұрыс
Біріншісі мен үшіншісі D) Екіншісі мен үшіншісі
мәтін
Бір жігіт жолда кетіп бара жатып ойда жоқта комақты әмиян тауып алды. Жан-жағына қараса, ешкім көрінбейді. «Әмиян тауып алдым, кімдікі?» деп айкайлап үш рет айтқандай болды. Дегенмен өз даусын баскалар түгілі өзі де естімеді.
Былайырақ шығып алып әмиянды ашып қараса, ішінде бір машинаға жетерлік қаржы бар сияқты. Қуанғаннан не істерін білмей аңтарылып қалды. Ішінде бір жылылық пайда болып, бала-шағасының былтырғы ескі киімдерімен жүргені, жұбайының жөні түзу бір көйлегі жоғы, ал өзінің бес-алты жылдан бері бір жаңа киім алмағаны, өздерінің көптен бері тойып тамақ та жемегені есіне түсті. Әмиянды қалтасына сала бергені сол еді, кенет бұрыштан ботадай боздаған, киімі жұпынылау кісі шыға келді.
Айналайын адамдар-ау, кайырымды жандар, балаларымның анасы айықпас дертке шалдығып, соны емдету үшін ағайындарым мен жаны жайсаң адамдар ауыздарынан жырып берген қаржымды әмиянымен қоса жоғалттым. Енді не істеймін? Жұбайыма қажетті операцияны қаржысыз қалай жасатамын? Жұбайым о дүниелік болып кетсе, балаларымның күні не болады? Бұл азапты көрсеткенше, маған тезірек өлім жібере қойшы, тәңірім, - деп жылайды.
Әмиян тауып алған жігіт ары ойланды, бері ойланды. Акыры ұяты жеңіп, ботадай боздаған кісінің жанына калай жетіп барғанын, әмиянды ақшасымен косып қалай бергенін өзі де байкамай қалды.
Кенет үйлердің тасасынан топырлаған адамдар шыға келтенде, әмиян тауып алған жігіт сасып қалды. Топтың ішінен салиқалы жігіт ағасы шығып, әмиян тапқан жігітті қапсыра құшақтай алып:
Бауырым, саған үлкен рақмет, мені мынау тобырға күлкі қылмадың. Өмірде әлі де мейірімді адал жандар барын дәлелдедің. «Ондай жандар мына заманда жоқ, өткен ғасырларда ада болып кеткен. Егер ондай адамды тауып берер болсаң, осы тұрған бәріміз жабылып, саған он жылқы береміз. Ал таба алмасаң, бар байлығыңды бізге бересің» - деп коймаған соң, серттескен жайым бар еді. Мынау ботадай боздап жүрген адам осы каладағы театрдың актері. Өз рөлін тамаша ойнап шықты-ау деймін. Мені жерге қаратпағаның үшін, әлемде әлі де адал адамдар бар екенін дәлелдегенің үшін, тауып алған әмияныңды ақшасымен коса саған бердім. Бұдан бөлек мына тобырдың менен жеңілгендері үшін беретін он жылкысын да саған бердім, - деді.
Қызық көрмекші болып келген тобырдың еңселері түсіп кетіпті. Өздерінің арасынан әмиян тауып алған жігіттей адам шыққанына сенбейтін сиякты.
Мынау қатыгез, дүрбелең, тек қара басының қамын ойлайтын, компьютер басты заманда әлі де тазалықтың бар екенін дәлелдеген АДАМ деген атыңнан айналайын, әмиян тауып алған жігіт, - деді салиқалы жігіт ағасы толкып түрып.
Мәтін бойынша өмірде жақсылықтың бар екеніне сенімін жоғалтпаған кейіпкер кім?
Олжалы болған пенде C) Киімі жұпыны жігіт Е) Театр актері
Уәделескен жан D) Жиналған қауым
Мәтіннің қорытынды бөліміндегі жігіт сөзінің түйіні.
Ақкөңілден арамдық шықпас, Арамдық шықса да, жамандық шықпас.
Көңіл - қазы, көз - таразы.
Байлыққа қол жеткізу - әркімнің арманы.
Адам болмысы - ізгілік пен адалдық.
Ала жіпті аттамағанның абыройы биік.
Жақсылық пен жамандықты айыру үшін тобырдың осындай әрекетке баруына не түрткі болды деп ойлайсың?
Адами құндылықтардың жұтаңдауы.
Ақша мен байлықтың басты құндылық болуы.
Байлыққа қол жеткізуге ұмтылуы
Өмірде пиғылы, ары таза адамдардың көп болуы.
Байлықтың адамды бақытқа жеткізуі
Қызық көрмек болған тобырдың еңсесінің түсуіне не себеп болды?
Серттескен адамның жеңілуі. D) Әмиянын жоғалтқан адамның сөзі.
Әмиянның қайтарылуы E) Әмиянның жоғалуы.
Серттескен адамның күлкіге қалуы.
Топтың арасынан шыққан жігіт қандай?
Атаққұмар C) Мақтаншақ E) Ниеті қара
Жүрегінің түгі бар D) Ақ жүрек
Жігіттің әмиянды қайтарып беруіне не себеп болды?
Өзінің кедейлігі есіне түсті. D) Өзін ұры санайды депқорықты.
Ар-ұяты жеңіп шықты E) Одан да көп ақша аламын депойлады.
Жиналған топтан сескенді.
Мәтіннің реттілігін көрсетіңіз.
Еңіреген жігіт
Көңілі түскен топ
Оңай олжа
Сенімін жогалтпаған жан
A) 3.4.1.2. C) 2.4.1.3. Е) 1.3.4.2.
B) 3.4.2.1. D) 3.1.2.4.
20. Оңай олжаға кенелген жігіт пен уәделескен жігітті не байланыстырады?
Отбасылық жағдайлары C) Жүрек адалдығы E) Кедейліктері
Кеңпейілдіктері D) Әлеуметтік жағдайлары
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=24 | - Нұсқа - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Бір нәрсеге, не өнерге талпыну үшін адамға алдымен табандылық қажет. Өнер біткеннің бәріне, жаратылысынан бейім адамның болуы шындыққа жанаспайды. Өлең өнері сөзбен, ал живопись (жанды жазу) өнері бояуымен құлпырады. Музыканың негізгі мақсаты - адамның эстетикалық қажетін қанағанттандыру. Бұл поэзияға да ортақ қасиет, ойткені тіл мен музыка тілі бір- бірінен етене қатысқан кезде музыканың әсерлілігі арта түседі. Бұл ғылым, яғни музыка өзінің байсалдылығынан айырылған адамды түзеуге, қызба адамды қалпына түсіруге, адамды ылғи да бір қалыпта ұстап тұруға құдіреті жетеді.
Мәтін мазмұнына қандай нақыл сөз сәйкес келеді?
A) Жолың алыс болса, атынды қинама B) Кең пейілдіге ас көп
C) Жігітке жетпіс өнер де аз D) Еңбек ер атандырады E) Өнер - таусылмас азық
Мәтін бойынша музыканың әсерлілігі қай кезде арта түседі?
A) Сәулет өнері мен музыка үйлескенде B) Спорт пен музыка үйлескенде
C) Тіл мен музыка үйлескенде D) Сурет өнері мен музыка үйлескенде
E) Қол өнері мен музыка үйлескенде
мәтін
Күн ыстық, көптен жаңбыр жаумай тұр. Орман ішінде саңырауқұлақтар болар-ау дсген оймен, себет ала шыққанмын. Аралап келемін, ештеңе кезіге қоймады. Қалың ну арасынан бір алаңкай көрінді. Соған таяндым. Мұндай жерден ылғи да бір құбылыстар ұшыратуға болады. Бүгін солардың бірінің үстінен түстім. Сондағы құмырсқа илеуіне бір қара қарға аунап жатыр. Бұл
не? Әлде жараланып, илеуге жығылған соң, құмырсқалар талап жатыр ма? Байқаймын, олай емес. Қарға біресе бір жамбасына, біресе екінші жамбасына аунап түседі де, күнге аунаған тауықтай рахаттанып сілкініп-сілкініп қояды. Құмырсқа жабыла таласа да, соған шыдап баққан тәрізді.
Қара қарға онымен қоймай, құмырсқаларды тұмсығымен іліп алып, қанатының астына тығады. Қарға бірнеше минут осылайша құмырсқа илеуінде жатты да, бір бұтаққа барып қонды. Содан соң шаңды бұрқырата әбден сілкініп алды да, қауырсындарын тарақтап болып ұшып кетті.
Қара қарға сияқты басқа құстар да өз денесіне қан сорғыш насекомдарды құрту үшін құмырсқа илеуін осылайша емхана ретінде пайдаланады. Ал құмырсқа илеуіндегі қышқыл қансорғыш насекомдарды жойып жібереді.
Мәтін стилін анықтаңыз
A) Публицистикалық B) Ауызекі сөйлеу C) Ғылыми D) Көркем әдебиет
E) Іс қағаздар
Авторды таңғалдырған жағдай
A) Саңырауқұлақтың жоқтығы B) Қарғаның адамнан қорықпағандығы
C) Құмырсқалар илеуінің көптігі D) Қарғаның илеуді ем ретінде пайдаланғаны
E) Қарғаның құмырсқа илеуінен ұшып кетуі
Мәтін не туралы?
A) Құмырсқалардың достығы туралы B) Ормандағы өсімдіктертуралы
C) Орман тіршілігі туралы D) Құмырсқа илеуінің емдік қасиеті туралы
E) Ормандағы құбылыс туралы
Қорытынды бөлімінің мазмұнына қатысты тақырыптаңдаңыз
A) «Құмырсқа илеуі» B) «Қансорғыш жәндіктер» C) «Құстар достығы»
D) «Қара қарға» E) «Емдеу орталығы»
мәтін
Тау етегі. Жалпақ аңғардың теріскей беті сірескен қалың қарағай. Күнгей беті тақырлау. Өрге тырмысып, жотаның төбесіне қарай өрмелеген, таспадай тартылған жалгыз аяқ жолдың жағасында бармақтай-бармақтай шілтиген кішкене кекшіл гүлдер өсіп тұр. Әлденедей үмітпен алысқа, көкпеңбек аспанға телміреді.
Сонша қадалып, қайда қарап тұрсыңдар? - деп сұрады гүлдерінің желкесіне өрмелеп шығып алған қызғылт түсті, белі қылдырықтай, буындары бунақ-бунақ құмырсқа.
Бір қиырға созылып, бел-белестерден асып кетіп жатқан жалғыз аяқ соқпақтың қайда барып тұйықталатынын білу үшін соның түкпіріне көз жіберіп тұрмыз.
Оның сендерге не қажеті бар? Мына өсіп тұрған жерлеріннің өзі қандай әсем, жаннат секілді. Шөбі де қою, құйқадай ұйысқан.
Жаңа ғана алақандай қызыл қанат көбелек төбемізден елпелектей ұшып өтті. Соның басқан жолының түбін бағдарлап тұрмыз. Күндердің күнінде ұша қалсақ, адаспаспыз.
Қолдан келмейтін әрекеттің қамын жеп, босқа әуреленбей-ақ қойындар.
Е, неге, біз де жол тауып алайық та.
Гүлдер ұшпайды, орнында тұрып тұқым себеді. Сол тұкымы келесі жылда көктеп, ұрпагы тарайды. Ал гүлдің ұшқаны - өлгені. Шаңға көміліп, жүргіншілер табанының астында жаншылып жатады.
Құмырсқаның сөзінен шошыды ма, әлде иланды ма, бармақтай гүлдер таласып дау айтпастан бүрісе состиып қалысты. Жел есті. Қарағайлар уілдей теңселеді.
Жұлдыздар төніп, Қадала жерге қарайды. Жарығын төгіп, Бақытқа соны балайды. Үмітке теліп,
Телміртіп тұрды талайды
Алайда гүлдер қызыл қанат көбелек ұшып кеткен кеңістіктен көз алмайды. Әлдеқандай бір жарқын жол іздеген отты үміттерінен арыла алар емес.
305
Мәтіннің тақырыбына лайық атау
A) Қызғаншақ құмырсқа B) Гүлдер айтысы C) Қызық қанат көбелек
D) Арманшыл гүлдер E) Орындалған арман
Гүлдердің армандауына себеп болған не?
A) Жел B) Жұлдыздар C) Қарағай D) Құмырсқа E) Көбелек
Құмырсқа мен гүлдердің диалогынан гүлдердің қандай қасиеті көрінеді?
A) Даукестігі B) Мақсатшылдығы C) Арманшылдығы
D) Қайрат-жігері E) Талапшылдығы
Құмырсқаның: «Қолдан келмейтін әрекеттің қамын жеп, босқа әуреленбей-ақ қойыңдар» деген сөздері қандай мақсатпен айтылған?
A) Қол ұшын беру үшін B) Көңілін көтеру үшін C) Босқа үміттендірмеу үшін
D) Қанаттандыру үшін E) Жігерлендіру үшін
Мәтіннің стилі
A) Публицистикалық B) Ауызекі сөйлеу C) Ғылыми D) Ресми іс қағаздар
E) Көркем әдебиет
Мәтін тақырыбына сәйкес мақал-мәтел
A) Жақсы сөз - жарым ырыс B) Шірік шірітеді, бұзық бүлдіреді
C) Арманның үлкен, кішісі болмайды D) Таң атпаймын десе, күн қоймайды
E) Жол мұраты – жету
мәтін
Атадан балаға мирас болып келе жатқан салт-дәстүрлеріміздің бірі - ср балаға айдар шаш және кекіл қою. Қазақ халқының салт-дәстүрінде адам шашын ерекше қастерлеген. Қазақта
«Айдарлы бала - айбарлы бала» деген сөз бар. Айдар шаш ер баланы тіл мен көзден сақтайтын көрінеді. Сондықтан да ата-ана баласы бір жасқа толғанда, оның қарын шашын алып, төбесіне бір өрімдей ғана шаш қалдырып, оны өсіріп, көзді маржан, қаратас тағып, өріп қоятын болған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады.
Салт-дәстүріміздің қайта жаңғырғаны шығар, қазір айдар қойған, кекіл таққан балаларды жиі көретін болдық. Төбесінде айдары бар балаларға үлкен кісілер ерекше назар аударып, көрген жерде қастарына шақырып, аты-жөнін сұрап, ықылас-баталарын беріп жатады. Жасының ұзақ, денінің сау болуын тілейді. Халық айдарлы балаға тіл-көз тимейді деп есептеген. Қойылған айдарды бала жеті жасқа немесе он үш жасқа келгенше тіл-көзді сұғынан сақтайды деп алғызбаған. Халық дәстүрінде балаға сұқтанған адамның көзі айдарға түсіп алдансын деген сеніммен қояды. Айдар қойған баланың шашын сүндетке отырғызғанда ғана алады деген ұғым бар. Тарихи деректерге сүйенсек, Кенесары Ханның інісі Наурызбай батырдың айдары болған. Қазақта Айдар деген адам есімі де бар.
Қазақтар тәрізді Тайланд халқы да балаларына айдар кояды. Олардың наным-сенімдсрі бойынша аурушаң балаға айдар қойса, ол тез сауығып кетеді. Тайландтықтар бала сырқатынан сауығып кеткен соң айдарды алып тастайды екен.
Мәтін мазмұны бойынша тайландтықтар баланың айдарын қай кезде алады?
A) Алғаш аңға шыққан кезде B) Бала сырқатынан айыққан кезде
C) Жеті жасқа толган кезде D) Мүшел жасқа келген кезде E) Үйленген кезе
Айдарға байланысты қазақтын наным-сенімінкөрсетіңіз
A) Бала дәулетті, бай адам болады B) Бала болашақта ғалымболады
C) Тіл мен көзден сақтайды D) Баланың дос-жарандары көп болады
E) Бала аурудан тез сауығып кетеді
Мәтін бойынша баланың айдарын қай кезде алады?
A) Қырқынан шығарған кезде B) Тілі шыққан кезде C) Сүндетке отырғызған кезде
D) Он жасқа толған кезде E) Тәй-тәй басқан кезде
Мәтін мазмұнына қатысы жоқ тұжырымды табыңыз
Айдар шашты ұл баламен қатар қыз балаға да қояды
Айдар қою бүгінгі күні қайта жаңғырған
Айдар қою дәстүрі басқа халықта да бар
A) Екінші мен үшінші B) Біріншісі мен екіншісі C) Тек екіншісі
306
D) Тек үшіншісі E) Тек біріншісі
17. Мәтінге байланысты дұрыс тұжырымдарды табыңыз
Айдар шаш қою - ежелгі салт-дәстүріміздің бірі.
Айдарлы балалар үлкендердің ерекше назарында.
Наурызбай батырдың айдары болған.
A) Біріншісі мен екіншісі B) Үшеуі де бұрыс C) Екіншісі мен үшіншісі
D) Біріншісі мен үшіншісі E) Үшеуі де дұрыс
Мәтінге атау беріңіз
A) Бүгінгі шаш үлгісі B) «Айдар» есімі туралы C) Тайландық «Айдар»
D) Айдар шаш E) Қарын шаш
Мәтін стилін анықтаңыз
A) Ауызекі сөйлеу B) Ресми C) Іс қағаздар D) Ғылыми E) Көркем әдебиет
Мәтін бойынша салт-дәстүріміздің жаңарған белгісі
Ұлттық киім киген балалар жиі кездеседі |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=25 | – Нұсқа - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Қауын - ыстыққа төзімді, жарықсүйгіш, шөлге шыдамды, біржылдық өсімдік. Қауын 25- 30°С температурада жақсы өседі. Қауынның кұрамында қант, А, Р, С дәрумендері, аскорбин қышқылдары, темірдің минералды түздары, калий, натрий және фруктоза, сахароза, глюкоза көміртектері бар. Дәрумендер мен қант құрамы бойынша қауын тіпті қарбыздан да асып кетеді. Жаздың ыстық күндері шөлді жақсы басады.
Қазақстанда қауынның 22 аудандастырылған түрі егіледі. Жемістері қайта өңделген күйде кеңінен қолданылады. Қауыннан бал, цукаттар, тосап, мармелад дайындайды. Оларды кептіреді және қақтайды. Қақталған қауындарды «қауынқақ» деп атайды, олар ұзақ уақыт бойы сақталады. Дәндерінен жоғары сапалы тағамдық май өндіреді.
Қауын дәнінен не дайындалады?
A) Қант түрлері B) Тәтті өнімдері C) Май өнімдері D) Түрлі дәрумендер
E) Қауынқақтар
Бірінші азатжолда не туралы айтылған?
A) Қауынды баптау туралы B) Қауынның адам денсаулығына пайдасы туралы
C) Қауынның түрлері туралы D) Қауынның адам денсаулығына зияны туралы
E) Қауыннан жасалатын тағамдар туралы
мәтін Отбасындағы ұл тәрбиесінде әке мен аталардың рөлі ерекше. Әке — отбасы мүшелерінің тірегі, асыраушысы, камқоршысы. Ата-бабаларымыз балалар тәрбиесіне үлкен мән берген. Әкенің мінез-құлқы, өзгелермен қарым- қатынасы, өнері, білімі - ұл баланың көз алдындағы үлгі-өнеге алатын нысаны. Қазақта біреудің баласы жақсы, өнегелі азамат болса: «Оның әкесі немесе атасы жақсы кісі еді, өнегелі жерден шыққан ғой», - деп мадақтайтыны сондықтан.
«Әкеге қарап ұл өседі, шешеге қарап қыз өседі», «Әке - бәйтерек, бала - жапырақ», «Ата - балаға сыншы» деген мақалдар осыны растайды.
Ертеректегі ұлттық тәрбие қазақ халқында нақышты деңгейде қалыптасқан, бала тәрбиесіне бүкіл ауылдың үлкендері, әсіресе қарттары араласқан. Үлкендер балаларының ерескел мінез- құлықтарын көрсе ұрсып, зекіп, тыйым салуға, ақыл айтуға құқылы болған. Осындай ұлттық тәрбие арқылы отбасында жақсы тәлім-тәрбие алған азамат ертеңгі кезде ұлттың тағдырын ойлайтыны анық.
Қазақ халқы бала тәрбиесіне, оның ішінде қыз баланын тәрбиесіне ерекше мән бергені баршамызға мәлім. Кез келген ата-ана қызының ертең барған жерінде тастай батып, судай
сіңіп кетуін, жақсы жар, әдепті келін, аяулы ана болуын армандайды.
307
4. Еліміздің болашағы бала тәрбиесінде отбасылық құндылықтарды, ұлттық тәлім-тәрбиені дұрыс насихаттау арқылы жүзеге асады.
3. Төменгі тұжырымдардың қайсысы дұрыс?
Жеке бала тәрбиесі ұлт болашағының жағдайына әсер етеді.
Қазақта өрескел мінез-құлық көрген қария тыйым салуға, ақыл айтуға құқылы болған.
Ұлттық тәрбие - отбасылық құндылықтардың бастауы.
A) Үшеуі де B) Екінші C) Бірінші мен үшіншісі D) Тек үшіншісі E) Бірінші
Мәтін бойынша қазақ халқының қыз баланы тәрбиелеудегі басты мақсаты
A) Қатарынан қалмауы B) Өскенде ата-анасын асырауға жәрдемдесуі
C) Қатарының алды, өжет болуы D) Болашақта жақсы келін, аяулы ана атануы
E) Басқа үйдің ұл-қыздарына үлгі болуы
Бірінші азатжолдағы негізгі ой
Отбасында ұл баланың тәрбиесінде әкенің орны
Отбасы мүшелері тең қарым-қатынаста болады
Отбасында ананың орны жоғары
Отбасында қыз баланы ерекше құрметтеген
Отбасында балаға барлық жағдай жасалады
Қыз бала тәрбиесіне қатысты пікір қай бөлімде сөз болады?
A) Үшінші B) Бірінші және екінші C) Бірінші D) Екінші E) Төртінші
мәтін Жаршының даусын күтіп тұрған, бастарына өңкей қызыл, көк, ақ шыт үшкілдеп байлаған балалар кекілдерін бунап, үкі таққан аттарын ойнақтатып шыға берді. Жеңіл ер-тоқымды жарау аттар әсем билеп: бір қырындап, ойқастап, ауыздықтарын қарш-қарш шайнап, енді бірі ортекеше орғып, кейбірі қайраңға шыққан балықша жондары жалт-жұлт етіп аласұрып, шыр көбелек айналып тулап, көкке шаншыла қарғып, ұзақ жарысты сезіп, қатты-қатты пысқырып, тұра қалып шегіншектеп, жер тарпып, өздеріне қадалған мың-мың көздің алдынан лек-легімен өте берді.
Мойнын соза қараған, аттарға ұмтыла түсіп, кейін ығысып тәртіпке келтірген аттылардың қамшысынан жасқанған жұрт шулап тұр.
Әне, Құлайкөк пен Топайкөк!
Әй, ана бір сүліктей қара кімдікі?
Ана қазмойын - біздің Көкдауыл!.. - дескен жұрт, астыңғы ерні салпиып, жай басып, марғау аяңдап, кекіліндегі тұмарға таққан медалі жарқырап топ арасында Құлагер өте бергенде гу етіп, орындарынан тұрып кетті.
Жаршының жағында тыным жоқ: «Бас бәйге - бір тайтұяқ алтын, боталы інген, тай, құлынымен бір үйір жылқы; екінші - бір атан түйе, он құлынды бие; үшінші - бір қоспақ, бес құлынды бие, он қой; төртінші - үш құлынды бие, бес қой; бесінші - бір кұлынды бие, күміс кесе... Бас бәйгеге ояздың медалі бар, екіншіге күміс сағат, үшіншіге күміс таяқ...»
Ақан бәйгеші балаларға біраз еріп, Мөңкені тоқтатып алды да:
Ал, қарағым, жолың болсын! Атқа шабудың әдісін білесің ғой. Дегенмен мына бәйгенің сұрқы бөлек. Байқа, Құлагерді тым қыспа, шаң қаптырып топ ортасына, ыққа түсе көрме, жел жағында отырғайсың. Түйетастан аса бере тақымды бір қысып, қарқындатып ал да, Көкөзекке бұрын түс. Ойлы-қырлы өзек ішінде атыңды сәл теже. Сүріндіріп алма. Одан шыға бере Құлагердің көзін бір сүртіп, қиқуды салып, басын еркін қоя берсең, ар жағын қанатымның өзі- ақ көрсетеді, - деп Құлагердің мойнынан құшақтады.
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
A) Түпкі айылдың батқанын. Иесі білмес, ат білер. B) Ер - намысының құлы.
C) Ер қанаты - ат. D) Ер атағын ел сақтар.
E) Ер сасқанда белгілі, Ат шапқанда белгілі.
Халықтың Кұлагерге деген ерекше құрметі нешінші азатжолда суреттелген?
A) Екінші B) Барлығында C) Бірінші D) Төртінші E) Үшінші
Барлық жүлдегерлерге ортақ қандай бағалы сыйлық тігілді?
A) Түйе B) Күміс C) Алтын D) Қой E) Жылқы
308
Мәтінде не туралы айтылған?
A) Аттарды сынау B) Балуан күресі C) Жаршылар сайысы
D) Ат баптаушылары E) Ат жарысы
Мәтіннің стилі қандай?
A) Ғылыми стиль B) Публицистикалық стиль C) Ауызекі сөйлеу стилі
D) Ресми іс-қағаздар стилі E) Көркем әдебиет стилі
Ақанның шабандоз балаға кеңесі қай азатжолда берілген?
A) Бірінші B) Төртінші C) Екінші D) Үшінші E) Бірінші жәнеекінші
мәтін
Қазақтың абыройын жер жаһанға көтерген Қажымұқан балуан Семей қаласында ел құрметіне бөленіп жүргенде, бір отырыста мынандай сұрақ қойылыпты:
Осы біздің қазақта дәл өзіңіздей кушті бар ма? Болды ма, кезіктіме? Сонда Қажекең:
Бар ғой, менен де күштілер болған. Балуан Шолақ ағамызды барлығың білесіңдер. Дәл осы қалада да бір мықтыға жолыққаным бар, - деп әңгімесін бастапты.
Осындағы бір азамат жалғыз өзімді қонаққа шақырды. Көбіне елге сыйлы азаматтар, әншілер мен өнерпаздар бірге ілесіп жүретін. Шақырғандар барлығымызды коса шақыратын да, отырыстың өзі көңілді, қызықты өтетін. Шақырған үйдін мол дастарқанының төрінде жалғыз мен. Үй иесі сөзге сараң, әлденеге алаңдаулы. Бір уақытта пар ат жеккен пәуеске сартылдата, қатты екпіндетіп келіп, есік алдына тоқтай қалды. Одан дембелше келген жігіт түсіп: «Ассалаумағалейкум!» деп сәлем бере кіріп келді. Бір тізерлеп отыра қалып, нан ауыз тиді де, маған қарап:
Қажы аға! Уақытым аз, асығыспын. Сізді қонаққа шақыра келдім. Осы қазір жүріңізші! - деп түрегелді. Атып тұрып, ере жөнелдім. Пәуескеге отырып, Ертіске келдік. Бір қайықшы қайығымен тосып тұр екен. Қайыққа отырдық. Содан өзен ортасындағы Түйемойнақ аралына алып келді. Аралда бір жігіт тайқазанға ет асып жатыр екен. Дастарқан жайып, тамақты түсіріп болған соң, мені әкелген жігіт қайықшы екеуі кетіп қалды.
Аралда әлгі жігіт екеуміз ғана. Тамақ ішіп болдық. Сонда ғана әлгі бауырдың шақырған себебін түсіндіргені.
Аға, арманым елдің даңқын көтерген сізді бір көру, қонақ етіп, құрмет көрсету еді. Енді сізден бір өтінішім, мені бір сынап көріңізші. Өйткені, өз күшімді сынайтын адамды жолықтыра алмай жүрмін, - дегені.
Қалай, күресіп пе? - деп сұрадым.
Иә.
Аралда екеумізден басқа ешкім жоқ болса да, ағаштардың арасындағы тасалау жердегі алаңқайға ертіп барып:
Жол сіздікі, жасыңыз үлкен, - деп аяғын алшақтау қойып тұра қалды.
Әлгіні олай-бұлай итерем, тартам. Тартып тұрып, итеріп қалам. Итеріп тұрып, тартып қалам. Тамырын тереңге жіберген емен секілді, былқ етпейді. Тұрған орнынан қозталта алмай-ақ қойдым, қақитан мойны да иілмейді.
Ал енді өзің көр, - деп кезекті бердім. Сол-ақ екен ол бір қолымен иығымнан қапсыра ұстады да, шыр айналдырып, дедектете жөнелді. Бір уақытта екінші қолымен қоса ұстады да, жерден көтере айналдырды. Дүниежүзінің қаншама мықтыларымен күрессем де, еш уақытта мұндай күйге түспеген едім. Әлгі жігіттің қолында орамалдай желпілдеп, айнала ұшып жүрмін. Бір уақытта тік көтеріп алды да, жерге екі аятыммен дік еткізіп қоя қойды. Сосын басын иіп, тізесін бүгіп, еңкейе тағзым етіп:
Кешіріңіз, аға, жауырыныңыз жерге тимесін! - деді.
Күші асып тұр, тағы аға деп сыйлап, жықпай тұр. Басын иіп тұр. Ешкімді маңайына жолатпағаны да менің абырой-даңқыма сызат түспесін деген сақтығы екен.
Мен қазақ болып туғаныма, үлкенді сыйлаған әдет-ғұрпыма, оны білетін інілер барына қуанып, жүрегім елжіреп, иілген басын көтеріп, құшақтап алдым. Көзімнен жас та шығып кетті. Осындай ініні көтеріп, бағын ашсам, армансыз болатындаймын.
Жүр, бауырым, менімен бірге. Дүниежүзінде саған тең келер ешкім жоқ. Өзім аралатам, үнемі
жаныңда болам. Дүниежүзінің балуандарын енді сен жығасың. Жүр, менімен бірге! - дедім. Сөзіме, көніліме риза болып тұр, бірақ басын шайқайды. Өмір бойы көре алмай жүрген туысын тапқандай, елжіреп ағалай береді.
Жігіттің Қажымұқанды қонаққа шақыруының басты себебі неде?
A) Қажымұқанды жығып, даңққа бөлену B) Күшін Қажымұқанға сынату
C) Жора-жолдастарымен таныстыру D) Дәм татқызып, әнін тыңдату
E) Үй ішін балуанмен таныстыру
Түйемойнақ аралында неліктен Қажымұқанның жамбасы жерге тимеді?
Қажымұқанның күші басым болғандықтан
A) Барлығы дұрыс B) Екіншісі мен үшіншісі дұрыс
C) Біріншісі мен екіншісі дұрыс D) Барлығы бұрыс
E) Біріншісі мен үшіншісі дұрыс
Мәтіннің стилі қандай?
A) Ауызекі сөйлеу стилі B) Публицистикалық стиль C) Көркем әдебиет стилі
D) Ғылыми стиль E) Ресми іс-қағаздар стилі
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
A) Күш атасын танымас. B) Ер айтқанынан қайтпас. C) Батыр жарасыз болмас.
D) Шешінген судан тайынбас. E) Тәуекел тау жығады
Әңгіме соңында Қажымұқан қандай көңіл күйде болды?
A) Күмәнданды B) Басу айтты C) Ренжіді D) Толқыды E) Сабыр етті
Күресте кім жеңіске жетті?
A) Қажымұқан B) Қайықшы жігіт C) Тең түсті D) Балуан Шолақ
E) Бейтаныс жігіт
Мәтін мазмұнынан жігіттің қандай қасиеті көрінеді?
A) Шешендігі B) Кішіге мейірімділігі C) Үлкенді сыйлауы
D) Барға қанағатшылдығы E) Атаққұмарлығы
Автордың мәтінді жазудағы мақсаты қандай?
Қазақ халқының қонақ күту дәстүрін насихаттау
Қазақ халқының үлкенді құрмет тұтатын салт-дәстүрін дәріптеу
Балуандардың дүниежүзілік күреске жету жолын көрсету |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=26 | -нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2320-нұсқа 1-мәтін
Қазақ халкының салт-дәстүрі бойынша азаматтың үш жұрты болады. Олар өз жұрты, нағашы жұрты және қайын жұрты. Бұл үшеуі де жанашыр, сүйеніш болып саналады. Осы үш жұртқа қатысты айтылатын туыстық қатынас «ағайын», «туыс», «ілік», «жамағайын», «жекжат»,
«жұражат», «кұдандалы» деп аталады. Қазақтар үш жүзге, тайпаларға, руларға бөлінгенімен, бірін-бірі бөтен санамайды. «Қарға тамырлы қазақпыз», - деп, аты-жөнін сұрастырып отыру дәстүрге айналған.
Ата - әкенің әкесі, оны ел-жұрт «ақсақал» деп кұрметтейді. Мұндай кісілер төрден орын алады, оларға әрқашан құрмет көрсетіледі. Оның жолын кесіп өтуге болмайды. «Ауылыңда қартың болса, жазып қойған хатпен тең» дегендей, ата - ел ұйтқысы, батагөйі, ақылшысы болып есептеледі. Жастар атадан бата алуға тиіс. «Аталы ел - баталы» деген мақал бар. Атаның айтқаны кейінгілерге заң.
Бір отбасындағы туыстық атау
«Ағайын»
«Жамағайын»
«Құдандалы»
«Жекжат»
«Ілік»
Жігіттің шыққан тегіне байланысты атау
Нағашы жұрты
Жұрағат
Қайын жұрты
Жекжат
Өз жұрты
2-мәтін
Әйгілі жазушы Г.Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі - шабытымның үш кайнар бұлағы»,
деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп әбден айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге қабілетті адамдарды «Полиглот» деп атайды.
Орыс жазушысы А.П.Чеховтың «Бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар, көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:
Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.
Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жакын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.
Ең бастысы - қорыкпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.
Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. Өйткені ол - шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.
Олай болса, достар, полиглот болғыларың келсе, тек алға ұмтылыңдар! Антик
философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!
«Полиглот» деп кімдерді айтамыз?
Жазушылық қабілеті бар адамдарды
Өлең оқу мәнері жақсы адамдарды
Он шақты тіл меңгергендерді
Екі тілді меңгерген адамдарды
Музыкалық қабілеті жоғары адамдарды
Қандай мақал-мәтел берілген мәтіннің мазмұнын ашып тұр?
Тілі тәтті жая жейді, тілі қатты таяқ жейді.
Тіл қаруы - сөз, сөз қаруы - ой.
Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады.
Басқа пәле - тілден.
Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл.
Бірінші кеңеске сәйкес тіл үйренуге негіз болатын басты әрекет
Тілдердің ұқсастығы
Музыка тыңдау
Қоркынышты жеңе білу
Адамның жеке қабілеті
Күн сайынғы жаттығу
Мәтін бойынша адамның есту қабілетін қалай арттыруға болады?
Ән шырқау арқылы
Әуезді саз тыңдау арқылы
Әдемі сөйлеу арқылы
мәтін
Музыка жазу арқылы
Көп әңгімелесу арқылы
Пілдер - ежелгі тұмсықтылар тобынан біздің заманымызға жеткен жалғыз жануар. Бұрын олардың түрі 40-қа жеткен болса, бүгінде үш қана түрі бар: Саванналық африка пілдері, африкалык орман пілдері және азиялық пілдер. Пілдің дене тұрқы - 6-8 метр, салмағы 9 тоннадай болады. Олар 70-80 жыл өмір сүреді. Негізгі ерекшелігі - үстіңгі ерніне жалғасқан ұзын ет тұмсығы (хобот). Олар мұны адамдардың қолындай пайдаланады. Сол арқылы заттың иісін біледі, сезеді және орап ұстайды. Піл тұмсығы бір мезгілде 7,5 литр суды ұстап тұра алады. Пілдердің көздері жақсы көрмейді, есесіне олар ешбір жаратылыс сезбейтін иісті сезіп қояды. Оның тұмсығында 40 мыңнан астам рецептор бар. Пілдің кейбір тұстарындағы тері қалыңдығы - 4-5 сантиметр болады.
Пілдер мұңаяды, уайымдайды, сағынады, ағайындарына көмектеседі, музыкамен айналысады, сурет салады. Өздерінің дене көлеміне қарамастан олар епті және тез қозғалғыш келеді және олардың тепе-теңдік сақтау кызметі жақсы дамыған. Басқа ірі сүтқоректілер секілді пілдер ыстықка қарағанда салқын жерді жақсы көтереді. Күннің ең ыстық уақытын көлеңкеде өткізіп, денесін салқындату мен жылу алмасуды жақсарту үшін үздіксіз құлақтарын қағады. Олар суға шомылып, өздерінің үстеріне су құйып, батпақ пен шаңда аунағанды ұнатады. Бұл әрекеттер терілерінің құрғап кетуінен, күнге күюден және шыбын-шіркейдің шағуынан қорғайды.
Пілдер — отбасылық өмірді қадір тұтатын жануарлар. Олардың аналықтары әркашан отбасымен бірге өмір сүреді, өлгенде немесе адамдар ұстап алғанда ғана бөлінуі мүмкін. Олар топ-тобымен жүреді. Топтағы пілдер саны 6 мен 12-нің аралығында болады. Ал аталық пілдер 12 жасқа таяғанда отбасынан бөлініп шығады. Дүниеге жаңадан келген пілдің баласы аяққа тік тұра алады. Салмағы 120 кг-ға жуық болады. Туғанда көзі соқыр болатындықтан, анасының тұмсығына арқа сүйейді. Жаңа туған пілдің өмір сүруге қабілеті болмағандықтан, анасы мен олардың тәжірибелі мүшелері оны үйрете бастайды. Анасы оған бірнеше күтуші таңдап, өзі сүтін көбейту үшін азық жинауға кетеді. Пілдер күніне 100 литр су ішіп, 300 кг шөп жей алады. Пілдер тәулігіне 3 сағат шамасында ғана ұйықтайды. Жалпы олардың өмірінің басым бөлігі тамақ іздеуге кетеді. Яғни, бір тәуліктің 20 сағатын осыған арнайды.
Пілдер - Африка мен Азияның қалың ормандарында және ашык өлкелерінде мекендейді. Азия пілдерінін мекендейтін аймағы: Оңтүстік және Солтүстік-Шығыс Үндістан, Шри-Ланка, Непал, Бутан, Бангладеш, Мьянма, Тайланд, Лаос, Камбоджа, Вьетнам, Оңтүстік-Батыс Қытай, Малайзия, Индонезия және Бурней аймақтары.
Пілдердің қай мүшесі ең көп кызмет атқарады?
Аяғы
Тұмсығы
Көзі
Құлағы
Басы
Мәтін мазмұны бойынша пілдер неліктен құлақтарын қағады?
Күнге күймес үшін
Шыбын-шіркейден қорғану үшін
Денесіне батпақ шашу үшін
Суықтан қорғану үшін
Жылу алмасуды реттеу үшін
Жаңа туған пілге қатысты дұрыс мәліметтер
Аяғына тік тұра алмайды
Салмағы 120 келіге жуық болады
Туғанда көзі соқыр болады
Бірінші мен үшінші дұрыс
Бірінші мен екінші дұрыс
Екінші мен үшінші дұрыс
Үшеуі де бұрыс
Үшеуі де дұрыс
Мәтін бойынша пілдерге қатысты дұрыс нұсқа.
Тепе-теңсіз алыптар
Азиялық алыптар
Еуропалық алыптар
Африкалык епсіздер
Сахаралык епсіздер
Пілдер 1 тәуліктің қанша уақытын ұйқыға арнайды?
Төрттен бірін.
Екіден бірін.
Үштен бірін.
Пілдердің қай мүшесі нашар дамыған?
Есту мүшесі
Дәм тату мүшесі
Көру мүшесі
Алтыдан бірін.
Сегізден бірін.
Қозғалыс мүшесі
Сезу мүшесі
мәтін
Атадан балаға мирас болып келе жатқан салт-дәстүрлеріміздің бірі - ер балаға айдар шаш және кекіл қою. Қазақ халкының салт-дәстүрінде адам шашын ерекше қастерлеген. Қазақта
«Айдарлы бала - айбарлы бала» деген сөз бар. Айдар шаш ер баланы тіл мен көзден сақтайтын көрінеді. Сондықтан да ата-ана баласы бір жасқа толғанда, оның қарын шашын алып, төбесіне бір өрімдей ғана шаш қалдырып, оны өсіріп, көзді маржан, қаратас тағып, өріп қоятын болған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады.
Салт-дәстүріміздің қайта жаңғырғаны шығар, қазір айдар қойған, кекіл таққан балаларды жиі көретін болдық. Төбесінде айдары бар балаларға үлкен кісілер ерекше назар аударып, көрген жерде қастарына шақырып, аты-жөнін сұрап, ықылас-баталарын беріп жатады. Жасының ұзақ, денінің сау болуын тілейді. Халық айдарлы балаға тіл-көз тимейді деп есептеген. Қойылған айдарды бала жеті жасқа немесе он үш жаска келгенше тіл-көздің сұғынан сақтайды деп алғызбаған. Халық дәстүрінде балаға сұқтанған адамның көзі айдарға түсіп алдансын деген сеніммен қояды. Айдар қойған баланың шашын сүндетке отырғызғанда ғана алады деген ұғым бар. Тарихи деректерге сүйенсек, Кенесары Ханның інісі Наурызбай батырдың айдары болған. Қазақта Айдар деген адам есімі де бар.
Қазақтар тәрізді Тайланд халқы да балаларына айдар қояды. Олардың наным-сенімдері
бойынша аурушаң балаға айдар қойса, ол тез сауығып кетеді. Тайландтықтар бала сырқатынан сауығып кеткен соң айдарды алып тастайды екен.
Айдарға байланысты қазақтың наным-сенімін көрсетіңіз
Бала болашақта ғалым болады
Бала дәулетті, бай адам болады
Бала аурудан тез сауығып кетеді
Тіл мен көзден сақтайды
Баланың дос-жарандары көп болады
Мәтін бойынша баланың айдарын қай кезде алады?
Тілі шыққан кезде
Қырқынан шығарған кезде
Сүндетке отырғызған кезде
Он жасқа толған кезде
Тәй-тәй басқан кезде
Мәтін мазмұны бойынша тайландтықтар баланың айдарын қай кезде алады?
Үйленген кезде
Алғаш аңыға шыққан кезде
Мүшел жасқа келген кезде
Жеті жасқа толған кезде
Бала сырқатынан айыққан кезде
Мәтінге байланысты дұрыс тұжырымдарды табыңыз
Айдар шаш қою - ежелгі салт-дәстүріміздің бірі.
Айдарлы балалар үлкендердің ерекше назарында.
Наурызбай батырдың айдары болған.
Біріншісі мен үшіншісі
Үшеуі де бұрыс
Үшеуі де дұрыс
Мәтінге атау беріңіз
«Айдар» есімі туралы
Қарын шаш
Бүгінгі шаш үлгісі
Біріншісі мен екіншісі
Екіншісі мен үшіншісі
Тайландтық «Айдар»
Айдар шаш
Мәтін мазмұнына қатысы жоқ тұжырымды табыңыз
Айдар шашты ұл баламен қатар қыз балаға да қояды.
Айдар қою бүгінгі күні қайта жаңғырған.
Айдар қою дәстүрі басқа халықта да бар.
Тек біріншісі,
Біріншісі мен екіншісі
Екінші мен үшінші
Мәтін стилін анықтаңыз
Ауызекі сѳйлеу
Fылыми
Ic-қағаздар
Кѳркем әдебиет
Ресми
Тек екіншісі
Тек үшіншісі
Мәтін бойынша салт-дәстүріміздің жаңарған белгісі
Айдар, кекіл қойған балалар жиі кездеседі
Бұрымды қыздар жиі кездеседі
Ұлттық киім киген балалар жиі кездеседі
Шашына үкі тақкан кыздар жиі кездеседі
Батыстық үлгідегі шаш үлгісі жиі кездеседі
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=27 | нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2321 нұсқа 1-мәтін
Жер шарында теректің жүзден астам түрі бар. Біздің елімізде теректін отыз шақты түрі кездеседі. Қазақстан жерінде ақ терек, көк терек, қара терек, мырза терек сияқты түрлері өсіріледі.
Терек өте тез өседі. Оның биіктігі елу метрге дейін жетеді. Мұндай әсем де ірі ағаш көше бойына, аулаға, су қоймаларының жағалауына отырғызылады. Қалалар мен ауылдарды көгалдандыруға, егіс алқабын қорғауға пайдаланылады.
Теректің бір артықшылығы - көп күтім тілемейді. Оны көшеттерден көбейтуге болады. Теректің кейбір түрлері жүз жиырма, жүз елу жыл өседі. Терек ағашы жұмсақ болады. Одан сіріңке, қағаз, түрлі бұйымдар жасалады. Теректі құрылыста да кеңінен пайдаланады.
313
Мәтін тақырыбын анықтаңыз.
Ағаш өнімдері
Қазақстанда өсетін ағаштар
Ағаш түрлері
Ағаштың пайдасы
Терек ағашы
Тұжырымдардың дұрысы:
Терек баяу өседі.
Терек көп күтім тілемейді,
Терек катты ағашқа жатады.
Екінші мен үшінші
Үшеуі де
Тек бірінші
Тек екінші
Бірінші мен екінші
мәтін
Ерте көктем шығысымен-ақ әкем қыс бойы көміліп жатқан жүзім бұтақтарын ашып, оны ағаштан иіп жасалған арнайы белдеулерге асып қоятын. Бұл өте күрделі, нәзік жұмыс. Қысымен жер астында жаткан жүзім бұтақтары кейде топырақ астында жатып-ақ бармақтай- бармақтай бүртік шығарып қалады. Оны абайсызда жұлып түсіруге болмайды. Әкем топырак астында көзге көрінбей жатқан адам саусактары секілді жүзім бұтақтарының қай тұста, қалай жатқанын алақанымен сипалап білетін. Сол себепті көктемдегі жүзім ашу ісіне өзінен басқа тірі пендені жолатпайтын. Мұндайда әкем жүзімнің әр бұтағын қолымен сипалап, «Ә, оянып қалдың ба, жарайды, сен де жарық дүниеге шыға ғой», - деп өзінен-өзі күбірлеп сөйлеп жүретін.
Әкем үш гектардай жерді алып жатқан жеміс бағындағы алма, өрік, шабдалы, тағы басқа мыңдаған түп ағаштардың әрбіреуінің қай жерде, қалай тұрғанын, неше жаста екенін, өткен жылы неше бұтағы кесілгенін, қанша жеміс бергенін, биыл қайсысына күтім қажеттігін жатқа білетін. Сол себепті ол бақты аралап жүрмей-ақ өзі көздеген жеміс ағашын бірден тауып, оның артық бұтақтарын кесіп, құрт түскен жапырақтарына дәрі сеуіп жүретін.
Автордың бағбанға қатысы қандай?
Інісі
Ағасы
Бүл кімге/неге айтылған сөз?
Шөбересі
Баласы
Немересі
«Ә, оянып қалдың ба, жарайды, сен де жарық дүниеге шыға ғой».
Жүзімге
Алмаға
Мәтінде не туралы айтылған?
Әкенің бақты күту шеберлігі
Бау-бақшаны баптау сыры
Әкеге
Балаға
Өрікке
Бақтағы жемістердің өнімінің көптігі.
Біріншісі мен үшіншісі дұрыс
Екіншісі мен үшіншісі дұрыс
Барлығы бұрыс
Біріншісі мен екіншісі дұрыс
Барлығы дұрыс
Мәтінді жазудағы автордын басты ойы
Жүзім түрлерін жарнамалау
Жеміс ағаштарының түрлерін жарнамалау
Әкесі туралы естелік
Жеміс бағының күтімі бойынша кеңес
Жеміс бағының пайдасы туралы айту
мәтін
Біздің ауыл Іле өзенінің арнасына жақын орналасқан. Мұнда қыс қытымыр болғанымен, жазы жайсаң. Әр үйдің ауласында бау-бақшасы бар. Онда алуан жеміс ағаштары: алма, өрік, жиде өсіріледі. Әсіресе бағбан Алмабай атайдың бағы өте көрікті, ағашы қалың, көлеңкесі қою болғандыктан, күннің көзі өтпейді. Шие ағаштары мен қарақаттарының арасынан жол тауып
өтудің өзі бір тауқымет.
Жердің беті жасыл желекке бөленгенде, мұндағы бауларды бұлбұл мекендейді де, түнге қарай тыным таппай құбылта сайрайды. Ауыл бұлбұл әніне ұйып қалады. Тындаған сайын тыңдағың келеді.
Өз ауласындағы бақтың арасынан бұлбұл әнін естіген Есен бұталарды аралап, оны ұстап алмақ болып іздей бастады. Сыбдырдан шошынған бұлбұл сайрауын тыя қойды. Ештеңе таба алмаған Есеннің ұзағаны сол еді, бұлбұл қайта сайрап қоя берді. Есен тағы да бұталарды аралап әуреге түсті. Бұлбұл да тым-тырыс.
Есен бірнеше күн тосты. Ешбір дыбыс естілмеді. Мұнысы несі? Басқа бақтардын бәрінде бұлбұл сайрап тұр. Тағаты таусылған Есен жолдасы Сәлімге барды. Сәлім - Алмабай атайдың немересі. Бақшаның ішіндегі бүлдіргенді суарып жүр екен. Есен бакқа кіре бергенде, жап- жақын жерден бұлбұлдың сызылған әні естілді.
Есен айқайлап жіберді:
Әне, бұлбұл!
Айқайлама, - деді Сәлім бәсең дауыспен. Есеннен сабыр кеткен.
Жүр, ұстап алайықшы!...
Жоқ, болмайды...
Неге?
Ұстағанды бұлбұл ұнатпайды, тұтқындықты азап көреді. Ән салмай қояды. Бұлбұл еркін жүруге тиіс. Өзіне нұқсан келтірмейтін, ешкім қорқытып, үркітпейтін кең, тыныш жерде ғана қамсыз өмір сүреді. Еркін сайрайды.
Есен ойланып қалды: «Бақшамнан мен үркіткен бұлбұл осында қоныстанды ма екен ?...» Бұлбұл тынымсыз сайрайды. Өзін мәпелеп, қорғаған балаға алғысын жаудырып тұрған секілді.
Неліктен Сәлім Есеннің айқайламауын өтінді?
Жұмысына бөгет жасады
Бұлбұлдарды шошытқысы келмеді
Есенмен дос болғысы келмеді
Атасын оятқысы келмеді
Бұлбұлдар әнін естігісі келді
Есенге қандай қасиет жетіспейді?
Алғырлық
Сабырлылық
Пысықтық
Сыпайылық
Өткірлік
Мәтін мазмұнына сәйкес әнші құс нені ұнатады?
Таулы аймақты
Шулы аймакты
Бостандықты
Есен неге ойланып қалды?
Қателігін түсінгендіктен
Бұлбұлға ұя салуды жоспарлағандықтан
Сәлімге ренжігендіктен
Бұлбұлға ренжігендіктен
Асыраған бұлбүлдарын қимағандыктан
Мәтіндегі негізгі ой берілген нұсқалар 1 .Құстар әнін тыңдау.
Құстарға қамқор болу.
Құстар тыныштығын сақтау.
Екіншісі мен үшіншісі
Біріншісі мен екіншісі
Біріншісі мен үшіншісі
Қараңғылыкты
Жазық даланы
Барлығы бұрыс
Барлығы дұрыс
Есеннің ауласындағы бұлбұлдар неге сайрамады?
Тыныштығы бұзылғандықтан
Басқа құс болмағандықтан
Маңайындағы құстар сайрамағандықтан
Есенді ұнатпағандықтан
Ағаштары аз болғандықтан
мәтін
Қазақтың абыройын жер жаһанға көтерген Қажымұқан балуан Семей қаласында ел құрметіне бөленіп жүргенде, бір отырыста мынандай сұрақ қойылыпты:
Осы біздің қазақта дәл өзіңіздей күшті бар ма? Болды ма, кезікті ме?
Сонда Қажекең:
Бар ғой, менен де күштілер болған. Балуан Шолақ ағамызды барлығың білесіңдер. Дәл осы қалада да бір мықтыға жолыққаным бар, - деп әңгімесін бастапты.
Осындағы бір азамат жалғыз өзімді қонаққа шақырды. Көбіне елге сыйлы азаматтар, әншілер мен өнерпаздар бірге ілесіп жүретін. Шақырғандар барлығымызды қоса шақыратын да, отырыстьң өзі көңілді, қызықты өтетін. Шақырған үйдің мол дастарқанының төрінде жалғыз мен. Үй иесі сөзге сараң, әлденеге алаңдаулы. Бір уақытта пар ат жеккен пәуеске сартылдата, қатты екпіндетіп келіп, есік алдына тоқтай қалды. Одан дембелше келген жігіт түсіп: «Ассалаумағалейкум!» деп сәлем бере кіріп келді. Бір тізерлеп отыра қалып, нан ауыз тиді де, маған карап:
Қажы ага! Уақытым аз, асығыспын. Сізді қонаққа шақыра келдім. Осы қазір жүріңізші! - деп түрегелді. Атып тұрып, ере жөнелдім. Пәуескеге отырып, Ертіске келдік. Бір қайықшы қайығымен тосып тұр екен. Қайықка отырдық. Содан өзен ортасындағы Түйемойнақ аралына алып келді. Аралда бір жігіт тайқазанға ет асып жатыр екен. Дастарқан жайып, тамақты түсіріп болған соң мені әкелген жігіт қайықшы екеуі кетіп өалды.
Аралда әлгі жігіт екеуміз ғана. Тамақ ішіп болдық. Сонда ғана әлгі бауырдың шақырған себебін түсіндіргені.
Аға, арманым елдің даңқын көтерген сізді бір көру, қонақ етіп, құрмет көрсету еді. Енді сізден бір өтінішім, мені бір сынап көріңізші. Өйткені, өз күшімді сынайтын адамды жолықтыра алмай жүрмін, - дегені.
Қалай, күресіп пе? - деп сұрадым.
Иә.
Аралда екеумізден басқа ешкім жоқ болса да, ағаштардың арасындағы тасалау жердегі алаңкайға ертіп барып:
Жол сіздікі, жасыңыз үлкен, - деп аяғын алшақтау қойып тұра қалды.
Әлгіні олай-бұлай итерем, тартам. Тартып тұрып, итеріп қалам. Итеріп
тұрып, тартып қалам. Тамырын тереңге жіберген емен секілді, былқ етпейді. Тұрған орнынан қозғалта алмай-ақ койдым, қақиған мойны да иілмейді.
Ал енді өзің көр, - деп кезекті бердім. Сол-ақ екен ол бір қолымен иығымнан қапсыра ұстады да, шыр айналдырып, дедектете жөнелді. Бір уақытта екінші қолымен қоса ұстады да, жерден көтере айналдырды. Дүниежүзінің қаншама мықтыларымен күрессем де, еш уақытта мұндай күйге түспеген едім. Әлгі жігіттің қолында орамалдай желпілдеп, айнала ұшып жүрмін. Бір уақытта тік көтеріп алды да, жерге екі аяғыммен дік еткізіп қоя койды. Сосын басын иіп, тізесін бүгіп, еңкейе тағзым етіп Кешіріңіз, аға, жауырыныңыз жерге тимесін! - деді.
Күші асып тұр, тағы аға деп сыйлап, жықпай тұр. Басын иіп тұр. Ешкімді маңайына жолатпағаны да менің абырой-даңқыма сызат түспесін деген сақтығы
екен.
Мен қазақ болып туғаныма, үлкенді сыйлаған әдет-ғұрпыма, оны білетін інілер барына қуанып, жүрегім елжіреп, иілген басын көтеріп, құшақтап алдым. Көзімнен жас та шығып кетті. Осындай ініні көтеріп, бағын ашсам, армансыз болатындаймын.
Жүр, бауырым, менімен бірге. Дүниежүзінде саған тең келер ешкім жоқ. Өзім аралатам, үнемі жаныңда болам. Дүниежүзінің балуандарын енді сен жығасың. Жүр, менімен бірге! - дедім. Сөзіме, көңіліме риза болып тұр, бірақ басын шайқайды. Өмір бойы көре алмай жүрген туысын тапқандай, елжіреп ағалай береді.
Әңгіме соңында Қажымұқан кандай көңіл күйде болды?
Сабыр етті
Басу айтты
Күресте кім жеңіске жетті?
Бейтаныс жігіт
Балуан Шолақ
Мәтіннің стилі кандай?
Ренжіді
Толқыды
Қажымұқан
Қайықшы жігіт
Күмәнданды
E) Тең түсті
Ауызекі сөйлеу стилі
Ғылыми стиль
Көркем әдебиет стилі
Ресми іс-қағаздар стилі
Публицистикалык стиль
Мәтін мазмұнынан жігіттің қандай қасиеті көрінеді?
Атаққұмарлығы
Кішіге мейірімділігі
Үлкенді сыйлауы
Автордың мәтінді жазудағы мақсаты қандай?
Шешендігі
Барға қанағатшылдығы
Қазақ халқының қонақ күту дәстүрін насихаттау
Қазақ еліндегі ұлттық спорт түрлерін мақтан ету
Қазақ халкының үлкенді құрмет тұтатын салт-дәстүрін дәріптеу
Қазақ еліндегі ұлттық спорт түрлерін мақтан ету
Балуандардың дүниежүзілік күреске жету жолын көрсету
: Жігіттің Қажымұқанды қонаққа шақыруының басты себебі неде?
Жора-жолдастарымен таныстыру
Қажымұқанды жығып, даңққа бөлену
Дәм таткызып, әнін тыңдату
Күшін Қажымұқанға сынату
Үй ішін балуанмен таныстыру
Түйемойнақ аралында неліктен Қажымұканның жамбасы жерге тимеді?
Қажымұқанның күші басым болғандықтан
Қажымұқанды сыйлағандықтан
Қажымұканның абырой-данқына сызат түсіргісі келмегендіктен
Біріншісі мен екіншісі дұрыс
Барлығы бұрыс
Екіншісі мен үшіншісі дұрыс
20. Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
Күш атасын танымас.
Ep айтқанынан қайтпас.
Батыр жарасыз болмас.
Тәуекел тау жығады.
Шешінген судан тайынбас
Барлығы дұрыс
Біріншісі мен үшіншісі дұрыс
| |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=28 | -нұсқа
1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Екі дос бір егістікте жұмыс істейтін. Бірі үйленген, 3 баласы бар. Екіншісі - бойдақ. Күн батқанға дейін жүмыс істеп, достар тапқан өнімді тепе-тең етіп екіге бөліп алатын. Күннін бірінде бойдақ болғаны ішінен: «Өнімді және шыққан пайданы тепе-тең бөлгеніміз дұрыс болмады», - деп ойлайды. «Мен жалғыз тұрамын, сондықтан да айтарлықтай көп қажеттілігім де жоқ». Осындай ойымен түн сайын үйінен шығып, бір қап өнімді жасырын түрде досының үйінің алдындағы қорасына апарып тұратын болады. Досы да ішінен: «Өнім мен пайданы
бірдей бөлгеніміз дұрыс емес, мен үйленгенмін, жұбайым мен балаларым бар - қартайғанымда олар маған қарайтын болады. Досымның болса ешкімі жоқ, қартайған кезінде оған қарайтын адам болмайды», - дейді. Осылайша бұл досы да түн жамылып үйден шығып досының қорасына бір қап өнім апаратын болады. Осыған қарамастан екі қорадағы қаптар саны неліктен еш азаймағанын екі дос та түсінбей жүреді. Бір түні жасырын түрде бір-бірінің
қорасына қап тасып жатқанда, бір-біріне соғылысып қалады. Сонда ғана болған жағдайды түсінеді. Қаптарды жерге қоя салып достардың бір-біріне деген адал ниеті мен достығы алдында көз жастарын тыя алмады. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=28#Түйеқұс_қандай_жерді_мекендейді | -нұсқа
1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Екі дос бір егістікте жұмыс істейтін. Бірі үйленген, 3 баласы бар. Екіншісі - бойдақ. Күн батқанға дейін жүмыс істеп, достар тапқан өнімді тепе-тең етіп екіге бөліп алатын. Күннін бірінде бойдақ болғаны ішінен: «Өнімді және шыққан пайданы тепе-тең бөлгеніміз дұрыс болмады», - деп ойлайды. «Мен жалғыз тұрамын, сондықтан да айтарлықтай көп қажеттілігім де жоқ». Осындай ойымен түн сайын үйінен шығып, бір қап өнімді жасырын түрде досының үйінің алдындағы қорасына апарып тұратын болады. Досы да ішінен: «Өнім мен пайданы
бірдей бөлгеніміз дұрыс емес, мен үйленгенмін, жұбайым мен балаларым бар - қартайғанымда олар маған қарайтын болады. Досымның болса ешкімі жоқ, қартайған кезінде оған қарайтын адам болмайды», - дейді. Осылайша бұл досы да түн жамылып үйден шығып досының қорасына бір қап өнім апаратын болады. Осыған қарамастан екі қорадағы қаптар саны неліктен еш азаймағанын екі дос та түсінбей жүреді. Бір түні жасырын түрде бір-бірінің
қорасына қап тасып жатқанда, бір-біріне соғылысып қалады. Сонда ғана болған жағдайды түсінеді. Қаптарды жерге қоя салып достардың бір-біріне деген адал ниеті мен достығы алдында көз жастарын тыя алмады. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=28#Түйеқұстың_басқа_құстардан_ерекшелігі | -нұсқа
1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Екі дос бір егістікте жұмыс істейтін. Бірі үйленген, 3 баласы бар. Екіншісі - бойдақ. Күн батқанға дейін жүмыс істеп, достар тапқан өнімді тепе-тең етіп екіге бөліп алатын. Күннін бірінде бойдақ болғаны ішінен: «Өнімді және шыққан пайданы тепе-тең бөлгеніміз дұрыс болмады», - деп ойлайды. «Мен жалғыз тұрамын, сондықтан да айтарлықтай көп қажеттілігім де жоқ». Осындай ойымен түн сайын үйінен шығып, бір қап өнімді жасырын түрде досының үйінің алдындағы қорасына апарып тұратын болады. Досы да ішінен: «Өнім мен пайданы
бірдей бөлгеніміз дұрыс емес, мен үйленгенмін, жұбайым мен балаларым бар - қартайғанымда олар маған қарайтын болады. Досымның болса ешкімі жоқ, қартайған кезінде оған қарайтын адам болмайды», - дейді. Осылайша бұл досы да түн жамылып үйден шығып досының қорасына бір қап өнім апаратын болады. Осыған қарамастан екі қорадағы қаптар саны неліктен еш азаймағанын екі дос та түсінбей жүреді. Бір түні жасырын түрде бір-бірінің
қорасына қап тасып жатқанда, бір-біріне соғылысып қалады. Сонда ғана болған жағдайды түсінеді. Қаптарды жерге қоя салып достардың бір-біріне деген адал ниеті мен достығы алдында көз жастарын тыя алмады. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=29#4._Мәтін_мазмұнына_қай_мақал_сәйкес_келеді | Екі дос неліктен өнімді бір-бірінің үйіне | Tay етегі. Жалпақ аңғардың теріскей беті сірескен қалың қарағай. Күнгей беті тақырлау. Өрге тырмысып, жотаның төбесіне қарай өрмелеген, таспадай тартылған жалғыз аяқ жолдың жағасында бармақтай-бармактай шілтиген кішкене көкшіл гүлдер өсіп тұр. Әлденедей үмітпен алысқа, көкпеңбек аспанға телміреді.
Сонша қадалып, қайда қарап тұрсыңдар? - деп сұрады гүлдерінің желкесіне өрмелеп шығып алған қызғылт түсті, белі қылдырықтай, буындары бунақ-бунақ құмырсқа.
Бір қиырға созылып, бел-белестерден асып кетіп жатқан жалғыз аяқ соқпақтың қайда барып тұйықталатынын білу үшін соның түкпіріне көз жіберіп тұрмыз.
Оның сендерге не қажеті бар? Мына өсіп тұрған жерлеріңнің өзі қандай әсем, жаннат секілді. Шөбі де қою, құйқадай ұйысқан.
Жаңа ғана алақандай қызыл қанат көбелек төбемізден елпелектей ұшып өтті. Соның басқан жолының түбін бағдарлап тұрмыз. Күндердің күнінде ұша қалсақ, адаспаспыз.
Гүлдер ұшпайды, орнында тұрып тұқым себеді. Сол тұқымы келесі жылда көктеп, ұрпағы тарайды. Ал гүлдің ұшқаны - өлгені. Шаңға көміліп, жүргіншілер табанының астында жаншылып жатады.
Құмырсқаның сөзінен шошыды ма, әлде иланды ма, бармақтай гүлдер таласып дау айтпастан бүрісе состиып қалысты. Жел есті. Қарағайлар уілдей теңселеді.
Жұлдыздар төніп, Қадала жерге қарайды. Жарығын төгіп, Бақытқа соны балайды. Үмітке теліп,
Телміртіп тұрды талайды.
Алайда гүлдер қызыл қанат көбелек ұшып кеткен кеңістіктен көз алмайды. Әлдеқандай бір жарқын жол іздеген отты үміттерінен арыла алар емес.
Мәтін тақырыбына сәйкес мақал-мәтел
Жақсы сөз - жарым ырыс
Орындалған арман
Гүлдердің армандауына себеп болған не?
Гүлдер айтысы
Қызыл қанат көбелек
Жел
Жұлдыздар
Көбелек
Құмырсқа
Қарағай
Құмырсқаның: «Қолдан келмейтін әрекеттін қамын жеп, босқа әуреленбей-ақ қойыңдар» деген сөздері қандай мақсатпен айтылған?
Қанаттандыру үшін
Қол үшын беру үшін
Көңілін көтеру үшін
Босқа үміттендірмеу үшін
Жігерлендіру үшін
мәтін
Жуықта Шығыс Қазақстанның Қатонқарағай және Күршім аудандарында 50-ден астам сұңқар мен ителгі еркіндікке жіберілді. Кезінде контрабандалық жолмен шетелдерге өтіп кеткен құстар аймаққа Біріккен Араб Әмірлігінен әкелініп отыр. Дубай қаласындағы экологиялық агенттіктің бұл жобасы әлемде 18 жыл көлемінде жүзеге асырылып келеді. Осыған байланысты құрылған арнайы қор «Қызыл кітапқа» енген және жылдан-жылға азайып бара жатқан сұңқарлардың санын қалпына келтірумен айналысады. Арабтар аңшылыққа пайдаланатын құстарды еркіндікке жіберу жөніндегі жобасын бұған дейін Қырғызстан және Пәкістан елдерінде жүргізген. Соңғы бірнеше жыл ішінде бұл ауқымды экологиялық шараға Қазақстан да қатысып отыр. Басына сәлде киіп, ақ киімге оранған арабтардың Алтай өңіріне келуі - күнде бола бермейтін оқиға. Сондықтан болар, қонактардың әрбір әрекеті мен жүріс- тұрысын бақылау көпшілік үшін қызықты болды. Саятшылық пен құсбегілік қазақтың канына сіңген өнер болса да, арабтардан үйренетін тәжірибе көп. Олар сұңқарды аса қасиетті құс санағандықтан, Араб Әмірлігінде онымен тек ақсүйектер ғана саятшылык кұратын керінеді. Сонымен бірге, арабтың ежелгі дәстүрі бойынша, аңшылықка 2 жыл пайдаланылган кұс міндетті түрде еркіндікке жіберіліп отырған. Өйткені, адамзат баласы жабайы табиғаттағы сұңқар мен ителгі санының азаюына залал келтірмеуі тиіс. Қазір әлемнің бірқатар елдерінде жүзеге асырылып отырган осы экологиялық бағдарлама да дәстүрдің негізінде жасалыпты.
Біріккен Араб Әмірлігі табиғат ресурстарына өте бай. Сондықтан да біз жабайы табиғатқа зиян келтірмеуіміз және құстың санын көбейтуге болашақта да өз үлесімізді қосуымыз қажет. Арабтардың аңға шығу дәстүрі бойынша сұңқарлар екі жылдан кейін бостандыққа жіберіліп тұрған. Өйткені соңғы 10 жылда сұңқарды браконьерлік жолмен аулап, шетелге сататындар көбейіп кетті.
Араб Әмірлігінде сұңқар мен ителгіні әлемдік деңгейде қорғау жөніндегі бағдарламаға мемлекет жан-жақты қолдау жасап тұрады. Құстарды бостандыққа жіберуге осы экологиялык жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль Баварди Шығыс Қазақстанға арнайы келіпті. Ол Күршім және Қатонқарағай өңірінің таулы, өзенді жерлеріне ұшырылған сұңқарды жеке бақылап, әрқайсысын суретке түсіріп отырды. Акцияны ұйымдастырушылар, ең бастысы, еркіндікке жіберілген құстар қайтадан браконьерлердің қолына түспесе дейді.
- Біз бұл жобаны Қазақстанда жүзеге асырудың тиімді екендігіне көз жеткіздік. Бұл өңірдің табиғаты сұңқар және ителгі сияқты құстарға өте қолайлы. Олардың жабайы ортаға бейімделіп, өз қорегін табуына барлық жағдай бар. Ең бастысы, құстар табиғат жауларының қолына түспесе болғаны, - дейді экологиялык жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль-Баварди.
Жалпы Араб елдері бұл жобаны халықаралық денгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді. Мәселен, мына сұңқарлар осыған дейін Дубайдагы арнайы кұстардың емханасында сауығып шыққан. Арабтар оның әрқайсысына құны 2 мың доллар тұратын электрондық қондырғылар тақты. Салмағы бар-жоғы 9 грамдық күннен қуат алатын спутниктік жабдық арқылы сұңқарларды болашақта да бақылауға болады. Дәстүр бойынша әрбір сұңқардан кейін онын соңынан көгершін ұшырылды. Бұл әдіс жыртқыш құстың аңшылык машығын есіне түсіруі үшін қажет.
Неліктен сұңқарды ұшырғаннан кейін соңынан көгершінді ұшырған?
Машығын еске түсіру үшін
Құстардың серіктесіп ұшуы үшін
Көгершінді босату үшін
Көгершінмен салыстыру үшін
Оларды жарыстыру үшін
Мәтін мазмұнына сәйкес ақпаратты көрсетіңіз.
Бұл жер табиғаты құс өсіруге қолайсыз
Құсбегілікпен арабтар сәндік үшін айналысты
Құстардың арнайы емделу орталықтары бар
Аңшылыкпен тек казақ халкы айналысады
Біріккен Араб Әмірлігінде табиғат ресурстары тапшы
Мәтіннін реттілігін көрсетіңіз 1 .Қаржылық көмек
Мемлекеттік қолдау
Жоба жетекшісінің көзқарасы
Еркіндіккебосау 5.Экологиялык жоба
A) 2.4.1.3.5.
B) 5.3.1.2.4.
C) 5.4.2.3.1.
D) 1.4.5.2.3.
E) 3.1.5.4.2.
Мәтінде кейіпкер көзқарасы қай азатжолда бейнеленген?
5
3
1
2
4
Неліктен Араб елдері бұл жобаны халықаралық денгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді?
Құстарды табиғи жолмен тамақтандыру үшін
Құстардың жасыл алқапқа тигізер пайдасы үшін
Құстардың ортаға бейімделуі үшін
Құтгардың бостандықта таралуы үшін
Елінің мәртебесін көтеру үшін
Мәтін не туралы?
Аңшылык
Құстарды қорғау
Құстардың уақытша бостандығы
Ителгілердің өмірі
Сұңқарлар өмірі
Дубайдағы экологиялык агенттік жобасының басты мақсаты
Саятшылық өнерді жандандыру
Сұңкар түрлерін жинау
Сұңкарлардын санын қалпына келтіру
Қаражат табу үшін өсіру
Сән-салтанат, серілік кұру
Мәтіннін бірінші азатжолы қандай мақсатта берілген?
Ақсүйектердің саятшылық өнерін дәріптеу
Араб Әмірлігімен жасалған экономикалык келісімшартты жариялау
Экологиялық бағдарламаның жүзеге асырылуы туралы мәлімет беру
Құстарды еркіндікке жіберу туралы мәлімет беру
Құсбегілік қазақтың ұлттық өнері екендігін жеткізу |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=29#5._Автордың_мәтінді_жазудағы_мақсаты_қандай | Екі дос неліктен өнімді бір-бірінің үйіне | Tay етегі. Жалпақ аңғардың теріскей беті сірескен қалың қарағай. Күнгей беті тақырлау. Өрге тырмысып, жотаның төбесіне қарай өрмелеген, таспадай тартылған жалғыз аяқ жолдың жағасында бармақтай-бармактай шілтиген кішкене көкшіл гүлдер өсіп тұр. Әлденедей үмітпен алысқа, көкпеңбек аспанға телміреді.
Сонша қадалып, қайда қарап тұрсыңдар? - деп сұрады гүлдерінің желкесіне өрмелеп шығып алған қызғылт түсті, белі қылдырықтай, буындары бунақ-бунақ құмырсқа.
Бір қиырға созылып, бел-белестерден асып кетіп жатқан жалғыз аяқ соқпақтың қайда барып тұйықталатынын білу үшін соның түкпіріне көз жіберіп тұрмыз.
Оның сендерге не қажеті бар? Мына өсіп тұрған жерлеріңнің өзі қандай әсем, жаннат секілді. Шөбі де қою, құйқадай ұйысқан.
Жаңа ғана алақандай қызыл қанат көбелек төбемізден елпелектей ұшып өтті. Соның басқан жолының түбін бағдарлап тұрмыз. Күндердің күнінде ұша қалсақ, адаспаспыз.
Гүлдер ұшпайды, орнында тұрып тұқым себеді. Сол тұқымы келесі жылда көктеп, ұрпағы тарайды. Ал гүлдің ұшқаны - өлгені. Шаңға көміліп, жүргіншілер табанының астында жаншылып жатады.
Құмырсқаның сөзінен шошыды ма, әлде иланды ма, бармақтай гүлдер таласып дау айтпастан бүрісе состиып қалысты. Жел есті. Қарағайлар уілдей теңселеді.
Жұлдыздар төніп, Қадала жерге қарайды. Жарығын төгіп, Бақытқа соны балайды. Үмітке теліп,
Телміртіп тұрды талайды.
Алайда гүлдер қызыл қанат көбелек ұшып кеткен кеңістіктен көз алмайды. Әлдеқандай бір жарқын жол іздеген отты үміттерінен арыла алар емес.
Мәтін тақырыбына сәйкес мақал-мәтел
Жақсы сөз - жарым ырыс
Орындалған арман
Гүлдердің армандауына себеп болған не?
Гүлдер айтысы
Қызыл қанат көбелек
Жел
Жұлдыздар
Көбелек
Құмырсқа
Қарағай
Құмырсқаның: «Қолдан келмейтін әрекеттін қамын жеп, босқа әуреленбей-ақ қойыңдар» деген сөздері қандай мақсатпен айтылған?
Қанаттандыру үшін
Қол үшын беру үшін
Көңілін көтеру үшін
Босқа үміттендірмеу үшін
Жігерлендіру үшін
мәтін
Жуықта Шығыс Қазақстанның Қатонқарағай және Күршім аудандарында 50-ден астам сұңқар мен ителгі еркіндікке жіберілді. Кезінде контрабандалық жолмен шетелдерге өтіп кеткен құстар аймаққа Біріккен Араб Әмірлігінен әкелініп отыр. Дубай қаласындағы экологиялық агенттіктің бұл жобасы әлемде 18 жыл көлемінде жүзеге асырылып келеді. Осыған байланысты құрылған арнайы қор «Қызыл кітапқа» енген және жылдан-жылға азайып бара жатқан сұңқарлардың санын қалпына келтірумен айналысады. Арабтар аңшылыққа пайдаланатын құстарды еркіндікке жіберу жөніндегі жобасын бұған дейін Қырғызстан және Пәкістан елдерінде жүргізген. Соңғы бірнеше жыл ішінде бұл ауқымды экологиялық шараға Қазақстан да қатысып отыр. Басына сәлде киіп, ақ киімге оранған арабтардың Алтай өңіріне келуі - күнде бола бермейтін оқиға. Сондықтан болар, қонактардың әрбір әрекеті мен жүріс- тұрысын бақылау көпшілік үшін қызықты болды. Саятшылық пен құсбегілік қазақтың канына сіңген өнер болса да, арабтардан үйренетін тәжірибе көп. Олар сұңқарды аса қасиетті құс санағандықтан, Араб Әмірлігінде онымен тек ақсүйектер ғана саятшылык кұратын керінеді. Сонымен бірге, арабтың ежелгі дәстүрі бойынша, аңшылықка 2 жыл пайдаланылган кұс міндетті түрде еркіндікке жіберіліп отырған. Өйткені, адамзат баласы жабайы табиғаттағы сұңқар мен ителгі санының азаюына залал келтірмеуі тиіс. Қазір әлемнің бірқатар елдерінде жүзеге асырылып отырган осы экологиялық бағдарлама да дәстүрдің негізінде жасалыпты.
Біріккен Араб Әмірлігі табиғат ресурстарына өте бай. Сондықтан да біз жабайы табиғатқа зиян келтірмеуіміз және құстың санын көбейтуге болашақта да өз үлесімізді қосуымыз қажет. Арабтардың аңға шығу дәстүрі бойынша сұңқарлар екі жылдан кейін бостандыққа жіберіліп тұрған. Өйткені соңғы 10 жылда сұңқарды браконьерлік жолмен аулап, шетелге сататындар көбейіп кетті.
Араб Әмірлігінде сұңқар мен ителгіні әлемдік деңгейде қорғау жөніндегі бағдарламаға мемлекет жан-жақты қолдау жасап тұрады. Құстарды бостандыққа жіберуге осы экологиялык жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль Баварди Шығыс Қазақстанға арнайы келіпті. Ол Күршім және Қатонқарағай өңірінің таулы, өзенді жерлеріне ұшырылған сұңқарды жеке бақылап, әрқайсысын суретке түсіріп отырды. Акцияны ұйымдастырушылар, ең бастысы, еркіндікке жіберілген құстар қайтадан браконьерлердің қолына түспесе дейді.
- Біз бұл жобаны Қазақстанда жүзеге асырудың тиімді екендігіне көз жеткіздік. Бұл өңірдің табиғаты сұңқар және ителгі сияқты құстарға өте қолайлы. Олардың жабайы ортаға бейімделіп, өз қорегін табуына барлық жағдай бар. Ең бастысы, құстар табиғат жауларының қолына түспесе болғаны, - дейді экологиялык жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль-Баварди.
Жалпы Араб елдері бұл жобаны халықаралық денгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді. Мәселен, мына сұңқарлар осыған дейін Дубайдагы арнайы кұстардың емханасында сауығып шыққан. Арабтар оның әрқайсысына құны 2 мың доллар тұратын электрондық қондырғылар тақты. Салмағы бар-жоғы 9 грамдық күннен қуат алатын спутниктік жабдық арқылы сұңқарларды болашақта да бақылауға болады. Дәстүр бойынша әрбір сұңқардан кейін онын соңынан көгершін ұшырылды. Бұл әдіс жыртқыш құстың аңшылык машығын есіне түсіруі үшін қажет.
Неліктен сұңқарды ұшырғаннан кейін соңынан көгершінді ұшырған?
Машығын еске түсіру үшін
Құстардың серіктесіп ұшуы үшін
Көгершінді босату үшін
Көгершінмен салыстыру үшін
Оларды жарыстыру үшін
Мәтін мазмұнына сәйкес ақпаратты көрсетіңіз.
Бұл жер табиғаты құс өсіруге қолайсыз
Құсбегілікпен арабтар сәндік үшін айналысты
Құстардың арнайы емделу орталықтары бар
Аңшылыкпен тек казақ халкы айналысады
Біріккен Араб Әмірлігінде табиғат ресурстары тапшы
Мәтіннін реттілігін көрсетіңіз 1 .Қаржылық көмек
Мемлекеттік қолдау
Жоба жетекшісінің көзқарасы
Еркіндіккебосау 5.Экологиялык жоба
A) 2.4.1.3.5.
B) 5.3.1.2.4.
C) 5.4.2.3.1.
D) 1.4.5.2.3.
E) 3.1.5.4.2.
Мәтінде кейіпкер көзқарасы қай азатжолда бейнеленген?
5
3
1
2
4
Неліктен Араб елдері бұл жобаны халықаралық денгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді?
Құстарды табиғи жолмен тамақтандыру үшін
Құстардың жасыл алқапқа тигізер пайдасы үшін
Құстардың ортаға бейімделуі үшін
Құтгардың бостандықта таралуы үшін
Елінің мәртебесін көтеру үшін
Мәтін не туралы?
Аңшылык
Құстарды қорғау
Құстардың уақытша бостандығы
Ителгілердің өмірі
Сұңқарлар өмірі
Дубайдағы экологиялык агенттік жобасының басты мақсаты
Саятшылық өнерді жандандыру
Сұңкар түрлерін жинау
Сұңкарлардын санын қалпына келтіру
Қаражат табу үшін өсіру
Сән-салтанат, серілік кұру
Мәтіннін бірінші азатжолы қандай мақсатта берілген?
Ақсүйектердің саятшылық өнерін дәріптеу
Араб Әмірлігімен жасалған экономикалык келісімшартты жариялау
Экологиялық бағдарламаның жүзеге асырылуы туралы мәлімет беру
Құстарды еркіндікке жіберу туралы мәлімет беру
Құсбегілік қазақтың ұлттық өнері екендігін жеткізу |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=29 | Екі дос неліктен өнімді бір-бірінің үйіне | Tay етегі. Жалпақ аңғардың теріскей беті сірескен қалың қарағай. Күнгей беті тақырлау. Өрге тырмысып, жотаның төбесіне қарай өрмелеген, таспадай тартылған жалғыз аяқ жолдың жағасында бармақтай-бармактай шілтиген кішкене көкшіл гүлдер өсіп тұр. Әлденедей үмітпен алысқа, көкпеңбек аспанға телміреді.
Сонша қадалып, қайда қарап тұрсыңдар? - деп сұрады гүлдерінің желкесіне өрмелеп шығып алған қызғылт түсті, белі қылдырықтай, буындары бунақ-бунақ құмырсқа.
Бір қиырға созылып, бел-белестерден асып кетіп жатқан жалғыз аяқ соқпақтың қайда барып тұйықталатынын білу үшін соның түкпіріне көз жіберіп тұрмыз.
Оның сендерге не қажеті бар? Мына өсіп тұрған жерлеріңнің өзі қандай әсем, жаннат секілді. Шөбі де қою, құйқадай ұйысқан.
Жаңа ғана алақандай қызыл қанат көбелек төбемізден елпелектей ұшып өтті. Соның басқан жолының түбін бағдарлап тұрмыз. Күндердің күнінде ұша қалсақ, адаспаспыз.
Гүлдер ұшпайды, орнында тұрып тұқым себеді. Сол тұқымы келесі жылда көктеп, ұрпағы тарайды. Ал гүлдің ұшқаны - өлгені. Шаңға көміліп, жүргіншілер табанының астында жаншылып жатады.
Құмырсқаның сөзінен шошыды ма, әлде иланды ма, бармақтай гүлдер таласып дау айтпастан бүрісе состиып қалысты. Жел есті. Қарағайлар уілдей теңселеді.
Жұлдыздар төніп, Қадала жерге қарайды. Жарығын төгіп, Бақытқа соны балайды. Үмітке теліп,
Телміртіп тұрды талайды.
Алайда гүлдер қызыл қанат көбелек ұшып кеткен кеңістіктен көз алмайды. Әлдеқандай бір жарқын жол іздеген отты үміттерінен арыла алар емес.
Мәтін тақырыбына сәйкес мақал-мәтел
Жақсы сөз - жарым ырыс
Орындалған арман
Гүлдердің армандауына себеп болған не?
Гүлдер айтысы
Қызыл қанат көбелек
Жел
Жұлдыздар
Көбелек
Құмырсқа
Қарағай
Құмырсқаның: «Қолдан келмейтін әрекеттін қамын жеп, босқа әуреленбей-ақ қойыңдар» деген сөздері қандай мақсатпен айтылған?
Қанаттандыру үшін
Қол үшын беру үшін
Көңілін көтеру үшін
Босқа үміттендірмеу үшін
Жігерлендіру үшін
мәтін
Жуықта Шығыс Қазақстанның Қатонқарағай және Күршім аудандарында 50-ден астам сұңқар мен ителгі еркіндікке жіберілді. Кезінде контрабандалық жолмен шетелдерге өтіп кеткен құстар аймаққа Біріккен Араб Әмірлігінен әкелініп отыр. Дубай қаласындағы экологиялық агенттіктің бұл жобасы әлемде 18 жыл көлемінде жүзеге асырылып келеді. Осыған байланысты құрылған арнайы қор «Қызыл кітапқа» енген және жылдан-жылға азайып бара жатқан сұңқарлардың санын қалпына келтірумен айналысады. Арабтар аңшылыққа пайдаланатын құстарды еркіндікке жіберу жөніндегі жобасын бұған дейін Қырғызстан және Пәкістан елдерінде жүргізген. Соңғы бірнеше жыл ішінде бұл ауқымды экологиялық шараға Қазақстан да қатысып отыр. Басына сәлде киіп, ақ киімге оранған арабтардың Алтай өңіріне келуі - күнде бола бермейтін оқиға. Сондықтан болар, қонактардың әрбір әрекеті мен жүріс- тұрысын бақылау көпшілік үшін қызықты болды. Саятшылық пен құсбегілік қазақтың канына сіңген өнер болса да, арабтардан үйренетін тәжірибе көп. Олар сұңқарды аса қасиетті құс санағандықтан, Араб Әмірлігінде онымен тек ақсүйектер ғана саятшылык кұратын керінеді. Сонымен бірге, арабтың ежелгі дәстүрі бойынша, аңшылықка 2 жыл пайдаланылган кұс міндетті түрде еркіндікке жіберіліп отырған. Өйткені, адамзат баласы жабайы табиғаттағы сұңқар мен ителгі санының азаюына залал келтірмеуі тиіс. Қазір әлемнің бірқатар елдерінде жүзеге асырылып отырган осы экологиялық бағдарлама да дәстүрдің негізінде жасалыпты.
Біріккен Араб Әмірлігі табиғат ресурстарына өте бай. Сондықтан да біз жабайы табиғатқа зиян келтірмеуіміз және құстың санын көбейтуге болашақта да өз үлесімізді қосуымыз қажет. Арабтардың аңға шығу дәстүрі бойынша сұңқарлар екі жылдан кейін бостандыққа жіберіліп тұрған. Өйткені соңғы 10 жылда сұңқарды браконьерлік жолмен аулап, шетелге сататындар көбейіп кетті.
Араб Әмірлігінде сұңқар мен ителгіні әлемдік деңгейде қорғау жөніндегі бағдарламаға мемлекет жан-жақты қолдау жасап тұрады. Құстарды бостандыққа жіберуге осы экологиялык жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль Баварди Шығыс Қазақстанға арнайы келіпті. Ол Күршім және Қатонқарағай өңірінің таулы, өзенді жерлеріне ұшырылған сұңқарды жеке бақылап, әрқайсысын суретке түсіріп отырды. Акцияны ұйымдастырушылар, ең бастысы, еркіндікке жіберілген құстар қайтадан браконьерлердің қолына түспесе дейді.
- Біз бұл жобаны Қазақстанда жүзеге асырудың тиімді екендігіне көз жеткіздік. Бұл өңірдің табиғаты сұңқар және ителгі сияқты құстарға өте қолайлы. Олардың жабайы ортаға бейімделіп, өз қорегін табуына барлық жағдай бар. Ең бастысы, құстар табиғат жауларының қолына түспесе болғаны, - дейді экологиялык жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль-Баварди.
Жалпы Араб елдері бұл жобаны халықаралық денгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді. Мәселен, мына сұңқарлар осыған дейін Дубайдагы арнайы кұстардың емханасында сауығып шыққан. Арабтар оның әрқайсысына құны 2 мың доллар тұратын электрондық қондырғылар тақты. Салмағы бар-жоғы 9 грамдық күннен қуат алатын спутниктік жабдық арқылы сұңқарларды болашақта да бақылауға болады. Дәстүр бойынша әрбір сұңқардан кейін онын соңынан көгершін ұшырылды. Бұл әдіс жыртқыш құстың аңшылык машығын есіне түсіруі үшін қажет.
Неліктен сұңқарды ұшырғаннан кейін соңынан көгершінді ұшырған?
Машығын еске түсіру үшін
Құстардың серіктесіп ұшуы үшін
Көгершінді босату үшін
Көгершінмен салыстыру үшін
Оларды жарыстыру үшін
Мәтін мазмұнына сәйкес ақпаратты көрсетіңіз.
Бұл жер табиғаты құс өсіруге қолайсыз
Құсбегілікпен арабтар сәндік үшін айналысты
Құстардың арнайы емделу орталықтары бар
Аңшылыкпен тек казақ халкы айналысады
Біріккен Араб Әмірлігінде табиғат ресурстары тапшы
Мәтіннін реттілігін көрсетіңіз 1 .Қаржылық көмек
Мемлекеттік қолдау
Жоба жетекшісінің көзқарасы
Еркіндіккебосау 5.Экологиялык жоба
A) 2.4.1.3.5.
B) 5.3.1.2.4.
C) 5.4.2.3.1.
D) 1.4.5.2.3.
E) 3.1.5.4.2.
Мәтінде кейіпкер көзқарасы қай азатжолда бейнеленген?
5
3
1
2
4
Неліктен Араб елдері бұл жобаны халықаралық денгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді?
Құстарды табиғи жолмен тамақтандыру үшін
Құстардың жасыл алқапқа тигізер пайдасы үшін
Құстардың ортаға бейімделуі үшін
Құтгардың бостандықта таралуы үшін
Елінің мәртебесін көтеру үшін
Мәтін не туралы?
Аңшылык
Құстарды қорғау
Құстардың уақытша бостандығы
Ителгілердің өмірі
Сұңқарлар өмірі
Дубайдағы экологиялык агенттік жобасының басты мақсаты
Саятшылық өнерді жандандыру
Сұңкар түрлерін жинау
Сұңкарлардын санын қалпына келтіру
Қаражат табу үшін өсіру
Сән-салтанат, серілік кұру
Мәтіннін бірінші азатжолы қандай мақсатта берілген?
Ақсүйектердің саятшылық өнерін дәріптеу
Араб Әмірлігімен жасалған экономикалык келісімшартты жариялау
Экологиялық бағдарламаның жүзеге асырылуы туралы мәлімет беру
Құстарды еркіндікке жіберу туралы мәлімет беру
Құсбегілік қазақтың ұлттық өнері екендігін жеткізу |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=29#Неліктен_достардың_өнімі_азаймады | Екі дос неліктен өнімді бір-бірінің үйіне | Tay етегі. Жалпақ аңғардың теріскей беті сірескен қалың қарағай. Күнгей беті тақырлау. Өрге тырмысып, жотаның төбесіне қарай өрмелеген, таспадай тартылған жалғыз аяқ жолдың жағасында бармақтай-бармактай шілтиген кішкене көкшіл гүлдер өсіп тұр. Әлденедей үмітпен алысқа, көкпеңбек аспанға телміреді.
Сонша қадалып, қайда қарап тұрсыңдар? - деп сұрады гүлдерінің желкесіне өрмелеп шығып алған қызғылт түсті, белі қылдырықтай, буындары бунақ-бунақ құмырсқа.
Бір қиырға созылып, бел-белестерден асып кетіп жатқан жалғыз аяқ соқпақтың қайда барып тұйықталатынын білу үшін соның түкпіріне көз жіберіп тұрмыз.
Оның сендерге не қажеті бар? Мына өсіп тұрған жерлеріңнің өзі қандай әсем, жаннат секілді. Шөбі де қою, құйқадай ұйысқан.
Жаңа ғана алақандай қызыл қанат көбелек төбемізден елпелектей ұшып өтті. Соның басқан жолының түбін бағдарлап тұрмыз. Күндердің күнінде ұша қалсақ, адаспаспыз.
Гүлдер ұшпайды, орнында тұрып тұқым себеді. Сол тұқымы келесі жылда көктеп, ұрпағы тарайды. Ал гүлдің ұшқаны - өлгені. Шаңға көміліп, жүргіншілер табанының астында жаншылып жатады.
Құмырсқаның сөзінен шошыды ма, әлде иланды ма, бармақтай гүлдер таласып дау айтпастан бүрісе состиып қалысты. Жел есті. Қарағайлар уілдей теңселеді.
Жұлдыздар төніп, Қадала жерге қарайды. Жарығын төгіп, Бақытқа соны балайды. Үмітке теліп,
Телміртіп тұрды талайды.
Алайда гүлдер қызыл қанат көбелек ұшып кеткен кеңістіктен көз алмайды. Әлдеқандай бір жарқын жол іздеген отты үміттерінен арыла алар емес.
Мәтін тақырыбына сәйкес мақал-мәтел
Жақсы сөз - жарым ырыс
Орындалған арман
Гүлдердің армандауына себеп болған не?
Гүлдер айтысы
Қызыл қанат көбелек
Жел
Жұлдыздар
Көбелек
Құмырсқа
Қарағай
Құмырсқаның: «Қолдан келмейтін әрекеттін қамын жеп, босқа әуреленбей-ақ қойыңдар» деген сөздері қандай мақсатпен айтылған?
Қанаттандыру үшін
Қол үшын беру үшін
Көңілін көтеру үшін
Босқа үміттендірмеу үшін
Жігерлендіру үшін
мәтін
Жуықта Шығыс Қазақстанның Қатонқарағай және Күршім аудандарында 50-ден астам сұңқар мен ителгі еркіндікке жіберілді. Кезінде контрабандалық жолмен шетелдерге өтіп кеткен құстар аймаққа Біріккен Араб Әмірлігінен әкелініп отыр. Дубай қаласындағы экологиялық агенттіктің бұл жобасы әлемде 18 жыл көлемінде жүзеге асырылып келеді. Осыған байланысты құрылған арнайы қор «Қызыл кітапқа» енген және жылдан-жылға азайып бара жатқан сұңқарлардың санын қалпына келтірумен айналысады. Арабтар аңшылыққа пайдаланатын құстарды еркіндікке жіберу жөніндегі жобасын бұған дейін Қырғызстан және Пәкістан елдерінде жүргізген. Соңғы бірнеше жыл ішінде бұл ауқымды экологиялық шараға Қазақстан да қатысып отыр. Басына сәлде киіп, ақ киімге оранған арабтардың Алтай өңіріне келуі - күнде бола бермейтін оқиға. Сондықтан болар, қонактардың әрбір әрекеті мен жүріс- тұрысын бақылау көпшілік үшін қызықты болды. Саятшылық пен құсбегілік қазақтың канына сіңген өнер болса да, арабтардан үйренетін тәжірибе көп. Олар сұңқарды аса қасиетті құс санағандықтан, Араб Әмірлігінде онымен тек ақсүйектер ғана саятшылык кұратын керінеді. Сонымен бірге, арабтың ежелгі дәстүрі бойынша, аңшылықка 2 жыл пайдаланылган кұс міндетті түрде еркіндікке жіберіліп отырған. Өйткені, адамзат баласы жабайы табиғаттағы сұңқар мен ителгі санының азаюына залал келтірмеуі тиіс. Қазір әлемнің бірқатар елдерінде жүзеге асырылып отырган осы экологиялық бағдарлама да дәстүрдің негізінде жасалыпты.
Біріккен Араб Әмірлігі табиғат ресурстарына өте бай. Сондықтан да біз жабайы табиғатқа зиян келтірмеуіміз және құстың санын көбейтуге болашақта да өз үлесімізді қосуымыз қажет. Арабтардың аңға шығу дәстүрі бойынша сұңқарлар екі жылдан кейін бостандыққа жіберіліп тұрған. Өйткені соңғы 10 жылда сұңқарды браконьерлік жолмен аулап, шетелге сататындар көбейіп кетті.
Араб Әмірлігінде сұңқар мен ителгіні әлемдік деңгейде қорғау жөніндегі бағдарламаға мемлекет жан-жақты қолдау жасап тұрады. Құстарды бостандыққа жіберуге осы экологиялык жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль Баварди Шығыс Қазақстанға арнайы келіпті. Ол Күршім және Қатонқарағай өңірінің таулы, өзенді жерлеріне ұшырылған сұңқарды жеке бақылап, әрқайсысын суретке түсіріп отырды. Акцияны ұйымдастырушылар, ең бастысы, еркіндікке жіберілген құстар қайтадан браконьерлердің қолына түспесе дейді.
- Біз бұл жобаны Қазақстанда жүзеге асырудың тиімді екендігіне көз жеткіздік. Бұл өңірдің табиғаты сұңқар және ителгі сияқты құстарға өте қолайлы. Олардың жабайы ортаға бейімделіп, өз қорегін табуына барлық жағдай бар. Ең бастысы, құстар табиғат жауларының қолына түспесе болғаны, - дейді экологиялык жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль-Баварди.
Жалпы Араб елдері бұл жобаны халықаралық денгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді. Мәселен, мына сұңқарлар осыған дейін Дубайдагы арнайы кұстардың емханасында сауығып шыққан. Арабтар оның әрқайсысына құны 2 мың доллар тұратын электрондық қондырғылар тақты. Салмағы бар-жоғы 9 грамдық күннен қуат алатын спутниктік жабдық арқылы сұңқарларды болашақта да бақылауға болады. Дәстүр бойынша әрбір сұңқардан кейін онын соңынан көгершін ұшырылды. Бұл әдіс жыртқыш құстың аңшылык машығын есіне түсіруі үшін қажет.
Неліктен сұңқарды ұшырғаннан кейін соңынан көгершінді ұшырған?
Машығын еске түсіру үшін
Құстардың серіктесіп ұшуы үшін
Көгершінді босату үшін
Көгершінмен салыстыру үшін
Оларды жарыстыру үшін
Мәтін мазмұнына сәйкес ақпаратты көрсетіңіз.
Бұл жер табиғаты құс өсіруге қолайсыз
Құсбегілікпен арабтар сәндік үшін айналысты
Құстардың арнайы емделу орталықтары бар
Аңшылыкпен тек казақ халкы айналысады
Біріккен Араб Әмірлігінде табиғат ресурстары тапшы
Мәтіннін реттілігін көрсетіңіз 1 .Қаржылық көмек
Мемлекеттік қолдау
Жоба жетекшісінің көзқарасы
Еркіндіккебосау 5.Экологиялык жоба
A) 2.4.1.3.5.
B) 5.3.1.2.4.
C) 5.4.2.3.1.
D) 1.4.5.2.3.
E) 3.1.5.4.2.
Мәтінде кейіпкер көзқарасы қай азатжолда бейнеленген?
5
3
1
2
4
Неліктен Араб елдері бұл жобаны халықаралық денгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді?
Құстарды табиғи жолмен тамақтандыру үшін
Құстардың жасыл алқапқа тигізер пайдасы үшін
Құстардың ортаға бейімделуі үшін
Құтгардың бостандықта таралуы үшін
Елінің мәртебесін көтеру үшін
Мәтін не туралы?
Аңшылык
Құстарды қорғау
Құстардың уақытша бостандығы
Ителгілердің өмірі
Сұңқарлар өмірі
Дубайдағы экологиялык агенттік жобасының басты мақсаты
Саятшылық өнерді жандандыру
Сұңкар түрлерін жинау
Сұңкарлардын санын қалпына келтіру
Қаражат табу үшін өсіру
Сән-салтанат, серілік кұру
Мәтіннін бірінші азатжолы қандай мақсатта берілген?
Ақсүйектердің саятшылық өнерін дәріптеу
Араб Әмірлігімен жасалған экономикалык келісімшартты жариялау
Экологиялық бағдарламаның жүзеге асырылуы туралы мәлімет беру
Құстарды еркіндікке жіберу туралы мәлімет беру
Құсбегілік қазақтың ұлттық өнері екендігін жеткізу |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=2 | -нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 1073-нұсқа 1-мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі Бөлтіріктің қартайған шағында ақыл сұрай келген бір жас жігіт:
Ақ ата (Бөлтірікті жұрты осылай атаған), бақ кімге қонады? Бала ыстық па, байлық ыстық па? - дейді.
Сонда Бөлтірік:
Қарағым, байлық - қолға ұстаған мұзың емес пе, бақ - ол да ұшқан бір құсың емес пе, бала - артта қалған ізің емес пе?! Бәрінен жолдас-жораңмен, ағайын- туысыңмен, ел-жұртыңмен «сіз- біз» деп өмір сүргенге не жетсін. Осыларға жүрегің жылы болса, қайғың - күл, қуанышың - от! - дейді.
Мәтін мазмұнында кездеспейтін нұсқа
A) қайғы - күл, куаныш - от B) бала - жұбаныш, қарт - қазына
C) қолға ұстаған мұз D) ұшқан құс E) артта қалған із
Бөлтірік шешеннің айтуы бойынша бақ қонатын жігіттің сипаты
A) бақ құсы қонған жігіт B) көпті сыйлаған жігіт
C) жүрегі мықты жігіт D) баласы көп жігіт E)ұзақ өмір сүрген жігіт
2-мәтін Ғылым артық па, әлде мал артық па? Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрақ берейік, егер шын саңлақ болсаң, он түрлі жауап тауып сөйле»,- дейді. Сонымен жаңағылар Әзірет Әлі шешенге:
Ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. Сол мезетте шешен:
Біріншіден, ғылым артық. Өйткені ғылым - әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - перғауын мен Қарынбайдың мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды, ал малды сен сақтайсың. Үшіншіден, ғылымның досы көп, ал малдың дұшпаны көп. Төртіншіден, ғылымды жұмсасаң, арта береді, малды жұмсасаң, азая береді. Бесіншіден, ғылым саған құрметті атақ береді, ал мал сараң деген атақ береді. Алтыншыдан, ғылым өзін-өзі сақтайды, ал малды үнемі бағып, қағу керек. Жетіншіден, ғылым қиямет күні иесіне шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден, ғылым тозбайды, жоғалмайды. Ал мал болса, қолдың кірі, өледі, жоғалады. Тоғызыншы, ғылым көңілді нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады, ал мал масаттандырады, болған үстіне бола берсе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым құдайға зәһәт, таупиық, ғибадат қылады, ал мал өз иесінің көңіліне тәкаппарлық салады, - деп тапқырлық танытыпты.
Ғылымның дүниеден артықшылығы
A) Мінезін нашар жаққа өзгертеді. B) Адамды масаттандырады.
C) Досың санаулы ғана болады. D) Адамның тьшышын алады.
E) Адамға ақыл-ой қосады.
Мәтін мазмұнына сай мақал
Атаңа не қылсаң. Алдыңа сол келер
Киім кірі жуса кетеді, Көңіл кірі айтса кетеді.
Мың малың болғанша, Бір балаң ғалым болсын.
Аңқау бөрі қой үркітеді Ақылсыз адам ел үркітеді
Мал көтерер өлімді, Дос көтерер көңілді
Ғылымның адамға құрмет әкелетіні шешеннің нешінші жауабында айтылған?
Үшінші
Төртінші
Бесінші
Жетінші
Алтыншы
Әзірет Әлі шешеннің сөзін ұтымды етіп тұрған тәсіл
A) Жырлап айту B) Суреттеп айту C) Жобалап айту
D) Баяндап айту E) Салыстыра айту |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=30 | -нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2326-нұсқа 1-мәтін Қажымұқан жас кезінен күшті болған. Бала кезінде жалшылықта жүрген. Оның күшіне ел таңғалады екен.
Қыстың кақаған шағында бала жігіт отынға барыпты. Шанаға жеккен аты қарға омбылап, мұзға тайғанақтап, мертігіп қалыпты. Мертіккен атты шанаға көтеріп салыпты да, аттың қамытын мойнына іліп, шананы ауылға озі сүйреп келіпті. Содан бастап оның атағы елге жайылыпты.
Атақты палуан Франция, Германия, Қытай, Түркия, Польша елдеріне барып, өнер көрсеткен. Қажымұқан өмірінің соңғы жылдарын Оңтүстік Қазақстан облысында өткізді. Осы күнгі Бөген ауданы оның қартайған кездегі кұтты мекені болды. Қайда жүрсе де елдің құрметіне бөленген адам әрқашан бақытты.
Мәтінге лайық тақырып
Жеңіске жету
Күш атасы
Құтты мекен
Жеңіс жолында
Күрес өнері
Ауыл адамдарын таңғалдырған Қажымұқанның іс-әрекеті.
Атының мертігіп қалуы
Қақаған аязда орманға баруы
Шет елдерге шығуы
Халықаралык күресте жеңуі
Атты шанаға өңгеріп алып келуі
2-мәтін Әлемдегі ең үлкен шөл - 9 000000 шаршы км аумақты қамтитын Сахара шөлі. Бұл құмды шөл Солтүстік Африканың бүкіл жазығын алып жатыр. Туаректік диалектіде «Сахара» сөзі «шөл» деген мағынаны береді.
Құмды, шөлейтті аймақтың жаз мезгіліндегі температурасы 58 градусқа дейін көтеріледі, ал қыста 15-28 градус аралықты ұстап тұрады.Шөл даланың кейбір бөліктерінде бірнеше жылдар бойы жаңбыр тамшысы тимеген жерлер де бар.
Сахарадағы жалғыз су көзі - Hiл өзені. Шығысқа қарай ағатын аталмыш өзен кұмды аймақтың басым бөлігін басып өтеді. Дегенмен Сахараның кей бөлігінде ылғалды алқаппен жер астындағы бұлақтан шығатын құдык бар. Бұл ерекше құмды аймақта жол талғамайтын көлікпен серуендеуге келген туристер үшін арнайы бөлімшелер орналасқан. Сахара шөлінде құрма ағаштары мен дәмі тіл үйірер жүзім өседі екен.
Құмды аймақта Тегази деп аталатын қала бой көтерген. Мұндағы үйлер тұзды тастардан салынған. Бұл қала - ғаламшарымыздағы сусыз, құрғақ, шөлейтті орындардын бірі.
Орг-эр-равиден келетін керуеншілер ылғалды алқап жақын маңда деп ойлап сағымның кұрбанына айналып жатады.
Мәтіп қандай үлгіде жазылған?
Талқылау негізінде
Көзқарас негізінде
Ақпараттық үлгіде
Болжам негізінде
Пікір негізінде
Қай сөйлем екінші азатжолдың мазмұнына сәйкес?
Құмды аймақтарда жол талғамайтын көлікпен жүруге болады.
Даланың біраз аймақтарында жауын жаумаған жерлер кездеседі.
Суы жоқ аймақ болса да құрма жемісі өседі.
Керуеншілер су іздеу барысында сағымға алданады.
Ең үлкен аймақты қамтитын жер - Сахара шөлі.
Мәтінге атау беріңіз
Сахара ағаштары туралы
Ніл өзені туралы
Сахара шөлі туралы
Оңтүстік Африка
Тегази қаласы туралы
З-мәтін Үндістанда су тасығыш бір кісі екі шелек алып, иін ағашпен су таситын болса керек. Алайда екі шелектің біреуі тесік екен. Бүтін шелек өзіне құйылған суды қожайынның үйіне сол күйі шашау шығармай жеткізеді екен де, ал тесік шелек болса, толтырып құйылған судың үйге жеткенше жол бойы сыздықтатып отырып, әрең дегенде жартысын ғана апаратын көрінеді. Бұл жағдай дәл осылай тұп-тура екі жыл бойы жалғасыпты. Cy тасушы күн сайын қожайынының үйіне толықтай екі шелек емес, бір жарым шелек қана су жеткізіп жүріпті. Cay шелек өзінің қалтқысыз қызметін мақтаныш көрген сайын, тесік шелек байғұстың іштей мұңайғаны сонша - жерге кіріп кете жаздап үялып, өзін қатты ыңғайсыз сезінеді екен.
Екі жыл өтіп, бір күні әдеттегідей өзен жағасына тағы барғанда, шыдамаған тесік шелек су тасушыға қысыла-қымтырыла: «Сізден кешірім сұрасам деп едім, білсеңіз ылғи алдыңызда ұяттан өртене жаздаймын», - депті, назарын төмен салған күйі. Таңғалған су тасушы: «Неге?» деп сұрапты. Шелек: «Өйткені менің бір бүйірім тесік болғандыктан ылғи да сіз толтырып құйған судың жартысын ғана жеткізіп, өзіме жүктелген міндетті толық орындай алмай жүргеніме іштей қатты қысылам. Менің кесірімнен сіз де өзіңізге тиесілі толемақынызды толықтай ала алмай келесіз», - дегенде, су тасушы: «Оған бола қайғыратын түк те жоқ. Одан да қожайынның үйіне баратын жолдың сен жағындағы гүлдерін бір байқашы», - депті жай ғана.
Тесік шелек байқаса, қожайынның үйіне жеткенше жолдың өзі жағы, шындығында, жапырағы жайқалған, иісі аңқыған небір гүлдерге толы екен. Тіпті әлгі гүлдерге қызуы жақсы түсіп тұрған күнді де байқапты. Сонда су тасушы: «Көрдің бе? - деп сұрапты, - бұл сендегі кемшілікті менің байқағандығым әрі оның өз жөнін тауып, орайластыруымның жемісі, - деп сөзін жалғастырыпты. Жолдың сен жағына әдейілеп гүлдер ектім, ал сен болсан, күн сайын біз
өзеннен су алып қайтқанда оларды суғарып тұрдың. Екі жылдан бері осы әдемі гүлдермен қожайынды таңқалдыра өтер жолды жайнатып келдім. Егер сен тесік болмағаныңда қожайынымыздың үйінде мұндай әдемілік болмас еді», - деп түсіндірген екен.
Cy тасушының ерекше қасиетін көрсетіңіз.
Әңгімешілдігі
Алғырлығы
Сенімсіздігі
Дарындылығы
Тапқырлығы
Мәтін стилі
Көркем әдебиет
Ауызекі сөйлеу
Публицистикалык
Ic қағаздар
Fылыми
Мәтінде бүтін шелектің қай қасиеті көрінеді?
Намысқойлығы
Жағымпаздығы
Тесік шелекке тән қасиет
Ізеттілік
Өшпенділік
Мәтінге лайық атау
Тесік шелек
Риза қожайын
Жалқаулығы
Мақтаншақтығы
Қорқақтық
Батылдық
Жаңа шелек
Өзен жағасы
Озбырлығы
E) Менмендік
E) Бүтін шелек
Мәтін мазмұнының реттілігін көрсетіңіз
Гүлге оранған жол
Екі шелек туралы
Тапқыр су тасушы
Кінәлі тесік шелек
A) 1.3.2.4
B) 3.1.2.4.
0 4.1.2.3.
D) 2.1.4.3.
E) 2.4.3.1.
мәтін
Төрт түлік малды тіршілік-тынысына тірек еткен көшпелілер кәдімгі сүттен небір тамаша тағамның түрін жасай білген. Солардың бірқатарын атап өтуге болады: қымыз, шұбат, айран, қатық, қаймак, балқаймақ, кілегей, ақ қаймақ, ақ ірімшік, қызыл ірімшік, сусыз сүт, сыпырма сүт, кұрғақ сүт, қойыртпақ, іркіт, сарысу, тасқорық, шалап, сүт кеспе, сүт салма, уыз, сірне, құрт, торақ құрт, сықпа, сүзбе т.б. Міне, бұлар жылқы мен түйенің, қой мен ешкінің, сиырдың сүтінен жасалған тағамдар. Осылардың ішінде таза көшпелі өмір салттың сұранымы дүниеге әкелген тағамның бірі - құрғақ сүт.... От қуалаған малдың тісіне ерген елдің көші-қон кезінде төрт түліктің аяғын көштен бұрын қимылдататын әдеті. Ақар-шақар елдің «әуп» деп тұрып кете қоюы оңай емес, артынып-тартынып жүріп сауын малынан екі-үш күн кейіндеп қалатын жайы жиі болады. Өмірдің осы бір сұраным-мұқтажы құрғақ сүт дайындауды дүниеге келтірген сияқты.
Сәрсенбінің сәтіне көшеміз деген хабар тиісімен-ақ, әр шаңырақтың ас- суына ие отанасы қолы епсекті біреудің тілін таба жүріп, жаңадан сойылған қойдың терісін түгінен арылттырып алады. Теріні түгінен айырудың мұндайда екі тәсілі қолданылады. Бірі - иіс салу тәсілі. Тек иіс өтіп кетпейтіндей, идін быршыған дәмі мен өткір иісі теріге сіңбейтіндей болуы керек.Екіншісі
- теріні жібітіп отырып, өткір ұстарамен түгін қырып тастайды. Сонан соң түксіз теріні суға салып, шуашы мен шайырынан айырғанша әбден сапсып жуады. Ақжемделіп май-сөлінен арылған тері шүберектей болып тазарған кезде, керегеге жая салады.
Келесі күні қой-ешкіні қосақтап жібереді де, мол етіп сүт сауады. Ол сүтті мүмкіндігінше үлкен қазанға толтыра құйып, әлгі теріні соған салады да, астына маздатып от жағады. Біраздан сон тері салған сүт шымырлап қайнай бастайды, Қайнаған сайын қойыла бастайды. Қайнаған сайын сүттің бар маңызын тақыр тері бойына сіңіре береді. Бір мезгілдер болғанда, сүт қойыртпақтанады. Tepi болса ағара бөртіп, әбден ісінеді. Содан қоюланған сүт сарқыла таусылып, енді сарғайып күйеді-ау дегенде от үзіледі де, тері қазаннан алынады. Tepi түнімен жел қағып тобарсып, ертеңіне күнімен тұрса кеуіп-ақ қалады. Келесі күні тағы да қой-ешкі қосақталып, дәу кара қазан сүтке толады. Тағы да астына жайнатып от жағып, әлгі сүт сіңді теріні тағы да салады. Осы жағдай үшінші рет қайталанады. Сол кезде сүт сіңген терінің калыңдығы бармақ елі болып, өн-бойына уыз сүттің маңызы тұтылады. Үшінші рет жайылған
тері тобарсып кебе бастаған кезде шиыршықтап орайды да, маңызы ұшып кетпес үшін қарынға немесе бүйенге сала салады.
Келесі күндері тең буылып, үй жығылып, таң құлан иектенгенде моншақтай тізілген көш те қозғалады. Бие сауым өтеді... Ет асым өтеді... Күн иықка көтерілген кезде түйе қомында тербеліп келе жаткан балалардың маңдайын күн шалып, таңдайы кеберсіп, қыңкылдай бастайды. Мұндайда езуінен мәйегі кетпеген ерке балаға қымыз береді, ішпейді... Айран береді ішпейді... Қойыртпақ береді, ішпейді... Cy береді, ішпейді. Оған керегі тіл үйірген уыз сүт.
Сонда балажан ана қарынның ауызын шешіп, сүт сіңген теріден алақандай ғана кесіп алады да, тостағанға құйған суға тастап жібереді. Сол-ақ екен уыз иісі бұрк етіп тәбет шақырып, тостағандағы су жаңа сауған сүттей болып шыға келеді. Тек қана сүт ішіп үйренген ұл дем алмастан тостағанды басына бір-ақ көтереді. Сол кезде тостағанның түбінен бір жапырақ «бірдеңені» көреді де «бұл не?» дегендей анасына қарайды. Анасы болса, «жей ғой, боташым!» дейді. Сары атанды бесік еткен ерке ұл бал татыған уыз құйқаны жайлауға жеткенше ермек етеді.
Мәтіннің нешінші азат жолында толық дайындалған кұрғақ сүт туралы айтылады?
Үшінші
Екінші
Бірінші
Бесінші
Төртінші
Құрғақ сүт жасауда пайдаланылатын басты жабдық
Түйе қомы
Қой терісі
Қой қарыны
Жылқы қарыны
Қой бүйені
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
Шапқан - озар, жатқан - қалар.
Біткен іске сыншы көп.
Мал жисаң, қонысын тап, Ac жисаң, ыдысын тап.
Жердің сәні- егін, Ердің сәні - білім.
Отынды шапқанға жақтыр, Малды тапқанға бақтыр.
Мәтін қандай стильде жазылған?
Ауызекі сөйлеу стилі
Публицистикалық стиль
Fылыми стиль
Ресми іс-қағаздар стилі
Көркем әдебиет стилі
Түйе қомында келе жатқан балагтардың сұрап ішер сусыны
Қойыртпақ
Шалап
Айран
Қымыз
Уыз сүт
Дайын болған құрғақ сүтті сақтау әдісі
Қоржында не қалтада
Tepiгe орап қояды
Адалбақанда
Теріні түгінен тазалаудың тәсілі
Сандықта не қорапта
Қарында немесе бүйенде
Кептіру
Түгін кыру
Далаға жаю
Сапсып жуу
Жел каптыру
Кұрғақ сүт жасауға қай түліктің сүті пайдаланылады? |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=31 | -Нұсқа
1- мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2363-Нұсқа
1- мәтін
Осы күнгі құстардың ең ірісі және ең жүйрігі - түйеқұс. Оның биіктігі екі жарым метр, салмағы отыз алты килограмма дейін жетеді. Мойны мен басы мамықсыз болады. Аяғы екі саусақты, қанаты нашар жетілген. Қоразының түсі қара, ОІІЫН канат, құйрық қауырсындары ақшыл. Мекенінің түсі қоңыр болып келеді.
Түйеқұстар топтанып жүреді, олар құмды даланы мекендейді. Түйеқұстар өсімдіктіқ ұрығын, жемісін, ұсақ жәндіктерді жейді.
Түйекұстың жүйріктігі сонша, ол ит, түлкі, қояндардан озып кетеді. Оның бір айлық балапанының өзі сағатына елу километр жылдамдықпен жүгіреді.
Түйекұстың етін жейді. Ал қанат, кауырсындары әсемдікке пайдаланылады.
Түйекұс қандай жерді мекендейді?
Орманды алқапты
Егінді даланы
Тоғай ішін
Түйеқұстың баска құстардан ерекшелігі
Түсі қара
Мамығы пайдалы
Еті пайдалы
Өзе1-н жағасын
Құмды даланы
Қауырсындары ақшыл
Ең жүйрігі
мәтін
Арқар - қой тұқымдасына жататын жануар. Өзінің денесі сымбатты, биіктігі 125
сантиметрге, салмағы 200 килограмға дейін жетеді. Жазда арқасы мен бүйірі қоңыр, бауыр жағы ақшыл түсті келеді. Еркегінде де, ұрғашысында да мүйіз болады. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иілген, айшыкты, аналығынікі нәзік, өте қысқа, бозғылт қоңыр түсті болады.
Мүйізіндегі сақинаға қарап жасын анықтайды.
Арқар негізінен Орта және Орталық Азияның тауларын, Азияның оңтүстігіндегі тауларды мекендейді. Арқар - биік тауларда тіршілік етуге бейім, аязға өте төзімді жануар.
Арқар көбінесе үйір-үйірімен жүреді. Көбіне, көгалды шоқылардың арасындағы далалы өңірде жайылады. Қыста салқын түссе, таудың етегіне, көктем мен жазда таудың субальпілік белдеуіне қарай ауысады. Бұл мезгілде олар 10-15-тен топтанып жүреді. Тек жазда көбею
кезінде бөліне бастайды, көбіне егіз туады. Арқарлардын басты жауы — қасқыр мен барыс.
Арқар дәмді ет, сапалы тері беретін аң болып саналады. Алайда саны жылдан-жылға азайып барады. Сондықтан қазір оны аулауға тыйым салынған. Қазақстан Ғылым академиясының бір топ ғалымдары арқарды меринос қойымен будандастыру арқылы қазақтың асыл тұқымды арқар-меринос қойын шығарды.
Қазақстан ғалымдары қандай ғылыми жаңалық ашты?
Арқардың тіршілік ету ортасын айқындады
Арқар терісінің сапалылығын дәлелдеді
Арқардын мүйізіне қарап жасын анықтады
Арқардан төрт түлік түрін шығарды
Арқардың төлдеу ерекшелігін көрсетті
Арқардың негізгі жауы нелер?
Шөп қоректілер
Жыртқыш кұстар
Үй жануарлары
Неліктен арқарды аулауға тыйым салынған?
Е)Жыртқыш аңдар Е) Жұптұяқтылар
Саны жылдан-жылға азайып бара жатқандықтан
Мүйізі үлкен болғандықтан
Егіз төл беретіндіктен
Сирек төлдейтіндіктен
Меринос қойымен будандастыратын
мәтін
Амансыңба, Бауыржан!
Қазір сенің ең жұлдызды сәтің. Пән олимпиадасынан республикалык олимпиадада жеңімпаз атану екінің бірінің қолынан келе бермейді. Мектеп директоры Нұрмағамбет агайың сол хабарды ести сала аудан орталығындағы ауруханадан сұранып шығып, жетті емес пе? Үйіне бармастан бірден мектепке соғып, жиналыс жасап сені құттықтады. «Мектебіміздің тарихында тұңғыш рет біздің оқушымыз республикалық додадан бірінші орын алып келіп отыр!» -
дегенде өзіңе қадалғаи жүздеген көзден қысылып, төмеи қарадың. Сол олимпиадада иеленген
«Мақтау қағазы» мен карақалпактың «Қырық қыз» дастаны, директордың қолынан қайта алғанда, тіпті ауырлап кеткендей болды. Ал кеште Нұралы ағайың бастаған бір топ мұғалім үйіне кіріп келе жатканда кеудеңді мақтаныш биледі. Әкеңнің сәл мақтаныңкырап сөйлегенін де көрдің. Қалаға барса, сен үшін кітап сатып әкеліп жүретін Атажан көкең: «Біздің Баукең Төлеген ағасы сияқты шайыр болады...» - дегенде ұрланып өлең жазып жүргеніңді бэрі
білетіндей қысылғаның не? Абырой болғанда, оныңды ешкім байқамады.
Енді басқа тірлікті сөз қылайық. Саған айтатын ақылым: өзімшілдік - жақсы өасиет емес. Ылғи: «Менікі дұрыс!» - дей беруге болмайды. Әсіресе, футболда. Футбол - ұжымдық ойын.
Төрткүл ауданында болған жарыста не істедің? Тақтакөпір ауданының құрамасымен
ойнағанда алғы шептегі Жамбыл мен Түгелбайға ұпай беріп келмей, өзің гол салғып келдің. Екі
рет алаң ортасында доптан айырылып калдың. Соның бірі гол болып қақпаларыңа енді. Балалар ойын соңында кінә артқанда мойындамай қойдың. Тіпті өздерін кінәлі ғып шығардың. Бірақ сенікі дұрыс емес екенін ішің біледі ғой. Сол жолы ұтқандарыңда, жартылай финалға шығар едіндер. Мүмкін, әрі қарай ақтық сынға тұяқ іліктірер ме едіңдер...
Дегенмен сен бақыттысың, Бауыржан. Әке-шешең, бауырларың қасыңда. Ал армандарын тіпті ғажап. Кейде түнімен ұйықтамай, армандайтының бар. Сол армандарыңа жетесің түбі. Ал әзірге сабағыңды жақсы оқы!
Арқар қандай жерлерді мекендейді?
Құмдауыт ойпатгарды
Жазық даланы
Егін алқаптарын
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=32 | Үшінші бөлім Бауыржанды - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Үшінші бөлім Бауыржандықандай бала ретіндетанытады? Арманшыл
Бауырмал
Сабырлы
Ұқыпты
Тиянақты
Шөлейт жерлерді
Tay бөктерлерін
Мәтінде қандай стиль түрлері кездеседі? Публицистикалык, көркем эдебиет
Көркем әдебиет, іс қағаздары
Ресми, көркем әдебиет
Ғылыми, публицистикалык
Ауызекі, публицистикалық
Екінші азатжолда автор Бауыржанның қай қасиетін сынға алады?
Өркөкіректігін
Шыдамдылығын
Мансапқорлығын
Бауыржанның құпия әуестенушілігі
Поэма жазу
Шежіре жазу
Өлең жазу
Д) Естелік жазу Е) Әңгіме жазу
Екіжүзділігін
Табандылығын
«Мектебіміздің тарихында тұңгыш рет біздің оқушымыз республикалық додадан бірінші орын алып келіп отыр!» - дегенде өзіңе қадалған жүздеген көздсн қысылып, төмен қарадың» дегсн пікір Бауыржанның қай қасиетін танытады
Сенімсіздігін
Ұялшақтығын
Жасқаншақтығын
Мәтін мазмұны бойынша дұрыс тұжырымдар
Немқұрайлығын
Салғырттығын
Бауыржан - республикалық олимпиада жеңімпазы.
Бауыржаннын тілекшілерінін бірі - Атажан көкесі.
Бауыржан өлең жазумен қатар, спортқа дажақын.
Біріншісі мен екіншісі
Біріншісі мен үшіншісі
Үшеуі де бұрыс
Екіншісі мен үшіншісі
Үшеуі де дұрыс
мәтін
Бір жігіт жолда кетіп бара жатып ойда жоқта қомақты әмиян тауып алды. Жан-жағына қараса, ешкім көрінбейді. «Әмиян тауып алдым, кімдікі?» деп айқайлап үш рет айтқандай болды. Дегенмен өз даусын басқалар түгілі өзі де естімеді.
Былайырақ шығып алып әмиянды ашып қараса, ішінде бір машинаға жетерлік қаржы бар сияқты. Қуанғаннан не істерін білмей аңтарылып қалды. Ішінде бір жылылық пайда болып,
бала-шағасының былтырғы ескі киімдерімен жүргені, жұбайының жөні түзу бір көйлегі жоғы, ал өзінің бес-алты жылдан бері бір жаңа киім алмағаны, өздерінің көптен бері тойып тамақ та жемегені есіне түсті. Әмиянды қалтасына сала бергені сол еді, кенет бұрыштан ботадай боздаған, киімі жұпынылау кісі шыға келді.
- Айналайын адамдар-ау, қайырымды жандар, балаларымның анасы айықпас дертке шалдығып, соны емдету үшін ағайындарым мен жаны жайсаң адамдар ауыздарынан жырып берген қаржымды әмиянымен қоса жоғалттым. Енді не істеймін? Жұбайыма қажетті
операцияны қаржысыз қалай жасатамын? Жұбайым о дүниелік болып кетсе, балаларымның күні не болады? Бұл азапты көрсеткенше, маған тезірек өлім жібере қойшы, тәңірім, - деп жылайды.
Әмиян тауып алған жігіт ары ойланды, бері ойланды. Ақыры ұяты жеңіп, ботадай боздаган кісінің жанына қалай жетіп барғанын, әмиянды ақшасымен қосып қалай бергенін өзі де байқамай қалды.
Кенет үйлердің тасасынан топырлаған адамдар шыға келгенде, әмиян тауып алған жігіт сасып қалды. Топтың ішінен салиқалы жігіт ағасы шығып, әмиян тапқан жігітті қапсыра құшақтай алып:
Бауырым, саған үлкен рахмет, мені мынау тобырға күлкі қылмадың. Өмірде әлі де мейірімді адал жандар барын дәлелдедің. «Ондай жандар мына заманда жоқ, өткен ғасырларда ада болып кеткен. Егер ондай адамды тауып берер болсаң, осы тұрған бәріміз жабылып, саған он жылқы береміз. Ал таба алмасаң, бар байлығынды бізге бересің» - деп қоймаған соң,
серттескен жайым бар еді. Мынау ботадай боздап жүрген адам осы қаладағы театрдың актері. Өз рөлін тамаша ойнап шықты-ау деймін. Мені жерге қаратпағаның үшін, әлемде әлі де адал адамдар бар екенін дәлелдегенің үшін, тауып алған әмияныңды ақшасымен қоса саған бердім. Бұдан бөлек мына тобырдың менен жеңілгендері үшін беретін он жылқысын да саған бердім, - деді.
Қызық көрмекші болып келген тобырдын еңселері түсіп кетіпті. Өздерінің арасынан әмиян тауып алған жігіттей адам шыққанына сенбейтін сияқты.
Мынау қатыгез, дүрбелең, тек қара басының қамын ойлайтын, компьютер басты заманда әлі де тазалықтың бар екенін дәлелдеген АДАМ деген атыңнан айналайын, әмиян тауып алған жігіт, - деді салиқалы жігіт ағасы толқып тұрып.
Мәтін бойынша өмірде жақсылықтың бар екеніне сенімін жоғалтпаған кейіпкер кім?
Олжалы болған пенде
Уәделескен жан
Киімі жұпыны жігіт
Жиналған қауым
Театр актері
Мәтіннін қорытынды бөліміндегі жігіт сөзінің түйіні.
Ақкөңілден арамдық шықпас, Арамдық шықса да, жамандық шықпас.
Көңіл - қазы, көз - таразы.
Байлыққа кол жеткізу - әркімнің арманы.
Адам болмысы - ізгілік пен адалдық.
Ала жіпті аттамағанның абыройы биік.
Жақсылық пен жамандықты айыру үшін тобырдың осындай әрекетке баруына не түрткі болды деп ойлайсың?
Адами құндылықтардың жұтаңдауы.
Ақша мен байлықтың басты құндылық болуы.
Байлыққа қол жеткізуге ұмтылуы
Д) Өмірде пиғылы, ары таза адамдардың көп болуы. Е) Байлықтың адамды бақытқа жеткізуі
Қызық көрмек болған тобырдын еңсесінің түсуіне не себеп болды?
Серттескен адамның жеңілуі.
Әмиянның қайтарылуы
С) Серттескен адамның күлкіге қалуы. Д) Әмиянын жоғалтқан адамның сөзі. Е) Әмиянның жоғалуы.
Топтын арасынан шыққан жігіт қандай?
Атақкұмар
Жүрегінің түгі бар
Мақтаншақ
Ақ жүрек
Ниеті қара
Жігіттің әмиянды қайтарып беруіне не себеп болды?
Өзінің кедейлігі есіне түсті.
Ар-үяты жеңіп шықты
Жиналған топтан сескенді.
Өзін ұры санайды деп корыкты.
Одан да көп ақша аламын деп ойлады.
Мәтіннің реттілігін көрсетіңіз.
Күңіреген жігіт
Көңілі түскен топ
Оңай олжа
Сенімін жоғалтпаған жан
A) 3.4.1.2. B) 3.4.2.1.
С) 2.4.1.3.
D) 3.1.2.4.
E) 1.3.4.2.
20. Оңай олжаға кенелген жігіт пен уәделескен жігітті не байланыстырады?
Отбасылық жағдайлары |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=32#Мәтінде_қандай_стиль_түрлері_кездеседі | Үшінші бөлім Бауыржанды - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Үшінші бөлім Бауыржандықандай бала ретіндетанытады? Арманшыл
Бауырмал
Сабырлы
Ұқыпты
Тиянақты
Шөлейт жерлерді
Tay бөктерлерін
Мәтінде қандай стиль түрлері кездеседі? Публицистикалык, көркем эдебиет
Көркем әдебиет, іс қағаздары
Ресми, көркем әдебиет
Ғылыми, публицистикалык
Ауызекі, публицистикалық
Екінші азатжолда автор Бауыржанның қай қасиетін сынға алады?
Өркөкіректігін
Шыдамдылығын
Мансапқорлығын
Бауыржанның құпия әуестенушілігі
Поэма жазу
Шежіре жазу
Өлең жазу
Д) Естелік жазу Е) Әңгіме жазу
Екіжүзділігін
Табандылығын
«Мектебіміздің тарихында тұңгыш рет біздің оқушымыз республикалық додадан бірінші орын алып келіп отыр!» - дегенде өзіңе қадалған жүздеген көздсн қысылып, төмен қарадың» дегсн пікір Бауыржанның қай қасиетін танытады
Сенімсіздігін
Ұялшақтығын
Жасқаншақтығын
Мәтін мазмұны бойынша дұрыс тұжырымдар
Немқұрайлығын
Салғырттығын
Бауыржан - республикалық олимпиада жеңімпазы.
Бауыржаннын тілекшілерінін бірі - Атажан көкесі.
Бауыржан өлең жазумен қатар, спортқа дажақын.
Біріншісі мен екіншісі
Біріншісі мен үшіншісі
Үшеуі де бұрыс
Екіншісі мен үшіншісі
Үшеуі де дұрыс
мәтін
Бір жігіт жолда кетіп бара жатып ойда жоқта қомақты әмиян тауып алды. Жан-жағына қараса, ешкім көрінбейді. «Әмиян тауып алдым, кімдікі?» деп айқайлап үш рет айтқандай болды. Дегенмен өз даусын басқалар түгілі өзі де естімеді.
Былайырақ шығып алып әмиянды ашып қараса, ішінде бір машинаға жетерлік қаржы бар сияқты. Қуанғаннан не істерін білмей аңтарылып қалды. Ішінде бір жылылық пайда болып,
бала-шағасының былтырғы ескі киімдерімен жүргені, жұбайының жөні түзу бір көйлегі жоғы, ал өзінің бес-алты жылдан бері бір жаңа киім алмағаны, өздерінің көптен бері тойып тамақ та жемегені есіне түсті. Әмиянды қалтасына сала бергені сол еді, кенет бұрыштан ботадай боздаған, киімі жұпынылау кісі шыға келді.
- Айналайын адамдар-ау, қайырымды жандар, балаларымның анасы айықпас дертке шалдығып, соны емдету үшін ағайындарым мен жаны жайсаң адамдар ауыздарынан жырып берген қаржымды әмиянымен қоса жоғалттым. Енді не істеймін? Жұбайыма қажетті
операцияны қаржысыз қалай жасатамын? Жұбайым о дүниелік болып кетсе, балаларымның күні не болады? Бұл азапты көрсеткенше, маған тезірек өлім жібере қойшы, тәңірім, - деп жылайды.
Әмиян тауып алған жігіт ары ойланды, бері ойланды. Ақыры ұяты жеңіп, ботадай боздаган кісінің жанына қалай жетіп барғанын, әмиянды ақшасымен қосып қалай бергенін өзі де байқамай қалды.
Кенет үйлердің тасасынан топырлаған адамдар шыға келгенде, әмиян тауып алған жігіт сасып қалды. Топтың ішінен салиқалы жігіт ағасы шығып, әмиян тапқан жігітті қапсыра құшақтай алып:
Бауырым, саған үлкен рахмет, мені мынау тобырға күлкі қылмадың. Өмірде әлі де мейірімді адал жандар барын дәлелдедің. «Ондай жандар мына заманда жоқ, өткен ғасырларда ада болып кеткен. Егер ондай адамды тауып берер болсаң, осы тұрған бәріміз жабылып, саған он жылқы береміз. Ал таба алмасаң, бар байлығынды бізге бересің» - деп қоймаған соң,
серттескен жайым бар еді. Мынау ботадай боздап жүрген адам осы қаладағы театрдың актері. Өз рөлін тамаша ойнап шықты-ау деймін. Мені жерге қаратпағаның үшін, әлемде әлі де адал адамдар бар екенін дәлелдегенің үшін, тауып алған әмияныңды ақшасымен қоса саған бердім. Бұдан бөлек мына тобырдың менен жеңілгендері үшін беретін он жылқысын да саған бердім, - деді.
Қызық көрмекші болып келген тобырдын еңселері түсіп кетіпті. Өздерінің арасынан әмиян тауып алған жігіттей адам шыққанына сенбейтін сияқты.
Мынау қатыгез, дүрбелең, тек қара басының қамын ойлайтын, компьютер басты заманда әлі де тазалықтың бар екенін дәлелдеген АДАМ деген атыңнан айналайын, әмиян тауып алған жігіт, - деді салиқалы жігіт ағасы толқып тұрып.
Мәтін бойынша өмірде жақсылықтың бар екеніне сенімін жоғалтпаған кейіпкер кім?
Олжалы болған пенде
Уәделескен жан
Киімі жұпыны жігіт
Жиналған қауым
Театр актері
Мәтіннін қорытынды бөліміндегі жігіт сөзінің түйіні.
Ақкөңілден арамдық шықпас, Арамдық шықса да, жамандық шықпас.
Көңіл - қазы, көз - таразы.
Байлыққа кол жеткізу - әркімнің арманы.
Адам болмысы - ізгілік пен адалдық.
Ала жіпті аттамағанның абыройы биік.
Жақсылық пен жамандықты айыру үшін тобырдың осындай әрекетке баруына не түрткі болды деп ойлайсың?
Адами құндылықтардың жұтаңдауы.
Ақша мен байлықтың басты құндылық болуы.
Байлыққа қол жеткізуге ұмтылуы
Д) Өмірде пиғылы, ары таза адамдардың көп болуы. Е) Байлықтың адамды бақытқа жеткізуі
Қызық көрмек болған тобырдын еңсесінің түсуіне не себеп болды?
Серттескен адамның жеңілуі.
Әмиянның қайтарылуы
С) Серттескен адамның күлкіге қалуы. Д) Әмиянын жоғалтқан адамның сөзі. Е) Әмиянның жоғалуы.
Топтын арасынан шыққан жігіт қандай?
Атақкұмар
Жүрегінің түгі бар
Мақтаншақ
Ақ жүрек
Ниеті қара
Жігіттің әмиянды қайтарып беруіне не себеп болды?
Өзінің кедейлігі есіне түсті.
Ар-үяты жеңіп шықты
Жиналған топтан сескенді.
Өзін ұры санайды деп корыкты.
Одан да көп ақша аламын деп ойлады.
Мәтіннің реттілігін көрсетіңіз.
Күңіреген жігіт
Көңілі түскен топ
Оңай олжа
Сенімін жоғалтпаған жан
A) 3.4.1.2. B) 3.4.2.1.
С) 2.4.1.3.
D) 3.1.2.4.
E) 1.3.4.2.
20. Оңай олжаға кенелген жігіт пен уәделескен жігітті не байланыстырады?
Отбасылық жағдайлары |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=33 | -Нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2364-Нұсқа 1-мәтін Жер шарында теректің жүзден астам түрі бар. Біздің елімізде теректің отыз шақты түрі кездеседі. Қазақстан жерінде ақ Терек, көк терек, кара терек, мырза терек сияқты түрлері өсіріледі.
Терек өте тез өседі. Оның биіктігі елу метрге дейін жетеді. Мүндай әсем де ірі ағаш көше бойына, аулаға, су қоймаларының жағалауына отырғызылады. Қалалар мен ауылдарды көгалдандыруға, егіс алқабым қорғауға пайдаланылады.
Теректің бір артықшылығы - көп күтім тілемейді. Оны көшеттерден көбейтуге болады. Теректің кейбір түрлері жүз жиырма, жүз елу жыл өседі. Терек ағашы жұмсақ болады. Одан сіріңке, қағаз, түрлі бүйымдар жасалады. Теректі құрылыста да кеңінен пайдаланады.
Түжырымдардың дұрысы:
Терек баяу өседі
Терек көп күтім тілемейді.
Терек қатты ағашқа жатады.
Үшеуі де
Тек екінші
Екінші мен үшінші
Мәтін тақырыбын анықтаңыз.
Қазақстанда өсетін ағаштар
Ағаш түрлері
Терек ағашы
Ағаштың пайдасы
Ағаш өнімдері
Бірінші мен екінші
Тек бірінші
2-мәтін
Екі дос бір егістікте жұмыс істейтін. Бірі үйленген, 3 баласы бар. Екіншісі - бойдақ. Күн батқанға дейін жұмыс істеп, достар тапқан өнімді тепе-тең етіп екіге бөліп алатын. Күннің бірінде бойдақ болғаны ішінен: «Өнімді және шыққан пайданы тепе-тең бөлгеніміз дұрыс болмады», - деп ойлайды. «Мен жалғыз тұрамын, сондықтан да айтарлықтай көп қажеттілігім де жоқ». Осындай ойымен түн сайын үйінен шығып, бір қап өнімді жасырын түрде досының үйінің алдындағы қорасына апарып тұратын болады. Досы да ішінен: «Өнім мен пайданы бірдей бөлгеніміз дұрыс емес, мен үйленгенмін, жұбайым мен балаларым бар - қартайғанымда олар маған қарайтын болады. Досымның болса ешкімі жоқ, қартайған кезінде оған қарайтын адам болмайды», - дейді. Осылайша бұл досы да түн жамылып үйден шығып досының қорасына бір қап өнім апаратын болады. Осыған қарамастан екі қорадағы қаптар саны неліктен еш азаймағанын екі доста түсінбей жүреді. Бір түні жасырын түрде бір-бірінің қорасына қап тасып жатқанда, бір-біріне соғылысып қалады. Сонда ғана болған жағдайды түсінеді. Қаптарды жерге қоя салып достардың бір-біріне деген адал ниеті мен достығы алдында көз жастарын тыя алмады.
Неліктен достардың өнімі азаймады?
Екеуі еңбексүйгіш болғандықтан
Өнімді көп жинағандықтан
Өнімді үнемдеп пайдаланғандықтан
Жерлері құнарлы болғандықтан
Бір-бірінің үйіне өнім апарғандықтан
Екі дос неліктен өнімді бір-бірінің үйіне тасыды?
Өзі үйленбеген, бойдақ болғандықтан
Досына қарыз болғандықтан
Досы өтініш жасағандықтан
Досы отбасын асырай алмағандықтан
Досына көмектескісі келгендіктен '
Автордың мәтінді жазудағы мақсаты қандай?
Ниеттес адамдардың мейірімділігін үлгі ету
Адал еңбек етуге шақыру
Адамдарды кәсіппен айналысуға шақыру 3-
Көркем мінезді үлгі ету
Үлкенді сыйлауды дәріптеу
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
Ақымақ достан ақылды қасың жақсы.
Ақыл - дария, алсаң да таусылмайды, Жер - қазына саусаң да таусылмайды.
Жақсы жұмыс - жанға тыныс.
Еңбегің қатты болса, Татқаның тәтті болар.
Айтулы достың малы бір, Кемедегінін жаны бір.
3-мәтін Түһ, түн неткен қараңғы еді! Жұлдыздар да шілде ортасындағыдай шүлірлей қапты. Анау - темірқазық, анау - жетіқарақшы. Анау - ақбоз, көкбоз... Анау... Алырау, ат құлағының арасынан қылаңытқан күлдей бозаң шоғыр Үркер ғой! Жарықтық, бұдан ұсақ, бұдан солғын жұлдыз жоқ шығар. Бірақ, соған қарамастан, қаншама самала шырақтар самғаған түнгі аспанда оны көзің бірден шалып тұр-ау! Онын сиқыры неде екен? Әлде жұп ажыратпай бірге туып, бірге бататынынан ба? Жұлдыз екеш жұлдыз да неғұрлым саны аз, неғұрлым жарығы солғын болған сайын жиі тұрмаса, көзге түсе алмайтындарын білген ғой! Өздері неткен ыңғайтөк еді! Жаздың жаңбырлы, құрғақ, қыстың жайлы, жайсыз боларын жұрт осы Үркерге қарап біле қояды. Бәрін алдын ала осы бір шөкім солғын шырақтар сезіп қоятындай. Бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жатқан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар! Бәлкім, олар мынау ұйтқымасы көп аласапыран дүниеде тек Үркердей тығыз тұрып, дауыл мен боранды Үркердей алдын ала біліп, алдын ала ыңғайға аунап отыра алса ғана, аман қала алатын шығар...
Жолға шыққанда Үркердің маңдайынан туғанын жақсылыкқа жорымаушы ма еді! «Үміт артсаң, Үркерге қара!» деуші еді ғой. Желтоқсанда да Үркердің ат құлағынан асып көтерілмегені алдағы қыстың жайлылығы шығар. Алдыңда жақсылықтан асқан бақыт бар дейсің бе!
Үркердің қарсы алдыңнан туғаны маңдайыңның ашылайын дегені ме екен?!
He де болса үміт бар ғой. Қаршадай Ералы көз көрмеген алыс жолға сол үмітпен аттанды ғой. Бұрын қайда аттап басса да, үрей анталап тұрмаушы ма еді. Енді, не де болса, бір үміт бар
емес пе.
Ендеше, мынау Үркер де жақсылығымен туған шығар. Тек бұның, тек мынау талайды көріп, талай тауға басын соққан көнтері жұртының алдынан ылғи осылай үміт шырағы туып тұрғандай!
Мәтін мазмұнына сәйкес «Бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жатқан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар!» деу арқылы автор қандай нәрсеге назар аудартады?
Шынайылыққа
Сабырлыққа
Бірлікке
Сенімділікке
Турашылдыққа
Автордың «. Тек бұның,,тек мынау талайды көріп, талай тауға басын соқкан көнтері жұртының алдынан ылғи осылай үміт шырағы туып тұрғандай!» деп аяқтауының мақсаты қандай?
Өткеніне налу
Келешегінен қорқу
Өткенді дәріптеу
Болашаққа алаңдау
Болашаққа сенім арту
Автордың жұлдыздар мен түнгі аспанды суреттеген жыл мезгілі
Жазғытұры
Жаз
Көктем
Күз
Қыс
«Халық не себептен «Үміт артсаң, Үркерге қара!» деген?
Ерекше әдемі болғандықтан |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=34 | Мәтіндегі Үркер - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Жеделхат - телеграф (телетайп) арқылы берілетін жедел сипатты құжат. Қазіргі заманда ақпаратты жедел жеткізудің факс, интернет сияқты түрлері де болғанымен, жеделхаттар өз маңызын жойған жоқ. Себебі, хат ұзақ жүреді, интернет пен факс қызметі қымбат, оның үстіне чертеж (сызба, кесте) немесе фотосурет жібермейтін болсақ, факсты қолдану міндетті емес. Ал телефон арқылы жүргізілген әңгімені іске тігіп қоя алмайсың, сондықтан ең ыңғайлысы жеделхат болып табылады.
Жеделхатты кез келген қызметкер құрастырып жібере алады; қажет болған жағдайда жеделхат мәтіні мен онда берілген мәліметті растауға болады. Жеделхат ең ұзақ дегенде 10-12 сағаттан соң, қажет болса бір сағаттан соң да жеткізілетіндігіне 100% сенімді болуға болады.
Жеделхат мәтіні қысқа, дәл, ең ұзақ дегенде 300 сөзден аспауы керек. Қысқа жеделхаттың бағасы да төмен болады. Цифрлар жазбаша түрінде беріледі, ешбір түзетулер болмағаны жөн.
Жеделхаттар ішкі және халықаралық болып бөлінеді. Ішкі жеделхаттарға мемлекет ішінде жіберілетіндер мен қабылданатындар, ал халықаралық жеделхаттарға шет елдерге жіберілген немесе шет елдерден келгендері жатады. Ішкі жеделхаттар «үкіметтік», «жедел», «жай» болып үшке бөлінеді.
Басқа құжаттар сияқты жеделхаттың да өз реквизиттері болады. Олар: жеделхаттың категориясы мен түрі, номер!, датасы, жіберілген уақыты, алушының аты мен адресі, мәтін, қол.
ГѴ. Жеделхат ...
Мекенжайы («кімге»). Алдымен жеделхатты алушының толық почта индексі, елдің аты, елді мекеннің аты, типі (қала, ауыл. т.б.), көшесі, үй номері, корпус, офис номері жазылады. Мысалы: 480021, Қазақстан,
Алматы каласы,
Мұқанов көшесі, 227, офис 47 немесе
250000, Украина,
г. Киев, Почтовая пл, дом 18, кв 44.
Алушыньщ аты-жѳні («кімге»). Адресатгьщ аты-жѳні, әкесінің аты толык жазылады, кейде фамилия орнына қызметі көрсетіледі. Мысалы, «Директорға», «Білім меңгерушісіне» т.б.
V. Жеделхат мәтіні. Жеделхаттың негізгі мақсаты керекті ақпаратты тез жеткізу болғандықтан, оны қыска және түсінікті етіп жазу керек. Бірақ сөздерді түсініксіз етіп қысқартып тастаудың кажеті жоқ, түсінікті, стандарт қысқартуларды ғана пайдаланган жөн. Егер жеделхат мақсаты алушыдан ақпарат алу немесе мәселені шешу т.б. болса, онда етістіктерді бұйрық рай түлғасында беріңіз. Мысалы: «жіберіңіз», «салып жіберіңіз», «шешім қабылдаңыз» т.б. Ал жеделхат жауап беру мақсатында жазылса, етістік ашык рай тұлғасында қолданылатын. Мысалы: «алдым», «жеткізілді», «келеді», «орындалады», «барады» т.б.
«Тез арада», «жеделдетіңіз», «жедел», «қалай да» сѳздерін орынсыз кѳп қолданудың қажеті жок, себебі сіздің жеделхат жібергеніңіздің өзі алушыға көп нәрсені білдіріп тұр. Цифрларды жазбаша жазған дұрыс. Мысалы: 101347 - бір нөл бір үш төрт жеті, бұларды бір сөз ретінде біріктіріп беруге де болады. Мысалы: бірнөлбірүштөртжеті.
Мәтін мазмұнына нұқсан келмейтін болса жалғаулық, көмекші сөздер, тыныс белгілері
қолданылмайды. Жеделхат мәтінінде түзетулер болмауға тиіс және сөздер тасымалданбайды. Жіберуші қолы. Жеделхат мәтініне қол қойылған кезде фамилия қажет болғанда жіберушінің кызметі қоса көрсетіледі.
Ақпарат алу немесе мәселені шешу мазмұнындағы жеделхатта қолданылатын етістік формасы |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=34#Мәтіннің_тақырыбы_қандай | Мәтіндегі Үркер - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Жеделхат - телеграф (телетайп) арқылы берілетін жедел сипатты құжат. Қазіргі заманда ақпаратты жедел жеткізудің факс, интернет сияқты түрлері де болғанымен, жеделхаттар өз маңызын жойған жоқ. Себебі, хат ұзақ жүреді, интернет пен факс қызметі қымбат, оның үстіне чертеж (сызба, кесте) немесе фотосурет жібермейтін болсақ, факсты қолдану міндетті емес. Ал телефон арқылы жүргізілген әңгімені іске тігіп қоя алмайсың, сондықтан ең ыңғайлысы жеделхат болып табылады.
Жеделхатты кез келген қызметкер құрастырып жібере алады; қажет болған жағдайда жеделхат мәтіні мен онда берілген мәліметті растауға болады. Жеделхат ең ұзақ дегенде 10-12 сағаттан соң, қажет болса бір сағаттан соң да жеткізілетіндігіне 100% сенімді болуға болады.
Жеделхат мәтіні қысқа, дәл, ең ұзақ дегенде 300 сөзден аспауы керек. Қысқа жеделхаттың бағасы да төмен болады. Цифрлар жазбаша түрінде беріледі, ешбір түзетулер болмағаны жөн.
Жеделхаттар ішкі және халықаралық болып бөлінеді. Ішкі жеделхаттарға мемлекет ішінде жіберілетіндер мен қабылданатындар, ал халықаралық жеделхаттарға шет елдерге жіберілген немесе шет елдерден келгендері жатады. Ішкі жеделхаттар «үкіметтік», «жедел», «жай» болып үшке бөлінеді.
Басқа құжаттар сияқты жеделхаттың да өз реквизиттері болады. Олар: жеделхаттың категориясы мен түрі, номер!, датасы, жіберілген уақыты, алушының аты мен адресі, мәтін, қол.
ГѴ. Жеделхат ...
Мекенжайы («кімге»). Алдымен жеделхатты алушының толық почта индексі, елдің аты, елді мекеннің аты, типі (қала, ауыл. т.б.), көшесі, үй номері, корпус, офис номері жазылады. Мысалы: 480021, Қазақстан,
Алматы каласы,
Мұқанов көшесі, 227, офис 47 немесе
250000, Украина,
г. Киев, Почтовая пл, дом 18, кв 44.
Алушыньщ аты-жѳні («кімге»). Адресатгьщ аты-жѳні, әкесінің аты толык жазылады, кейде фамилия орнына қызметі көрсетіледі. Мысалы, «Директорға», «Білім меңгерушісіне» т.б.
V. Жеделхат мәтіні. Жеделхаттың негізгі мақсаты керекті ақпаратты тез жеткізу болғандықтан, оны қыска және түсінікті етіп жазу керек. Бірақ сөздерді түсініксіз етіп қысқартып тастаудың кажеті жоқ, түсінікті, стандарт қысқартуларды ғана пайдаланган жөн. Егер жеделхат мақсаты алушыдан ақпарат алу немесе мәселені шешу т.б. болса, онда етістіктерді бұйрық рай түлғасында беріңіз. Мысалы: «жіберіңіз», «салып жіберіңіз», «шешім қабылдаңыз» т.б. Ал жеделхат жауап беру мақсатында жазылса, етістік ашык рай тұлғасында қолданылатын. Мысалы: «алдым», «жеткізілді», «келеді», «орындалады», «барады» т.б.
«Тез арада», «жеделдетіңіз», «жедел», «қалай да» сѳздерін орынсыз кѳп қолданудың қажеті жок, себебі сіздің жеделхат жібергеніңіздің өзі алушыға көп нәрсені білдіріп тұр. Цифрларды жазбаша жазған дұрыс. Мысалы: 101347 - бір нөл бір үш төрт жеті, бұларды бір сөз ретінде біріктіріп беруге де болады. Мысалы: бірнөлбірүштөртжеті.
Мәтін мазмұнына нұқсан келмейтін болса жалғаулық, көмекші сөздер, тыныс белгілері
қолданылмайды. Жеделхат мәтінінде түзетулер болмауға тиіс және сөздер тасымалданбайды. Жіберуші қолы. Жеделхат мәтініне қол қойылған кезде фамилия қажет болғанда жіберушінің кызметі қоса көрсетіледі.
Ақпарат алу немесе мәселені шешу мазмұнындағы жеделхатта қолданылатын етістік формасы |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=35#2365-нұсқа__мәтін | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны
A) 300
B) 150
C) 200
D) 100
E) 250
17. Қандай кұжат түрі ақпараттық- анықтамалық кұжаттарға жатпайды?
Акті
Құттықтау хат
Телефонхат
Түсініктеме
Жеделхат\
19. Жеделхатты жеткізудің ең қысқа мерзімі
10-12 сағат
3 сағат
Жарты сағат
1 сағат
24 сағат
16. Қандай сөзді IV бөлімдегі кѳп нүктеніңорнына қоюға болады?
сипаты
құрастыру үлгісі
бланкісі
толтыру үлгісі
мәтіні
18. Жеделхаттың бөлінуі
3
2
5
4
1
20. Жеделхатта цифрлардың жазылуы
Цифрлар жазылмайды
Бөлшек түрінде
Рим цифрымен
Арап цифрымен
Жазбаша жазылады
2365-нұсқа
мәтін
Нан тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне Қарағанды, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы нанның өсімдігі бидай да, сұлы да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан ұн жасаған. Бұган археологтардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа - қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азиянын бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Мәтін мазмұнына кай мақал сәйкес келеді?
Ac - елдің құты
Жаман ауруға жақсы ас
Ac атасы - нан
Алғашқы нан неден жасалған?
Емен жаңғағынан
Қарағай жаңғағынан
Шырша жаңғағынан
Ac иесімен тәтті
Кәсіп, кәсіп түбі - нәсіп
Арпа-бидайдан
Ұннан
мәтін
Сонау көне заманда, бүгінгі қазақ елінің төрінде, Ергенеқон елінде ай мүйізді, аққу қанатты қос Пырақ өмір сүріпті. Сол қос Пырақты бүгінгі Қазақтың, кешегі Көк Түріктің, ертедегі Ғұн мен Сақтың ата-бабалары алғаш рет ауыздықтап, жанына серік етіпті. Сөйтіп, «Ат - ердің қанаты» деп, желден жүйрік тұлпар мінген, тұлпар емес-ау, Пырақ мінген Ерлердің рухы биіктеп, бойларына желік бітіпті.
Сонымен олар ұшса, қайыспас қанат, ұмтылса, қайырылмас қару болып, жер-дүниені кезіп, шарлапты. Бергеннің қолынан, бермегеннің жолынан деп, ел мен жерді жаулапты. Шығыста сонау Амурдан, Батыста сонау Дунайға, тіпті Римге дейін саулапты. Бірақ, бір уақыттарда «ел аралаған сыншы болар» дегендей, Ерлер есін жиыпты. Өзге елдің ерге құт болмайтынын біліп,
«Отан - оттан да ыстық», «Өз елім - өлең төсегім» деп, Ергенеқон еліне қайтып оралыпты.
Олар қайтып оралғанда, алдарынан қалқып Қыран шығыпты.
Иә, не көрдіңдер, не түйдіңдер? - депті Қыран. Сонда қос Пырақ:
Көргенімізді айтсақ, көп сөз. Түйгенімізді айтсақ, әркімнің өз жері - жұмақ екен, - депті.
Туған жер - тұғырың, туған ел - қыдырың, - деп қостапты Қыран.
«Кісі елінде дүркірегенше, өз еліңде дүркіре» деген екен, Алтын Шаңырағымызды өз еліміздің төріне тігуге бел байладық.
- Онда алдарыңнан жарылқасын, - депті Қыран. Сол Шаңырағымыз биік, берекелі болсын, нұр шашсын, шайқалмасын деп, қанаттың астына алып, Жұлдызымыз әрдайым жоғары болсын деп, қырағы қорғаны болу керек. «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деп, мен де Көк төрінде төбелеріңнен қалықтайын. Алтын нұрлы Күн астында айбарларыңды асқақтатайын.
Тауып айттың, Қыран! Ынтымақ түбі - игілік. Сол игіліктің арқасында «Қазақстан» атты елдің мәңгілік рәмізіне айналсақ, біз үшін бақыт емес пе!?
Мәтін қандай стильде жазылған?
Ауызекі сөйлеу стилі
Ресми іс қағаздар стилі
Публицистикалық стиль
Мәтіннің тақырыбы қандай?
Ұлттық рәмізіміз - әнұранның шығу тарихы
Ата-бабаларымыздын тарихы
Қос Пырақтың әңгімесі
Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
Ұлттық рәміздер - елтаңба мен тудың пайда болуы
Ергенеқон елінің бақытты өмірі
Мәтіннің мазмұны қай үлгіде кұрылған?
Эпос
Ертегі
Аңыз
Қисса
Дастан
Мәтіннің 2-азатжолындағы ойға сәйкес тұжырым(-дар)
Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.
Туған жер - тұғырың.
Қара арғымақ арыса, қарға адым жер мұң болар.
Бірінші, үшінші
Үшеуі де
Бірінші, екінші
Екінші, үшінші
Тек бірінші
Қос Пыракты ауыздықтаған Ерлердің алғашқы әрекеті қандай болды?
Елдермен достасты
Елін асқақтатты
Елдерді аралады
Елдін басын қосады
Айла ойлады
Мәтіннің негізгі ойы қай бөлім(-дер)де берілген?
Екінші және төртінші
Үшінші және төртінші
Екінші
Үшінші
Бірінші
мәтін
Байырғы заманда жердің түкпір-түкпірінде тұратын адамдар бір- бірімен сауда байланысын жүргізген. Алғашында ол зәру заттармен айырбас ретінде жүзеге асқан. Мысалы, асыл тастар, алтын, күміс, тұз, шипалы өсімдіктер мен хош иіс сулары. Мал, сәйгүлік аттар, қымбат бағалы аң терілері, қола мен темірден жасалған заттар, мата, азық-түлік және басқа да тауарлармен алмасқан. Кейіннен ақшаға сауда-саттық басталып, көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар - базар, жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Жолдар бір-бірімен ұласып, шығыс пен батысқа, оңтүстік пен солтүстікке қарай жалғасып, көптеген жаңа аймақтарды қосты. Осындай сауда жолдарының арқасында Eypoпa мен Азияны біріктірген Ұлы Жібек жолы пайда болды. Ол жолдардың әрқайсысының өз аттары болған. Мысалы, «лазурит», «нефрит» жэне «құндыз» жолдары кірді. «Лазурит жолы» — Мысыр, Иран, Вавилон елдеріне лазурит (ляпис - лазурь) тасы тасымалданатын жол. Лазурит бұл елдерде өте кәделі саналып, аса жоғары бағаланған. «Нефрит жолымен» қытай патшалары мен бай- шонжарларына арналып жасалатын зергерлі әшекей бұйымдарына қажетті асыл да әдемі гауһар тас, нефрит тасымалданған. Ал «құндыз жолымен» бағалы аң терілері әр тараптардағы елдерге таралған.
Ұлы Жібек жолы бүкіл адам ағзасын қоректендіруші қан жүйесіне ұқсас. Себебі ол бүкіл Eypoпa мен Азия елдерінің бір-бірімен қарым-қатынас жасауына мүмкіндік туғызып, ондағы халықтарды біріктіреді. Ұлы Жібек жолы ежелгі атау емес, ол 1877 жылы пайда болған. Оны қолданысқа енгізген белгілі неміс географы Фердинанд фон Рихтгофен. Жолдың бұлай аталуына сауданың негізгі заты Қытайдан шығарылатын жібек мата себен болды. Сонау Eypoпa мен Азияны біріктіріп жатқан бұл жол адамзатты ғажайып жетістіктерге жеткізді. Дамыған елдердің бір-бірімен сауда-саттықпен айналысуына, ғылым салаларының дамуына,
діни және мәдени салт-дәстүрлерінің қалыптасуына ықпал етті.
Ұлы Жібек жолы ежелгі Қазакстан жерімен де өткен. Ең негізгі сауда жолы Тянь-Шань тауының етегімен, Сырдария, Талас, Шу, Іле аңғарлары арқылы Қытайға ұласқан. Жолдың ендігі бір бөлігі Яксарт, Сейхун деп аталған Сырдария, Орал (Жайық) өзендерін жағалай ары қарай Қарагеңіз маңы, Византия мен Батыс Eypoпa жерлеріне дейін созылып жатыр. Негізі күре тамырдан Орталық Қазақстан далаларына, Сарыарқа мен Ертіске, Алтай мен Моңғолияға қарай жолдар өткен. Осындай жолдардың бойында Испиджап, Отырар, Түркістан, Тараз, Сауран, Саудакент сияқты ірі қалалар болған. Бұл қалалардың өркендеуіне Ұлы Жібек жолынын тигізген әсері зор.
Жібек жолындағы тарихи қала - Йасы, ол кейіннен Түркістан атанған. Ол да сол кездердегідей негізінен саз балшықтан кұйылған кірпіштермен тұрғызылған. Қала орталығында биік күмбезді цитаделі болған, Қожа Ахмет Йассауидің кесене ғимараты - бүкіл Орта Азиядағы сәулет өнерінің керемет үлгісі. Йасы қаласы XII ғасырда аса дәуірлеген: қолөнері мен ауыл шаруашылығы қатар дамыған.
Лазуритті аса жоғары бағалаған елдердің бірі
Қытай
Византия
Ирак
Мысыр
Монголия
Ұлы Жібек жолы тарихындағы қазіргі қала
Бозоқ
Сарайшық
Түркістан
Отырар
Саудакент
Жолдың атауына негіз болған зат
Аң терілері
Қытай фарфоры
Асыл тастар
Жібек мата
Інжу-маржандар
Мәтіннің 3-азатжолына қандай тұжырым сәйкес келеді?
Йасы қаласы VII ғасырда өте дамыған қалалардың біріне айналды.
Ұлы Жібек жолы Eypoпa мен Азия елдерінің қарым-қатынас жасау мүмкіндігін туғызды
Ежелгі Қазақстан қалалары да Ұлы Жібек жолының бойында жатты.
Көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар -жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Адамдардың тауар алмасу қажеттілігінен базарлар пайда болды.
Бесінші азатжолда сөз болатын өнер түрі
Жазушылық
Сәулет өнері
Музыка
Сурет
Поэзия
Аңдардың бағалы терісін тасымалдаған жолдың атауы
«Нефрит жолы»
«Лазурит жолы»
«Гауһар жолы»
«Алтын жолы»
«Құндыз жолы»
«Нефрит» жолымен тасымалданған басты зат
Аң терісі
Алтын
Гayhap тас
Лазурит
Күміс
Қазақстанның ірі қалалары арқылы өтетін Жібек жолының бір тармағы қайда апарған?
Тянь-Шань тауына
Қара теңіз маңына
Мысыр мен Иранға
Византия мен Батыс Еуропаға
Алтай мен Моңғолияға
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=35 | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны
A) 300
B) 150
C) 200
D) 100
E) 250
17. Қандай кұжат түрі ақпараттық- анықтамалық кұжаттарға жатпайды?
Акті
Құттықтау хат
Телефонхат
Түсініктеме
Жеделхат\
19. Жеделхатты жеткізудің ең қысқа мерзімі
10-12 сағат
3 сағат
Жарты сағат
1 сағат
24 сағат
16. Қандай сөзді IV бөлімдегі кѳп нүктеніңорнына қоюға болады?
сипаты
құрастыру үлгісі
бланкісі
толтыру үлгісі
мәтіні
18. Жеделхаттың бөлінуі
3
2
5
4
1
20. Жеделхатта цифрлардың жазылуы
Цифрлар жазылмайды
Бөлшек түрінде
Рим цифрымен
Арап цифрымен
Жазбаша жазылады
2365-нұсқа
мәтін
Нан тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне Қарағанды, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы нанның өсімдігі бидай да, сұлы да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан ұн жасаған. Бұган археологтардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа - қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азиянын бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Мәтін мазмұнына кай мақал сәйкес келеді?
Ac - елдің құты
Жаман ауруға жақсы ас
Ac атасы - нан
Алғашқы нан неден жасалған?
Емен жаңғағынан
Қарағай жаңғағынан
Шырша жаңғағынан
Ac иесімен тәтті
Кәсіп, кәсіп түбі - нәсіп
Арпа-бидайдан
Ұннан
мәтін
Сонау көне заманда, бүгінгі қазақ елінің төрінде, Ергенеқон елінде ай мүйізді, аққу қанатты қос Пырақ өмір сүріпті. Сол қос Пырақты бүгінгі Қазақтың, кешегі Көк Түріктің, ертедегі Ғұн мен Сақтың ата-бабалары алғаш рет ауыздықтап, жанына серік етіпті. Сөйтіп, «Ат - ердің қанаты» деп, желден жүйрік тұлпар мінген, тұлпар емес-ау, Пырақ мінген Ерлердің рухы биіктеп, бойларына желік бітіпті.
Сонымен олар ұшса, қайыспас қанат, ұмтылса, қайырылмас қару болып, жер-дүниені кезіп, шарлапты. Бергеннің қолынан, бермегеннің жолынан деп, ел мен жерді жаулапты. Шығыста сонау Амурдан, Батыста сонау Дунайға, тіпті Римге дейін саулапты. Бірақ, бір уақыттарда «ел аралаған сыншы болар» дегендей, Ерлер есін жиыпты. Өзге елдің ерге құт болмайтынын біліп,
«Отан - оттан да ыстық», «Өз елім - өлең төсегім» деп, Ергенеқон еліне қайтып оралыпты.
Олар қайтып оралғанда, алдарынан қалқып Қыран шығыпты.
Иә, не көрдіңдер, не түйдіңдер? - депті Қыран. Сонда қос Пырақ:
Көргенімізді айтсақ, көп сөз. Түйгенімізді айтсақ, әркімнің өз жері - жұмақ екен, - депті.
Туған жер - тұғырың, туған ел - қыдырың, - деп қостапты Қыран.
«Кісі елінде дүркірегенше, өз еліңде дүркіре» деген екен, Алтын Шаңырағымызды өз еліміздің төріне тігуге бел байладық.
- Онда алдарыңнан жарылқасын, - депті Қыран. Сол Шаңырағымыз биік, берекелі болсын, нұр шашсын, шайқалмасын деп, қанаттың астына алып, Жұлдызымыз әрдайым жоғары болсын деп, қырағы қорғаны болу керек. «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деп, мен де Көк төрінде төбелеріңнен қалықтайын. Алтын нұрлы Күн астында айбарларыңды асқақтатайын.
Тауып айттың, Қыран! Ынтымақ түбі - игілік. Сол игіліктің арқасында «Қазақстан» атты елдің мәңгілік рәмізіне айналсақ, біз үшін бақыт емес пе!?
Мәтін қандай стильде жазылған?
Ауызекі сөйлеу стилі
Ресми іс қағаздар стилі
Публицистикалық стиль
Мәтіннің тақырыбы қандай?
Ұлттық рәмізіміз - әнұранның шығу тарихы
Ата-бабаларымыздын тарихы
Қос Пырақтың әңгімесі
Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
Ұлттық рәміздер - елтаңба мен тудың пайда болуы
Ергенеқон елінің бақытты өмірі
Мәтіннің мазмұны қай үлгіде кұрылған?
Эпос
Ертегі
Аңыз
Қисса
Дастан
Мәтіннің 2-азатжолындағы ойға сәйкес тұжырым(-дар)
Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.
Туған жер - тұғырың.
Қара арғымақ арыса, қарға адым жер мұң болар.
Бірінші, үшінші
Үшеуі де
Бірінші, екінші
Екінші, үшінші
Тек бірінші
Қос Пыракты ауыздықтаған Ерлердің алғашқы әрекеті қандай болды?
Елдермен достасты
Елін асқақтатты
Елдерді аралады
Елдін басын қосады
Айла ойлады
Мәтіннің негізгі ойы қай бөлім(-дер)де берілген?
Екінші және төртінші
Үшінші және төртінші
Екінші
Үшінші
Бірінші
мәтін
Байырғы заманда жердің түкпір-түкпірінде тұратын адамдар бір- бірімен сауда байланысын жүргізген. Алғашында ол зәру заттармен айырбас ретінде жүзеге асқан. Мысалы, асыл тастар, алтын, күміс, тұз, шипалы өсімдіктер мен хош иіс сулары. Мал, сәйгүлік аттар, қымбат бағалы аң терілері, қола мен темірден жасалған заттар, мата, азық-түлік және басқа да тауарлармен алмасқан. Кейіннен ақшаға сауда-саттық басталып, көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар - базар, жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Жолдар бір-бірімен ұласып, шығыс пен батысқа, оңтүстік пен солтүстікке қарай жалғасып, көптеген жаңа аймақтарды қосты. Осындай сауда жолдарының арқасында Eypoпa мен Азияны біріктірген Ұлы Жібек жолы пайда болды. Ол жолдардың әрқайсысының өз аттары болған. Мысалы, «лазурит», «нефрит» жэне «құндыз» жолдары кірді. «Лазурит жолы» — Мысыр, Иран, Вавилон елдеріне лазурит (ляпис - лазурь) тасы тасымалданатын жол. Лазурит бұл елдерде өте кәделі саналып, аса жоғары бағаланған. «Нефрит жолымен» қытай патшалары мен бай- шонжарларына арналып жасалатын зергерлі әшекей бұйымдарына қажетті асыл да әдемі гауһар тас, нефрит тасымалданған. Ал «құндыз жолымен» бағалы аң терілері әр тараптардағы елдерге таралған.
Ұлы Жібек жолы бүкіл адам ағзасын қоректендіруші қан жүйесіне ұқсас. Себебі ол бүкіл Eypoпa мен Азия елдерінің бір-бірімен қарым-қатынас жасауына мүмкіндік туғызып, ондағы халықтарды біріктіреді. Ұлы Жібек жолы ежелгі атау емес, ол 1877 жылы пайда болған. Оны қолданысқа енгізген белгілі неміс географы Фердинанд фон Рихтгофен. Жолдың бұлай аталуына сауданың негізгі заты Қытайдан шығарылатын жібек мата себен болды. Сонау Eypoпa мен Азияны біріктіріп жатқан бұл жол адамзатты ғажайып жетістіктерге жеткізді. Дамыған елдердің бір-бірімен сауда-саттықпен айналысуына, ғылым салаларының дамуына,
діни және мәдени салт-дәстүрлерінің қалыптасуына ықпал етті.
Ұлы Жібек жолы ежелгі Қазакстан жерімен де өткен. Ең негізгі сауда жолы Тянь-Шань тауының етегімен, Сырдария, Талас, Шу, Іле аңғарлары арқылы Қытайға ұласқан. Жолдың ендігі бір бөлігі Яксарт, Сейхун деп аталған Сырдария, Орал (Жайық) өзендерін жағалай ары қарай Қарагеңіз маңы, Византия мен Батыс Eypoпa жерлеріне дейін созылып жатыр. Негізі күре тамырдан Орталық Қазақстан далаларына, Сарыарқа мен Ертіске, Алтай мен Моңғолияға қарай жолдар өткен. Осындай жолдардың бойында Испиджап, Отырар, Түркістан, Тараз, Сауран, Саудакент сияқты ірі қалалар болған. Бұл қалалардың өркендеуіне Ұлы Жібек жолынын тигізген әсері зор.
Жібек жолындағы тарихи қала - Йасы, ол кейіннен Түркістан атанған. Ол да сол кездердегідей негізінен саз балшықтан кұйылған кірпіштермен тұрғызылған. Қала орталығында биік күмбезді цитаделі болған, Қожа Ахмет Йассауидің кесене ғимараты - бүкіл Орта Азиядағы сәулет өнерінің керемет үлгісі. Йасы қаласы XII ғасырда аса дәуірлеген: қолөнері мен ауыл шаруашылығы қатар дамыған.
Лазуритті аса жоғары бағалаған елдердің бірі
Қытай
Византия
Ирак
Мысыр
Монголия
Ұлы Жібек жолы тарихындағы қазіргі қала
Бозоқ
Сарайшық
Түркістан
Отырар
Саудакент
Жолдың атауына негіз болған зат
Аң терілері
Қытай фарфоры
Асыл тастар
Жібек мата
Інжу-маржандар
Мәтіннің 3-азатжолына қандай тұжырым сәйкес келеді?
Йасы қаласы VII ғасырда өте дамыған қалалардың біріне айналды.
Ұлы Жібек жолы Eypoпa мен Азия елдерінің қарым-қатынас жасау мүмкіндігін туғызды
Ежелгі Қазақстан қалалары да Ұлы Жібек жолының бойында жатты.
Көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар -жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Адамдардың тауар алмасу қажеттілігінен базарлар пайда болды.
Бесінші азатжолда сөз болатын өнер түрі
Жазушылық
Сәулет өнері
Музыка
Сурет
Поэзия
Аңдардың бағалы терісін тасымалдаған жолдың атауы
«Нефрит жолы»
«Лазурит жолы»
«Гауһар жолы»
«Алтын жолы»
«Құндыз жолы»
«Нефрит» жолымен тасымалданған басты зат
Аң терісі
Алтын
Гayhap тас
Лазурит
Күміс
Қазақстанның ірі қалалары арқылы өтетін Жібек жолының бір тармағы қайда апарған?
Тянь-Шань тауына
Қара теңіз маңына
Мысыр мен Иранға
Византия мен Батыс Еуропаға
Алтай мен Моңғолияға
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=35#Жеделхатты_жеткізудің_ең_қысқа_мерзімі | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны
A) 300
B) 150
C) 200
D) 100
E) 250
17. Қандай кұжат түрі ақпараттық- анықтамалық кұжаттарға жатпайды?
Акті
Құттықтау хат
Телефонхат
Түсініктеме
Жеделхат\
19. Жеделхатты жеткізудің ең қысқа мерзімі
10-12 сағат
3 сағат
Жарты сағат
1 сағат
24 сағат
16. Қандай сөзді IV бөлімдегі кѳп нүктеніңорнына қоюға болады?
сипаты
құрастыру үлгісі
бланкісі
толтыру үлгісі
мәтіні
18. Жеделхаттың бөлінуі
3
2
5
4
1
20. Жеделхатта цифрлардың жазылуы
Цифрлар жазылмайды
Бөлшек түрінде
Рим цифрымен
Арап цифрымен
Жазбаша жазылады
2365-нұсқа
мәтін
Нан тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне Қарағанды, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы нанның өсімдігі бидай да, сұлы да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан ұн жасаған. Бұган археологтардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа - қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азиянын бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Мәтін мазмұнына кай мақал сәйкес келеді?
Ac - елдің құты
Жаман ауруға жақсы ас
Ac атасы - нан
Алғашқы нан неден жасалған?
Емен жаңғағынан
Қарағай жаңғағынан
Шырша жаңғағынан
Ac иесімен тәтті
Кәсіп, кәсіп түбі - нәсіп
Арпа-бидайдан
Ұннан
мәтін
Сонау көне заманда, бүгінгі қазақ елінің төрінде, Ергенеқон елінде ай мүйізді, аққу қанатты қос Пырақ өмір сүріпті. Сол қос Пырақты бүгінгі Қазақтың, кешегі Көк Түріктің, ертедегі Ғұн мен Сақтың ата-бабалары алғаш рет ауыздықтап, жанына серік етіпті. Сөйтіп, «Ат - ердің қанаты» деп, желден жүйрік тұлпар мінген, тұлпар емес-ау, Пырақ мінген Ерлердің рухы биіктеп, бойларына желік бітіпті.
Сонымен олар ұшса, қайыспас қанат, ұмтылса, қайырылмас қару болып, жер-дүниені кезіп, шарлапты. Бергеннің қолынан, бермегеннің жолынан деп, ел мен жерді жаулапты. Шығыста сонау Амурдан, Батыста сонау Дунайға, тіпті Римге дейін саулапты. Бірақ, бір уақыттарда «ел аралаған сыншы болар» дегендей, Ерлер есін жиыпты. Өзге елдің ерге құт болмайтынын біліп,
«Отан - оттан да ыстық», «Өз елім - өлең төсегім» деп, Ергенеқон еліне қайтып оралыпты.
Олар қайтып оралғанда, алдарынан қалқып Қыран шығыпты.
Иә, не көрдіңдер, не түйдіңдер? - депті Қыран. Сонда қос Пырақ:
Көргенімізді айтсақ, көп сөз. Түйгенімізді айтсақ, әркімнің өз жері - жұмақ екен, - депті.
Туған жер - тұғырың, туған ел - қыдырың, - деп қостапты Қыран.
«Кісі елінде дүркірегенше, өз еліңде дүркіре» деген екен, Алтын Шаңырағымызды өз еліміздің төріне тігуге бел байладық.
- Онда алдарыңнан жарылқасын, - депті Қыран. Сол Шаңырағымыз биік, берекелі болсын, нұр шашсын, шайқалмасын деп, қанаттың астына алып, Жұлдызымыз әрдайым жоғары болсын деп, қырағы қорғаны болу керек. «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деп, мен де Көк төрінде төбелеріңнен қалықтайын. Алтын нұрлы Күн астында айбарларыңды асқақтатайын.
Тауып айттың, Қыран! Ынтымақ түбі - игілік. Сол игіліктің арқасында «Қазақстан» атты елдің мәңгілік рәмізіне айналсақ, біз үшін бақыт емес пе!?
Мәтін қандай стильде жазылған?
Ауызекі сөйлеу стилі
Ресми іс қағаздар стилі
Публицистикалық стиль
Мәтіннің тақырыбы қандай?
Ұлттық рәмізіміз - әнұранның шығу тарихы
Ата-бабаларымыздын тарихы
Қос Пырақтың әңгімесі
Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
Ұлттық рәміздер - елтаңба мен тудың пайда болуы
Ергенеқон елінің бақытты өмірі
Мәтіннің мазмұны қай үлгіде кұрылған?
Эпос
Ертегі
Аңыз
Қисса
Дастан
Мәтіннің 2-азатжолындағы ойға сәйкес тұжырым(-дар)
Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.
Туған жер - тұғырың.
Қара арғымақ арыса, қарға адым жер мұң болар.
Бірінші, үшінші
Үшеуі де
Бірінші, екінші
Екінші, үшінші
Тек бірінші
Қос Пыракты ауыздықтаған Ерлердің алғашқы әрекеті қандай болды?
Елдермен достасты
Елін асқақтатты
Елдерді аралады
Елдін басын қосады
Айла ойлады
Мәтіннің негізгі ойы қай бөлім(-дер)де берілген?
Екінші және төртінші
Үшінші және төртінші
Екінші
Үшінші
Бірінші
мәтін
Байырғы заманда жердің түкпір-түкпірінде тұратын адамдар бір- бірімен сауда байланысын жүргізген. Алғашында ол зәру заттармен айырбас ретінде жүзеге асқан. Мысалы, асыл тастар, алтын, күміс, тұз, шипалы өсімдіктер мен хош иіс сулары. Мал, сәйгүлік аттар, қымбат бағалы аң терілері, қола мен темірден жасалған заттар, мата, азық-түлік және басқа да тауарлармен алмасқан. Кейіннен ақшаға сауда-саттық басталып, көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар - базар, жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Жолдар бір-бірімен ұласып, шығыс пен батысқа, оңтүстік пен солтүстікке қарай жалғасып, көптеген жаңа аймақтарды қосты. Осындай сауда жолдарының арқасында Eypoпa мен Азияны біріктірген Ұлы Жібек жолы пайда болды. Ол жолдардың әрқайсысының өз аттары болған. Мысалы, «лазурит», «нефрит» жэне «құндыз» жолдары кірді. «Лазурит жолы» — Мысыр, Иран, Вавилон елдеріне лазурит (ляпис - лазурь) тасы тасымалданатын жол. Лазурит бұл елдерде өте кәделі саналып, аса жоғары бағаланған. «Нефрит жолымен» қытай патшалары мен бай- шонжарларына арналып жасалатын зергерлі әшекей бұйымдарына қажетті асыл да әдемі гауһар тас, нефрит тасымалданған. Ал «құндыз жолымен» бағалы аң терілері әр тараптардағы елдерге таралған.
Ұлы Жібек жолы бүкіл адам ағзасын қоректендіруші қан жүйесіне ұқсас. Себебі ол бүкіл Eypoпa мен Азия елдерінің бір-бірімен қарым-қатынас жасауына мүмкіндік туғызып, ондағы халықтарды біріктіреді. Ұлы Жібек жолы ежелгі атау емес, ол 1877 жылы пайда болған. Оны қолданысқа енгізген белгілі неміс географы Фердинанд фон Рихтгофен. Жолдың бұлай аталуына сауданың негізгі заты Қытайдан шығарылатын жібек мата себен болды. Сонау Eypoпa мен Азияны біріктіріп жатқан бұл жол адамзатты ғажайып жетістіктерге жеткізді. Дамыған елдердің бір-бірімен сауда-саттықпен айналысуына, ғылым салаларының дамуына,
діни және мәдени салт-дәстүрлерінің қалыптасуына ықпал етті.
Ұлы Жібек жолы ежелгі Қазакстан жерімен де өткен. Ең негізгі сауда жолы Тянь-Шань тауының етегімен, Сырдария, Талас, Шу, Іле аңғарлары арқылы Қытайға ұласқан. Жолдың ендігі бір бөлігі Яксарт, Сейхун деп аталған Сырдария, Орал (Жайық) өзендерін жағалай ары қарай Қарагеңіз маңы, Византия мен Батыс Eypoпa жерлеріне дейін созылып жатыр. Негізі күре тамырдан Орталық Қазақстан далаларына, Сарыарқа мен Ертіске, Алтай мен Моңғолияға қарай жолдар өткен. Осындай жолдардың бойында Испиджап, Отырар, Түркістан, Тараз, Сауран, Саудакент сияқты ірі қалалар болған. Бұл қалалардың өркендеуіне Ұлы Жібек жолынын тигізген әсері зор.
Жібек жолындағы тарихи қала - Йасы, ол кейіннен Түркістан атанған. Ол да сол кездердегідей негізінен саз балшықтан кұйылған кірпіштермен тұрғызылған. Қала орталығында биік күмбезді цитаделі болған, Қожа Ахмет Йассауидің кесене ғимараты - бүкіл Орта Азиядағы сәулет өнерінің керемет үлгісі. Йасы қаласы XII ғасырда аса дәуірлеген: қолөнері мен ауыл шаруашылығы қатар дамыған.
Лазуритті аса жоғары бағалаған елдердің бірі
Қытай
Византия
Ирак
Мысыр
Монголия
Ұлы Жібек жолы тарихындағы қазіргі қала
Бозоқ
Сарайшық
Түркістан
Отырар
Саудакент
Жолдың атауына негіз болған зат
Аң терілері
Қытай фарфоры
Асыл тастар
Жібек мата
Інжу-маржандар
Мәтіннің 3-азатжолына қандай тұжырым сәйкес келеді?
Йасы қаласы VII ғасырда өте дамыған қалалардың біріне айналды.
Ұлы Жібек жолы Eypoпa мен Азия елдерінің қарым-қатынас жасау мүмкіндігін туғызды
Ежелгі Қазақстан қалалары да Ұлы Жібек жолының бойында жатты.
Көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар -жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Адамдардың тауар алмасу қажеттілігінен базарлар пайда болды.
Бесінші азатжолда сөз болатын өнер түрі
Жазушылық
Сәулет өнері
Музыка
Сурет
Поэзия
Аңдардың бағалы терісін тасымалдаған жолдың атауы
«Нефрит жолы»
«Лазурит жолы»
«Гауһар жолы»
«Алтын жолы»
«Құндыз жолы»
«Нефрит» жолымен тасымалданған басты зат
Аң терісі
Алтын
Гayhap тас
Лазурит
Күміс
Қазақстанның ірі қалалары арқылы өтетін Жібек жолының бір тармағы қайда апарған?
Тянь-Шань тауына
Қара теңіз маңына
Мысыр мен Иранға
Византия мен Батыс Еуропаға
Алтай мен Моңғолияға
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=35#Жеделхаттың_бөлінуі__3__2 | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны
A) 300
B) 150
C) 200
D) 100
E) 250
17. Қандай кұжат түрі ақпараттық- анықтамалық кұжаттарға жатпайды?
Акті
Құттықтау хат
Телефонхат
Түсініктеме
Жеделхат\
19. Жеделхатты жеткізудің ең қысқа мерзімі
10-12 сағат
3 сағат
Жарты сағат
1 сағат
24 сағат
16. Қандай сөзді IV бөлімдегі кѳп нүктеніңорнына қоюға болады?
сипаты
құрастыру үлгісі
бланкісі
толтыру үлгісі
мәтіні
18. Жеделхаттың бөлінуі
3
2
5
4
1
20. Жеделхатта цифрлардың жазылуы
Цифрлар жазылмайды
Бөлшек түрінде
Рим цифрымен
Арап цифрымен
Жазбаша жазылады
2365-нұсқа
мәтін
Нан тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне Қарағанды, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы нанның өсімдігі бидай да, сұлы да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан ұн жасаған. Бұган археологтардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа - қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азиянын бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Мәтін мазмұнына кай мақал сәйкес келеді?
Ac - елдің құты
Жаман ауруға жақсы ас
Ac атасы - нан
Алғашқы нан неден жасалған?
Емен жаңғағынан
Қарағай жаңғағынан
Шырша жаңғағынан
Ac иесімен тәтті
Кәсіп, кәсіп түбі - нәсіп
Арпа-бидайдан
Ұннан
мәтін
Сонау көне заманда, бүгінгі қазақ елінің төрінде, Ергенеқон елінде ай мүйізді, аққу қанатты қос Пырақ өмір сүріпті. Сол қос Пырақты бүгінгі Қазақтың, кешегі Көк Түріктің, ертедегі Ғұн мен Сақтың ата-бабалары алғаш рет ауыздықтап, жанына серік етіпті. Сөйтіп, «Ат - ердің қанаты» деп, желден жүйрік тұлпар мінген, тұлпар емес-ау, Пырақ мінген Ерлердің рухы биіктеп, бойларына желік бітіпті.
Сонымен олар ұшса, қайыспас қанат, ұмтылса, қайырылмас қару болып, жер-дүниені кезіп, шарлапты. Бергеннің қолынан, бермегеннің жолынан деп, ел мен жерді жаулапты. Шығыста сонау Амурдан, Батыста сонау Дунайға, тіпті Римге дейін саулапты. Бірақ, бір уақыттарда «ел аралаған сыншы болар» дегендей, Ерлер есін жиыпты. Өзге елдің ерге құт болмайтынын біліп,
«Отан - оттан да ыстық», «Өз елім - өлең төсегім» деп, Ергенеқон еліне қайтып оралыпты.
Олар қайтып оралғанда, алдарынан қалқып Қыран шығыпты.
Иә, не көрдіңдер, не түйдіңдер? - депті Қыран. Сонда қос Пырақ:
Көргенімізді айтсақ, көп сөз. Түйгенімізді айтсақ, әркімнің өз жері - жұмақ екен, - депті.
Туған жер - тұғырың, туған ел - қыдырың, - деп қостапты Қыран.
«Кісі елінде дүркірегенше, өз еліңде дүркіре» деген екен, Алтын Шаңырағымызды өз еліміздің төріне тігуге бел байладық.
- Онда алдарыңнан жарылқасын, - депті Қыран. Сол Шаңырағымыз биік, берекелі болсын, нұр шашсын, шайқалмасын деп, қанаттың астына алып, Жұлдызымыз әрдайым жоғары болсын деп, қырағы қорғаны болу керек. «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деп, мен де Көк төрінде төбелеріңнен қалықтайын. Алтын нұрлы Күн астында айбарларыңды асқақтатайын.
Тауып айттың, Қыран! Ынтымақ түбі - игілік. Сол игіліктің арқасында «Қазақстан» атты елдің мәңгілік рәмізіне айналсақ, біз үшін бақыт емес пе!?
Мәтін қандай стильде жазылған?
Ауызекі сөйлеу стилі
Ресми іс қағаздар стилі
Публицистикалық стиль
Мәтіннің тақырыбы қандай?
Ұлттық рәмізіміз - әнұранның шығу тарихы
Ата-бабаларымыздын тарихы
Қос Пырақтың әңгімесі
Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
Ұлттық рәміздер - елтаңба мен тудың пайда болуы
Ергенеқон елінің бақытты өмірі
Мәтіннің мазмұны қай үлгіде кұрылған?
Эпос
Ертегі
Аңыз
Қисса
Дастан
Мәтіннің 2-азатжолындағы ойға сәйкес тұжырым(-дар)
Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.
Туған жер - тұғырың.
Қара арғымақ арыса, қарға адым жер мұң болар.
Бірінші, үшінші
Үшеуі де
Бірінші, екінші
Екінші, үшінші
Тек бірінші
Қос Пыракты ауыздықтаған Ерлердің алғашқы әрекеті қандай болды?
Елдермен достасты
Елін асқақтатты
Елдерді аралады
Елдін басын қосады
Айла ойлады
Мәтіннің негізгі ойы қай бөлім(-дер)де берілген?
Екінші және төртінші
Үшінші және төртінші
Екінші
Үшінші
Бірінші
мәтін
Байырғы заманда жердің түкпір-түкпірінде тұратын адамдар бір- бірімен сауда байланысын жүргізген. Алғашында ол зәру заттармен айырбас ретінде жүзеге асқан. Мысалы, асыл тастар, алтын, күміс, тұз, шипалы өсімдіктер мен хош иіс сулары. Мал, сәйгүлік аттар, қымбат бағалы аң терілері, қола мен темірден жасалған заттар, мата, азық-түлік және басқа да тауарлармен алмасқан. Кейіннен ақшаға сауда-саттық басталып, көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар - базар, жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Жолдар бір-бірімен ұласып, шығыс пен батысқа, оңтүстік пен солтүстікке қарай жалғасып, көптеген жаңа аймақтарды қосты. Осындай сауда жолдарының арқасында Eypoпa мен Азияны біріктірген Ұлы Жібек жолы пайда болды. Ол жолдардың әрқайсысының өз аттары болған. Мысалы, «лазурит», «нефрит» жэне «құндыз» жолдары кірді. «Лазурит жолы» — Мысыр, Иран, Вавилон елдеріне лазурит (ляпис - лазурь) тасы тасымалданатын жол. Лазурит бұл елдерде өте кәделі саналып, аса жоғары бағаланған. «Нефрит жолымен» қытай патшалары мен бай- шонжарларына арналып жасалатын зергерлі әшекей бұйымдарына қажетті асыл да әдемі гауһар тас, нефрит тасымалданған. Ал «құндыз жолымен» бағалы аң терілері әр тараптардағы елдерге таралған.
Ұлы Жібек жолы бүкіл адам ағзасын қоректендіруші қан жүйесіне ұқсас. Себебі ол бүкіл Eypoпa мен Азия елдерінің бір-бірімен қарым-қатынас жасауына мүмкіндік туғызып, ондағы халықтарды біріктіреді. Ұлы Жібек жолы ежелгі атау емес, ол 1877 жылы пайда болған. Оны қолданысқа енгізген белгілі неміс географы Фердинанд фон Рихтгофен. Жолдың бұлай аталуына сауданың негізгі заты Қытайдан шығарылатын жібек мата себен болды. Сонау Eypoпa мен Азияны біріктіріп жатқан бұл жол адамзатты ғажайып жетістіктерге жеткізді. Дамыған елдердің бір-бірімен сауда-саттықпен айналысуына, ғылым салаларының дамуына,
діни және мәдени салт-дәстүрлерінің қалыптасуына ықпал етті.
Ұлы Жібек жолы ежелгі Қазакстан жерімен де өткен. Ең негізгі сауда жолы Тянь-Шань тауының етегімен, Сырдария, Талас, Шу, Іле аңғарлары арқылы Қытайға ұласқан. Жолдың ендігі бір бөлігі Яксарт, Сейхун деп аталған Сырдария, Орал (Жайық) өзендерін жағалай ары қарай Қарагеңіз маңы, Византия мен Батыс Eypoпa жерлеріне дейін созылып жатыр. Негізі күре тамырдан Орталық Қазақстан далаларына, Сарыарқа мен Ертіске, Алтай мен Моңғолияға қарай жолдар өткен. Осындай жолдардың бойында Испиджап, Отырар, Түркістан, Тараз, Сауран, Саудакент сияқты ірі қалалар болған. Бұл қалалардың өркендеуіне Ұлы Жібек жолынын тигізген әсері зор.
Жібек жолындағы тарихи қала - Йасы, ол кейіннен Түркістан атанған. Ол да сол кездердегідей негізінен саз балшықтан кұйылған кірпіштермен тұрғызылған. Қала орталығында биік күмбезді цитаделі болған, Қожа Ахмет Йассауидің кесене ғимараты - бүкіл Орта Азиядағы сәулет өнерінің керемет үлгісі. Йасы қаласы XII ғасырда аса дәуірлеген: қолөнері мен ауыл шаруашылығы қатар дамыған.
Лазуритті аса жоғары бағалаған елдердің бірі
Қытай
Византия
Ирак
Мысыр
Монголия
Ұлы Жібек жолы тарихындағы қазіргі қала
Бозоқ
Сарайшық
Түркістан
Отырар
Саудакент
Жолдың атауына негіз болған зат
Аң терілері
Қытай фарфоры
Асыл тастар
Жібек мата
Інжу-маржандар
Мәтіннің 3-азатжолына қандай тұжырым сәйкес келеді?
Йасы қаласы VII ғасырда өте дамыған қалалардың біріне айналды.
Ұлы Жібек жолы Eypoпa мен Азия елдерінің қарым-қатынас жасау мүмкіндігін туғызды
Ежелгі Қазақстан қалалары да Ұлы Жібек жолының бойында жатты.
Көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар -жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Адамдардың тауар алмасу қажеттілігінен базарлар пайда болды.
Бесінші азатжолда сөз болатын өнер түрі
Жазушылық
Сәулет өнері
Музыка
Сурет
Поэзия
Аңдардың бағалы терісін тасымалдаған жолдың атауы
«Нефрит жолы»
«Лазурит жолы»
«Гауһар жолы»
«Алтын жолы»
«Құндыз жолы»
«Нефрит» жолымен тасымалданған басты зат
Аң терісі
Алтын
Гayhap тас
Лазурит
Күміс
Қазақстанның ірі қалалары арқылы өтетін Жібек жолының бір тармағы қайда апарған?
Тянь-Шань тауына
Қара теңіз маңына
Мысыр мен Иранға
Византия мен Батыс Еуропаға
Алтай мен Моңғолияға
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=35#Қандай_сөзді_IV_бөлімдегі_кѳп_нүктеніңорнына_қоюға_болады | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны | Жеделхаттың мәтініндегі ең кѳп сөз саны
A) 300
B) 150
C) 200
D) 100
E) 250
17. Қандай кұжат түрі ақпараттық- анықтамалық кұжаттарға жатпайды?
Акті
Құттықтау хат
Телефонхат
Түсініктеме
Жеделхат\
19. Жеделхатты жеткізудің ең қысқа мерзімі
10-12 сағат
3 сағат
Жарты сағат
1 сағат
24 сағат
16. Қандай сөзді IV бөлімдегі кѳп нүктеніңорнына қоюға болады?
сипаты
құрастыру үлгісі
бланкісі
толтыру үлгісі
мәтіні
18. Жеделхаттың бөлінуі
3
2
5
4
1
20. Жеделхатта цифрлардың жазылуы
Цифрлар жазылмайды
Бөлшек түрінде
Рим цифрымен
Арап цифрымен
Жазбаша жазылады
2365-нұсқа
мәтін
Нан тарихының тамыры ежелгі заманға кетіп жатыр. Ғалымдардың пікіріне Қарағанды, ол он бес мың жылды құрайды екен. Алғашқы нанның өсімдігі бидай да, сұлы да, арпа да емес, кәдімгі емен екен.
Ежелгі адамдар емен жаңғағын үгіп, одан ұн жасаған. Бұган археологтардың қазба жұмыстары дәлел. Дәнді-дақылдарды қолдан егуді, оның дәнінен ұн жасауды адамдар бірте-бірте меңгерген. Сұйық ботқа - қазіргі нанның бастапқы түрі болған. Ал Африка мен Азиянын бірқатар елдерінде осындай быламықтарды нан ретінде әлі де қолданады.
Мәтін мазмұнына кай мақал сәйкес келеді?
Ac - елдің құты
Жаман ауруға жақсы ас
Ac атасы - нан
Алғашқы нан неден жасалған?
Емен жаңғағынан
Қарағай жаңғағынан
Шырша жаңғағынан
Ac иесімен тәтті
Кәсіп, кәсіп түбі - нәсіп
Арпа-бидайдан
Ұннан
мәтін
Сонау көне заманда, бүгінгі қазақ елінің төрінде, Ергенеқон елінде ай мүйізді, аққу қанатты қос Пырақ өмір сүріпті. Сол қос Пырақты бүгінгі Қазақтың, кешегі Көк Түріктің, ертедегі Ғұн мен Сақтың ата-бабалары алғаш рет ауыздықтап, жанына серік етіпті. Сөйтіп, «Ат - ердің қанаты» деп, желден жүйрік тұлпар мінген, тұлпар емес-ау, Пырақ мінген Ерлердің рухы биіктеп, бойларына желік бітіпті.
Сонымен олар ұшса, қайыспас қанат, ұмтылса, қайырылмас қару болып, жер-дүниені кезіп, шарлапты. Бергеннің қолынан, бермегеннің жолынан деп, ел мен жерді жаулапты. Шығыста сонау Амурдан, Батыста сонау Дунайға, тіпті Римге дейін саулапты. Бірақ, бір уақыттарда «ел аралаған сыншы болар» дегендей, Ерлер есін жиыпты. Өзге елдің ерге құт болмайтынын біліп,
«Отан - оттан да ыстық», «Өз елім - өлең төсегім» деп, Ергенеқон еліне қайтып оралыпты.
Олар қайтып оралғанда, алдарынан қалқып Қыран шығыпты.
Иә, не көрдіңдер, не түйдіңдер? - депті Қыран. Сонда қос Пырақ:
Көргенімізді айтсақ, көп сөз. Түйгенімізді айтсақ, әркімнің өз жері - жұмақ екен, - депті.
Туған жер - тұғырың, туған ел - қыдырың, - деп қостапты Қыран.
«Кісі елінде дүркірегенше, өз еліңде дүркіре» деген екен, Алтын Шаңырағымызды өз еліміздің төріне тігуге бел байладық.
- Онда алдарыңнан жарылқасын, - депті Қыран. Сол Шаңырағымыз биік, берекелі болсын, нұр шашсын, шайқалмасын деп, қанаттың астына алып, Жұлдызымыз әрдайым жоғары болсын деп, қырағы қорғаны болу керек. «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деп, мен де Көк төрінде төбелеріңнен қалықтайын. Алтын нұрлы Күн астында айбарларыңды асқақтатайын.
Тауып айттың, Қыран! Ынтымақ түбі - игілік. Сол игіліктің арқасында «Қазақстан» атты елдің мәңгілік рәмізіне айналсақ, біз үшін бақыт емес пе!?
Мәтін қандай стильде жазылған?
Ауызекі сөйлеу стилі
Ресми іс қағаздар стилі
Публицистикалық стиль
Мәтіннің тақырыбы қандай?
Ұлттық рәмізіміз - әнұранның шығу тарихы
Ата-бабаларымыздын тарихы
Қос Пырақтың әңгімесі
Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
Ұлттық рәміздер - елтаңба мен тудың пайда болуы
Ергенеқон елінің бақытты өмірі
Мәтіннің мазмұны қай үлгіде кұрылған?
Эпос
Ертегі
Аңыз
Қисса
Дастан
Мәтіннің 2-азатжолындағы ойға сәйкес тұжырым(-дар)
Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.
Туған жер - тұғырың.
Қара арғымақ арыса, қарға адым жер мұң болар.
Бірінші, үшінші
Үшеуі де
Бірінші, екінші
Екінші, үшінші
Тек бірінші
Қос Пыракты ауыздықтаған Ерлердің алғашқы әрекеті қандай болды?
Елдермен достасты
Елін асқақтатты
Елдерді аралады
Елдін басын қосады
Айла ойлады
Мәтіннің негізгі ойы қай бөлім(-дер)де берілген?
Екінші және төртінші
Үшінші және төртінші
Екінші
Үшінші
Бірінші
мәтін
Байырғы заманда жердің түкпір-түкпірінде тұратын адамдар бір- бірімен сауда байланысын жүргізген. Алғашында ол зәру заттармен айырбас ретінде жүзеге асқан. Мысалы, асыл тастар, алтын, күміс, тұз, шипалы өсімдіктер мен хош иіс сулары. Мал, сәйгүлік аттар, қымбат бағалы аң терілері, қола мен темірден жасалған заттар, мата, азық-түлік және басқа да тауарлармен алмасқан. Кейіннен ақшаға сауда-саттық басталып, көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар - базар, жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Жолдар бір-бірімен ұласып, шығыс пен батысқа, оңтүстік пен солтүстікке қарай жалғасып, көптеген жаңа аймақтарды қосты. Осындай сауда жолдарының арқасында Eypoпa мен Азияны біріктірген Ұлы Жібек жолы пайда болды. Ол жолдардың әрқайсысының өз аттары болған. Мысалы, «лазурит», «нефрит» жэне «құндыз» жолдары кірді. «Лазурит жолы» — Мысыр, Иран, Вавилон елдеріне лазурит (ляпис - лазурь) тасы тасымалданатын жол. Лазурит бұл елдерде өте кәделі саналып, аса жоғары бағаланған. «Нефрит жолымен» қытай патшалары мен бай- шонжарларына арналып жасалатын зергерлі әшекей бұйымдарына қажетті асыл да әдемі гауһар тас, нефрит тасымалданған. Ал «құндыз жолымен» бағалы аң терілері әр тараптардағы елдерге таралған.
Ұлы Жібек жолы бүкіл адам ағзасын қоректендіруші қан жүйесіне ұқсас. Себебі ол бүкіл Eypoпa мен Азия елдерінің бір-бірімен қарым-қатынас жасауына мүмкіндік туғызып, ондағы халықтарды біріктіреді. Ұлы Жібек жолы ежелгі атау емес, ол 1877 жылы пайда болған. Оны қолданысқа енгізген белгілі неміс географы Фердинанд фон Рихтгофен. Жолдың бұлай аталуына сауданың негізгі заты Қытайдан шығарылатын жібек мата себен болды. Сонау Eypoпa мен Азияны біріктіріп жатқан бұл жол адамзатты ғажайып жетістіктерге жеткізді. Дамыған елдердің бір-бірімен сауда-саттықпен айналысуына, ғылым салаларының дамуына,
діни және мәдени салт-дәстүрлерінің қалыптасуына ықпал етті.
Ұлы Жібек жолы ежелгі Қазакстан жерімен де өткен. Ең негізгі сауда жолы Тянь-Шань тауының етегімен, Сырдария, Талас, Шу, Іле аңғарлары арқылы Қытайға ұласқан. Жолдың ендігі бір бөлігі Яксарт, Сейхун деп аталған Сырдария, Орал (Жайық) өзендерін жағалай ары қарай Қарагеңіз маңы, Византия мен Батыс Eypoпa жерлеріне дейін созылып жатыр. Негізі күре тамырдан Орталық Қазақстан далаларына, Сарыарқа мен Ертіске, Алтай мен Моңғолияға қарай жолдар өткен. Осындай жолдардың бойында Испиджап, Отырар, Түркістан, Тараз, Сауран, Саудакент сияқты ірі қалалар болған. Бұл қалалардың өркендеуіне Ұлы Жібек жолынын тигізген әсері зор.
Жібек жолындағы тарихи қала - Йасы, ол кейіннен Түркістан атанған. Ол да сол кездердегідей негізінен саз балшықтан кұйылған кірпіштермен тұрғызылған. Қала орталығында биік күмбезді цитаделі болған, Қожа Ахмет Йассауидің кесене ғимараты - бүкіл Орта Азиядағы сәулет өнерінің керемет үлгісі. Йасы қаласы XII ғасырда аса дәуірлеген: қолөнері мен ауыл шаруашылығы қатар дамыған.
Лазуритті аса жоғары бағалаған елдердің бірі
Қытай
Византия
Ирак
Мысыр
Монголия
Ұлы Жібек жолы тарихындағы қазіргі қала
Бозоқ
Сарайшық
Түркістан
Отырар
Саудакент
Жолдың атауына негіз болған зат
Аң терілері
Қытай фарфоры
Асыл тастар
Жібек мата
Інжу-маржандар
Мәтіннің 3-азатжолына қандай тұжырым сәйкес келеді?
Йасы қаласы VII ғасырда өте дамыған қалалардың біріне айналды.
Ұлы Жібек жолы Eypoпa мен Азия елдерінің қарым-қатынас жасау мүмкіндігін туғызды
Ежелгі Қазақстан қалалары да Ұлы Жібек жолының бойында жатты.
Көптеген елдер мен қалаларды байланыстырған орталықтар -жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.
Адамдардың тауар алмасу қажеттілігінен базарлар пайда болды.
Бесінші азатжолда сөз болатын өнер түрі
Жазушылық
Сәулет өнері
Музыка
Сурет
Поэзия
Аңдардың бағалы терісін тасымалдаған жолдың атауы
«Нефрит жолы»
«Лазурит жолы»
«Гауһар жолы»
«Алтын жолы»
«Құндыз жолы»
«Нефрит» жолымен тасымалданған басты зат
Аң терісі
Алтын
Гayhap тас
Лазурит
Күміс
Қазақстанның ірі қалалары арқылы өтетін Жібек жолының бір тармағы қайда апарған?
Тянь-Шань тауына
Қара теңіз маңына
Мысыр мен Иранға
Византия мен Батыс Еуропаға
Алтай мен Моңғолияға
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=36 | -нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2367-нұсқа 1-мәтін Құмда өсетін сексеуіл орман ағаштарына ұқсамайды. Онда жапырақ жоқ. Оның орнына
жасыл шашақ, бұтақтар өседі. Жапырақ аз болған сайын ылғалдың булануы көп болмайды. Өсімдіктер осылайша ыстыққа да қалыптасады.
Құмайт дала өсімдіктері ылғалдың мол кезі - ерте көктемде немесе күз түскенде тіршілік етуге бейімделген. Ерте көктемде құмның арасы бірнеше аптадай кілемше құлпырады. Қияқ арасынан қызыл гүл шығады. Шөл даланы бір сәт алауға бөлейді. Көп ұзамай күн ысиды. Жасыл кілемді сарғайтады, өсімдіктерді күйдіріп жібереді. Алайда өсімдіктер гүлдеп, тұқым шашып үлгереді.
Сексеуілгүлі
Жасыл
Гүлдемейді
Жапырақты
Түрлі-түсті
Қызыл
Сексеуіл кандай жерде өседі?
Егінді далада
Көл жағасында
Шөлейт жерде
Тоғай ішінде
Орманды алқапта
2-мәтін
Отбасындағы ұл тәрбиесінде әке мен аталардың рөлі ерекше. Әке - отбасы мүшелерінің тірегі, асыраушысы, қамқоршысы. Ата-бабаларымыз балалар тәрбиесіне үлкен мән берген. Әкенің мінез-құлқы, өзгелермен қарым- қатынасы, өнері, білімі - ұл баланың көз алдындағы үлгі-өнеге алатын нысаны. Қазақта біреудің баласы жақсы, өнегелі азамат болса: «Оның әкесі немесе атасы жақсы кісі еді, өнегелі жерден шыққан ғой», - деп мадақтайтыны сондықтан.
«Әкеге карап ұл өседі, шешеге қарап қыз өседі», «Әке - бәйтерек, бала — жапырақ», «Ата - балаға сыншы» деген мақалдар осыны растайды.
Ергеректегі ұлттық тәрбие қазақ халқында нақышты деңгейде калыптасқан, бала тәрбиесіне бүкіл ауылдың үлкендері, әсіресе қарттары араласқан. Үлкендер балаларының өрескел мінез-қылықтарын көрсе ұрсып, зекіп, тыйым салуға, ақыл айтуға құқылы болған. Осындай ұлттық тәрбие арқылы отбасында жақсы тәлім-тәрбие алған азамат ертеңгі кезде ұлттың тағдырын ойлайтыны анық.
Қазақ халқы бала тәрбиесіне, оның ішінде қыз баланың тәрбиесіне ерекше мән бергені баршамызға мәлім. Кез келген ата-ана қызының ертең барған жерінде тастай батып, судай сіңіп кетуін, жақсы жар, әдепті келін, аяулы ана болуын армандайды.
Еліміздің болашағы бала тәрбиесінде отбасылык құндылыктарды, ұлттық тәлім-тәрбиені дұрыс насихаттау арқылы жүзеге асады.
3. Төменгі тұжырымдардың қайсысы дұрыс?
Жеке бала тәрбиесі ұлт болашағының жағдайына әсер етеді.
Қазақта өрескел мінез-құлық көрген қария тыйым салуға, ақыл айтуға құқылы болған. 3 . Ұлттық тәрбие - отбасылық құндылықтардың бастауы.
Үшеуіде
Бірінші мен үшіншісі
Екінші
Тек үшіншісі
Бірінші
Мәтін бойынша қазақ халқының қыз баланы тәрбиелеудегі басты мақсаты А) Болашақта жақсы келін, аяулы ана атануы
Басқа үйдің ұл-кыздарына үлгі болуы
Қатарының алды, өжет болуы
Өскенде ата-анасын асырауға жәрдемдесуі
Қатарынан қалмауы
Қыз бала тәрбиесіне қатысты пікір қай бөлімде сөз болады?
Бірінші
Үшінші
Төртінші
Бірінші азатжолдағы негізгі ой
A) Отбасы мүшелері тең қарым-қатынаста болады.
Екінші
Бірінші және екінші
Отбасында ұл баланың тәрбиесінде әкенің орны.
Отбасында балаға барлық жағдай жасалады.
Отбасында ананың орны жоғары.
Е) Отбасында қыз баланы ерекше кұрметтеген.
3-мәтін I. Аяқ астынан есіктің алдында жатқан, талай жылдан бері керегіме жарап жүрген балтам жоғалды. Ары іздедім, бері іздедім - жоқ. Қора-қопсының ішін аударып-төңкеріп, астан- кемтеңін шығара қарадым. Жоқ. «Өз-өзіңе мығым бол, көршіңді ұры тұтпа» деген нақылды ұлық тұтқан қазақеңнің ұрпағы болған соң, дымым ішімде.
Досхан деген қызметтес дизайнер жігіт қайным болып келеді. Ол жұмысқа осы балта жоғалатын күні алғаш рет «шайтан арбамен» келген болатын. Әрі ол үйінде қызу құрылыс жұмысын бастап жатыр. Күдігім соған ауғандай.
Аға, өткен жолы тойға шақыру таратып жүріп көлігіммен үйіңізге соқсам, есіктеріңіз құлыптаулы. Ары отырып, бері отырып, сіздер келе қоймаған соң, көршілеріңізге қалдырып кетіп едім. Әйтеуір аманат қой, соны алған-алмағаныңызды білейін деп келіп едім, — дейді.
Ауыл қалай, ағайындар аман ба? - деп хал сұрасып жатырмыз.
Иә, аға, бәрі жақсы, сол жолы құрылысқа қажетті заттар алып кеткен едім. Соның біразын осы жолы түгендеп әкетіп барамын, - деді.
Ойыма әлгі қу балтам caп ете түссін. Жиенімнің жүзіне қарасам, қыбыжықтап томен қарағандай болды. Көзін көзіме тура қарамай алып қаша береді.
Балта табылғанша қанша адамды ұры етерімді кім білсін. Сенбі күні кешкілік үйді жинастырьш жүрген қызым: - Көке, іздеп жүрген балтаңыз мынау ма? - деп құж желке балтамды аяқ киім қоятын сөренің астынан шығарып тұр. «Сен алдың!» демесем де, ішкі ойыммен ұры тұтқан маңайымдағылардан ұят болды. Енді балтам табылған соң, Досханға да, Құрақка да, жиеніме де қараймын, олардың түрлерінен ешқандай ұрлық жасаған
«қылмыскердің» белгісін таба алмадым. Балта табылған соң, әлгі күдік-күмәндар күл болып ұшып кеткендей. Досханның баяғы сол жымия күліп жүргені, Құрақтың сол еңбекқорлығы, жиенімнің жібектей ұяңдығы, басқа ештеңе жоқ.
Өзгені өзгеге танытуға, ғайбаттауға, нақактан жала жабуға, қара күйе жаға салуға құмарақпыз, ал енді өзге түгілі өзімізді өзіміз осы күнге дейін танымай келгенімізге қайранмын. Үш күн тығылып жатып, өзімді өзіме танытқан «алтын сапты» балтама қарай бердім.
Қандай жауап мәтіннің негізгі түйіні бола алады?
Бұзауды ұрлаған өгізді де ұрлайды.
AT жүйрігін түлкі сүймес.
Досыңның қимасына көз салма.
Өзін танымаған өзгені танып жарытпас.
Ала жіпті аттамағанның абыройы артық.
Қорытынды бөлімдегі автордың айтқысы келген ойы
Алдымен адам өзін-өзі танып білуі керек.
Дәлелсіз айып тақкандарды кешіре білу керек.
Барлық адамды танып-білу мүмкін емес.
Адамды танып-білмей, шешім қабылдаудың сөкеттігі жоқ.
Балтасының табылғандығына қуанышын.
I бөлімде автор алдымен кімнен сезіктенді?
Отбасы мүшелерінен
Өзінен
Жиенінен
Қызметтесінен
Құрақтан
Жиенінің кандай әрекеті «балтаны осы ұрлады» деген сенімін нығайта түсті?
Жиенінің колының шеберлігі
Әңгіме кезінде жиенінің ұялып, төмен қарай бергені
Жиенінің аяқ астынан келуі
Жиенінің шақыру билеттерін таратуы
Оның үй иесінін жоғында келіп-кеткені
Мәтін қандай стильде жазылған?
Публицистикалық
Ресми ісқагаз
Fылыми
Ауызекі сөйлеу
Көркем эдебиет
III бөлімнен автордың қандай адам екені көрініп түр?
Өзінің іс-әрекетіне сенімді
Өзінің кемшіліктерін мойындамайтын
Нәрсенің байыбына бармай жатып әрекет жасайтын
Өзінің кемшілігін түсіне алатын
Түк болмағандай өмір сүре берет
4-мәтін Атадан балаға мирас болып келе жатқан салт-дәстүрлеріміздің бірі - ер балаға айдар шаш және кекіл қою. Қазақ халқының салт-дәстүрінде адам шашын ерекше қастерлеген. Қазақта
көрінеді. Сондықтан да ата-ана баласы бір жасқа толғанда, оның қарын шашын алып, төбесіне бір өрімдей ғана шаш қалдырып, оны өсіріп, көзді маржан, қаратас тағып, өріп қоятын болған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады.
Салт-дәстүріміздің қайта жаңғырғаны шығар, қазір айдар қойған, кекіл таққан балаларды жиі көретін болдық. Төбесінде айдары бар балаларға үлкен кісілер ерекше назар аударып, көрген жерде қастарына шақырып, аты-жөнін сұрап, ықылас-баталарын беріп жатады. Жасының ұзақ, денінің сау болуын тілейді. Халық айдарлы балаға тіл-көз тимейді деп есептеген. Қойылған айдарды бала жеті жасқа немесе он үш жасқа келгенше тіл-көздің сұғынан сақтайды деп алғызбаған. Халық дәстүрінде балаға сұқтанған адамның көзі айдарға түсіп алдансын деген сеніммен қояды. Айдар қойған баланың шашын сүндетке отырғызғанда ғана алады деген ұғым бар. Тарихи деректерге сүйенсек, Кенесары Ханның інісі Наурызбай батырдың айдары болған. Қазақта Айдар деген адам есімі де бар.
Қазақтар тәрізді Тайланд халқы да балаларына айдар қояды. Олардың наным-сенімдері бойынша аурушаң балаға айдар қойса, ол тез сауығьш кетеді. Тайландтықтар бала сырқатынан сауығып кеткен соң айдарды алып тастайды екен.
Мәтін стилін анықтаңыз
Ic қағаздар
Көркем әдебиет
Ауызекі сөйлеу
Ресми
Ғылыми
Мәтін бойынша салт-дәстүріміздің жаңарған белгісі
Ұлттық киім киген балалар жиі кездеседі
Шашына үкі таққан қыздар жиі кездеседі
Айдар, кекіл қойған балалар жиі кездеседі
Бұрымды қыздар жиі кездеседі
Батыстық үлгідегі шаш үлгісі жиі кездеседі
Мәтін бойынша баланың айдарын қай кезде алады?
Қырқынан шығарған кезде
Сүндетке отырғызған кезде
Тәй-тәй басқан кезде
Мәтінге атау беріңіз
«Айдар» есімі туралы
Қарын шаш
Бүгінгі шаш үлгісі
Тілі шықкан кезде
Он жасқа толған кезде
Тайландтық «Айдар»
Айдар шаш
Мәтінге байланысты дұрыс тұжырымдарды табыңыз
Айдар шаш қою - ежелгі салт-дәстуріміздің бірі.
Айдарлы балалар үлкендердің ерекше назарында.
Наурызбай батырдың айдары болған.
Үшеуі де бұрыс
Үшеуі де дұрыс
Біріншісі мен үшіншісі
Екіншісі мен үшіншісі
Біріншісі мен екіншісі
18. Мәтін мазмұнына қатысы жоқ тұжырымды табыңыз
Айдар шашты ұл баламен қатар қыз балаға да қояды.
Айдар қою бүгінгі күні қайта жаңғырған.
Айдар кою дәстүрі басқа халықта да бар.
Тек біріншісі
Біріншісі мен екіншісі
Тек үшіншісі
Екінші мен үшінші
Тек екіншісі
Айдарға байланысты қазақтың наным-сенімін кѳрсетініз
Баланың дос-жарандары кѳп болады
Tiл мен кѳзден сақтайды
Бала аурудан тез сауығып кетеді
Бала дәулетті, бай адам болады
Бала болашакта ғалым болады
Мәтін мазмұны бойынша тайландтықтар баланың айдарын қай кезде алады? |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=37 | -Нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | бәріне жаратылысынан бейім адамның болуы шындыққа жанаспайды. Өлең өнері сөзбен, ал живопись (жанды жазу) өнері бояуымен құлпырады. Музыканың негізгі мақсаты - адамның эстетикалық қажетін қанағанттандыру. Бұл поэзияға да ортақ қасиет, өйткені тіл мен музыка тілі бір- бірінен етене қатысқан кезде музыканың әсерлілігі арта түседі. Бүл ғылым, яғни музыка өзінің байсалдылығынан айырылған адамды түзеуге, қызба адамды қалпына түсіруге, адамды ылғи да бір қалыпта ұстап тұруға кұдіреті жетеді.
Мәтін мазмұнына қандай нақыл сөз сәйкес келеді?
Өнер - таусылмас азық
Еңбек ер атандырадьг
Жолың алыс болса, атынды қинама
Жігітке жетпіс өнер де аз
Кең пейілдіге ас көп
Мәтін бойынша музыканың әсерлілігі қай кезде арта түседі?
Қол өнері мен музыка үйлескенде
Сурет өнері мен музыка үйлескенде
Сәулет өнері мен музыка үйлескенде
Тіл мен музыка үйлескенде
Спорт пен музыка үйлескенде
мәтін
Ерте көктем шығысымен-ақ әкем қыс бойы көміліп жатқан жүзім бұтақтарын ашып, оны ағаштан иіп жасалған арнайы белдеулерге асып қоятын. Бұл өте күрделі, нәзік жұмыс. Қысымен жер астында жатқан жүзім бұтақтары кейде топырақ астында жатып-ақ бармақтай-бармақтай бүртік шығарып қалады. Оны абайсызда жұлып түсіруге болмайды. Әкем топырақ астында көзге көрінбей жатқан адам саусақтары секілді жүзім бұтақтарының қай тұста, қалай жатқанын алақанымен сипалап білетін. Сол себепті көктемдегі жүзім егу ісіне өзінен басқа тірі пендені жолатпайтын. Мұндайда әкем жүзімнің әр бұтағын қолымен сипалап, «Ә, оянып қалдың ба, жарайды, сен де жарық дүниеге шыға ғой», - деп өзінен-өзі күбірлеп сөйлеп жүретін.
Әкем үш гектардай жерді алып жатқан жеміс бағындағы алма, өрік, шабдалы, тағы басқа мындаған түп ағаштардың әрбіреуінің қай жерде, қалай тұрғанын, неше жаста екенін, өткен жылы неше бұтағы кесілгенін, қанша жеміс бергенін, биыл қайсысына күтім қажеттігін жатқа білетін. Сол себспті ол бақты аралап жүрмей-ақ өзі көздеген жеміс ағашын бірден тауып, оның артық бұтақтарын кесіп, құрт түскен жапырактарына дәрі сеуіп жүретін.
Бұл кімге/неге айтылған сөз?
«Ә, оянып қалдың ба, жарайды, сен де жарық дүниеге шыға ғой». Жүзімге
Барлығы бұрыс
Автордың бағбанға қатысы қандай?
Біріншici мен үшіншісі дұрыс
Екіншісі мен үшіншісі дұрыс
Інісі
Немересі
Ағасы
Баласы
Шөбересі
мәтін Аршат Оразовты біраздан бері білемін. Өзімен-өзі жүретін қара торы, тұйық, нұр жүзді, жас жігітті бір көргенде бұйығы ма деп қаласың. Сөйтсек, ол бойында үлкен сыр жатқан жігіт болып шықты. Кезінде
тағдыры қалай болғанын өзінен сұрап көрелік.
Мен Ақтөбенің Ойыл ауданындағы Сарыбие ауылында тудым. Алдымен, менің зеректігімді, үйренуге талпынысымды көрген атам 2-3 жасымда әріптерді үйретпек болса, мен бәрін де бірден қағып алыппын. Содан төрт жасымда кез келген кітапты зуылдатып оқи бастаған екенмін. Оны өзім білмеймін, кейін айтқан әңгімелерден естідім. Менің әкем - атамның үлкені. Атамнын өзі майдангер еді, үлкен немересі болған соң мені бауырына басып, еркелетіп өсірді. Бетімнен қақпай, талап еткен нәрсемнің бәрін де орындай беріпті.
Бірде мектепті тексеруге облыстық оқу бөлімінен адамдар келеді. Мектепте жұмыс істейтін көршіміз мен туралы айтады. Олар қызығушылық танытып, мені алдырады. Тексерушілер менің кітап оқи алатыныма шүбә келтіреді, бірак «Бозінгеннің» кез келген жерін зуылдатып оқып бергенімде, шалқаларынан түсе жаздайды. Бәрі де мұғалімдер емес пе, есеп шығартып, басқа «білігімді» де тексереді. Сөйтіп, қатты таң қалып, мені қаладағы Мақсат Құсайынов атындагы дарынды балалар мектеп- интернатына алдырмақ болып шешеді.
1-сыныптың 4-тоқсанына ғана келдім. Төртінші тоқсанда оқып жүргенде зерігіп, басқа шаруалармен айналысып кететінмін, өйткені маған оқу өте оңай болды. Келесі жылы 2-сыныпқа барған едім, бұл жерде де маған сабақ өте жеңіл болып, еш нәрсеге қызықпай, тыңдамай отыратынмын. Сондықтан, мектептің педагогикалык кеңесі мені бірден 3-сыныпқа ауыстырды.
Сөйтіп, алты жасымнан 3-сыныпта оқи бастадым. Бұл да маған аса киындық тудырған жоқ.
Өзіңнен үлкен балалармен оқу қиын болған жоқ па?
Әрине, өзіндік қиындықтары болды. Мәселен, олардың оп-оңай білетін кейбір дүниелерін мен үға алмай тұрып қалатын кездерім жиі болатын. Оның үстіне бәрі де менен үлкен, бәрі де менен күшті. Ал бала болған соң алысып- жұлысып ойнамай қоймайсың, сондайда бәрі де маған әлімжеттік жасап кететін. Біраз уақыттан кейін менің әке-шешем де қалаға көшіп келді.
- Жоқ, екеуі де қарапайым жүмысшылар. Әкем темір жолға орналасты, ал шешем бір асханаға жұмысқа кірді. Жергілікті билік вундеркинд баланың ата-анасы деп менен басқа үш баласы барларға бермей, отбасымыз шағын бізге бес бөлмелі үй бермек болды. Әкем қарсы болып, кейін үш бөлмелі пәтер алдық.
1991 жылы №32 қазақ мектеп-гимназиясына ауыстым. Мұнда бізді профильдерге бөлді, мен химия- биологияны ұнаттым. Сол жылы Қазақстанда ең соңгылардың бірі болып Бүкілодақтық пионерлер лагері «Артекке» де барып, бір ай оқып келдім. Ондағылар 10 жасар баланың жетіншіге қалай өткеніне ұзақ уақыт сенбеді. Артектегі оқу орысша, соған қарамай мен жақсы оқып кеттім. Сонымен бірге спорттық жарыстардан бірнеше грамота, мақтау қағаздар алып қайттым.
Мәтін мазмұнына сай келмейтін сөйлемді көрсетіңіз
Спорттық жарыстардан бірнеше грамота, мақтау қағаздар алып кайттым.
Бетімнен қақпай, талап еткен нәрсемнін бәрін де орындай беріпті.
Бәрі де мұғалімдер емес пе, есеп шығартып, басқа «білігімді» де тексереді.
Отбасымыз шағын болса да бес бөлмелі пәтерге көшіп келдік.
Қонақтар қызығушылық танытып, мені алдырады.
Баланың ерекше қаситетін алғаш таныған кім?
Атасы
Мектеп басшысы
Көршісі
Әкесі
Мұғалім
Мәтіндегі басты кейіпкер өзінің сүйікті пәнін таңдағаны туралы қай бөлімде айтады?
V
I
H
IV
III
«Кезінде біраз елдің құлағына ілінген» деп автор нені айтқысы келіп отыр? |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=38 | Мәтін мазмұнының - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 4-мәтін Ертеректе өзі бай, өзі дана бір кісі болыпты. Үлкен шаһардың шетінде өз қолымен тұрғызған сән-салтанатты үйлері, ат шаптырым ауласында түрлі-түрлі жеміс ағаштары сыңсып, бұлбұл құстары жүз құбылта, құйқылжыта ән салады екен.
Сонау қиянда тұратын бір адам әлгі дана кісінің әңгімесін тыңдауға құмартып, жолға шығыпты. Апталап сапар шегіп, шаршап-шалдығып бір күні келіп жетеді. Паңдықтан ада, қарапайым бай жолаушыны қабылдап, ас-суын ұсынып, бұйымтайын сұрайды.
О, қадірменді ақыл иесі! Алыс қияндағы елімнен келгендегі мақсатым, сіздің даналық сөздеріңізді тыңдасам деп едім, - дейді ілтипатпен.
Дәл қазір даналық әңгіме айтуға уақыт тарлық етіп тұрғаны, - дейді бай. - Ac ішіп, әл жинасаң, былай істе. Қолыңдағы қасыққа екі тамшы май тамызайын. Бірер сағат осы маңда бол, қасықтағы майға да көз қырыңды сала жүр, келістік пе?
Келістік, - дейді жолаушы.
Уақыт жылдам өте шығады. Жолаушы дана қарияның алдына келеді.
Жә, айта қойшы, жарқыным, бағанадан бері не көрдің? He білдің?
Ештеңені көре қойғаным жоқ... Баққаным қасықтағы екі тамшы май болды.
Онда, дана сөздерімді естуге асықпа! Тағы екі сағат жүре тұр.
Тақсыр-еке, неге олай айтасыз? Өзің емес пе майға қара деген...
Иә, солай дедім! Бірақ, мынау сән-салтанатты үйлер, анау жеміс- жидектері сыңсыған ағаштар, онда сайраған бұлбұлдардың әуезді үндеріне құлақ түрмейсің бе?! Алла тағаланың жаратқандарына таң қалмайсың ба?! Бірақ, қасықтағы майға да көз қырынды салғайсың...
Мақұл, - дейді жолаушы.
Межелі уақыттан соң мейман тағы да байдың алдына келеді.
He көрдің, не білдің! Баяндап беріңізші!
Бау-бақшаңыздағы ағаштарға қарап, терең-терең ойларға кеттім! Алланың құдіретіне
қайран қалдым! Таң-тамашамын... Сіздің еңбегіңізге, соншама құштарлықпен, махаббатпен өсірген өскіндеріңізге Жаратқан ием, мейрімін төгіп, осыншама көркемдік пен келісімді сыйлаған екен!
Жолаушы алған әсерінен айыға алмай, аузы ашылып таңырқауын айта берді, айта берді.
Тәңірінің сый-құрметін, табиғаттың үйлесімділігін көре білген көкірек көзің ояу екен! Рахмет, жолаушым! Ал, қасықтағы май қайда?
Әлбетте, он сегіз мың ғаламнын, иесі Рахман-Рахымның жаратқандарына таңырқағаның жөн! Сол арқылы Алланың ұлылығы мен құдіретіне көзің жетеді!.. Қасықтағы майға келер болсам, ол фәни жалғандағы - тіршілігің,
нәсібің! Оны да ұмытуға болмас! Бірақ, дінде де, дүние тіршілікте де орташа болғын! Отаныңды сүю, жақсы сөз сөйлеу, жақсылық істеу, иманды, инабатты ұрпақ тәрбиелеуде адами міндетің! Осы айткандарымды тепе-тең ұстасаң, екі өмірде де бақытқа кенелесің! Жортқанда жолың оңғарылып, Жалғыз Жаратушы жар болсын! - дейді дана қария батасын беріп.
Байдың даналың әңгіме айтуға уақыт тарлық етіп тұр деп, қасықтағы екі тамшы май ұсыну себебі
Майдың шипалық қасиетін анықтау
Қонағының көңілін аулау
Қонағының шыдамдылығын сынау
Майдың пайдалы қасиетін анықтау
Бойынан өткерген жағдайлар арқылы ой түйгізу
Байдың мейманына айтқан даналық сөздеріне қатысты нұсқа
Құрғақ сөз бас ауыртар, Құрғақ қасық ауыз жыртар.
Енбектің қадірін білген адам - бақытты адам.
Ақылды адам жай-жай сөйлейді, Жан-жағын байқай келеді.
Көп ішінде сөйлеген - көсемдіктің белгісі.
Дүние бақыты - тыныштық тапқан жүрек пен адал нәсіпте |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=38#Неліктен_әкесі_бес_бөлмелі_пәтерден_бас_тартты | Мәтін мазмұнының - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 4-мәтін Ертеректе өзі бай, өзі дана бір кісі болыпты. Үлкен шаһардың шетінде өз қолымен тұрғызған сән-салтанатты үйлері, ат шаптырым ауласында түрлі-түрлі жеміс ағаштары сыңсып, бұлбұл құстары жүз құбылта, құйқылжыта ән салады екен.
Сонау қиянда тұратын бір адам әлгі дана кісінің әңгімесін тыңдауға құмартып, жолға шығыпты. Апталап сапар шегіп, шаршап-шалдығып бір күні келіп жетеді. Паңдықтан ада, қарапайым бай жолаушыны қабылдап, ас-суын ұсынып, бұйымтайын сұрайды.
О, қадірменді ақыл иесі! Алыс қияндағы елімнен келгендегі мақсатым, сіздің даналық сөздеріңізді тыңдасам деп едім, - дейді ілтипатпен.
Дәл қазір даналық әңгіме айтуға уақыт тарлық етіп тұрғаны, - дейді бай. - Ac ішіп, әл жинасаң, былай істе. Қолыңдағы қасыққа екі тамшы май тамызайын. Бірер сағат осы маңда бол, қасықтағы майға да көз қырыңды сала жүр, келістік пе?
Келістік, - дейді жолаушы.
Уақыт жылдам өте шығады. Жолаушы дана қарияның алдына келеді.
Жә, айта қойшы, жарқыным, бағанадан бері не көрдің? He білдің?
Ештеңені көре қойғаным жоқ... Баққаным қасықтағы екі тамшы май болды.
Онда, дана сөздерімді естуге асықпа! Тағы екі сағат жүре тұр.
Тақсыр-еке, неге олай айтасыз? Өзің емес пе майға қара деген...
Иә, солай дедім! Бірақ, мынау сән-салтанатты үйлер, анау жеміс- жидектері сыңсыған ағаштар, онда сайраған бұлбұлдардың әуезді үндеріне құлақ түрмейсің бе?! Алла тағаланың жаратқандарына таң қалмайсың ба?! Бірақ, қасықтағы майға да көз қырынды салғайсың...
Мақұл, - дейді жолаушы.
Межелі уақыттан соң мейман тағы да байдың алдына келеді.
He көрдің, не білдің! Баяндап беріңізші!
Бау-бақшаңыздағы ағаштарға қарап, терең-терең ойларға кеттім! Алланың құдіретіне
қайран қалдым! Таң-тамашамын... Сіздің еңбегіңізге, соншама құштарлықпен, махаббатпен өсірген өскіндеріңізге Жаратқан ием, мейрімін төгіп, осыншама көркемдік пен келісімді сыйлаған екен!
Жолаушы алған әсерінен айыға алмай, аузы ашылып таңырқауын айта берді, айта берді.
Тәңірінің сый-құрметін, табиғаттың үйлесімділігін көре білген көкірек көзің ояу екен! Рахмет, жолаушым! Ал, қасықтағы май қайда?
Әлбетте, он сегіз мың ғаламнын, иесі Рахман-Рахымның жаратқандарына таңырқағаның жөн! Сол арқылы Алланың ұлылығы мен құдіретіне көзің жетеді!.. Қасықтағы майға келер болсам, ол фәни жалғандағы - тіршілігің,
нәсібің! Оны да ұмытуға болмас! Бірақ, дінде де, дүние тіршілікте де орташа болғын! Отаныңды сүю, жақсы сөз сөйлеу, жақсылық істеу, иманды, инабатты ұрпақ тәрбиелеуде адами міндетің! Осы айткандарымды тепе-тең ұстасаң, екі өмірде де бақытқа кенелесің! Жортқанда жолың оңғарылып, Жалғыз Жаратушы жар болсын! - дейді дана қария батасын беріп.
Байдың даналың әңгіме айтуға уақыт тарлық етіп тұр деп, қасықтағы екі тамшы май ұсыну себебі
Майдың шипалық қасиетін анықтау
Қонағының көңілін аулау
Қонағының шыдамдылығын сынау
Майдың пайдалы қасиетін анықтау
Бойынан өткерген жағдайлар арқылы ой түйгізу
Байдың мейманына айтқан даналық сөздеріне қатысты нұсқа
Құрғақ сөз бас ауыртар, Құрғақ қасық ауыз жыртар.
Енбектің қадірін білген адам - бақытты адам.
Ақылды адам жай-жай сөйлейді, Жан-жағын байқай келеді.
Көп ішінде сөйлеген - көсемдіктің белгісі.
Дүние бақыты - тыныштық тапқан жүрек пен адал нәсіпте |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=39 | Адам несібесінің символы - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | |
|
бет | 39/40 | Дата | 22.11.2022 | өлшемі | 0,55 Mb. | | #51719 |
| Байланысты: 070-í?ñ?à ì?ò³í Á?ëò³ð³ê øåøåíí³? ñ?ç³Адам несібесінің символы
Бақша ағаштары
Сайраған бұлбұлдар
Салтанатты шаһар
Қасықтағы май
Ат шаптырым аула
17. Жолаушыны таңырқатқан үй иесінің қасиеті
Екінші кейіпкердің дана кісіні іздеп келудегі мақсаты
Әңгімесін тыңдау
Батасын алу
Ақыл сұрау
Кенес беру
Жақын танысу
Шешендігі
Құдіреттілігі
Жомарттылығы
Асқан дәулеті
Еңбекқорлығы
Дана қарттың екі тапсырманы қатар беруінің сыры
Жаратқанға таңырқап, ұлылығы мен құдіретіне көз жеткізу
Уақыт аз кесілгендіктен, бос уақытыңды пайдалы іске арнау
Асқан ақылың болсын, ақылыңа бақ-дәулетің сай болсын
Бұлбұлдардың сайраған үніне құлақ түріп, рахат ғұмыр кешу
Жаратушының құдіретіне таң қалумен қатар, несібеңді де ұмытпау
Мәтін мазмұны бойынша Алланың ұлылығы мен құдіреті
Сайраған бұлбұлдардың әуезді үні
Екі өмірде де бақытқа кенелу
Жақсы сөз сөйлеу, жақсылық істеу
OH сегіз мың ғаламды жарату
Инабатты ұрпақ тәрбиелеу
Дана қарияның батасы
Жортқанда жолың оңғарылып, Жалғыз жаратушы жар болсын!
Иманды, инабатты ұрпақ тәрбиелеу де адами міндетің!
Осы айтқандарымды тепе-тең ұстасаң, екі өмірде де бақытқа кенелесің!
Дінде де, дүние тіршілікте де орташа болғын!
Отаныңды сүю, жақсы сөз сөйлеу, жақсылық істеу - міндетің!
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=39#Екінші_кейіпкердің_дана_кісіні_іздеп_келудегі_мақсаты | Адам несібесінің символы - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | |
|
бет | 39/40 | Дата | 22.11.2022 | өлшемі | 0,55 Mb. | | #51719 |
| Байланысты: 070-í?ñ?à ì?ò³í Á?ëò³ð³ê øåøåíí³? ñ?ç³Адам несібесінің символы
Бақша ағаштары
Сайраған бұлбұлдар
Салтанатты шаһар
Қасықтағы май
Ат шаптырым аула
17. Жолаушыны таңырқатқан үй иесінің қасиеті
Екінші кейіпкердің дана кісіні іздеп келудегі мақсаты
Әңгімесін тыңдау
Батасын алу
Ақыл сұрау
Кенес беру
Жақын танысу
Шешендігі
Құдіреттілігі
Жомарттылығы
Асқан дәулеті
Еңбекқорлығы
Дана қарттың екі тапсырманы қатар беруінің сыры
Жаратқанға таңырқап, ұлылығы мен құдіретіне көз жеткізу
Уақыт аз кесілгендіктен, бос уақытыңды пайдалы іске арнау
Асқан ақылың болсын, ақылыңа бақ-дәулетің сай болсын
Бұлбұлдардың сайраған үніне құлақ түріп, рахат ғұмыр кешу
Жаратушының құдіретіне таң қалумен қатар, несібеңді де ұмытпау
Мәтін мазмұны бойынша Алланың ұлылығы мен құдіреті
Сайраған бұлбұлдардың әуезді үні
Екі өмірде де бақытқа кенелу
Жақсы сөз сөйлеу, жақсылық істеу
OH сегіз мың ғаламды жарату
Инабатты ұрпақ тәрбиелеу
Дана қарияның батасы
Жортқанда жолың оңғарылып, Жалғыз жаратушы жар болсын!
Иманды, инабатты ұрпақ тәрбиелеу де адами міндетің!
Осы айтқандарымды тепе-тең ұстасаң, екі өмірде де бақытқа кенелесің!
Дінде де, дүние тіршілікте де орташа болғын!
Отаныңды сүю, жақсы сөз сөйлеу, жақсылық істеу - міндетің!
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=3 | мәтін
Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында: Қазақ хандығы ту тіккен өңір | Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында: Қазақ хандығы ту тіккен өңір Осыдан бес жарым ғасыр бұрын Жәнібек пен Керей сұлтандар Әбілқайыр ханнан бөлініп, жүректерінде азаттық пен бостандықтың жалыны жанған елін ертіп, Батыс Моғолстанның Шу мен Талас өзендері аралығындағы Қозыбасы аймағына қоныстанды. Осындай тарихи оқиғаның бастауы болған бұл шежіреге толы өңірдің тауы мен тасы, әрбір басқан жері аңызбен өткен кезеңдерден сыр шертеді.
Мұхаммед Хайдар Дулатидің "Тарих-и Рашиди" атты еңбегінде көрсетілген Керей мен Әз Жәнібектің алғашқы хандық құрып, ту тіккен жері - Шу бойындағы Қозыбасы. Ол шоқы Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан. Шу өзенінің арнасы сол кезде Қозыбасы биігіне жақын болыпты.
Қозыбасы, Қозыбашы - атауына келер болсақ, тарихи түп дерек көздеріндегі Қазақ мемлекеті құүрылған аймақ. Этимологиялық мағынасы қозының басындай ғана тау-төбелі жерлерді білдіреді. Жетісу өңірінде бірнеше Қозыбасы бар. Мухаммед Хайдар Дулатидің
«Тарих-и Рашиди» кітабында Қазақ хандығының құрылған жері - Шу бойы мен Қозыбасыда деп айтылады. Шу бойы мен Қозыбасы тауы - тарихи-географиялық тұрғыдан алғанда XIV- XV ғасырларда билік еткен Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі өңір. Бұл ерте заманнан бар жер атауы. Қазақ хандығы осы Қозыбасыда шаңырақ көтерген.
Көне тарихқа үңілсек, Талас пен Шу өзендерінің аңғарлары ерте заманнан адам баласының тұрағы - мекені болғандығын айғақтайтын белгілерге көптеп жолығамыз. Тарихи дерек көздеріне үңілсек, Батыс Түрік қағандығының бастапқы жері Іле, Шу және Талас өңірлерін қамтыған. Батыс Түрік қағандығының саяси орталығы түрлі мезгілде Шу өңіріндегі Суябта, Баласағұнда және Меркіде орналасты. Бұл қалалар өз заманында қайнаған саяси өмірдің куәсі болды.
Осындай ғасырлар қойнауынан бастау алатын қазақ халқының қалыптасуы Қазақстан аумағында ежелгі замандардан бері үздіксіз жүрген этноүрдістердің заңды қорытындысы екені ғылымда дәлелденген тұжырым. Этногенез үрдісі әрбір тарихи кезеңде өзіне тән айрықша белгілермен ерекшеленеді. Сондай ерекше кезеңге XIV - XV ғасырлардағы этноүрдістер жатады. Бүл кезеңнің басты белгілерінің біріне - қазақ халқының этнос ретінде тарих төріне шығуы жатса керек.
Байырғы Қазақ даласын ғасырлар бойы мекендеп келе жатқан түркі- оғыз текті ұлыстар негізінде қалыптасқан ортақ тіл, дәстүр, территория, менталитеттегі байырғы этностың қайтадан «қазақ» деген жаңа атпен тарих сахнасына шыққан кезі. Яғни, бұрыннан әртүрлі аталып келген этнос (сақ, ғұн, үйсін, түрік, оғыз, түркеш, қыпшақ, т.б.) жаңа этнонимге ие болды. Жаңадан пайда болған «қазақ» этнониміне байланысты, олардың мемлекеті «Қазақ
хандығы» деп аталды. Жаңа атауға және жаңа статусқа ие болды. Демек, XV ғасырдың алпысыншы жылдарында-ақ, Қазақ хандығы ұлттық құрамы, аумақтық тұтастығы, мемлекеттік басқару жүйесі, сондай-ақ ішкі-сыртқы саясаты жағынан қалыптасқан мемлекет ретінде өмір сүріп тұрды. Әрине, оған қазіргі таңдағы халықаралық қатынастар жүйесіндегі
«мемлекет» өлшемімен қарауға болмайтын. Оның үстіне, «мемлекет» деген ұғымның өзі тарихи мәнге ие. Оған ұдайы даму, кемелдену негізіндегі тарихи үдеріс ретінде қарау керек. Өйткені, Қазақ хандығы құрылған XV ғасырда дүниежүзіндегі барлық елдер, яғни мемлекетгер біздің бүгінгі ұғымымыздағы мемлекеттік өлшемге жауап бере алмайтын. Демек, Қазақ хандығы алғаш құрылған күннен бастап, сол кездегі Еуропа мен Азияның кез келген елімен тең тұра алатын.
Мәтінде жауабы жоқ сұрақты табыңыз
Қазақ хандығының құрылған жері туралы кімнің еңбегінде айтылған?
Алғашқы қазақ хандығын кімдер құрды?
Қазақ хандығы қай ғасырда қалыптасқан мемлекет болып өмір сүрді?
«Қозыбасы» атауының этимологиялық мағынасы қандай?
Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойы қашан, қайда тойланды? |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=40 | - Нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 2354 - Нұсқа 1-мәтін
Табиғатқа зер салсақ, одан ауа райын болжағыш «синоптик» өсімдіктерді кездестіруге болады. Мысалы, гул қауашақтары біркелкі ашылса, ауа райы ашық болады. Керісінше, гүлдері төмен қарап, жабылып тұрса, ауа райы жауын-шашынды болып келеді. Өсімдіктің сабағы төмен қарап иіліп тұрса да, жауын-шашын болады. Ал егер тік болса, ауа райы жақсы болады деп алдын ала пікір айтуға мүмкіндік бар. Мұны қымыздық, бақбақ, егінжай шырмауығы сияқты өсімдіктерден байқай аламыз.
Егер қайың қандыағаштан гөрі ерте жапырақ жайса, жаз құрғақ, жылы болады. Егер қандыағаш ерте бүршік атса, жаз ылғалды, салқын болады деп есептеледі.
Жаздың салқын болатындығын қай өсімдік арқылы болжауға болады?
Қандыағаш бүршіктері C) Өсімдік түптері E) Сарғалдақ бүршіктері
Гүл сабақтары D) Бидай дәндері
Ауа райы ашық болатындығын қалай білуге болады?
Ағаш бүршіктері салбырап тұрады D) Өсімдік гүлдері ашылып тұрады
Қызғалдақ гүлдері жабылып тұрады E) Гүлдің сабағы иіліп тұрады
Ағаш тамырлары жайылып тұрады
2-мәтін
Ғибадатхана гректердің аңшылық кұдайы Артемиданың құрметіне б.з.д. VI-VII ғасырларда Эфес жерінде салынған. Херсифрон атты сәулетші ғибадатхананы сол кездегі кұрылыс әдістерінің бірі - ионика ордерінің стилімен тұрғызған болатын. Құрылыстың сәтті шыққаны соншалық, Грекияның түкпір-түкпірінде осы ғибадатханаға стиль жағынан ұқсас құрылыстар да салына бастады. Алайда, Артемида ғибадатханасының ғұмыры ұзаққа бармады. Біздің заманымызға дейінгі 356 жылдың 21 шілдесінде атаққа шөлдеген есер Герострат деген біреу
түн ішінде ұрланып келіп, сәулетті сарайды өртеп жібереді. Аңыздар желісі бойынша, Ескендір Зұлқарнайын дәл осы ғибадатхана жалын кұшағына оранған түні өмірге келеді. 25 жылдан кейін Ескендір патша ғибадатхананы қайта тұрғызуға әмір береді. Сәулетші Дейнократтың басқаруымен салынған жаңа құрылыс алғашқы ғибадатхананың жобасын сақтағанмен, одан сәл биіктеу болатын. Ғибадатхананың ауданы 110x55 метр, құрылысты қоршап тұрған бағаналардың биіктігі (барлығы 127) 18 метр болған.
Артемида сарайы мәрмәр тастармен әшекейленген. Әйгілі грек шеберлері құрылысқа белсенді түрде ат салысқан: бағаналарды безендіру жұмысымен Скопас айналысса, ғибадатхана ішіндегі картиналар Апеллес суретшінің қолынан шыққан.
Қаладан қасиетті орынға қарай арнайы порт салынған. Бұл ғибадатхананың да ғұмыры ұзаққа барған жоқ. III ғасырда, дәлірек айтсак, 263 жылы Кіші Азияға басып кірген гот тайпалары ғибадатхананы қиратып кетеді. 1869 жылы ағылшын археологы Дж.Т.Вуд жүргізген қазба жұмыстары кезінде ғибадатхана болған жерден тірек тақталар мен сарайға әкелінген біраз нәрселер табылған.
Мәтінге кай тұжырым сай келеді?
Ескендір Зұлқарнайын ғибадатхананы өртеуге әмір береді.
Грекияның түкпір-түкпірінде осы ғибадатханаға стиль жағынан ұқсас құрылыстар да салынды.
Қазба жұмыстары кезінде ғибадатханаға қатысты заттар табылды.
Үшеуі де дұрыс C) Үшеуі де бұрыс E) Бірінші мен үшінші
Екінші мен үшінші D) Бірінші мен екінші
Мәтіннің тақырыбы қандай?
Сәулетші Дейнократ C) Қазба жұмыстары E) Артемида ғибадатханасы
Апеллес суреттері D) Жаңа құрылыс
Ғибадатхана құрылысының жаңа үлгісі кімнің басшылығымен іске асты?
Апеллес C) Дейнократ E) Херсифрон
Скопас D) Дж.Т.Вуд
Неліктен Герострат Артемида ғибадатханасына қастандық жасады?
Жаңасын тұрғызу үшін C) Біреудің қысымымен E) Шарасыздықтан
Атағын шығару үшін D) Көреалмаушылықтан
З-мәтін
Ескі замандарда бір-бірін қатты жақсы көретін өте бауырмал екі ағайынды болыпты. Үлкенінің есімі Халил, кішісі Ибраһим. Халил үйленген, бала-шағалы, ал Ибраһим әлі бойдақ екен. Екеуінің ортақ егіс алқабы бар еді. Бірлесе егіншілікпен айналысып, шыққан өнімді екіге бөлісіп күнелтеді.
Бір жылы екі ағайынды бидай егеді. Шыққан бидайды орып, өнімді екіге бөледі. Кейін екеуі өз үлестерін үйлеріне тасуға кіріседі. Үлкен бауыры Халил: «Ибраһим, сен осында күте тұр, мен қаптарды алып келейін», - дейді. Ибраһим: «Жарайды аға», - деп астық басында қалады. Халил қаптарды алып келуге кеткенде інісі ойланады: «Ағам үйленген, бала-шағасы бар. Маған қарағанда оған бидай көбірек керек», - деп, өзінің үлесіндегі бидайдың бірнеше күрегін ағасының бидайына қосып қояды. Кейін ағасы қаптарды алып келіп: «Қане, Ибраһим, тасуды алдымен сен баста», - дейді. Ибраһим: «Жарайды», - деп бір қапты толтырып, алып кетеді. Ол кеткен кезде ағасы ойланады: «Мен үйленгенмін, бала-шағам да бар. Ал інім әлі бойдақ. Оған әлі көп жұмыс істеп, ақша табу керек. Үйленіп, үй болуы керек», - деп, өзінің бидайынан біраз күрек інісінің бидайына тастайды. Келесі кезекте Халил кеткенде інісі өзінің бидайынан тағы да оның үлесіне қосып қояды. Ағасы да өз кезегінде бірнеше күрек інісінің бидайына тастап отырады. Осылайша біраз уақыт жалғасса да, ағайындылардың бір-бірінің әрекетінен хабары болмайды. Соңында кеш батып, күн қараяды. Ал бидайдың таусылатын түрі жоқ, тіпті азаймайды да.
Халил мен Ибраһимнің екеуіне де тән қасиет
Сыншылдық C) Болжай білгіштік E) Үнемшілдік
Сақтық D) Жанашырлық
Автордың мәтінді жазудағы мақсаты қандай?
Кәсіппен айналысуға шакыру D) Достықты үлгі ету
Қайырымдылықты дәріптеу E) Адал еңбек етуге шақыру
Көркем мінезді үлгі ету
Ағайындылар қандай жұмыспен айналысады?
Диірмен тартады C) Ұн шығарады E) Бидай сатады
Диқаншылықпен айналысады D) Бау-бақша салады
Ибраһим неліктен бидайды ағасының қабына салды?
Ағасының бай болғанын қалағандықтан
Ағасы өзінен үлкен болғандыктан
Ағасы отбасын асырай алмағандықтан
Ағасы өтініш жасағандықтан
Ағасына көмектескісі келгендіктен
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?
Ақыл - дария, алсаң да таусылмайды, D) Ағасы бардың жағасы бар, Жер - қазына саусаң да таусылмайды. Інісі бардың тынысы бар
Еңбегің қатты болса, E) Жақсы жұмыс - жанға тыныс. Татқаның тәтті болар.
Көп ақымактың ағасы болғанша, Көп ақылдының інісі бол.
Халил әрекеті арқылы автор нені айтқысы келді?
Еңбекқор болуды C) Адал болуды E) Жайдары болуды
Қанағатшыл болуды D) Жомарт болуды
4-мәтін
Астрономияда жаңа туған айдың ұштарын «Ай мүйіздері» дейді. Халық сүйікті деген
малдарын Ай тұяқты тұлпарым, Ай мүйізді ақ серкем деп өзгеше ықыласпен мадақтайды.
Ай мен Күн туралы: «Ай мен Күн егіз туған керемет сұлу екі әйел екен. Әсіресе Ай сұлуырақ болып мақтанып, Күн оны қызғанып Айдың бетін тырнап, оған дақ түсірген. Кесірлі Ай жазасын осылай тартқан. Ай бетіндегі қарауытқан дақ содан екен» деседі. Айдың кеш туғанын немесе кемігенін ел Ай «қорғалады» дейді. Күнге жақындап барғанда Ай «қорғалып» бетін жасырады, ал қашықтағанда Ай толып, Күнді қызықтырып, бетін түгел көрсетіп, ереуілдейді. Ай түрінің өзгеру кұбылысын жаңа Ай, ширек Ай, толған Ай деп түсіндіреді.
«Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілек айтып, жаңа Ай туу кұбылысы қазақ ортасында елеулі оқиға болып келді. Жаңа туған Айды көргенде шаруа адамның көңіліне әр түрлі ой келеді, шаруаға жайлы бола ма, жоқ жайсыз бола ма деген ойлар тумай қоймайды. Қазақ арасында егер Ай тігінен туса, ауа райы шаруаға жайлы, жылы болады. Ал, Ай шалқасынан жатса, ай суық, жайсыз болып өтеді. Мұны «Айдың өзіне жайлы, халыққа жайсыз болғаны» дейді.
Қазақ тұрмысында Айды қастерлеуге себеп көп болды: Ай болмаса, түн қараңғысын жамылып қасқыр да, ұры да малға шабуылды күшейтеді, шаруа жайымен ұзақ түн қату да қиын тиеді. Аталарымыздың ай караңғыда малы түгіл, басы да зор қауіпте болғандығын еске алсақ, неліктен айды қастерлегендігін жақсы түсінеміз. «Қараңғылар» деген сөз тегін шықпаған. Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: - Ай шажасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен, - депті. Жұрттың бұл сенімдерін саралай келіп, ғылыми тұрғыдан келгенде мынадай қорытынды шығарамыз. Жаңа туған Айдын қалпына карай жұрттың ауа райы өзгереді дегені бос сөз емес.
Жалпы алғанда жаз айларында жаңа Ай тігірек тұрады да, қыс айларында Ай «шалқасынан жатады», өйткені қыстыгүні түнге қарай эклиптика (Күн жолы) аспанда жоғары тұрады, Ай жолы да оған жуық, сондыктан күн сәулелері Айдың астыңғы төменгі бетін ала жарык береді де, бізге Ай шалқалап жатқан сияқты көрінеді. Сөйтіп, жаңа Ай орағының орналасу қалпы мен ауа райының арасындағы бұл қызық іліктестік Күн мен Айдың аспандағы жолдарының әр мезгілдегі өзара орналасуына байланысты.
Атан түйе мен шіркей қандай болса, үлкендігі жағынан алғанда Күн мен Ай да сондай. Ай бетіндегі қарауытқан дақтар ойпаттау жерлері екен.
Адам баласынын ұзақ жасаған тарихында оның көп іздеген аспан шырағы Ай болатын-ды. Ес білмейтін сәби де керім Айға қол созып аймалайды. Малшы, керуенші, аңшы, қарақшы бәрі де Айды бақты. Ойшыл, сыншылдар да тіпті еріккенде Айға карады. Кәне, ойланайыкшы. «Мен ұрлык қылғанда ай жарык болды»; «Ай қарап тұрсың ба?» дегендей сөздер де бар емес пе? Осыдан 350 жылдай бұрын Галилей тұңғыш рет ойлап тапқан құралымен Ай бетінен тауларды көрдім, деп жарияласымен-ақ Айға ынта ерекше күшейді.
Өмір бақи меңіреу жатқан кең дүниенің түкпірлерін шарлауда адам перзенттерінің аяғы тұңғыш рет Ай бетін басатыны сөзсіз. Ай келешекте космос жолаушылары үшін бірінші бекет болып табылмақ.
Айдың тууына байланысты халық әрекеті.
Болашағын болжаған D) Жыл мезгілінің ауысуын болжаған
Ауа райын болжаған E) Құстардың қайтуын болжаған
Жаздың жаңбырлы болатынын болжаған
Ай бетіндегі дақтар
Төбешіктері C) Тегістеу жерлері E) Күнгей жерлері
Ойпаттау жерлері D) Қыраттары
Қазақ халқының «Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілеуінің себебі
Жаңа ай туғанда ескі айды ығыстырады деген ұғым
Күн жылы болады деген сенім
Ескі ай мен жаңа айды салыстыру
Жаңа туған ай жақсылық әкелсін деген ниет
Жаңа айдың жарығы мол болсын дегентілек
Тұжырымдардың дұрысын табыңыз:
Кеш туған не кеміген айды халық «Ай қорғалады» дейді.
Ай тігінен туса, «Өзіне жайлы, шаруаға жайсыз» дейді.
Шалқасынан туған айға ақсақалдар бата бермейді.
Екіншісі C) Үшіншісі E) Екінші мен үшіншісі
Бірінші мен үшіншісі D) Үшеуі де
Күн мен Айдың көлемін мәтіннің 6-азат жолымен сәйкестендіріңіз
Тұлпар мен серке C) Бура мен кұмырсқа E) Жылқы мен құлын
Қой мен ешкі D) Өгіз бен бұзау
Аңыз бойынша Ай өзінің кандай мінезінің кесірінен жапа шегеді?
Қызғаншақтығынан C) Қарапайымдылығынан E) Көреалмаушылығынан
Мақтаншақтығынан D) Ұялшақтығынан
«Ай тұяқты тұлпарым, Аймүйізді ақ серкем» деп мадақтау төрт түліктің кайсысына қатысты айтылған?
Жылқы мен ешкіге C) Қозы мен ешкіге E) Жылқы мен сиырға
Түйе мен қойға D) Жылқы мен қойға
Елдегі үлкен аксакалға Айға бата қыл дегенде: «Ай шалқасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен» деуінің сыры
Айдың өзіне ғана қолайлы болғандығы
Айға батаны жас адамдар ғана береді
Айға бата беру - надандық
Ырым, наным-сенімге байланысты
Толған айға қатысты беріледі
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=4 | Мәтіннің қазақ елінің жаңа атауға, жаңа статусқа ие болғандығы туралы айтылатын | 5
Мәтін мазмұныныңреттілігі Жәнібек пең Керей сұлтандардың Әбілқайыр ханнан бөлінуі
Жаңа этнонимнің пайда болуы
Алғаш ту тіккен жер
Қозыбасы атауы A) 2,4, 3,1
B) 1, 2, 3,4
C) 4, 2, 1,3
D) 3,4,2,1
E) 1,3,4,2
Мәтіннен 1 және 2-бөлігінің мазмұн жағынан сәйкестігін табыңыз
Ежелден қазақ даласын мекендеп келе жатқан ұлыстар туралы сөз болады.
Қасиетті Мойынқұмның төл тарихы туралы айтылады.
Қазақ хандығының алғаш құрылған жері туралы айтылады.
Қазақ хандығының Еуропа, Азия елдерімен тең түсе алатынын айтады.
«Қазақ» деген жаңа аттың тарих сахнасына шыққан кезі туралы айтылады.
Мәтінде кездесетін Баласағұн, Меркі, Суяб қалаларына байланысты нұсқаны көрсетіңіз
Батыс Түрік қағандығының саяси орталығы болған.
Батыс Моғолстан, Шу. Талас өзендері бойында орналасқан.
Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан.
Қозыбасы аймағында қоныстанған.
Еуропа мен Азияның кез келген елімен теңдесе алады.
Мәтін мазмұны бойынша тұжырымдардың дұрысы
Қозыбасы - Жамбыл тауындағы шоқы
Қазақ хандығы XV ғасырда қалыптасты
Қазақ халқының негізін түркі-оғыз текті ұлыстар құрады
A) Үшеуі де дұрыс B) Тек екінші C) Екінші мен үшінші
D) Бірінші мен екінші E) Бірінші мен үшінші
матін
Майқы би (XII - XIII ғғ.) - халықтың ауызша тарихының айтуында, Шыңғысты хан көтеруге қатысқан атақты 12 бидің бірі. Әділ билігімен, тапқыр шешендігімен бүкіл қазақ қауымының арасында атағы шыққан адам. Халық арасында: «Түгел сөздің түбі бір, түп атасы - Майқы би» деген ескі сөз бар.
Шежіре деректері бойынша Ұлы жүздің түп атасы Ақарыстан Ұзынсақал Ыбрайым, одан Кейкі, одан Төбе би, одан Қойылдыр, Қоғам, Майқы, Мекре тарайды. Майқы есімі қазақтардың шығу тегіне қатысты көптеген аңыз әңгімелерде кездеседі. «Қазақ Совет энциклопедиясында» оның Шыңғыс ханның ел бастау ісіне көмектесіп, ақылшысы, өзі жорыққа аттанғанда орнына қалдыратын биі болғаны, Жошы ханның Батысқа жасаған жорығында моңғол әскерінің он қанатын басқарғаны айтылады. Осыған қарағанда, Майқы би жас жағынан ІІІыңғыс ханмен қарайлас болған.
Ал қазақ аңыздары оны одан бірер ғасыр кейін жасатып, қазақтардың үш жүзге бөліну
кезеңінде үлкен рөл атқарды дегенді айтады. Мұнда Майқы би Орманбек би өліп, он сан Ноғай елі бүлінгенде, қазақ ұлысын қүрған тарихи қайраткер есебінде көрсетіледі.
Майқы би қазақ руларын үш жүзге бөліп, Үйсін бастаған бөлікті Ұлы жүз, Арғын бастаған бөлікті Орта жүз, Алшын бастаған бөлікті Кіші жүз деп атайды. Ноғайлы хандарының бірі - Қызыл Арыстанның баласы Ахметті Ұлытауда үш жүздің ханы етіп көтереді. Ол ұлысқа кірген 40 руға таңба таратып, таңбаны әр рудың ерекшелігіне қарай белгілейді. Ұлыс туын ұстаған Үйсінге «жалау», ортада жүрген Арғынға «көз», жауға алдымен шабатын Алшынға «найза» таңбасын берген. Аталмыш 40 рудың таңбасын жартасқа қашатқан. Кезінде «Майқының таңбасы» деп аталған бұл таңбалы тас кейін «Нұра таңбасы» аталып кеткен.
Майқы би қазақ ұлысын құра отырып, кейінгі ұрпақтарына: «Хан ақылды, әділ болса, қарашасы ынтымақты, батыл болса, қара жерден су ағызып, кеме жүргізеді... Ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен қорғап, ел болуды ойлаңдар», - деп өсиет қалдырган.
Ел аңыздарының деректеріне қарағанда, Майқы бидің өз заманында ел қамын ойлаған үлкен ойшыл адам болғаны аңғарылады, халықтың әдет-ғұрып, салтын, жол-жоралғысын заңға айналдыруда Майқы бидің орнының ерекше болғаны көрінеді.
«Хан ақылды болса, қарашасы ынтымақты, батыл болса, қара жерден су ағызып, кеме жүргізеді» деген Майқы бидің сөзіндегі қарашасы сөзін алмастыратын қатар
A) Ел-жұрты мен халқы B) Жалшысы мен малшысы
C) Баласы мен данасы D) Жұбайы мен жары E) Отбасы мен ұрпағы
«Майқының таңбасының» кейінгі атауы немен байланысты?
A) Тау атымен B) Өзен атымен C) Ел атымен D) Жер атымен
E) Ру атымен
Майқы бидің өсиетіне сай даналық сөз
Суды шым тоқтатар, Сөзді шын тоқтатар.
Бірлік жоқ болса, ұйым жоқ, Ұйым жоқ болса, күйің жоқ.
Сөздің көркі - мақал, Жүздің көркі - сақал.
Шешеннің сөзі мерген, Шебердің көзі мерген.
Ер - елінде, Гүл-жерінде.
Қазақтардың шығу тегіне қатысты аңыз әңгімелерде Майқы би кімнің замандасы?
A) Ыбырайымның B) Төле бидің C) Шыңғыс ханның
D) Ақарыстың E) Ұзынсақалдың
Шежіре деректер бойынша Майқы бидің түп атасы кім болған?
A) Шыңғыс хан B) Арыстан C) Төле би D) Төбе би
E) Ақарыстан
Майқы бидің кейінгі ұрпақтарына қалдырған өсиеті
A) Әдепті бала - арлы бала B) Ердің атын еңбек шығарар
C) Ақыл азбайды, білім тозбайды D) Өнер алды - қызыл тіл
E) Бірлік бар жерде тірлік бар
40 руға таңба таратқанда Алшынға «Найза» таңбасын беруі нені білдіреді?
Найзамен аңшылық жасап халқына азық табатынын |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=5 | -нұсқа 1-мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | 1074-нұсқа 1-мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі Бөлтіріктің қартайған шағында ақыл сұрай келген бір жас жігіт:
Ақ ата (Бөлтірікті жұрты осылай атаған), бақ кімге қонады? Бала ыстық па, байлық ыстық па? - дейді.
Сонда Бөлтірік:
Қарағым, байлық - қолға ұстаған мұзың емес пе, бақ - ол да ұшқан бір құсың емес пе, бала - артта қалған ізің емес пе?! Бәрінен жолдас-жораңмен, ағайын- туысыңмен, ел-жұртыңмен «сіз- біз» деп өмір сүргенге не жетсін. Осыларға жүрегің жылы болса, қайғың - күл, қуанышың - от! - дейді.
Мәтін мазмұнында кездеспейтін нұсқа
A) қолға ұстаған мұз B) қайғы - күл, куаныш - от C) ұшқан құс
D) артта қалған із E) бала - жұбаныш, қарт - қазына
Бөлтірік шешеннің айтуы бойынша бақ қонатын жігіттің сипаты
A) жүрегі мықты жігіт B) бақ құсы қонған жігіт
C) ұзақ өмір сүрген жігіт D) көпті сыйлаған жігіт E) баласы көп жігіт
мәтін Шайқұмарлардың көбі сүт қосылған шайды таңдайды. Бұл жайт таңғаларлық та емес, сүт қатқан шай - дәмі жұмсақ, ас қорытқанға жеңіл, қоректі сусын. Сүттің өзі де пайдалы қасиеттерімен ерекшеленеді.
Сүтте адам ағзасына қажетті ондаған пайдалы зат бар. Бірақ сүтті кеселеп іше алмайтынымыз белгілі. Бұл асқазанға ауыр. Ал шайға қосылған сүт жеңіл қабылданып, пайдалы қасиеттерін толықтай бере алады. Дәрумендер, майлар, ақуыздар жиынтығы денсаулыққа өте пайдалы болады. Тіпті ол шай құрамындағы кофеин, алкоидтардың жаман қасиеттерін баса алады. Шай мен сүттің қосындысы хош иісті, жұмсақ дәмді, пайдалы сусын береді.
Сүт қатқан шай жүрек-тамыр ауруларының алдын ала алады. Сүттің ең маңызды құрамдас бөлігі - кальций, ол сүйек, шаш пен тырнақты берік қылады. Сергітетін бұл сусынның жалпы пайдалы екені сөзсіз.
Соңғы кезде «сүт шайдың пайдалы қасиеттерін төмендетеді» деген пікірлер туындай бастады. Зерттеулер көрсеткендей, сүт шайдың тек бірнеше қасиетін бәсеңдетеді. Ал оның қосып беретін пайдасы одан бірнеше есе көп. Диетолог мамандар күніне 3-8 шыны сүт қосылған шай ішуге кеңес береді. Әрине, сүттің ең майлы түрлерін таңдамаған дұрыс. Егер сіз салмақ тастауды көздесеңіз, майлылығы аз сүт қосыңыз.
3. Сүтті шайдың адам ағзасына тигізер әсері
A) Салмақты азайтады. B) Майларды қалыпқа келтіреді.
C) Ac қорытқанға жеңіл. D) Белокты азайтады.
E) Жүйке жүйесін тыныштандырады.
4, Сүт қүрамындағы пайдалы заттар туралы мәтіннің қай бөлігінде айтылады?
A) Бірінші B) Үшінші C) Екінші D) Айтылмайды E) Төртінші
Мәтін мазмұнынан алшақ сөйлем
Сүт қосылған шайдың адамды сергітетін қасиетке ие екені белгілі.
Арықтау үшін сүттің майлы түрін қолданбаған дұрыс.
Шайға қосылған сүт пайдалы қасиеттерін толықтай сақтайды.
Сүтті шай жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алады.
Сүт шайдың адам ағзасына қажет қасиеттерін жойып жібереді.
Шай құрамындағы адам ағзасына зиянды зат
A) Газ B) Май C) Алкоид D) Белок E) Ақуыз
мәтін
Әлем елдерінің Жаңа жылды қарсы алуы
«Әр елдің салты басқа, итгері қара қасқа» демекші, Жаңа жылды тойлауда әр елдің түрлі салт- дәстүрлері бар.
Болгарияда сағат тілі түнгі 12-ні соққанда барлық үйде жарық сөне бастайды. Дастарқанға міндетті түрде самса қойылады екен.
Венгрияда дастарқанға үйрек пен тауық еті қойылмайды. Себебі венгерлер құстардың барлығын «Бақыт құсының» туыстары деп есептейді екен. Италияндықтар ескі жылдың соңғы сағаттарында ешкіммен ренжіспеуге және ешкімнен қарыз ақша алмауға тырысады екен. Жаңа жылдың алғашқы түнінде үйлерінен сынған ыдыстарын, ескірген жиһаздарын аулаларына шығарып тастайды екен.
Оңтүстік Америкадағы Эквадор елінің халқы Жаңа жылда сабаннан жасалған қарақшыны ескінің символы ретінде далада отқа өртеп жібереді. Францияда адамдар Жаңа жыл кешінде жомарт болуға тырысады екен. Бұл күні мейрамханалар адамдарды тегін тамақтандырып қана қоймай, кетерінде сыйлықтар береді екен.
Үндістанда Жаңа жыл - Дивали «жарық пен оттар мерекесі» деп аталады екен. Айтса айтқандай, осы күні қалалар мен ауылдардың барлығы оттың ішінде тұрғандай жарқырап кететін көрінеді. Жарығы сөніп тұрған бірде-бір терезені көре алмайды екенсің. Әйел адамдар көшеге шығып, жерге түрлі оюлы суреттер салып, оларға ұн, топырақ сеуіп, шырақтар жағып, көркемдейтін көрінеді.
Голландияда Жаңа жыл кешіндегі дастарқанға жүзім салып пісірген нан тағамы қойылады. Бұл тағам жылына бір-ақ рет дайындалатын көрінеді.
Бирмада Жаңа жылда күн ыстық болып тұратындықтан, адамдар бір- бірінің үстеріне су шашып құттықтайды екен. Сондықтан осы күні үсті-басы су болған адамдарды жиі ұшыратуға болады.
Гвинеяда көшеге піл жетектеп шығады екен. Жұрт осы пілдерді айнала билеп, ән салатын көрінеді.
Кубада сағат түнгі 12-ні соққан кезде 12 түйір жүзім жейді екен.
Қытайда Жаңа жыл мерекесін көшеде барабандар, темір тарелкалар соғылып, отшашулар атылып, жаңа жыл салтанатын билеген айдаһарлар шеруі бастайды екен. Дастарқанға нарцисс гүлін қою дәстүрге айналған. Жаңа жыл мерекесі он бес күнге созылады. Бұл қаңтардың аяғы мен ақпан айының басына келеді.
Ұлыбритания алғаш ашықхатгарды (открытка) шығарған ел болып есептеледі. Сондықтан да Жаңа жылда осы елдің әр отбасы таныстарын ашықхат арқылы құттықтағанды ұнатады.
Қазақстанда жыл басы - Наурыз мерекесі наурыз айында тойланады. Бұл қазіргі күн есебі бойынша наурыздың 22-ші жұлдызына сәйкес келеді. Бұл күні адамдар көтеріңкі көңіл күйде болып, бір-біріне жылы сөз, жақсы тілек айтады, ешкімді ренжітпеуге тырысады. Барлық үйде мерекелік дастарқан жайылады. Бүл күні күн мен түн теңеседі.
Бұл күні Францияда мейрамханалар адамдарды тегін тамақтандырып қана қоймай, кетерінде сыйлықтар беруінің себебі
Қолы ашық екенін көрсету үшін
Достық, туыстық қарым-қатынасты нығайту үшін
Ырымдарға сенгендіктен
Ұстамдылығын байқату үшін
Адалдығын көрсету үшін
Мерекелерде ашықхаттармен құттықтау бізге қай елден келген?
A) Үндістаннан B) Голландиядан C) Ресейден
D) Ұлыбританиядан E) Қытайдан
Үндістанда Жаңа жылдың «Дивали» деп аталуының себебі
Салынған суреттерге ұн, топырақ сепкендіктен
Қалалар мен ауылдардың оттың ішінде тұрғандай жарқырағандығынан
Әйел адамдар көшеге шығып, жерге түрлі оюлы суреттер салғандықтан
Жұрт пілдерді айнала билеп, ән салғандықтан
Сағат он екіде көшеге шыққандықтан
Жаңа жыддық мерекені ұзақ тойлайтын мемлекет
A) Голландия B) Үндістан C) Қазақсан D) Ресей E) Қытай
Жаңа жыл дастарқанына құс етін қоймайтын ел
Эквадор
Франция
Италия
Венгрия
Болгария
Жаңа жыл тойлаудағы салт-дәстүрінде ұқсастық бар елдер
A) Венгрия - Эквадор B) Голландия - Куба
C) Қытай -Ұлыбритания D) Гвинея - Эквадор E)Үндістан - Куба
мәтін
Ұлыстың Ұлы күні һәм Наурызды қалай тойлаған орынды
Қазақтың ежелден тойлап келе жатқан мерекесі - Наурыз. Наурызды еліміз Ұлыстың ұлы күні деп білген. Ұлыстың өзі мемлекет дегенді білдіретінін ескерсек, Ұлыстың Ұлы күні - мемлекеттің ұлы мерекесі деген сөз. Наурыз - Қазақстандағы ең басты мемлекеггік мейрам болуы шарт. Расында, Тәуелсіздік алғаннан бері Ұлыс мейрамына ерекше мән беріле бастады. Мемлекеттік деңгейде тойлануы үшін үш күндік демалыс мәртебесі берілді.
Ал 2009 жылдың 30 қыркүйегінде ЮНЕСКО Наурыз мейрамын адамзаттың материалдық емес мәдени мұралар тізіміне енгізді. 2010 жылдың 10 мамырынан бастап Біріккен Үлттар Үйымы Бас Ассамблеясының 64-қарарына сәйкес, 21 наурыз «Халықаралық Наурыз күні» ретінде аталып келеді. Бас Ассамблея өзінің берген түсініктемесінде «Наурызды көктем мерекесі ретіңде 3000 жылдан бері Балқан түбегінде, Қара теңіз аймағында, Кавказда, Орта Азияда және Гаяу Шығыста 300 миллион адам тойлап келе жатқандығын» мәлімдеген болатын.
Наурыздың қазақтың дәстүр-салтын есіне түсіретін этнографиялық тойына айналып кеткені де рас. Әркім өзінің есінде қалғанын, білген дәстүрін істеп жүр. Біреулер келін түсіру ырымын жасайды, біреулер баланың түсаукесерін өткізеді деген сияқты. Наурыз жаңа жылдың басы, бірнеше мың жылдық тарихы бар қасиетгі мейрам есебінде тойланбай келеді. Менің ойымша, Наурыз біздің ұлттық жаңғыруымыздың, ұлттық құндылықтарымызға деген көзқарасымыздың, ұлтжандылығымыздың көрсеткіші.
Егер қазақтың байырғы дәстүрлеріне келсек, Мәшһүр Жүсіп шежіресінде қызықты деректер бар екенін айтқан жөн. «Наурыздың келген сәтін жандыда балық біледі» дейді шежіреші. Наурызнама той қылатын жұрттың патшалары тірі балықты көп қылып ұстатып алып, бір керсен суға салып, көптің алдына қойдырады. Отырған көп әлеумет сол балықтарға көздерін тігіп қарап отырады. Бір мезгілде балық біткен бірі қалмай теп-тегіс шалқасынан жата қалады. Қарындары жарқырап, лезде балықтар аунаған жағынан екінші жағына қарай аунап түседі. Сонан соң патшалар барабан соқтырады: «Ескі жыл шықты, жаңа жыл келді!» дегені бұл. «Жаңа жыл тойы!» - деп, сегіз күн ұдайымен қол астына қараған жұртқа той, тамаша береді. Қазақтың «Наурыздың келгенін жандыда балық біледі, жансызда Самарқанның көк тасы біледі» деген сөзінің шешімі осы. «Самарқанның көк тасы» Мәуреннахр өлкесінде хан тағына иелік жасаймын деген патшаларды ақ киізбен көтергеннен кейін, әдейілеп алып келіп отырғызатын қасиетті тас. Қазақтың хандарының ішінен бұл тасқа Тәуекел отырған. Наурыз туғанда хандар мен сұлтандар тұтқындарға кешірім жасайды, зынданда отырғандарды босатады, құлдар азаттық алады, сол себепті «Самарқанның көк тасы жібіді» делінеді.
Ертеде Әзірет Сұлтан мешіті ішіндегі құжыраларды мекен қылған қаптаған дуаналар әлем- жәлем киініп, аса таяқтарын салдыратып тойдың қызығына олар да қосылған, Нағыз карнавал деуге келеді. Қызық думан кезінде жастар қазақтың мүшел деген он екі жылдық есебіне сәйкес кеб киіп шығады. «Кеб» қазіргі бет перде деп жүргеніміз, яғни бет-жүзін жасырып киіп алатын жасанды түр. Қозы Көрпештің Баян сұлу ауылына келгенде Тазшаның кебін киетінін есіңізге алыңыз. «Маска-шоудың» орнына бәріміз он екі мүшелдің бейнесінен костюм жасап, кеб киіп
«Наурыз-шоу» неге өткізбеске?! Наурыз келгенде он екі жылға ие болған жануардың біреуі таққа мінеді, біреуі тақтан түседі, өзгелері де орнынан бір-бір саты жылжиды. Наурыз тойында шығырды алып келіп алаңның ортасына орнатып он екі жылға ие болған жануарлардың кеб- маскасын киген адамдардың бәрін сол шығырға отырғызады. Әрине, той мереке өзінен өзі басталып, әнші- күйшілер ортаға шығып жаз бен қыстың айтыстарын жасайды, бишілер тойды қыздырып жатады.
Наурызда арнайы наурызнама жасап құрбы-құрдас, сырлас азаматтар бір-бірінің ауылына, барады. Наурызнама жасап арнайы келген адамға деген құрмет шексіз болады. Дәулеті жеткендері «тоғыз» деп тоғыз мал байлайды, орта шаруалар ат мінгізіп, шапан кигізіп жатады. Әйтеуір наурызнама жасап келген адам құр қол қайтпау керек, жоқ дегенде бір көйлектік деп мата береді.
Қазақ - қызықшыл халық. Наурыз мейрамы күндері туыс-туған көрісіп жатады. Даланың бала сияқты аңғалақ халқы әр әдемі қимыл, әр маңызды сөзге бола той-мереке жасайды. Осының бәрі елді көңілдендіріп, бәрі де мәз-мейрам, қыстың ызғары той мерекемен естен
шығады, қыстың шығыны, қиындығы ұмытылады. Наурыз мейрамы да осы үшін керек.
Мәтінде жауабы жоқ нұсқаны табыңыз
ЮНЕСКО Наурыз мейрамын материалдық емес, мәдени мұралар тізіміне қашан енгізді?
Қазақ хандарынан қасиетті Самарқанның көк тасына кім отырған?
Наурыз мерекесінде үлкен кісілер қандай бата берген?
«Самарқанның көк тасы жібіді» деген ұғымның мағынасы қандай?
Мәшһүр Жүсіптің шежіресінде қандай қызықты деректер айтылған?
Қазақстанда «Наурыз» мерекесі
A) Халықаралық мереке B) Мемлекеттік мереке
C) Діни мереке D)Салт-дәстүрлік мереке E) Ұлттық мереке
Мәтіндегі лиро-эпос жырларының бірімен байланысты қолданылған сөз
құжыра
тоғыз
балық
керсен
кеб
Мәтінде жауабы бар сұрақты табыңыз
Наурыз мейрамы «Халықаралық Наурыз күні» ретінде қашаннан бері тойланып келеді?
Қазақ халқының Наурыз мерекесінде бозбала бойжеткенге не сыйлаған?
Наурыз айында ең бірінші ұшып келетін құсты қалай атаймыз?
Неліктен наурыз мейрамын «Әз Наурыз» деп атаймыз?
Мерекеде пісірілетін наурызкөже қалай дайындалатын болған?
Бас БҰ Ассамблея түсініктемесінде кездеспейтін атау
A) Қара теңіз B) Балқан түбегі C) Батыс Еуропа D) Орта Азия
E) Таяу Шығыс
Мәтін бойынша «Самарқанның көк тасы жібіді» сөзінің мағынасы
A) Жүрек жібіп, мейірімділік таныту. B)Хан, патшаларды ақ киізбен көтеру.
C) Күн жылынып, қар еру. D) Жаңа жылдық басталуы.
E) Мұз жібіп, балық аулау. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=6 | М.Жүсіп Көпеев жазбалары бойынша Ұлыстың Ұлы күні неше күн | 1075-нұсқа 1 - мәтін
Киіз үйдің түрлері мен құрылысы
Киіз үйдің құрылысы мен жасалу жолдарына, этнографиялық ерекшеліктеріне жеке тоқталайық. Киіз үйдің қазақы және қалмақы деп аталатын екі түрі бар. Қазақы үйлер дөңгелек, толық күмбезді болады да, қалмақы түрінің төбесі шошақтау келеді. Қазақ үйлері пайдалануына, сән- салтанатына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Мысалы: қара үй (3 қанат), қоңыр үй (4 қанат), боз үй (5 қанат), ақ үй (6 қанат), ақ ала орда (8 қанат), ақ орда (12 қанат), ақ шаңқан (18 қанат), алтын үздік (24 қанат), алтын орда (30 қанат) деп аталатын түрлері бар. Сол сияқты көшіп-қонуға, уақытша
паналауға немесе шаруашылық, жұмыс ретіне бейімделген үй түрлері болады. Олар қос, абылайша, күрке, кепе, итарқа, жаппа, жолым үй, ас үй, қалқа деп аталады.
Киіз үйдің іші 4 бөлімге бөлінеді:
Төр - бұл үйдің жоғары әрі қымбат орны. Мұнда жүк жиналады, қонақтар орналасады. Жас келіндер бұл жерді баса бермейді.
Сол жақ - (кіргенде оң жақ) үй иесінің отыратын және жататын орны. Босаға жақта азық- түлік, ыдыс-аяқ тұрады. Оны шимен жауып қояды.
Оң жақ - (кіргенде сол жақ) мұнда балалары орналасады. Босаға жаққа қарай ер-тұрман, киім ілінеді.
От орны - қасиетті орын саналады. Мұнда от жағылады, қазан асылады. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=7 | - мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | Ұрпақ заманынан озбаса... Мұрат үнемі әкесінен нені болса, соны сұрайтын. Әкесі де оған өте ыждағатпен жауап беретін. Бірде ол әкесінен:
Әке, неге осы ат жүргенде алдыңғы аяқтары басқан ізінен артқы аяқтарының басқан ізі асып түседі? - деп сүрады. Әкесі:
Балам, ол солай. Алдыңғы аяқтары басқан ізден артқы аяқтары басқан ізі озып түсіп отыратыи қасиет тек жүйрік, бәйге аттарында ғана болады. Оны сен аңғарған екенсің, демек, сенен де бір ақылды адам шығар. Ол тағы; Бұрын шыққан құлақтан кейін шыққан мүйіз озатынының да белгісі, - деді.
Бала:
Бұрын шыққан құлақтан кейін шыққан мүйіз оза ма? Неге?- деп сұрады әкесінен. Әкесі:
-Иә, балам. Мәселен, құлақ туа бітеді. Ал мүйіз болса малдың төлі туғанда болмайды. Кейін, үлкейе келе, біртіндеп өсе келе құлақтан да озып, ұзарып кетеді. Өзің қарашы, ана ала тайыншаның туғанда мүйізі бар ма еді? Жоқ болатын. Ал құлағы ше? Құлағы бар болатын. Бір айдан кейін мүйіз шыға бастады. Келер жылы мүйізі құлағынан әлдеқайда ұзын болып өседі. Сен ақылдысың. Демек, Ақбақайдың артқы аяғы алдыңғы аяғынан озып түскеніндей, ала тайыншаның туғанда жоқ мүйізінің туғанда бар құлағынан асқанындай, сен де үлкейгенде қатарыңнан озасың, балам. Олай етпесең, сенің менен туған ұрпақ болғаның қане? Ұрпақ заманынан озбаса, қатарынан озбағаны да. Мен сенің менен озғаныңды қалаймын, - деді әкесі.
Баланың әкесіне қатысты сипаттама
A) Сабырлы B) Көңілді C) Адал D) Сымбатгы E) Еңбекқор
Әкесі неге риза болды?
A) Жақсы мысал табылғанына B) Баласының аттың сырын білетіндігіне
C) Баласына орынды ақыл айтқанына D) Баласының білімпаздығына
E) Айтқан сөзін баласы жерге тастамағанына
Әкесінің «Ұрпақ заманынан озбаса, қатарынан озбағаны да. Мен сенің менен озғаныңды қалаймын» деген сөзінің мағынасы
Қатарынан қалмай өссін дегені
Ақылы жасына сай болсын дегені.
Дене бітімі әкесінен ірі болсын дегені.
Барлық қырынан әкесінен де жақсы болып өссін дегені.
Өнер, білім таңдауда абай бол дегені.
Мәтіндегі әкенің соңғы сөзіне қатысты мақал
A) Шешінген судан тайынбас. B) Жақсы бала - әкеге құт.
C) Тілі тәтті - көңілі қатты. D) Күш атасын танымас.
E) Талайлымен таласпа. |
http://emirsaba.org/070-nsa-metin-boltirik-sheshenni-sozi.html?page=8 | - мәтін - 070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі | - мәтін
Музыка аспаптарында орындалатын шығармаларды аспаптық музыка деп атайды. Қазақтың домбыра, қобыз, сыбызғы, шертер сияқты ұлттық музыкалық аспаптарында орындалатын әуен күй деп аталады. Бізге жеткен ең көне күйлер - күй атасы Қорқыттың шығармалары. Күй - бағдарлы мазмұны бар, көркемдігі жоғары аспаптық жанр. Онда табиғат құбылыстары («Алатау», «Саржайлау», «Көбік шашқан»), тарихи оқиғалар («Ел айырылған», «Жеңіс»), халық мерекелері («Тойбастар», «Балбырауын»), жан-жануарлар («Аққу», «Қоңыр қаз», «Көкала ат»), аңыз-ертегілер («Мұңлық-Зарлық», «Қос мүйізді Ескендір»), жеке адамдар («Байжұма»,
«Абыл»), адам сезімдері («Қуаныш», «Сағыныш») және т.б. түрлі оқиғалар мен құбылыстар
суреттеледі. Күйлер тақырыбы мен мазмұнына қарай аңыз-күйлер, тартыс күйлер, тарихи күйлер, арнау күйлер, лирикалық күйлер, психологиялық күйлер болып жіктеледі.
Қазақтың аспаптық музыкасы XVIII ғасырдың соңында жоғары деңгейге көтерілді. Бұл кезде Байжұма, Баламайсан, Есжан, Байжігіт, Ұзақ, Боғда, Махамбет сияқты күйшілердің атағы халыққа кеңінен мәлім болды. XIX ғасырда ежелгі күйшілік өнердің одан әрі өрістеп дамуына Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Тоқа, Абыл, Есір, Ықылас, Байсерке, Қазанғап, Сейтек, Дина, Сүгір сияқты күйшілік өнердегі ірі тұлғалар елеулі үлес қосты.
Домбыра күйлері орындалу мәндері мен құрылымдылық ерекшеліктеріне қарай төкпе және шертпе деп аталатын екі үлкен түрге бөлінеді. Төкпе күйлер тұрақты екпін мен өлшемде орындалады. Ал шертпе күйлер көбінесе жалғыз дауысты болып орындалады.
Ежелгі түркі тектес халықтарда қобыз күйлері жыраулар өнерінен бастау алады. Бүл өнерді дамьпуға Кетбұға, Кербала, Айрауық, Көккесене, Ықылас және Жаппас Қаламбаев, Дәулет Мыкдыбаев сынды ұлы күйшілер зор үлес қосқан.
Мәтін мазмұнының реттілігі
Домбыра күйлерінің құрылымдық ерекшеліктері
Күйлердің тақырыптары
Күйдің өрістеп дамуы
Күйдің жоғары деңгейге көтерілу кезі
Күй - аспаптық жанр
A) 4,3,1,5,2 B) 1,5,2,4,3 C) 3,1,5,2,4 D) 2,4,3,1,5 E) 5,2,4,3,1
XVIII ғасырда халыққа кеңінен мәлім болған күйшілер
A) Ықылас, Айрауық B) Тәттімбет, Баламайсан
C) Қазанғап, Дина D) Есжан, Байжігіт E) Махамбет, Даулеткерей
Ең көне музыкалық шығармаларды жегкізген аспап
A) Дауылпаз B) Домбыра C) Сырнай D) Жетіген E) Қобыз
Күйлердің тақырыбы мен мазмұнына қарай дұрыс жіктелуі
Психологиялық, батырлық күйлер
Арнау күйлер, лирикалық күйлер
Арнау күйлер, әлеуметтік күйлер
Тартыс күйлер, саяси күйлер
Тарихи күйлер, эпостық күйлер
Қорқыт пен Кербала өнеріне ортақ нұсқа
A) Домбыра әуені B) Дауыс ырғагы C) Орындау мәнері
D) Шертпе күй E)Қобыз күйі
Шертпе күйлері қалай орындалады?
Тұрақты екпінмен, саусақтың ұшымен
Жалғыз дауысты болып, қолдың тұтас сілтенуімен
Тұрақты екпінмен, қолдың тұтас сілтенуімен
Жалғыз дауысты болып, саусақтың ұшымен
Тұрақты екпінмен, қолдың білегімен
мәтін
Қазақ - күнделікті тұрмысын малмен тығыз байланыстырған халық. Әсіресе түйе малын ерекше бағалаған. Қазақтың жылқыдан кейін қадірлейтін малы - түйе. Көшіп-қону үшін жылқыдан да артық бағалаған. «Бақырауық демесең, бағалы көлік - түйе ғой», «Нары бардың малы бар», «Тамырыңнан түйе сұра, қорыққаннан бие берер», «Көтерем деп түйеден безбе, салтанатың емес пе?» деген ескі мақалдардың өзі-ақ түйенің көшпелі тіршілікте аса құнды түлік болғанын анықтай түседі.
Түйенің жүні мен терісі - киім, сүті - сусын, еті - ас. Әсіресе түйе көш көлігі ретінде бағалы. Ол сиырдай емес, сирақты мал. Қыста суыққа, жазда ыстыққа тезімді, әсіресе шөлге, аштыққа шыдамды. Осынща шыдамдылығына, куаттылығына қарамастан, «шөк» десең, шөге қалатын,
«айт-шу» десең, атып тұратын, «тіл алғыш», жуас, қайырымды мал. Түйе түлігі негізінен жайылымда бағылып, күтімді, құнарлы азық пен құрылысы күрделі, жылы қора-жайды аса қажет етпейтіндіктен, басқа ауыл шаруашылық малдарымен салыстырганда тиімді болып табылады. Түйе түлігі күй таңдамайды, басқа мал жемейтін қатты, тікенді өсімдіктермен қоректене береді. Түйе күндіз жайылып, түнде жатып, күйіс қайырады. Бірнеше тәулік су ішпеуге шыдайды. Бұл кезде өркеш майларынан бөлінген суды пайдаланады.
Түйе шаруашылығы Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Маңғысгау, Қызылорда. Оңтүстік Қазақстан,
Жамбыл облыстарында жақсы дамыған, Түйенің шығу тарихы. Түйелер - ірі табандылар отрядының түйе тұқымдасына жататын ашатұяқты сүтқоректілердің бір түрі. Қолда өсірілетін түйелердің арғы тегі - жабайы түйелер. Түйе бұдан 4-5 мың жыл бұрын қолға үйретілген. Оның екі туысы бар: бірі - түйе, екіншісі - лама. Түйелер - шөлге де, қатты аязға да төзімді, күшті көлік малы. Түйелер мен таутайлақтардың башпайларында мүйізді тұяқтары болмайды. Тұяқтың орнында башпайларының ұшында ғана доғаланып, қисық біткен кішкене тырнақ өседі. Табаны жалпақ және астыңғы жағы сүйелді, жұмсақ көнмен қапталған. Сондықтан бұл жануарларды көнтабандылар деп атайды. Түйенің кеудесінде, тізесі мен тілерсегінде сүйелді, сірілі, түксіз тықыр жерлері болады, Түйе шөккен кезде сүйелді жсрлері ыстық құмның әсерін сезбейді. Осыған байланысты түйе ыстық құмда шыдап, шөгіп жата береді.
Түйенің дене тұрқы ірі. Оның салмағы 700-800 кг, мойны иір және ұзын. Денесінің әр жерінде ұзын шудалы жүндері болады. Қүрғақ далалы, шөлейтті және шөлді аймақтарда тіршілік етуге бейімделген. Сондықтан халық түйені «шөл дала кемесі» деп атайды. Айыр өркешті түйенің қолға үйретілген жері - Орта Азия. Сыңар өркешті түйенің қолға үйретілген жері - Африка өңірі. Қазіргі кезде сыңар өркешті жабайы түйе жойылып кеткен. Айыр өркешті жабайы түйе Моңғолияның Гоби шөлінде ғана сақталған. Түйені төрт түліктің төресі, киелі түліктің бірі деп есептеген. Түйенің пірін - «Ойсылқара», кей жерде «Қаусыл-қазы» депатайды.
2-бөлімге сәйкес түйе шаруашылығының тиімді саналуының себебі
Жүні мен сүті пайдалы болғандықтан
Аса үлкен күтімді қажет етпегендіктен
Көшке жиі қолданатындықтан
Суға, ыстыққа төзімді болғандықтан
Тікенек шөппен қоректенетіндіктен
Мәтіннің төртінші бөлімінде айтылатын ой
A) Түйенің азығы туралы B) Түйенің төлі туралы
C) Түйенің пайдасытуралы D) Түйе туралы мақал-мәтелдер
E) Түйенің сипаты туралы
Халықтың түйені ”шөл кемесі" деп атауы неліктен?
Шөлде жолаушыларды көп таситындықтан
Шөлге шыдамды болғандықтан
Кемеге қатты ұқсатқандықтан
Жабайы түйелерден тарағандықтан
Ашатұяқ сүт қоректілерге жататындықтан
Мәтін мазмұнына алшақ ой
Түйе күндіз жатып, күйіс қайырады.
Түйе көнтабандыларға жатады.
Түйе алпыс күн аштыққа шыдайды.
Түйе малы көшке қолданылады.
Түйе отыз күн шөлге шыдайды.
Түйе өркешінен бөлінген суды пайдаланатын сәт
A) Көшкен кезде тоқтамай жүргенде B) Тікенек шөптерді көп жегенде
Сусызда қалып, бірнеше тәулік су ішпегенде
Түнде күйіс қайырып жатқанда E) Алыс сапарға шыққанда
Түйенің жойылып кеткен түрі
A) Жабағылы жас түйе B) Сыңар өркешті жабайы түйе
C) Айыр өркешті түйе D) Аруана түйе E) Қос өркешті түйе
Мазмұн реттілігін көрсетіңіз
Кисе - киім, ішсе - сусын
Төрт түліктің төресі
Түйенің қолға үйретілу тарихы
Қазақстандағы түйе шаруашылығы A) 3,2,1,4
B) 3,2,4,1
C) 2,3,4,1
D) 1,4,3,2
E) 4,3,2,1
20. Түйе малының халық үшін ерекше құндылығы неде?
Жуас мал болғандықтан.
Көш көлігі ретінде бағалы болған.
Өсімтал мал болғандықтан.
Сирек кездесетін жануар болғандықтан.
Түйе күніне бірнеше шелек сүт берген.
Достарыңызбен бөлісу: | |