काजी नजरूल इस्लाम (जल्म 25 मे 1899; चुरुलिया-वर्धमान, बंगाल; मरण 29 आगस्ट 1976) एक क्रांतीवीर, बंगाली बंडखोर कवी. पिरायेच्या चवदा वर्सां मेरेन ताणें बंगाली, अरबी आनी फारसी भासांचें शिकप घेतलें. उपरांत आपलें शिकप सोडून तो ‘लेटोर’ पंगडांत (लोकसंगीताचो पंगड-हातूंत एकामेकांकडेन संगितांतल्यान सवालजबाबांतल्यान सर्त खेळटात) गेलो. हातूंत तो थंयचेथंय पदां रचून गावन दाखयतालो. पूण ह्यो लेटो कार्यावळी थरावीक वेळांतूच जाताल्यो.उपरांत ताणें सेरसील संस्थानाच्या रणीगंज (बर्व्दान) हांगाच्या सेरसौल हायस्कूलांत प्रवेश घेतलो आनी धावी मेरेनचें शिकप पुराय केलें.तेन्नाच बंगालचो नांवाजतो कादंबरीकार आनी कथाकार शैलजानंद मुखोपाध्याय हाचेकडेन ताची इश्टागत जाली. तेन्ना नजरूल चड करून गद्य साहित्य बरयतालो आनी शैलजानंद पद्यरचना करतालो, पूण उपरांतच्या काळांत एकमेकांच्या प्रभावान जावंये तांणी ह्या प्रकारची अदलाबदल केली.पयल्या म्हाझुजाच्या निमाणे, 1917 वर्सा तो सैन्यांत भरती जालो. हे नोकरेच्या निमतान ताका कराची आनी मेसोपोटेमिया (इराक) हांगा वचचें पडलें थंय खारसी कवी हाफिज हाच्या काव्याचो ताणें खोलायेन अभ्यास केलो. तशेंच फारसी धर्तीच्यो कविता बंगाली भाशेंत बरयल्यो. तातूंतल्यो कांय कविता ‘बंगीय मुसलमान साहित्य पत्रिका’ आनी ‘प्रवासी’ ह्या दोन नेमाळ्यांतल्यान उजवाडाक आयल्यात. ताणें ‘नवयुग’ (दिसाळें- 1920 ‘धुमकेतू’ (सातोळें-1922 ‘लांगल’ (सातोळें-1925) आदी नेमाळ्यांचें संपादन केलां. ताच्या ‘विद्रोह’, ‘प्रलयोल्लास’ आनी ‘कोमालपाशा’ ह्या तीन कवितांखातीर तशेंच ‘अग्निवीणा’ (1922) ह्या कवितासंग्रहाखातीर ताका बरीच नामना मेळ्ळी.ताचे ‘विग्रोही’ हे कवितेक लागून बंगाली लक ताका विद्रोही कवी म्हूण वळखतात. ताणें ‘अग्निवीणा’ ह्या कविताझेल्यावरवीं बंगाली लोकांच्या काळजांत स्वदेशाविशीं अभिमान आनी परके सत्तेआड रागाची कीट पेटयली. ‘वेषरबाँशी’ (विखयाळी बांसरी, 1924) आनी ‘भांगार गान’ह्या ताच्या दुसऱ्या कवितांझेल्याकय खूब नामना मेळ्ळी. ताचे हेर कांय कवितांझेले अशे:‘संचयन’ (1955 ‘मरु-भास्कर’ (1957 ‘संध्या’ (1929 आनी ‘प्रलय-शीखा’ (1939 नजरुल हाचो रवींद्रनाथ टागोराचे परंपरेंतल्या बंगाली कवीपंगडांत आस्पाव जाता. ताणें काव्य रचणुकेवांगडा वेगवेगळ्या छंदांत बरयल्लीं दोन हजारांवयर भावगीतां आसात. ताची भावगीतांची पंचवीसांवयर पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत. ताचो ‘संचिता’ (1928) हो पयलो कविता आनी गीतांचो झेलो उजवाडाक आयलो. तेखेरीज ताणें लघुकथा, कादंबरी, नाटकां, निबंध अशी तरेकवार बरपावळ केल्या. ताच्या कांय कवितांचो, हेर भारतीय भासांत अणकार जाला. ताच्यो कांय वेंचीक कविता रिशियन भाशेंतूय अणकारल्यात. 1924 वर्सा ताणें एके ब्राह्मण चलयेकडेन लग्न केलें. ताकालागून ताका ब्राह्मण आनी मुसलमान ह्या दोनूय जातींकडल्यान त्रास जाले. चवथेंत आसतना एकदां फॅमिली पिकनिकेक गेल्ले कडेन म्हजी पयली कविता जल्माक आयली. मागीर काणयो, नाटकुलीं. आमच्या बाबान वाड्या वयल्या भुरग्यां खातीर शाळा काडिल्ली. ते शाळेंत हांव भुरग्यांक काणयो सांगपाक वतालें. म्हजी वाचनाचे, अभिनयाचे आवडीक सारें मेळटालें. हांव व्हड जालें खरें पूण म्हज्यांतलें भुरगें तशेंच म्हज्या मनांत उरलें. तें पिकनिकेक, इश्ट-इश्टिणीं मदीं भायर येतालें आनी मस्तेंपणा करतालें. भुरगींय म्हजे कडेन म्हज्या सभावा खातीर ओडटाली. जायत्या जाणांक म्हज्या ह्या प्लस पॉयंटाचो अदमास आयलो. तीं म्हाका काणयो सांगपाक आपोवंक लागलीं. कोंकणी भाशा मंडळ, शाळा, क्लब, ग्रंथालय हांव भुरग्यां मदीं वता तेन्ना भुरगें जाता. आनी तेन्नाच म्हाका कळटा भुरग्यांक कितें जाय आसता. नव्यो नव्यो काणयो, तातूंत हांसप आसपाक जाय, नाटक आसपाक जाय, पूण शिकोवणी आसपाक जायना. तूं अशें कर, तशें कर म्हणल्यार भुरग्याक (आनी म्हज्यांतल्या भुरग्याकूय) राग येता. ते परस आडवळणान ती गजाल भुरग्यांच्या मनार घाली, जाल्यार तांकां दुसऱ्यांचे काणयेंतल्यान त्या गजालीचें म्हत्व कळटा. त्या भुरग्याच्यो चुकी आपल्या कडल्यानूय घडटात हें ताच्या लक्षांत येता. आपणें तशें केल्यार कितें जातलें हें नकळटा ताका समजता. आनी तें शाणो जाता. आतां भुरगीं कसली आसची काणी सांगपा खातीर हाका म्हजे नदरेन अर्थ ना. भुरगें भुरगेंच आसता. हां कांय जाणांची लेव्हल मातशी वेगळी आसूं येता. पूण भुरग्यांक मारप, बडोवप, मरप, दुख्ख जावप ह्यो गजाली आवडनात. चड करून त्या परिस्थितींतल्यान आयिल्ल्या भुरग्यांक. भुरग्यांच्या कलान घेवन तांकां काणयो सांगपाक म्हाका आवडटा. तांचे भशेन नाचून बी काणी सांगल्यार तांकां हांव मागीर तांच्यांतलें एक भुरगें कशें दिसता आनी तिवूंय मनमेकळीं काणयेचो आनंद घेतात. एक थर्ड पर्सन जावन तांचे मदीं काणी सांगूंक गेल्यार भुरगीं तुमकां आपणायनात. हो म्हजो अणभव. हांव ज्या जाग्यार काणी सांगूंक वता थंय चडश्यो म्हज्यो काणयो सांगतां. आनी केन्ना केन्ना म्हाका आवडटात आनी भुरग्यांक सांगपाक म्हाका बरें पडटात, त्या काणयांतल्यान मनरिजवण जाताच पूण नवें गिन्यान मेळटा, तातूंतल्यान भुरग्यांच्यो भावनाय समजतात. अश्यो काणयो हांव घेता. म्हाका राजीव तांबे हांच्यो काणयो आवडटात. वेगळे तरेच्यो जनावरांक, वस्तूंक मनशाच्या रुपान पेश करपी. मनिकंठन ही काणीय म्हाका आवडली. आयच्या धांवपळीच्या जगांत भुरगीं फकत अभ्यास, करियराच्या फाटल्यान घुस्पल्यांत. तांच्या मदल्यो भावनांय आमी पालक समजून घेनात. सैमाचीं तरेतरेचीं रुपां तांचे पसून पयस उरतात. तांचे मुखार आसता तें बेगडी टिव्ही, कंप्युटरा वयलें जग. हांवें मणिकंठनाची काणी भुरग्यांक सांगली आनी त्या भुरग्यां मदली मातयेची उदकाची आजी-आजो हांची ओड पळोवन मन भरून आयलें. गांवांत ६ खाजगी पूर्व-प्राथमिक शाळा आसा. गांवांत ३ शासकीय प्राथमिक शाळा आसा. गांवांत १ खाजगी प्राथमिक शाळा आसा. गांवांत १ शासकीय कनिष्ठ माध्यमिक शाळा आसा. गांवांत १ खाजगी कनिष्ठ माध्यमिक शाळा आसा. गांवांत १ खाजगी माध्यमिक शाळा आसा. सगळ्यांत लागीं उच्च माध्यमिक शाळा (COLVALE CT) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पदवी महाविद्यालय (MAOUSA) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अभियांत्रिकी महाविद्यालय (BANDORA CT) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वैजकी महाविद्यालय (BAMBOLIM CT) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वैवस्थापन संस्था (PENHA-DE-FRANCA C T) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पॉलिटेक्निक (PANAJI) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वेवसायिक प्रशिक्षण शाळा (MAPUSA) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अनौपचारिक प्रशिक्षणकेंद्र (MAPUSA) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अपंगांखातीर खाशेली शाळा (PENHA-DE-FRANCA C T) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं प्राथमिक आरोग्य केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत १ प्राथमिक आरोग्य उपकेंद्र आसा. सगळ्यांत लागीं प्रसूति आनी बालकल्याण केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं क्षयरोग उपचार केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अ‍ॅलोपॅथी रुग्णालय १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पर्यायी वैजकी रुग्णालय १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं दवाखानो ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पशुवैजकी रुग्णालय ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत १ कुटुंब कल्याणकेंद्र आसा. गांवांत १ एमबीबीएस पदवीधर वैजकी वेवसायी आसा. गांवांत १ अन्य पदवीधर वैजक वेवसायी आसा. गांवांत शुद्धीकरण केल्लें नळाचें उदक पुरवण आसा. गांवांत शुद्धीकरण करूंक नशिल्लें उदक पुरवण ना. गांवांत धापिल्लें बांयचें उदक पुरवण ना. गांवांत उघड्या बांयचें उदक पुरवण आसा. गांवांत हॅन्डपंपचें उदक पुरवण ना. गांवांत ट्यूबवेलच्या/बोअरवेलाचो उदक पुरवण ना. गांवांत झरीचें उदक पुरवण आसा. गांवांत न्हय/खाजनाचें उदक पुरवण आसा. गांवांत तळी/कोंड उदक पुरवण आसा. गांवांत अन्य पद्धतीचे उदक पुरवण ना. गांवांत पोस्ट ऑफीस उपलब्ध आसा. गांवांत उपपोस्ट ऑफीस उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं उपपोस्ट ऑफीस ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. गांवांत पोस्ट आनीक तार ऑफीस उपलब्ध आसा. गावाचो पीन कोड ४०३५०२ आसा. गांवांत दूरध्वनी उपलब्ध आसा. गांवांत सार्वजनीक दूरध्वनी केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत मोबाईल फोन सुवीधा उपलब्ध आसा. गांवांत इंटरनेट सुवीधा उपलब्ध आसा. गांवांत खाजगी कूरियर उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं खाजगी कूरियर ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत शासकीय बस सेवा उपलब्ध आसा. गांवांत खाजगी बस सेवा उपलब्ध आसा. गांवांत रेल्वे स्थानक उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं रेल्वे स्थानक ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. गांवांत ऑटोरिक्षा व टमटम उपलब्ध आसा. गांवांत टॅक्सी उपलब्ध आसा. गांवांत व्हॅन उपलब्ध आसा. गांवांत ट्रॅक्टर उपलब्ध ना. गांवांत सायकल रिक्षा (पायचाकी) उपलब्ध ना. गांवांत सायकल रिक्षा (यांत्रिक) उपलब्ध ना. गांवांत बैल आनी अन्य जनावरांनी ओढिल्ली गाडी उपलब्ध ना. गांवांत समुद्र/नदी बोट सेवा उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं समुद्र/नदी बोट सेवा १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. राष्ट्रीय महामार्ग गांवाक जोडूंक ना.सगळ्यांत लागीं राष्ट्रीय महामार्ग ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. राज्य महामार्ग गांवाक जोडला. जिल्ल्यातलो मुखेल रस्तो गांवाक जोडला. जिल्ल्यातलो अन्य रस्तो गांवाक जोडला. गांवांत एटीएम उपलब्ध आसा. गांवांत वेपाराविशी सावकारी पेडी उपलब्ध आसा. गांवांत सहकारी सावकारी पेडी उपलब्ध आसा. गांवांत शेतकी कर्ज संस्था उपलब्ध आसा. गांवांत स्वयंसहाय्य गट उपलब्ध आसा. गांवांत रेशन मांड उपलब्ध आसा. गांवांत मंडी कायमचे बाजार उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं मंडी कायमचे बाजार ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत आठवडयाचो बाजार उपलब्ध आसा. गांवांत कृषी उत्पन्न बाजार समिती उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं कृषी उत्पन्न बाजार समिती ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत एकात्मिक बाल विकास योजना (पोषण आहार केंद्र) उपलब्ध आसा. गांवांत बालवाडी (पोषण आहार केंद्र) उपलब्ध आसा. गांवांत इतर पोषण आहार केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत 'आशा' कर्मचारी उपलब्ध आसा. गांवांत समाज भवन (टीव्ही वेवस्था आशिल्ली/नाशिल्ली) उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं समाज भवन (टीव्ही वेवस्था आशिल्ली/नाशिल्ली) ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. गांवांत खेळांमळ उपलब्ध आसा. गांवांत खेळ मनोरंजन केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत चित्रपटगृह व्हिडिओ केंद्र उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं चित्रपटगृह व्हिडिओ केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत सार्वजनिक पुस्तकालय उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं सार्वजनिक पुस्तकालय ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत सार्वजनिक वाचनालय उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं सार्वजनिक वाचनालय ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत खबरेपत्र पुरवण उपलब्ध आसा. गांवांत विधानसभा मतदान केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत जन्म मृत्यु नोंदणी केंद्र उपलब्ध आसा. थिवी ह्या गावांत सकयल दिल्ल्या वस्तूंचें उत्पादन जाता( महत्वाचें सकयल दिल्ल्या प्रमाणें PADDY,ICE,CHILLIES,ONION थीये हो गांव बार्देस तालुक्यांत स्थित आसा. तो न्हंयांनी नटयिल्लो सुंदर असो गांव. आज थिवी म्हण वळखतात. त्या गांवचे इतिहासीक दप्तरांनी थिये म्हण नांव प्रसिध्द आसा. आज कोंकण रेल्वेचे एक स्टेशन आशिल्ल्यान ह्या गांवचे नांव खूब फामाद आसा. थिये म्हापसा शाराक लागीं आसा. ह्या गांवांत म्हापसा न्हंयेचे जायतें फांटे भितर सरतात. थिये हांगा कोंकण रेल्वे स्टेशन अधिकार क्षेत्रांत येता. धालो, फुगडी, शिगमो अश्या तरेचो लोकवेद ह्या गांवांत कांय प्रमाणांत पळोवंक मेळटा. होळावणे ह्या वाठारांत धनगर गवळी ह्या जनावरां पोसपी जमातीची लोकवस्ती आसा. ही जमात सैमाच्या घटकांत देवपण अणभवतात. हो गांव 1937 हेक्टर क्षेत्रफळ पसरला. हो गांव १५°३६′००″ उत्तर अक्षांश आनी ७८°४३′००″ पूर्व रेक्षांश मदीं आसा. आनी हो गांव न्ह्ंयच्या देगेक आसा.[2] एका काळार तांदूळ रोवप होच ह्या गांवाचो मुखेल वेवसाय आशिल्लो. आता कांय जाण वेगवेगळ्या हेर वेवसायांत भितर सरल्यात. थियेंत पायनवाडो ह्या वाठारांत एक अर्जुूनाचो रूख आसा. ह्या रुखाक देवारूख म्हण थळावे लोक पुजतात. राष्ट्रीय शिक्षण धोरण 2020 चलणुकेंत हाडपाचें काम सुरू जालां. काळा प्रमाण दरेका मळार बदल हे जायच. सरकारान खोलायेन विचार करून हें धोरण आंखलां. ताका शिक्षणतज्ञांनी येवकारूय दिला. ह्या धोरणाचें खाशेलेंपण म्हणल्यार अध्यापन आनी शिक्षणीक प्रक्रियेंत तंत्रगिन्यानाचो मोट्या प्रमाणांत आस्पाव. भुरग्याचे सृजनशिलतायेक आनी विचारशक्तीक चालना दिवपाचेर हातूंत भर आसा. मनिसपणाच्या मुल्यांचो आदर, थळाव्या संदर्भांचेर भर, भोवभाशिकतेचो अध्यापनांत वापर हांचोय विचार केला. शिक्षक हो सगळ्या प्रक्रियेचो केंद्रबिंदू. नव्या शिक्षणीक धोरणाचें काळीज म्हणल्यारूय जाता. भुरग्यांक घडोवपी तो वाहक. कारण विद्यार्थी शिक्षकांचें अनुकरण करतात. तेच तांचे आदर्श आसतात. शिकोवप आनी स्वता बरें वागप ही व्हड समाजीक जापसालदारकी शिक्षकांच्या खांदार आसता. ते विशीं नव्या शिक्षणीक धोरणांत स्पश्टता आसा. कुशळटाय आनी तांकीचेर आदारीत शिक्षण, 21 व्या शेंकड्यांतल्या शिक्षणाच्यो मोखी मतींत घेवन पुराय शिक्षण पद्दतीची फेररचणूक, निवड करतना भुरग्यांक लवचिकता, कला तशेंच सौंदर्या विशीं खाशेली नदर, शारिरीक शिक्षण, खेळ हांचो ह्या नव्या धोरणांत आस्पाव आसा. विदेशांतल्या विद्यापिठांनी शिकपी भारतीय विद्यार्थी शिक्षणाचेर दरवर्सा 2 लाख कोटी रुपया खर्च करतात. हो पयसो आमच्या देशांत उरचो, हे खातीर हांगाच्या शिक्षणाचो पांवडो उबारपाची घोशणा कालूच केंद्र सरकारान केल्या. आमच्या विद्यापिठांचें संवसारीक पांवड्याचेर नांव जावप गरजेचें. ह्या नव्यान विणिल्ल्या शिक्षणीक रचणुकेंत कितल्योश्योच गजाली आस्पावतात, ही समाधानाची गजाल. कारण आयचीं भुरगीं खंयच्या वातावरणांत वाडटात तें पळोवन ते प्रमाण धोरण थारावप म्हत्वाचें. अर्थांत चाळीस वर्सां आदलो काळ वेगळो आशिल्लो. एका पानाचें नांव बरय ज्या वर्वीं जडलेल्या पानांचेर वा पानां पासून बदल दिसतलो एका वर्गणाचे वांगडी पळोवंक, बरय वर्ग:वर्गाचें नांव तुज्या सादुरवळेरींत आसलेल्या पानाचेर बदल दाट आसात. हालींच जाल्ल्या बदलाचो विकल्प शेवटचे 1 3 7 14 30 दिसानीं जाल्ले 50 100 250 500 बदल दाखयात धर्तरेची उत्पत्ती हो सूर्यकुळाचें उत्पत्तेचोच एक वांटो आसून, सूर्यकुळां वांगडा धर्तरेची उत्पत्ती जाल्या अशें कांय खगोलशास्त्रज्ञांनी मत मांडला. आंतरतारकीय वायूसावन धर्तरी आनी गिरे एकाचवेळार संवनीत (Condensation) जाले आसुंये हो 18 व्या शेंकड्यांत मांडील्लो सिधदांत सादारणपणान चडश्या खगोलशास्त्रज्ञांक मान्य आसा. ह्या सिध्दांताप्रमाण सुर्याची उत्पत्ती हेर सूर्यकुळांतल्या गिऱ्यापरस पयलीम जाल्या. तांच्या मतान सुरवेक हायड्रोजन तशेंच कांय प्रमाणांत हिलियम आनी साप उण्या प्रमाणांत हेर घटकांचे धुल्लकण आशिल्ले तपकडेच्या आकाराचें व्हड कुप सूर्याभोंवतणी घुंवताले. उपरांत ह्या व्हड कुपाचे कांय ल्हान व्हड कुडके जावन ते सूर्याभोंवतणी घुंवपाक लागलें. मुखार हें कुडके न्हिवून तांकां गिऱ्याचें स्वरूप मेळ्ळें साद्याश्या हो सिध्दांत साद्याश्या तर्काचेर आदारिल्लो आसलो. तरी धर्तरेची उत्पत्ती सांगपी सगळ्यो आधुनिक कल्पना ह्या सिध्दांताचेर आदारिल्ल्यो आसात. दुसऱ्या एका सिध्दांताप्रमाण सुर्याभोंवतणीं साबार ल्हानल्हान गिरे घुंवताले. ल्हवल्हव ह्या गिऱ्याचें एकठांयकरण जावपाक लागले, तेन्ना गुरुत्वीय उर्जेचें उश्णतायेंत रूपांतर जावन तांचें तापमान वाडत गेले. ह्या मताप्रमाण सुरवेक धर्तरी कड्डील्लें स्थितींत आशिल्ली हें स्थितींत लोखम चड आशिल्ल्यान ते सकयल वचून ताचेर पसून धर्तरेचो गाभो (Core) तयार जालो. किरणोत्सर्गी मूळ द्रव्यां हलकीं आशिल्ल्यान सिलिकेट वयर येवन ताचे पसून प्रावरण निर्माण जालें. गाबो तयार जावपाची क्रिया खूब वेगीं जाल्ल्यान गाबो आनी प्रावरण हातूंत रसायनिक समतोल जावंक शकलोना. भूंयरसायनिक आनी शिलाविज्ञानांतल्यान संशोधनात्मक पुराव्या वयल्यान भुंयेचें कट्टें (Crust) प्रावरणापसून तयार जाला. खंडीय कवच निर्मीतीचें प्रक्रियेंत भिन्नीभवनाचे (समान रसायनीक संघटन आशिल्ल्या शिलारसाचें विंगड विंगड संघटन आसपी भाग तयार जावपाची प्रक्रिया) उण्यांत उणें दोन थर आसतात आनी म्हासागरी कट्ट्याचे निर्मितीचे प्रक्रियेंत भिन्नीभवनाचो एक थर आसता. प्रावरणापसून कट्ट्याचें खडप निर्माण जावपाच्यो उदग्र भिन्नीभवन आनी पार्श्वीय भिन्नीभवन अशो दोन प्रक्रिया आसात. सुरवेक उश्णतायेक लागून धर्तरेंतलो वायू मुक्त जावन ताचेपसून धर्तरे भोंवतणीएक मुळावें वातावरण निर्माण जालें. हालींचें वातावरण आनी जलावरण, धर्तरेच्या अंतरंगातल्यान मुक्त जावन वयर आयिल्ल्या वायूंपसून तयार जाल्यांत. धर्तरेच्या सुरवेच्या वातावरणांत हायड्रोजन वायू खूब आशिल्लो अशें मत आसा. पूण तो साप ल्हव आशिल्ल्यान व्हड प्रमाणांत अवकाशांत गेलो. ताचे वांगडा हीलियम, निऑन, आर् गॉन आनी हेर अक्रिय वायू आनी अल्प प्रमाणात हेर वायू वयर गेले. उपरांत मिथेन, अमोनिया, कार्बन डायऑक्सायड, उदकाची वाफ आनी हेर गौण वायू हे वातावरणाचे मुखेल घटक जाले. हें वातावरण क्षपणकारक गूणधर्माचें आशिल्ल्यान ह्या वातावरणांत जिवोत्पत्ती जाली अशी एक कल्पना आसा. हायड्रोजन वयर गेले उपरांत अमोनिया आनी मिथेन वायू अस्थीर जायत गेले. हाका लागून नायट्रोजन आनी हेर सगळ्या द्रव्यांचो मुलभूत घटक आशिल्लो कार्बन मुक्त जायत गेलो. उपरांत ल्हवल्हव वातावरणांतल्या वायूंचें प्रमाण बदलत गेलें आनी ज्वालामुखींक लागून कार्बन डायऑक्सायड तशेंच उदकाची वाफ हांचें प्रमाण वाडत गेले. हे वाफेचें उदक जावन तें एकसारकें भूंयपृश्ठाचेर सांचत रावून ताचेपसून तळयो, तळीं आनी उथळ म्हासागर निर्माण जाले. अब्जांनी वर्सांपयलींच्या काळांत दर्यांत सागरी जीवांच्या क्रमविकासाक सुरवात जाली. हे जीव वनस्पताचेर जगतालें. कँब्रियन काळांत जीवांभोंवतणीं आनी भितर कॅल्शियम कार्बोनेटाचीं कट्टीं आनी सांगाडे तयार जावपाक लागले. अशे रितीन तांका एका खाशेल्या प्रकाराचो आकार आयलो. उपरांत भितर एकसारको बदल जावन वा ताचे भितर भरसम जावन जिवांचो क्रमविकास चासूच रावून आयचीं जीवसृश्टी निर्माण जाली. सूर्यासावन येवपी वताक लागून जमीन तापता. पूण धर्तरी आनी सूर्य हांचेंमदलें अंतर, धर्तरेची अक्षीय गती, तशेंच धर्तरे भोंवतणच्या वातावरणाचें स्वरूप, ह्या सगळ्यांक लागून धर्तरेचेर येवपी वाताचेर नियंत्रण उरता. धर्तरेभितर आशिल्ली मूल द्रव्यां आनी किरणोत्सर्गी मूल द्रव्यांभितर आशिल्ले उश्णतायेक लागून वा धर्तरेच्या अंतरेगात जावपी घर्शणाक लागुनूय धर्तरेचें तापमान वाडटा. धर्तरेच्या भायल्या थरांत सरासरी दर किमी. चे खोलायेप्रमाण तापमान वाडत वता. पूण चड खोलायेचेर ताचेर ताचेर नियंत्रण उरता अशें मत कांय भूंयतज्ञांनी मांडला. सूर्य आनी हेर गिऱ्याप्रमाण धर्तरी हीय एक रेडिओ उदगम आसा. पूण चुंबकांबरांत निर्माण जावपी हे रेडिओ तरंग जमनीकडेन येता आसतना मदल्या आयनांबारान परावर्ती जावन अवकाशांत परत वतात. 1970त उपगिऱ्यांच्या आदारान केल्ल्या रेडिओ तरंगांच्या आनी आयनद्र्यू तरंगांच्या मापनावयल्यान सूर्य, गुरू आनी शनी हाचें प्रमाण पृथ्वीय एक खर रेडिओ उदगम आशिल्ल्याचें स्पश्ट जाला. धर्तरेची जमीन आनी म्हासागर अशी विभागणी केल्ली आसा. धर्तरेचो चडसो आंवाठ उदकान व्यापिल्लो आसा. खंड आनी म्हासागर ही आंवाठ उदकान व्यापिल्लो आसा. खंड आनी म्हासागर ही भुंयेचीं दोन मुखेल स्वरूपां आसात. दोंगर, देगणां, रेंवटा तशेंच सपाट प्रदेश, न्हंयो, तळीं अशी भूंयेचीम साबार स्वरूपां दिश्टी पडटात. ज्वालामुखी, पावस, भरती-सुकती, भूंयकांप, हवामानांतलो बदल आनी हेर क्रियांक लागून म्हासागर आनी जमीन हांचेर परिणाम जातकूच भूंयेचें पयलींचें स्वरूप नश्ट जाता वा तातूंत थोडो भोव बदल जाता. भूंयस्वरूपाचे उत्पत्तीविशीं साबार सिध्दांत मांडल्यात. पातळ वा कडिल्ल्या पदार्थाचेर (डांबर) जर जड वस्तू दवरलीं जाल्यार तीं वस्तू ल्हव ल्हव सकयल वचून उपरांत तिका थिराय येता. भूंयकवच ही असल्याच प्रकाराची प्रावरणाचेर आशिल्ली वस्तू आसून, कट्ट्याचें द्रव्य प्रावरणाच्या द्रव्यापरस ल्हव आसा अशें मानला. हाका लागून कट्ट्याचें थर मुक्तपणान उफेंवपाक शकतात. इतलें खोलायेचेर वचून ताका थिराय येवन भूंयस्वरूप तयार जालां अशी एक कल्पना आसा. एकेच सुवातेर एकसारको गाळ सांचिल्ल्यान थंय ताचें थर तयार जातात. उपरांत ताचेर दाब पडून तांच्यो घजयो तयार जात. अशो गाळाच्यो साबार घडयो तयार जावन पर्वत तयार जातात. भूंयकट्टयाक वेरा वचून वा धर्तरेभितल्ल्या आनी ज्वालामुखीच्या क्रियांक लागून पर्वत निर्माण जाता. दोंगराचेर पडपी पावसाक लागून वा बर्फ वितळिल्ल्यान हें उदक सुरवेक ल्हान ल्हान खळयांतल्यान व्हांवता. अशो साबार खळयो एकठांय जावन उपरांत तांका न्हंयचें रूप मेळटा दोंगरावयल्यान नेटान व्हांवपी उदकाच्या नेटाक लागून न्हंयेचें पात्र ल्हव ल्हव रूंद आनी खोल जायत रावता हाकालागून देगणा तयार जाता. आनी खोल जायत रावता हाकालागून देगणा तयार जाता. धर्तरे भोंवतणच्या वेगवेगळ्या वायूंच्या थरांक वातावरण अशशें म्हण्टात तापमानचें रचणुकेप्रमाण वातावरणाचें थर रचल्यात सगळ्यांत सकयल आशिल्ल्या थराक क्षोभावरम अशें म्हण्टात क्षोभावरण हो थर विषुवृत्ताकडेन मातसो फुगिल्लो आसून सादारणपणान ताची दाटाय 10 ते 12 किमी. इतलीं आसा. ह्या थरांची उंचाय वाडटा तशें तापमान घटत रावता. वातावरणांत मुखेलपणांत नायट्रोजन (78 आनी ऑक्सीजन (21 हे वायू आसून उरिल्ल्या प्रमाणांत आरगॉन, कार्बन डायऑक्सायड, हायड्रोजन, निऑन, ओझोन, हिलीयम, उदकाची वाफ आनी हेर वायू अल्प प्रमाणांत आसात. जमनीच्या वयल्या थराक शिलावरण म्हण्टात. शिलावरणाची सरासरी दाटाय सुमार 35 किमी. आसा. पर्वतांची उंचाय म्हासागराची खोलाय, देगणां, ल्हानव्हड खळयो हांका लागून शिलावरणाचें पृश्ठ खडबडीत आसा. शिलावरणाचें खंडीय आनी अधःखंडीय अशे दोन थर केल्यात. खंडीय थरांतलें तळप मुखेलपणान ग्रॅनायटा केल्यात. खंडीय थरांतलें तळप मुखेलपणान ग्रॅनायटा भूंयपृश्टावयल्या उदकाच्या भागाक जलावरण म्हण्टात. तातूंत म्हासागर, दर्या, न्हंयो, तळीं, तळयो, हिम तशेंच खनिजांतल्या उदकाचोय आस्पाव जाता. जलावरणातलो भूंयपृश्ठाचो सुमार 71% भाग आसा. दक्षिण गोलार्धाचो चडसो भाग उदकांतळां आसा. पॅसिफिक, अॅटलांटिक, हिंदी म्हासागर, आर्क्टिक आनी अँटार्क्टिक दर्या हे मुखेल सागर आसात. तातूंतलो पॅसिफिक हो सगळ्यांत व्हड आनी खोल. पूर्विल्ल्या काळासावन धर्तरेसंबंदान विंगड विंगड कल्पना चालंत आसात. खूब आदल्या काळांत, धर्तरी सपाट आसून तू कसल्या तरी आदाराचेर थीर आसा आनी ह्या आदाराक लागून सूर्य, चंद्रीम आनी हेर गिरें धर्तरेसकयल वचून परत वयर येतात असो समज आशिल्लो. बॅबिलोनियी, प्राचीन ग्रीक आनी हिब्रू लोकांच्या मतान सैमाच्या पृश्ठभागाचेर पातळिल्ल्या उदकांतल्या वयर आयिल्लो जुंवो म्हळ्यार धर्तरी. होमर (क्रिसापयलीं 900-800) ह्याच्या मताप्रमाण धर्तरी ही बहिर्गोल आकाराची तपकडी आसून तिचें भोंवतणी उदक आसलें. सुमार ह्या तेंपार इजिप्ती आनी हेर लाकांच्या मतान धर्तरी एक व्हड तपकडी आसून ती एका व्हड कालवांचेर थीर आसली. सूर्य आनी चंद्रीम हांचेसारकीक धर्तरी वाटकुळींच आसा, हो युक्तीवाद सुर्वेक पायथागॉरस आनी तांच्चा वांगड्यानी मांडलो (इ. स. प. सवो शेंकडो) अॅरिस्टॉटल आनी हिपार्कस हांणी पायथागॉरसच्या मताक तेंको दिल्लो. मागाल्ल्यांयश (1480-1551) हाणें धर्तरेक प्रदक्षिणा घालून धर्तरेचो वाटकुळांकार सिध्द केलो. ह्या तेंपामेरेन धर्तरेच्या आकाराविशीं वेगवेगळीं साबार मतां आशिल्ली. धर्तरेचो आकारमान काडपाचें शास्त्रीय मापन पद्दतीचें वर्णन आनी वापर सुरवेक एराटॉस्थीनीझ हाणें केलो. धर्तरी वाटकुळी, थीर आनी सैमाच्या मध्यभागार आसून हेर खस्थ पदार्थ तिचे भोंवतणी वाटकुळाकार कक्षांनी धुंवत आसता अशें टॉलेमी हाचें मत आशिल्लें. पूण कोपर्निकस (1473 -1543) हाणें सूर्य हो तारो सूर्यकुळाच्या मध्यभागार आसून हेर खस्थ पदार्थ ताचे भोंवतणी घुंवतात अशें मत मांडले. झांपिकार हाणें अक्षांश थरोवपा खातीर पयलेंच खेपे दुर्बीणाचो उपेग केलो. उपरांत धर्तरेक अक्षीय आनी कक्षीय गती आसात हे 1725त सिध्द जालें. धर्तरेचे वस्तुमान काडपाची पद्दत सुरवेक न्यूटन हाणें मांडली. उपरांत 1831त धर्तरेचो उत्तर ध्रुव चुंबकीय जे. सी. रॉस हाणें, जाल्यार दक्षिण ध्रुव चुंबकी इ. एच. शॅकल्टन हाणें 1909त सोदून काडलो. सुमार एकावन (५१) व्या वर्सा, आपले धरंपर्गटणेचे पयले भंवडेर, पावलून तेसालनिकेकारांची पवित्र-सभा स्थापलली. तेसालनिका मासेदनियेचें राजधानी एक व्हड आनी म्हत्वाचें शार आसलें. त्या शारांतलो लक चड करून विदेशी आसलो, पूण जायतो जुदेव लकूय थंय जियेतालो आनी तांचें देवस्थान थंय आसलें. थड्या जुदेवांक आनी खूब विदेशियांक जेजू क्रिसताशीं पावलून अडून हाडलीं आनी अशें तीं जेजुचेर भावार्थ दवरुंक पावलीं. पूण क्रिसताक मानून घेवंक नासलो त्या जुदेवांक नाटकाय जाली आनी, बगलानटां घालून आनी गुडमेळ करून, बेरेइया गांवांत पळून वचुंक ताणीं ताका बळ केलें. थंय थावन पावलू आतेनाक आनी करिंताक गेलो, आनी हांगा रावून ताणें हें पत्र बरयलें. पावलू आतेनांत आसताना, तेसालनिकेंत अजून चालू आसलले पिडापिडेक लागून तीं हालिंच क्रिसतांव जाल्लीं मनशां आपलो भावार्थ सडतीत म्हण, थयंची परिस्थिती पळेवंक आनी तांकां घटाय दीवंक ताणें तिमताक तेसालनिकेक धाडलो. धुमाळो ससू-ऊय, तीं भावार्थांत थीर आसात म्हण तिमतान पावलूक, करिंतांत आसताना, खुशाल्काय्ेची खबर हाडली. तेच भाशेन, जेजुच्या दूसऱ्या येण्या विशीं, तेसालनिकेकारां शिकवण घेवंक सदतात म्हण तिमतान पावलूक कळीत केल्लें देखून, हो विशय ह्या पत्राचो मुखेल भाग जालो. तिमत तेसालनिके थावन येतच, पावलून हें पत्र बरयलें. नसतां ज्ञानरूप तूं साचें । देहेंद्रियांत ज्ञान कैंचें । करिसी भान सर्व जगाचें । म्हणूनि चिद्रूप तूंचि. ॥१२॥ ज्या ज्या विषयीं मन हें धांवे, । त्या त्या साक्षित्वें निरसावें; । मग तें निवांत स्थिरावें । अभ्यासाचें बळ होतां. ॥३८॥ काळाचें रोद घुंवताना आदीं आसल्लें झरून वेता. नवें किरलता तरी तें आदल्याबरी आसना. काळ बदलताना गर्ज बदलता. गर्ज बदलताना आदल्याचें महत्व उणें जाता. कांय थोडेफावटीं एकल्याचे मर्जे खातीर ताची जतन जाता. आदलें आमकां परनें जालां. नवें आमी वेंगलां. आमच्या भुरग्यांक हें नवेंय वेगींच परनें जातलें आनी तीं अत्वें एक वेंगुंक फाटीं सरचींनांत. पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें ताण देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें चढावर चढ देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें पूजा देणें दिवसावर नजर देणें ताव देणें-मारणें दाबा देणें पदर फाडून देणें पोटास टांचा देणें दांत पाडून हातावर देणें डोळा देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें कान भरवून देणें मांडी देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें चडशो गोयंचो भाग कोंकणाती दरियादेग जी असतंप्त घानटांत पावता आनी देक'कान सड्याक कुशीन कर्ता. सगल्यां वन उंच तेंक्षी सन्सगर जावन जी ११६७ मेत्र उंचाय्ेर आसा. गयांक १०१ किलमेत्र दरियादेग आसा. गेंच्यो मुखेल नदी मांदवी, जुारी, तेरेखल, चापरा आनी बेतूल. मुर्गांव बंद्र जुारिच्या तनडार उर्ता जें दक्षीण आसियेंतलें एक बऱ्यांतलें बरें संयबीक बंद्र. जुारी आनी मांदवी नदी गेंच्या जिविताच्यो झरी जावन आसात आनी आपल्या न्हंय-आ वर्वीं ६९ टके भुगलीक वाठार उदकान व्हांवयतात. गेंच्या नदिंचो मार्ग २५३ किलमेत्र (१५७ मयल) आसा. गयांत तिंशीं पुर्विलीं तळीं आसात जीं कादांबा वंशाच्या काळार बांदललीं. तशेंच शेंबर अधीक वयजुकी झरी आसात. गेंचे मातियेचें पांग्रूं चीऱ्यांचें जावन आसा आनी तें तांबड्या रंगाचें लखणाच्या अशिदेस हांतुंत गिरेसत आसा. फुडें, भितरल्या भागांत नदिच्या देगांचेर माती मव आनी मलियेची आनी ती खणीज तशेंच काळी मातियेन गिरेसत आसा जी जित्रप रवपाक बरी. भारताच्या ऊप-खनडांतल्या पुर्विल्या काळाचीं खडपां मलें आनी आन्मद गेंच्या आनी कर्नाटक प्रांतांच्या शिमेर दिसतात. तांकां त्रंदजेमेतीच ज्ञिस्स म्हणटात आनी तीं रुबिदीवं इसतपे हांच्या पर्मणें ३६०० मिलियांव वर्सां आदलीं. हांचो एक नमुनो गें विद्यापिठान प्रदर्शणाक दवरला. गें, उश्ण्या प्रदेसांत उर्ता आनी अरबी दरिया लागसर आसलल्यान वर्साचो चड काळाक गरं आनी दमट हवामान आसता. माय म्हयनो सगल्यां वन गरं आनी केन्ना गर्मी ३५°च (९५° फ) वचून दमट आसता. पावस जुन्हाच्या पयल्या आठवड्यांत पावस येता आनी गर्मी थनडायता.चडसो गेंचो वर्सुकी पावस, पावसाळ्या उदेशीं मेळटा आनी सेतेंबर शेवट परियांत पडटा. मदल्या देजेंबर तें फेबरेर परियान, गयांक एक थनड मसं आसता. ह्या म्हयन्यानीं थनड राती आसून २० °च (६५° फ) आनी गरं दीस थडें दमट आसून २९° च (८४° फ भितरल्या भागांत दंग्राचे उंचाय्ेक लागून राती चड थनड आसतात. गेंचो प्रांत दन जिल्ल्यानीं विभागला: उत्तर गें आनी दक्षीण गें. उत्तर गेंची मुखेल कचेरी पणजे उर्ता आनी दक्षीण गेंची मुखेल कचेरी मडगांव उर्ता.दर एका जिल्ल्याक जिल्लो अधिकारी आसा जाका भारत सर्कार नेंता. हे जिल्ले ११ तालुक्यानीं विभागलले आसात. उत्तर गेंचे तालुके बार्देज, दिवचली, पेडनें, फनडें, साटारी आनी तिस्वाडी. दक्षीण गेंचे तालुके काणकण, मुर्गांव, केपें, साश्टी आनी सांगें. रानाचो वाठार १४२४ किलमेत्र आसा जो सर्कारी माल्केचो आसा.हीं रानां चडशीं भितरल्या भागांत उदेंतीक उर्तात. असतंप्ते घानट जो उदेंत गेंचो चड भाग जावन आसा तो जिवशासत्र पळवपाचो भाग म्हण अंतराश्ट्रीक मानियोताय मेळ्ळ्या. नातियोनाल ग्योग्रापहीच मागाजिने हाच्या फेबरेर १९९९ आंकांत, गयांक ताच्या उश्णेताय्ेच्या गिरेसत जिवशासत्राक लागून आमाजन आनी चंगो नदिंच्या भागांक सर केलां. दरियादेगे पासून पयशिले जागे खणीज आनी मिनांक लागून गिरेसत आसात. मीन सगल्यान वन दुस्रो व्हड उद्देग. मिनांत लखणड, बावशिते, मांगानेसे, चिकट माती, चुनाच्यो खडी आनी कुपादर आस्पावतात. च्यार दशकां क्रिशीक चड म्हत्व दिवंक ना पूण तें जायत्या लकाक रजगार दिता. मुखेल पीक भात त्या उपरांत सुपारी, काजू आनी नारल. नुसतेमारी च्याळीस हजार लकांक रजगार दिता.अधिक्रूत सुत्रां पर्मणें ह्या भागांत चड म्हत्व दिललें दिस्ना आनी पागयललें नुसतें उणें जालां जाचें कारण पारंपरीक नुसतेमारी वयल्यान योंत्राच्या बटिनीं नुसतेमारीन वळन घेतलां. परियोटन, गेंचो मूळ उद्देग आनी तो दरियादेगेर चड उर्ता आनी भितरल्या भागानीं उणें जायत वेता. २००४ वर्सा दन कठी भंवडेकारानीं गयांक भेट दिली. हांतले च्यार लाख लक पर्देशी आसले.हाचीं साबार कारणा आसात: पयलें, ह्या वाठाराचें इतिहासीक सुधारप ज्या वर्वीं पर्क्यां शीं सयरिगत. दुस्रें, चड (३५ टके) कातल्क लकवसती.हें सवन्सक्रुतेचें दायज पर्तुगेज वसणुकवादा पासून भारती हेर भागां परस एवरपी वो आमेरिकेक लागीं कर्ता. गेंची सवन्सक्रुती क्रिसती, हिंदू आनी इसलामांचो मेळ जावन आसा. गेंचें जेवण पर्तुगाल, असतंप्त भारत आनी अरबी हांचो मेळ जावन आसा (आनी परियोटन मसमांत काश्मिरी).गें भारतांतली एक्मेव वेगळीच सुवात जंय तुज्यान एका हटेलांत वचून (नुसतें आनी कंबिये मासा विरेत) दनूय गायच्यां आनी दुक्राचें मास जें थडें तिक्साणेचें आसता, तशेंच बेेर,दाकांचो सरो आनी हेर सरो उग्तेपणी चाकूं येता.. ह्या खाशेल्पनांक लागून आनी गेंची अर्थिकाय भार्तांतली चड फुल्ती आस्पाच्या सताक लागून, गयांक एक अडेनांव फावो जालां. तें म्हळ्यार "नव्या लकाक भारत भार्ताच्या दूसऱ्या भागानीं खंपिवाडे आनी हेर प्रस्न झळकतात ते चड प्रमाणांत हांगा दिसनांत. गेंचें एक्मेव विमांतळ- दाबलीं विमांतळ, लसकरी विमांतळ आसा जरूय नाग्रीक उडपांक पर्वांगी दिलली आसा.लसकरी कामा खातीर मळां वापुडनांत तेन्ना नाग्रीक उप्योगाक तो वापडूं येता. ह्या नियामीत उडपां शिवाय, हें विमांतळ भाड्याचीं उडपां हाताळटा. मुर्गांव हें लागसरलें बंद्र जें मीन, पेत्रल, कळसो आनी अंतराश्ट्रीक म्हाल हाताळटा. चडश्यो भायर धाडपाच्यो वसतू गांवटी आसतात. पणजे- जें मांदवी नदिच्या किनारेर उर्ता तें एक धाकटें बंद्र जें आदीं १९९० वर्सा परियान गें आनी मुंबय भितर पयणाऱ्यांची वाहातूक हाताळटालें. गेंच्या गांवकारांक इंगलिशीन गान म्हणटात, कंकणिंत गेंकार म्हणटात, पुर्तुगेजीन गेस (दादलो) आनी गेसा (बायल) आनी मराठिंत गवेकार म्हणटात. गयांत समर्पिलल्यो परबो नाताल, पासकां, चवथ, नवें वर्सा दीस, शिगमो आनी कार्नावाल. १९६० वर्सा थावन शिगमो आनी कार्नावाल परबो गांवानीं पावल्यात आनी हालिंच ह्या परबांक भंवडेकार उडी घाल्तात. ह्यो परबो थडे दीस चल्तात आनी तांतुंत पार्ट्यो आनी नाच जातात. शीत आनी नुसत्या कडी गेंचें मुखेल जेवण. गें आपल्या वेग-वेगळ्या नुसत्या प्रातां खातीर फामाद जालां. नारल आनी नारलाचें तेल गेंच्या रांदपांत वापुडपांत येता आनी तांतुंत मिर्सांगो, काळीं मिरियां, मसालो आनी विनाग्र वापडून वेगळच सुवाद येता. दुक्रा मासाचे प्रात जशें विंदालू, शाकुती आनी सर्पतेल कातल्कांच्या चडश्या परबांक रांदतात. तांतियाचेर आदारलली गिरेसत भव पातळिचो प्रात जाका बेबिंचा म्हणंतात तें नातालांक चड आवडिचें. चड नांवलवीक सऱ्याचें पियोप फेणी काजू फेणी काजुचें फळ फुगवन कर्तात आनी माडांची फेणी माडांचे सुरेची काडटात. हालिंच्या दश्कानीं क्रिकेटिचो प्रभाव भव प्रमानांत दिसता आनी हाचें कारण ताका राश्ट्रीक त्व पालव दिता. हाचो परिणां ब्रिटीश राज्या कडेन सयरिगत नासलल्या दक्षीण आसियेचेर जाला. राज्याचें एकूच खेळाचें मळ फातर्दा स्तादीवं जावन आसा जें मडगांव आसा.ह्या मळाचेर अंतराश्ट्रीक फुटबल तशेंच क्रिकेटूय जाता. हकी खेळ तीसऱ्या जाग्यार उर्ता.गें हकिचे फिश्याल्काय्ेचे पारंपरीक कट आसलें जें हालिंच्या काळार दिलवलां. दर गांवानीं एकवटलले तालुके आसात आनी दर एका गांवांत सर्कारान चलयलल्यो शाळा आसात. पूण गांवकार चडशे खासगी माल्केच्यो शाळा पसंद कर्तात कारण त्यो चड सवलती हेंहि ईश्वर इच्छा घडे । परी गुरुभक्तांसी बद्धता न घडे जन्ममरणाचें फिटलें कोडें । तुटलें बिरडें मायेचें ॥४४॥ फकत गोंयांतच न्हू, जाल्यार संवसारभर फामाद आशिल्लें पोरण्या गोंयचें सेंट फ्रांसिस झेवियराचें फॅस्त अंदूं कोरोनाचे सावळेंत मनोवचें पडलें. पयलें म्हाझूज सुरू जातकच एक जर्मन राश्ट्रवादी म्हूण ताका जर्मनीन झुजांत घेतिल्लो वांटो योग्य दिसलो. इंग्लंड आनी फ्रांस ह्या लोकशायवादी राश्ट्रांचेर ताणें टीका केली आनी जर्मनीच्या प्राधिकारवादाचेंय (authoritarianism) ‍‌ ताणें समर्थन केलें. ह्या संदर्भांत ताचो Reflections of a non political man (१९१८) हो ग्रंथ उल्लेख करपासारको आसा. 'योसेफ उण्ट झाइनब्य्रूडर' ही चार खंडांतली मानची कादंबरी बरीच गाजली. बायबलांतल्या जोसेफची कथा हातूंत सांगल्या The Confessions of Felix Krull, Confidence Man १९५४) ही ताची विनोदी कादंबरी जावन आसा. ताणें कांय साहित्यिक राजनीतीक आनी तत्त्वगिन्यानाचेर निबंदूय बरयल्यात. आपले आपजिणेविशींय ताणें कांय निबंद बरयल्यात. आक्कूचो आयज दीस सामको वायट गेला आनी ताका खूब खूब राग आयला. आक्कूचो राग कसो निवळ्ळो ते हें पुस्तक वाचून तुमकां कळटलें आनी राग ना करपाक तुमी कितें करूं येता तेंय कळटलें. चिकूच्या माथ्यार एक कोयराचें कूप भोंवता आनी म्हणून तें सगळ्यांत दुख्खी चली आसा. कोयराचें कूप ना करपाक निमाणें चिकू कितें करता हे जाणा जावन घेवपाक ही सुंदर काणी वाचात. कोंकणी (देवनगरी: कोंकणी कन्नड:ಕೊಂಕಣೀ; मल्याळी:കൊംകണീ रोमी लिपी: Konknni IAST ही भारतांतली एक भास, भारतीय-येवरोपी मुळाची जावन आसा. हे भाशेचे मूळ Indo-Aryan कुळांत सांपडटां, आनी हे भाशेंत द्राविडी भासांतले आनी कोंकणींत द्राविड भासांतलें सुमार शब्द आसात. कोंकणीचेर हेर भासांचो खूब प्रभाव जाणवता देखीक पुर्तुगेज, कानडी, मराठी आनी फार्सि-आरबी. कोंकणी भारतांतल्या पश्चिमी देगेर, म्हळ्यारुच कोंकण प्रांतांत आस्पावपी राज्यांनी उलयतात. गोंया, महाराश्ट्रांतलो कोंकण विभाग केनरा costal कर्नाटक) आनी केरळांतल्या थोड्या जाग्यांनी ही भास उलयतात. तशेंच प्रत्येक राज्यांत स्वताच्यो खाशेल्यो अश्यो बोलयो आसात. तशेंच उलोवपाची तरा, व्याकरण, स्वरशास्त्र, उच्चार, शब्दसंग्रह जाग्या जाग्यार बदलता, इतलेंच न्हय तर, वेगवेगळ्या जाती-धर्माचे लोक वेगवेगळ्यो बोलयो उलयतात. कोंकणी भास कोंकण प्रांतांत जल्मली(एका वेळार "कोंक" म्हळ्यार भारताचो पश्चिम किनारो, गुजरात सोडून) आनी थंयच ती वाडली,म्हणून "कोंकणी". एक मान्यते प्रमाण आर्यांचें गट, उत्तर भारतांतल्यान सरस्वती न्हंयेच्या देगेवयल्यान, थंय पडिल्ल्या दुकाळा उपरांत(७०० इ. पुर्व) कोंकणांत आयले.[4 हे आर्य शौरसेनी नांवाची प्राकृत भाशा उलयताले, जी खूब काळा उपरांत कोंकणी भाशेंत रुपांतरीत जाली 5]. आनी एका तर्काप्रमाण कोंकणी कुंकणा" नांवाच्या एका द्रविडी भाशेचेंं सुधारीत आनी संस्कृतिकरण जाल्लें रूप. कुंकणा आदिवासी( जांका कोक्नि, कुक्नि वा कुक्ना अशेय म्हणटात) आतां उत्तर म्हाराश्ट्रांत आनी दक्षिण गुजरातांत वसतात, पूण नांवा प्रमाणे पळयल्यार कोंकण प्रांतांत आदीं रावताले. सोंस्क्रुत/प्राक्रुत ची उतरां मेळयिल्ली.[6] कोंकणी भाशेची प्रगती गोंयांत जाली. पयलिच्या काळार कोंकणी बरोवंक ब्रह्मी लिपि वापरताले, पूण ते थोड्या वेळा उपरांत बंद जालें आनी ताच्या उप्रांत देवनागरी लिपी वापरुंक लागले. कोंकणी भाशेचो घरांत आनी धार्मीक कार्यांत वा देवकाऱ्यांत वापर जातालो. दुसऱ्यो कोंकणी जाती जल्माक आयल्यो आनी तांणी आपली उलोवपाची रीत हाडली. रत्नागिरि आनी भटकळ चे कोंकणी म्होपळीं झाती ओरबी नविगार आनी स्थानी लोकां मोदीं काझार आनी हिंद्वांच्या धोर्मांतर जावन आयले[7 आनीक एक भायल्यांची जात आसा सिद्दि. हे सिद्दि ईथीओफिया थाउन आइले नाविगार-वीर आसले [8]. पुर्तुगेज आयल्या उपरांत कोंकणींत साबार बदल जाले. कोंक्ण्यांचे क्रीस्तांव धोर्मपोरिवोर्तोन झाताले आनी पुर्तुगेझांचे धोर्म-नीती च्य कारणार मोस्त कोंकणी हिंदु शेजार्च्या प्रांतांत धावले.हिंदु आनी क्रीस्तांव लोकांमोधें ओंतोर वाडलें आनी आनी थोड्या वेळांत त्यंची उलोंवचि रीत सोइत बोदोल्ली. आदल्या ५०० वोर्सांत कोंकणी भास केनारा(तट्वोर्ती कोर्नाटोक कोकण-पट्टा (तट्वोर्ती म्हाराष्ट्र) आनी केर्लांत पावलें, मूल कारोण कोंक्ण्यांच्या migration त्याच्या पोइलें सोइत कोंकणी लोक शेजार्च्या प्रांतांत रवतेले, पोण, migration चें मूल कारोण गोंयेर पुर्तुगेझ राज आसलो. गोंयां सोड्ण पोळ्तोल्यांत हिंद्वांचे आनी क्रीस्तांव आल्ले आनी migration तीन पोव्टी घोडलें. पोइल्या पोव्टीं पुर्तुगेझ राज स्थापोण झाल्या उपरांत आनी १५६०-७० च्या इन्क्विझिसांव(Inquisition) झात आसताना. दुस्रें पोव्टीं १५७१ च्या पुर्तुगेझ आनी बीजापुर।बीजापुरच्या सुलताना मोधें लोडाई झाताना. तिस्रें पोव्टीं १६८३-१७४०च्या पुर्तुगेझ आनी मोराठा सांम्राज्या।मोराठ्यां मोधें लोडाई च्या वेळार. पोइलें पोव्टी मोस्त हिंद्वांनी गोंयां सोड्ले. दुस्र्या आनी तिस्रे पोव्टी सोडास्त क्रीस्तांव्चे आल्ले [4]. हेम पोळुन गेल्ल्यो झाती एक-मेका थांउन वेग्ळे रावतेले आनी तांच्या मोधें सोड interaction नातलें. ह्या झातिंक नोव्या प्रांतांत थोंइच्या स्थानी लोकांकोडे तांच्या मांइभाषेंत उलोइजे पोड्तोले, देकुन तांच्या उलोऊंच्या रीतिंत,script आनी सोब्दांत स्थानि भाषेंचो मोस्त प्रोभाव पोडता. क्रीस्तांव मिसोनार्यांक मांइभाशेंत प्रोचार कोर्न्याचि गोर्झ कोळली आनी तांनी क्रीस्तांव लेख कोंकणींत आनी मोराठिंत थर्जुमओ केलें. तांच्यांत स्रेष्ट फादर थोमास स्तीफन्स आसलो. वोर्स १९९२ इस्विंत कोंकणी भास भारोत सोंविधानच्या ८व्या भागांत आडलें गेलें आनी ताका राष्ट्रभास चो दोर्जो मेळ्लो. कोंकणी भास मोस्त लिपिंत बोरोइलें झाता. पोर्न्या काळांत ब्रह्मि लिपि वापोर्लें झातेलें पोण तें बोंद झालें. देवनगरि गोंयांत ओपचारिक लिपि आसा. रोमि लिपि पोण गोंयांत लोक्प्रिय आसा. कर्नाटोकांत्ल्या कोंकणी लोक कोन्नड लिपि वापोरतात. केरोळच्या कोंकणी लोक मळयाळम लिपिंत बोरोइतात. कोंकण-पट्ट्यांत आनी भटकळ।भटकळांत कोंकणी म्होपळीं ओर्बी लिपिंत बोरोइतात [9]. कोंकणी ओलोईतोल्यांची लोकसोंख्या ल्हान्न आसल्यारि ताचें मोस्त बोलि(dialects) आसात. कोंकणी भासेचि बोलि प्रांत ,धोर्म, झात, आनी स्थानि भाषेचो प्रोभाव ह्या प्रोमाणे वेग्ळें कोर्ण्यात येता [14] उत्तरि कोंकणी :जी बोलि म्हाराष्ट्राच्या रत्नागिरि जिल्ल्यांत उलोइलि जाता आनी मोराठि भाशे वोट्टुक मोस्त सोंबोंध आसात. मोध्लें कोंकणी जी बोलि गोंयांत उलोइली जाता आनी झोइं कोंकणी आनी पुर्तुगेझ भाषें मोधें मोस्त सोंबोंध आसा. दोक्षिनि कोंकणी: जी बोलि कोर्णाटोकच्य कैनरा प्रंतांत उलोइलि झाता आनी कोन्नोड आनी तुळु भाषे लागिं गेलां. वेगळ्या धोर्म आनी झातिंत अपील भीतर शत्रुता; आनी कोंकणी सोंस्क्रुतिचें धोर्मामुकर दुस्रें स्थान. कोंकणी मोक सोडास्त आप्ल्या झातिच्या लोकांवोट्टुक सोंबोंध दोवोर्तात आनी दुस्र्या झातिंच्या कोंकण्यांक पोइस दोवोर्तात. इस्कोलांत आनी कोलेजींत कोंकणी सिकचें प्रोबोंध ना. थोड्या वोर्सां पूर्वीं सोइत गोंयांत कोंकणी इस्कोलां नातली.कोंकणच्या बाइर वोस्ति कोर्तेल्यांक कोंकणी सिक्वें आनोप्चरिक मध्यम सोइत ना. हाचें एक मुल कारोण आसा की कोंकणी लोक ज्या प्रांतंत वोस्तात, थोइम तांचे majority ना. आनी थोइंच्या प्राम्तिय लोकांकोडे तंच्या मांइभासेंत उलोइजे पोड्ता. दुस्रें कारण हें कि, कोम्कणींत शिकोइतोलि इस्कोलां उणें आसात. Multilingualism हें वाइट न्है, पोण थोद्या लोकांन ताचें उल्टें मोत्लोब काड्लां कि कोंकणी एक developed भास ना. गोंयांत कोंकणी हिंद्वांचे मोराठी वोट्टु द्वि-भासी आस्ल्यान मोस्त problem झाल्यात कारण थोड्या लोकान हें मोतलोब काड्लो की कोंकणी मोराठीची बोलि आसा [18 9] आनी हें गोंय्च्या फुडाराचेर प्रोभाव पोड्लो. थोद्या लोकान वहें सांग्लां कि कोंक्णी एक वेग्ळि भास न्होइ पोण मोराठिचें एक बोलि आसा. हाचें मोस्त इतिहासिक कारणा आसात (outlined in the इतिहास section कोंकणी आनी मोराठिंतले similarities दोनी प्रांतांचे लाग्गीं आस्चें, म्हाराष्ट्रांत उलोइलि कोंकणी बोलींत मोराठिचो प्रोभाव (जशें मालवणि),आनी कोंकणी भाशेंत लेख उणे आस्च्यान. शेणै गोंयबाबान जाणे कोंकणी पुणोर्जिवन कार्यांत मुख्य पात्र काण्गेलो, हिंद्वंमोधें मोराठिचें आनी क्रीस्तांवांत पुर्तुगेझ्चे वोड्पोणा विरोध लोदाइ केलि. १९६१ वोर्सा गोंय्च्या भारोतांत जोडच्या वेळर भारोताचे सोगळे प्रांत भासेच्य आकारांत reorganize केले गेले. म्हारष्ट्र आनी गोंय्तल्या मोराठि लोकान भारोत शसनाक हें माग्णें केलें कि गोंयाक म्हाराष्ट्रांत जोडलें झांउ. हें कारण गोंयांत मोस्त मोराठई लोक आसले आनी थोडे लोक पातोइतोले कि कोंकणी ही मोरठिचि एक बोलि(dialect) आसा. कोंकणी गोंय्कारांन हचो विरोध केलो. कोंकणी हें एक वोग्लें भास गी मोराठिची एक बोली आसा हाचें गोंयच्या फुडार्यार मोस्त फ़रक पोड्लें. आखेर भारोत सोर्कारन १९६१ वोर्सा एक plebiscite दोवोर्लें ज्यांत गोंयाक वेगळो प्रांत म्होण ठोरोइलें [19]. मोस्त लिपि आनी बोलि आस्ल्यान कोंकणी लोकांक एक्वोट्ट कोरुंच्या कार्यांत impediment आइल्यात. आंत्रुझ बोलिक आनी देवनगरि लिपिक ओप्चारिक केल्यान गोंयां आनी गोंय्च्या भाइर विरोध केलां [12 विरोध्याम्चें मोण्नें आसा कि आंत्रुझ सोडास्त गोंय्कारांक कोळाणा आनी देवणागिरि गोंयात रोमि लिपिच्या मुकार उणें वोपोर्लें झाता आनी कोर्नाटोकांत कोन्नोड लिपि सोड वपोर्लें जाता [12 गोंयांत कोंकणी क्रीस्तांव जे १९८६-८७ च्या कोंकणी आंदोलोनांत मुक्कार आस्ले आनी जे रोमि लिपि शेक्ड्या वोर्सां थाव्न वपोर्तात ह्या विरोधीम्त प्रोमुख आसात. तांचे मागणें आसा कि रोमि लिपिक देवनागिरि वोट्टुक ओप्चारिक लिपि केलें झाइजे [20]. कोर्णाटोक प्रांतांत सोर्वांत सोड्ड कोंकणी आसात आनी हाम्ग मुख्य कोंकणू सोंस्थ्यांन हें मागलां की कोर्णाटोकांत कोंकणी भाषेक कोन्नोड लिपि ओप्चारिक लिपि केलि झाइजे आनी इस्कोलांत कोंकोणी शिकौंचे मध्योम केलें झाइजे [21]. कॊंकणाक अपरांत -अस्तॆंति बदीक अश्शिलॆं प्रांत आप्पयतलींती. महाभारतालॆं आदिपर्व (अध्याय २१७, २१८) हांतूं बरंयलां की अर्जुनू गोकर्णथांवुनू अपरांत वच़्च़ुलॊ, थांयथांवुनू प्रभास् आनी माग्गिरि रैवतक आनी कडेक द्वारिका. गोमांत आनी अपरांत हांगॆलॆ उल्लेख महाभारतालॆं भीष्मपर्वांतूं (अध्याय ९) आस्स. व्यापारा खात्तिरी होड केंद्र अश्शिलॆ निमित्ती गॊयॆंतूं फुळ्ळेलॆ काळांतूं अरब, सुमेरी, अशूरी आनी तुर्क यॆत्तलींती. म्हुणू मस्त फ़ारसी आनी अरबी ऊत्र कॊंकणींतूं आयलीं. गॊंयॆलॆं कॊंकणींतूं सामान्य क्रियापद आनी अपूर्ण क्रियापद हीं एकसमान आसताती. कॅनरा कॊंकणिंतूं दोन्नीं विंगड आसताती उदा. गॊंयॆंतूं हांव खात्ता हॆं वाक्य I eat आनी I am eating दोन्नीं ज़ात्ता. ज़ाल्लॆरी कॅनरा कॊंकणींतूं हांव खात्ता I eat ज़ात्ता आनी हांव खात्ताऽस्स I am eating ज़ात्ता. मेल्विन रोड्रीगस (१९६२ भेसां जाल्लें काळीज, मोगापेळो, फिंतां, शब्दुलीं, कुपां पोंदलीं मुखां, वाट, काळोकांतलीं कांतारां, काणी जाली चली, कवळ्या पावलांचीं नवलां, २०व्या शेकड्याच्यो कोंकणी कविता, प्रकृतिचो पास. भास हे मोनजातीच्या सैमाचो वांटो जाल्ल्यान मोनजातींच्या भाशांक काळांचो भेद लागना,शेंक़्यांनी वर्सां सावन म्होंवामूस एकूच भास नाचत आयला,कावळो एकेच भाशेन गायत आयला आनी गाय एकेच तरेन हांबेत आयल्या .मनशांची भास मात ताच्या समाजावरी एकेकडेन थीर उरुंक ना,ती बदलत गेल्या. मोनजातींच्या भाशांक सरभोंवतणच्या वाठाराचोच आनी आतांचोच संदर्भ आसता.मनीस मात मुखार आशिल्ल्याच्या समदर्भांत उलोवंक शकता,तितलोच मुखार नाशिल्ल्याच्या संदर्भांत उलोवंक शकता.मनशाक भूतकाळ,भविश्यकाळ आसता.तशेंच मनशाचे भाशेंक थळाकाळाचें बधंन नासता. खूब पुर्विल्या काळासावन मनीसजात भाशेचेर विचार करीत आयल्या.भासेच्या अभ्यासाक दोन-अडेज हजार वर्सांचो इतिहास आसा.उच्चारण,व्याकरण,व्युत्पती सारकिल्ल्या ह्या भाशेच्या आंगांचो विचार भासविज्ञानाच्या जल्माच्या शेंकड्यानी वर्सां आदींसावन शास्त्रीय तरेन चलत आयला.भारताक असल्या अभ्यासाची खूब व्हडली आनी गिरेस्त परंपरा आसा.युरोपी (ग्रिक,रोमी),चीनी आनी अरबी संस्कृतायांनीय संवसाराक शास्त्रीय भास-वितीरांच्यो आगळ्यो-वेगळ्यो परंपरा दिल्यात. समाजभासविज्ञानांत भास आनी समाज हांच्या नात्याचो अभ्यास आस्पावता.समाजीक वेगळेंपण भाशेंत कशें दिश्टी पडटा-जात,कात,धर्म,वर्ग हांचें तशेंच पिराय,लिंग हांचें वेगळेंपण भास कशी दाखयता,संदर्भा प्रमाण भास बदलता,भास-बोलीच्या वा आवयभाशेच्या प्रस्नांक लागून समाजांत कशे आनी कित्याक लागून प्रस्न अपरासतात,भाशेकडेन मानाचो (Prestige)चो प्रस्न कसो घुस्पल्लो आसता,प्रमाणिकरणाची प्रक्रिया कशी आसता,भौ भाशिक परिस्थितींत संपर्क भासो वा जोड भासो कशो नांवां रुपाक येतात? असल्या सगळ्या प्रस्नांचो समाजभासविज्ञान अभ्यास करता. ह्या पुस्तकांत सर्वेस्पोराची वेंचून काडलली पर्जा, दुस्मानाचेर जैत मेळयता ती खबर सांगल्या. हें जैत मेळोंवक एके अस्तरेचो हात आसा. ह्या ल्हान अश्या जुदेव राष्ट्राचेर, हॉलफेर्नेसाची पदवेदार फौज हल्लो करता. तांचो हावेस म्हळ्यार आक्खो संवसार नॅबूकादनेजजाराच्या पायां-शीं दवरूंक आनी सगळ्या दुसऱ्या धर्मांचो भस्म करुन नॅबूकादनेजजाराक देव कसो करप आसलो. बेथुलियाक वेढो घालून जुदेवांक भितर दवरतात. उदकाची पुर्वण बंद करतात आनी ते आपणांक दुस्मानाचे स्वादीं करूंक तयार जातात. अश्या वेलार जुदीत नांवांची तरणे पिरायेची सोबित-सुंदर रुपाची, देव भिरांतीन जियेतली आनी हुशार विव्दा येता. ती आपल्याच लोकांचो आत्मविस्वास जिखून घेता आनी त्या उपरांत आससिरियेचे फौजेक-उय आपले वाटेन हाडता. शारांतल्या व्हडल्या-व्हडल्या मनशांक देवाचेर भावार्थ ना म्हण ती तांकां उजरावून काडता. मागीर ती मागणें करता आनी विव्देपणांची आंगवस्त्रां माडून, सणी-सुताचीं आंगवस्त्रां भेसता आनी हॉलफेर्नेसाक मेळूंक वेता. ताका ती सामको भुलयता. आनी, ती सरो पियेवन सुस्त न्हिदलल्या हॉलफेर्नेसाची तकली कातरता. हें पळेवन, आससिरियेकार भियेवन धांवूंक लागतात आनी जुदेव लोक तंबू थंयच सांडून वेतात. लोक जुदिताची वाखाण्णी करतात आनी जेरुसाल्याक वचून देवाक धिनवासतात. जुदिताचें पुस्तक, इतिहास आनी बुगल जबर-शें मनांत दवरिना-अशें दिसता. ह्या पुस्तकांत आमकां मेळता कि नॅबूकादनेजजार निनेवेह-च्या व्हडल्या शारांत आससिरिये वयर राजवट चलयतालो म्हण. पूण खरें म्हळ्यार नॅबूकादनेजजार राजा बाबिलनये वयर राजवट चलयतालो. आनी नाबोपोलाससार ताच्या बापायन निनेवेह शाराचो भस्म केलोलो. अशें आसतानांय सिरूस राजा खाल पर्देसांत थावन परतून आयलोली खबर घडोन आयल्या कशी दाखयल्या पळे जुद. ४/३; ५/१९. त्या भायर जरूय हॉलफेर्नेस आनी बागास हीं पॅर्स्येचीं नांवां, तरूय ग्रीक चालीरितींची खबर केल्ली मेलता. पळे जुद ३/७-८; १५/१३. इतलेंच न्हय, हॉलफेर्नेसाचे फौजेन धरलली वात बुगल-आ परमाणें कशीच जावंक जायना. हें सगळें आमकां दाखयता कि पुस्तकाचो बरयणार आमका इतिहास व बुगल शिकोंवक सोदीना. पुस्तकाचो संदेश जाणो जावंक आनी तांतली शिकोवण आमकां काडून घेवंक, हें जावन आसा आमकां चड गर्जेचें. युफ्रेटीस अस्तंत आशियेंतली सगळ्यांत लांब न्हंय. तिची लांबाय २७०० किमी.आसा. अरबी भाशेंत तिका अल्-फरात जाल्यार तुर्की भाशेंत फिरात वा फ्रात हें नांव आसा. तुर्कस्तानाच्या मध्यउदेंत वाठारांतल्या दोंगरी कारास्यू (अस्तंत युक्रेटीस) आनी मुरातस्यू (उदेंत युफ्रेटीस) ह्या प्रवाहाच्या एलाझ हांगाच्या संगमापसूनच्या मुखावयल्या संयुक्त प्रवाहाक युफ्रेटीस म्हणटात. तुर्कस्नांतल्यान युफ्रेटीस सुरवेक दक्षिणेक सिरियेकडेन उपरांत सिरिया आनी इराक ह्या देशांतल्यान आग्नेयेक व्हांवत वचून बसऱ्याचे वयले वटेन कुर्नागांवांत ती टायग्रिसाक मेळटा. थंयच्यान तिचो संयुक्त प्रवाह शत् अल अरब ह्या नांवान वळखतात. त्याच नांवान तो इराणच्या आखाताक मेळटा. हे न्हंयेचें ४०% देगण तुर्कस्तानांत, १५% सिरियेंत आनी हेर इराकांत आसा. न्हंयेचो सुरवेचो प्रवाह भरपूर पावस पडपी आनी हिमवृश्टी जावपी आर्मेनियन ह्या सडयाच्या वाठारांत आसा. जेराब्ल्यूसाक युफ्रेटीस तुर्कस्तानांतल्यान सिरियेंत वता आनी थंयच्या उत्तर-मध्य वाठारांतल्यान दक्षिणेवटेन व्हांवता. हांगाच्यानूच ती आग्नेयवाहिनी जावन सिरियेच्या उदेंत भागाकडेन व्हांवत वता. ह्याच भागांत मेडिनेंत अल् शाब (ताबाका) हे सुवातेर हे न्हंयेचेर रशियाच्या आदारान ७०मी. उंचायेचें धरण बांदलां. धरणाचे सकयले वटेन बलीक आनी खाबूर ह्यो दोन मुखेल उपन्हंयो युफ्रेटीसाक येवन मेळटात. न्हंयेचो दुसरो पांवडो सिरियेंत येता. हांगा ही न्हंय उदका पुरवणेखातीर व्हडा प्रमाणांत उपेगाक पडटा. आबू केमेलाक युफ्रेटीस इराकांत प्रवेश करता आनी थंयच्या मध्यभागांतल्यान टायग्रिसाचे अस्तंतेकडल्यान समांतर अशी आग्नेय दिशेन व्हांवत वता आनी बसऱ्याचे उत्तरेक टायग्रिसाक मेळटा. उत्तर इराकांत कांयकडे जुंव्यांची निर्मिती जाल्ली आसून, कांय जुंव्यांचेर पुर्विल्ल्या किल्ल्यांचे अवशेश मेळटात. आबू केमल ते हिट हांचे मदल्या न्हंये प्रवासांत दोन जुंवे तयार जाल्ले आसून तांचेर आना आनी रावा हीं दोन ल्हान नगरां तयार जाल्यांत. इराकांतल्या मुसायिबाचे दक्षिणेक युफ्रेटीस न्हंय हिंदीया आनी हिल्ला ह्या दोन मुखेल फांटयांनी विभागिल्ली आसा. हातुंतले हिंदीया न्हंयेचेर खारीज बांदलां (१९०८ टायग्रिसाक मेळचेआदीं युफ्रेटीसाक जायते फांटे फुटिल्ले दिसतात. ह्या भागांत दलदलीचे वाठार आनी तळीं निर्माण जाल्लीं आसात. टायग्रिस न्हंयेदेगेवयलें कुट गांवचें गाराफ खारीज दक्षिणेक युफ्रेटीसाक येवन मेळटा. ताकालागून ह्या खारजान टायग्रीस-युफ्रेटीस ह्यो दोनूय न्हंयो एकामेकांक जोडल्यात. ट्रायग्रीस-युफ्रेटीस हांच्या संगमां उपरांतचो संयुक्त प्रवाह शन् अल अरब ह्या नांवान इराणच्या आखाताक मेळटा. न्हंयेचे उजवे देगेर बसरा हें इराकचें जाल्यार दावे देगेर खुर्रामशार हें इराणाचें मुखेल बंदर आसा. हाचेभायर आबादान (इराण) आनी अल् फाऊ (इराक) हीं शत अल अरब न्हंयेवयलीं मुखेल बंदरां. सिरियेंतली अर् राका, दाउर अझ झॉर, मेयडीन आनी आबू केमेल जाल्यार इराकांतलीं हिट, रामादी, हिल्ला, सॅमॅवा, नासिरिया, बसरा हीं युफ्रेटीसचे देगेवयलीं मुखेल शारां. न्हंयेदेगणाच्या वयल्या भागांत शिंयांळ्यांत पडपी पावस आनी हिमवृश्टी हांकां लागून नोव्हेंबर ते मार्च ह्या काळांत, जाल्यार वसंत ऋतूंत एप्रिल-मे म्हयन्यांत बर्फ विरगळून हे न्हंयेक हुंवार येता. न्हंयेच्या वयल्या भागांत सरासरी पावस ५१सेंमी. तशेंच सिरिया आनी इरांकांत २५ सेंमी. परसूय उणो पावस पडटा. शेती हो युफ्रेटीसच्या देगणांतलो मुखेल वेवसाय. अॅनाचे उत्तरेक द्राक्षां, ऑलिव्ह, तंबाकू आनी समशितोश्ण कटिबंधीय फळांचें उत्पादन जाता. दक्षिण वाठारांत वेगवेगळ्या उदकापुरवण पद्दतींचो उपेग करून गंव, सातू, बारीक तृणधान्यां, तांदूळ, खाजूर हांचें उत्पादन घेतात. ह्या देगणांत ताडाचींय झाडां खूब प्रमाणांत आसात. न्हंयेन व्हांवोवन हाडिल्लो गाळ मेसोपोटेमियन मैदानांत एकठांय जावन थंय शेताक फावोशी सुपीक जमीन तयार जाल्ली आसा. उश्ण गीम आनी उणो पावस हांकांलागून मैदान वाठारांतली शेती न्हंयेपसून केल्ले उदकापुरवणेचेर आदारून आसता. शत् अल् अरब न्हंयेदेगेवयलो ५ किमी. मेरेनचो पटो शेतीचे नदरेन म्हत्वाचो आसून त्या भागाचेर मर्यादीत वसणुको आसात. युफ्रेटीसचो निमणो वाठार आनी शत अल् अरब देगण खाजूर उत्पादनाखातीर म्हत्वाचें मानलां. तशेंच, हांगासल्ल्यानूच संवसारभर खाजराची निर्यात करतात. म्हापशेंः मुख्यमंत्री ह्या नात्यान लोकांचे प्रस्न आनी भौशीक कागाळी आयकुपाचो अधिकार आपणाक आसा. पक्षाच्या कार्यालयांत लोकांची गाराणी आयकून घेतल्यार आचार संहितेचो भंग कसो जावपाक शकता असो प्रस्न करून वेंचणूक आचारसंहितेक… 98, 99 आनी 100वे टॅस्टींत शेंकडो मारपी तो संवसारांतलो पयलो बॅट्समन थारलो. चेन्नय टॅस्टी आदीं रुटान श्रीलंकेचे भोंवडेर दोन शेंकडे मारिल्ले. श्रीलंके आडचे पयले टॅस्टींत 228 आनी दुसरे टॅस्टींत 186 धांवड्यो केल्ल्यो. मजगतीं, कारकिर्दींतले 100वे टॅस्टींत शेंकडो मारपी तो संवसारांतलो 9वो आनी इंग्लंडाचो तिसरो बॅट्समन थारलो. तो 128 धांवड्यो करून खेळपट्टीचेर आसा. टॅस्ट कारकिर्दींतलो ताचो हो वट्ट 20वो शेंकडो थारलो. ऊटी तमिळनडू राज्यांतल्या निलगिरी जिल्ह्याचें मुखेल ठाणें. शितळ हवेखातीर ह्या वाठाराची खूब नामना आसा. अस्तंत घाटाच्या दोडोबेट्ट फांट्यांनी तयार केल्ल्या पठाराचेर,समुद्रथरासावन २,२८७ मी. उंचायेचेर हें शार वसलां. भोंवतणी आशिल्ल्या दोंगरावेल्यान उटी शारांत उदकाचे व्हाळ व्हांवत यरतात, ताकालागून ह्या वाटाराक उदधिमंडल- उदकमंडल-ऊंटकमंड अशें नांव पडलें. हांगाचें तपमान चडांत चड २०° से. आनी उण्यात उणें ९° से. आसता. तशेंच हांगाचो वर्सुकी पावस ६०-७० सेंमी. आसता. हें शार म्हैसूरसावन दक्षिणेक १६१ किमी. अंतराचेर आनी कोईमतूरसावन ८८ किमी.अंतराचेर वायव्येक रस्त्यान जोडलां. दक्षिण रेल्वेच्या मेटटुपलायम स्थानकासावन ऊटी मेरेन रेल्वे येरादारी आसा. १८१२ वर्सा दाट रानांच्या दोंगुल्ल्यांनी व्यापिल्ल्या ह्या पठाराचो सोद ब्रिटीश भूमापकांनी लायलो. ह्या शाराचो दक्षिणेकडलो भाग इंग्लंडांतल्या ससेक्स परगणांतल्या डाऊन्साभशेन आशिल्ल्यान ब्रिटिशांनी ह्या थळाक ‘दक्षिणेची राणी’ म्हळ्ळें. हांगा आशिल्लें तीन किमी. लांबायेचें तळें १८२३-१८२५ ह्या काळांत बांदलां. ऊटी शारांत सेंट टॉमस आनी सेंट स्टीफन चर्च, राजभवन, गोल्फ आनी टेनिस खेळामळां,रेसकोर्स, वनस्पतिउध्यान, उदकावेली भोंवडी आनी हेर जायत्यो सुविधा आसात. १९५५ वर्सा स्थापन जाल्लें महाविध्यालय हांगा आसा ह्या वाठारांत आशिल्ल्या कन्नर, केटी, कोटागिरी,आनी वेलिंग्टन ह्या शारांची थंड हवेखातीर नामना आसा. हांगाच्या निलगिरी वाठारांत आशिल्ल्या सिंकोना आनी निलगिरी झाडांखातीर ऊटी हें उध्येगकेंद्र जालां. निलगिरी तोडा जमातीची रावपाची सुवात अशें मानवशास्त्र म्हण्टात आनी तेय नदरेन ऊटी शाराक म्हत्व आसा. लोकांक फोन करून वा वॉयस मेसेज धाडून आपूण नामनेच्या कंपनीचो खास करून बँकेचो आनी अर्थीक संस्थेचो प्रतिनिधी म्हूण सांगतात आनी डेबिट कार्ड क्रेडीट कार्ड सारकिली म्हत्वाची आनी गुपीत म्हायती घेतात. अलिबाग तिचें ‘काझा फेलीझ‘ नांवाचें फार्म आसा. थिंगां वतकीर गोंयांतच गेल्लेवरी दिसता अशें पुण्या रावपी गोंयचो नामनेचो संशोधक पत्रकार इजिदोर दांतसान बरोवन दवरलां. 1960 च्या दसकांत मुंबय आकाशवाणीचेर गायल्लीं तिचीं गितां आजूनय लोकांच्या ओंठार आसात. श्रीधर केंकरेन संगीत दिल्लीं उदयबाब भेंब्रेचीं पांच गितां आनी पुरुषोत्तम दणायताचीं दोन मेळून एच्एम्व्हीन तिच्यो एलपी रिकॉर्डी काडलेल्यो. तेतूंतलीं उदयबाबाचाीं गितां आसलेलींः रात सोंपून वात आसा, मोगान पिशें जालां खोशी, काजाराचें उतर तुका दितां, नाका अशे दोळे मारूं सांबाळ बोस्त्यांव आनी बाजाराचो दीस. उदयबाब सांगता तेप्रमाण आशालताताईचीं दोन खाशेलेपणां आसलेलीं. एक ल्हानपणासावन गोंयांभायर रावन लेगीत तिचे कोंकणीचेर दुसरे खंयचेच भाशेचो प्रभाव नाशिल्लो. निजाची कोंकणी उलयताली, गायताली आनी गोंयांचेर काळजांतल्यान मोग करताली. दुसरें शास्त्रीय संगिताचो बाज आशिल्लें ‘वात सोंपून रात आसा‘ हें सुगम संगीत जितले तन्मयतेन गायताली तितलेच अधिकारवाणीन पाश्चात्य वाद्यांचो आदार घेवन गायिल्लीं अस्सल कोंकणी बाजाचीं ‘मोगान पिशें‘ सारकीं कांतारां गावन गोंयकारांक पिशें करताली. धि गोवा हिंदू असोसियेशनाच्या ‘संशयकल्लोळ‘ नाटकांत केल्ले रेवतीच्या कामाखातीर नाट्यसर्तींत तिका आनी नाटकाकय पयलें इनाम मेळ्ळें आनी थिंगाच्यान तिची संगीत नाटकांची कारकिर्द सुरू जाली. उदयबाब सांगता तेप्रमाण आशालताताईचीं दोन खाशेलेपणां आसलेलीं. एक ल्हानपणासावन गोंयांभायर रावन लेगीत तिचे कोंकणीचेर दुसरे खंयचेच भाशेचो प्रभाव नाशिल्लो हीं नावां हेर पोवीत्र हिंदु बोरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हांतुंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बोरोवपांत गोमांचल म्होण गोंयांक वोळ्खोतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या झाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बोरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपोडतात। गोंयांक, ’अप्रांत’ म्होणुई वोल्खोतात। मडगांव:सांताक्रुझ हांगा जाल्ल्या गँगवोरांत एकल्याचो खून जाल्‌लयाचे फाटभुंयेचेर विरोधकांनी गोंय सरकाराचेर टीकेच ​पणजी​ :​मुंबय आडकल्ल्या ​​खलाशांचे रिपोर्ट नेगेटीव आयल्यात. तांकां फाल्यां सावन गोंया हाडपाची प्रक्रिया सुरू जातली. सगळ्या खलाश्यांक गोयां हाडटकूच परदेशांत आशिल्ले गोंयकार विद्यार्थी आनी गो Read more कसलीच चड जायरातबाजी करिनासतना शांतपणान आपलें संशोधनाचें आनी कोंकणी उतरांचीं मुळां सोदीत रावपाचें काम अखंडपणान करपी संशोधक, कोशकार आनी कोंकणी भाशेचो मोगी डॉ एडवर्ड दे लिमा 74 वर्सांचे पिरायेर आज सकाळीं हो संवसार सोडून गेलो. प्रोफेसर दे लिमा निवृत्त जायतसावन बार्देसांतल्या आपल्या सुकूर गांवांत आराडी रावतालो. तेचो घराबो जावन आसा तेची घरकान्न शैला, काजार जाल्लो पूत विक्रमादित्य आनी काजार जाल्ली धूव इंडिका. आसागांवच्या डीएमसी कॉलेजींत 35 वर्सां इंग्लीश विभागाचो मुखेली म्हूण काम करून निवृत्त जाल्लो प्रोफेसर दे लिमा कोंकणी चळवळीचो एक खांबो आशिल्लो. पोर्तुगीज भाशेचेरय तेचें तितलेंच प्रभुत्व आसलेलें. आपले जिणेंत तेणें सात पुस्तकां उडवाडायलीं. तेतूंतलीं कांय रोमी कोंकणींतल्यान जाल्यार कांय इंग्लिशीन. पूण मूळ गाभो कोंकणी चळवळीचो. तेतूंतलीं फकत दोन पुस्तकां तेचे यादींतल्यो काणयो आसात. एक 2006 वर्सा उजवाडायिल्लें Yesterdays at Monte आनी भुरगेपणांत आयकल्ल्या सत काणयांचेर आदारिल्लें Tales of Socorro. कोविडाच्या काळांत अंदूंच हें पुस्तक दोन म्हयन्यांपयलीं तेणें उजवाडायिल्लें. तेचें पयलें मोलादीक पुस्तक म्हुटल्यार 2006 वर्सा रोमी कोंकणींतल्यान उजवाडायिल्लें Spoken Konkani. गोंयांत येवपी पर्यटक आसूं वा गोंयांत रावपाक आयिल्लो बिगर-कोंकणी मनीस, तो हें पुस्तक घेताच. तेचे वांगडा सीडीय आसता. 2010 वर्सा तेणे इतिहासीक संशोधन करून एक पुस्तक बरयलें. लुईस द मिनेझीस ब्रागांझाचे जिणेचेर. 1878 ते 1938 हे तेचे 60 वर्सांचे जिणेचे नियाळ घेतना तेणे वेगवेगळ्या विशयांचेर केल्लीं बरपां आनी खासा करून पर्यावरणाच्या मळाचेर केल्ल्या कार्याचेर तेतूंत उजवाड घातला. 2017 वर्सा हो भाशामोगी कोशकार जालो. तेणे काडलेलें ‘कोंकणी ओपारिंचो कोश’ (Konkani Oparincho Kox) हें पुस्तक कोंकणींतल्यो कितल्योशोच ओंपारी आमकां शिकयता. प्रोफेसर दे लिमाच्या मर्णाची खबर सोशल मिडियाचेर घुंवपाक लागली तेन्ना कोंकणी भाशेंतलो आनीक एक संशोधक डॉ भूषण भावेन घाल्लो हो पोश्ट पळयात. हालींच ‘शाकुती’ ह्या कोंकणी उतराचेर डॉ भावेन तेचेकडेन म्हायती मागली तेन्ना तेणे केल्ली विस्कटावणी पळयात. तेणे रोमी लिपींत बरयलेल्यो भुरग्यांच्यो काणयो तेका देवनागरींतल्या उजवाडा हाडपाच्यो आसलेल्यो. लिप्यांतरांचें हें काम सखारामबाब बोरकारान पुराय केल्लें आनी तेका तें भोवूच मानवल्लें. तेतूंत रेखाचित्रां घालचेखातीर तेणे आपलो मुंबयचो इश्ट रामानंद हेका सांगलेलें. तें काम आजून अपुर्ण आसा. बार्देस कोंकणी अस्मिताय केंद्राचोय तो एक खांबो आसलेलो. कोंकणी भाशा मंडळांत बार्देस प्रतिनिधी म्हुणोनय तेणे काम केल्लें. तशेंच गोवा कोंकणी अकादमीच्या मंडळाचेरय सरकारान तेची नेमणूक केल्ली. पाठ देणें नारळ हातीं देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें दिव्याला निरोप देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें ताण देणें पूजा देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें चढावर चढ देणें दांत पाडून हातावर देणें पोटास टांचा देणें दिवसावर नजर देणें ताव देणें-मारणें दाबा देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें पाऊल मागें न देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें नको गे बाई! कोंकणांतलो घोव, सोंवळा (नेसणें) सोडून घेव पण निरोप देव तेदनां शिसांनीं लागीं सरून ताका विचारलें: “वपारिंनीं तांचê कडे कित्याक उलयताय?” ताणें पर्तिपाळ केलो: “कित्याक सर्गिंच्या राज्याचे गूट वळखुंचें देणें तुंकां दिल्लें आसा; तांकां हेरांक ना. आसा तांकां देव आनिंक-ऊय दितलो आनी तांचें माप भरन òत्तलें; पूण ना तांकां, आसा तें परियान तांचê कडलें देव काडून घेतलो. देखून हांव वपारिंनीं तांचê कडे उलयतां, कित्याक पळेवन-ऊय तांकां दिसना, आनी आयकून-ऊय तांकां आयकना आनी संजोय ना. ‘आयकून-आयकून तुंकां कांय, संजचें ना; पळेवन-पळेवन तुंकां कांय दिसचें ना. कित्याक ह्या लकाचें काळीज जड-निबर जालां, तांचे कान भेरे जाल्यात, तांचे दळे धांपलले आसात; ना तोर दळ्यांनीं तांकां दिसुंक लाग्तलें, कानांनीं तांकां सार्कें आयकुंक मेळतलें, मनान तांकां संजतलें, आनी, तीं म्हजê-शीं पर्तून येवन, हांव तांकां बरीं करीन ’ १४ जुांवाचे शीस जेजू सर्शें आयले आनी तãणीं विचारलें: आमी आनी फारिजेव उपास कर्तांव, पूण तुजे शीस उपास करिनांत तें कशें? १५ आनी जेजून तांकां सांगलें: आपणां बराबोर नवरो आससोर, नवऱ्याचे पावणे दुखांत आसुंक जाता जायत? पूण नवऱ्याक तांचê सर्शिलो काडून व्हर्चो वêळ पावतलो आनी तेदनां ते उपास कर्तले. १६ पर्ण्या वसत्राक कणूच आंवळंक नासलल्या नव्या लुगटाचो कपो मारिना, कित्याक तो वसत्रा थावन अडन भायर सर्ता आनी फाळो अदीक व्हडलो जाता. १७ न्हय म्हण नवो सरो पर्ण्या दाब्यांनीं भोरिनांत; भोरलो जाल्यार, दाबे फूट’तात, सरो व्हांवून वेता आनी दाब्यांचोय इबाड जाता. ना, नवो सरो नव्या दाब्यांनीं ब भोर्तात आनी दन-ऊय बरे उर्तात. “वपारिंनीं उलयतलं, संवसार रचलल्याक गुपीत आसललेो वसतू उक्तेो कर्तलं”, हें प्रवादियाचें उतर अशें खरें जालें मातेव १३:३५) 1903 वर्सा तांणी हवेपरस जड अशा विमानाची पयली जैतीवंत शक्तिचलित, अखंड आनी नियंत्रित उड्डणां साध्य केलीं. उपरांत 1905 वर्सा पयलें पुरायपणान वेवहर्य विमान तयार केलें. दोगांयचेंय शिक्षण उच्च माध्यमिक शाळेमेरेनूच जाल्लें पूण तांणी स्वताच त्या काळांतल्या तंत्रविशींच्या साहित्याचो आनी गणिताचो अभ्यास केलो. तांणी खबरापत्राची घडी घालपी यंत्राचो आराखडो तयार केलो आनी एक व्हड छापखानो उबारुन सुरवातेकूच आपली यांत्रिक कुशळताय दाखोवन दिली. बरींच वर्सा हो वेवसाय करतकच 1812 वर्सा तांणी सायकलींची विक्री आनी दुरुस्ती करपी रायट सायकल कंपनीची स्थापणूक केली. फुडें 10 वर्सां मेरेन तांणी सायकलीचे आराखडे, उत्पादन आनी विक्री केली. जर्मन संशोधक ओटी लीलिएंटाल हाच्या उड्डाणाविशींच्या केल्ल्या प्रयोदासंबंदी तेचभशेन 1896 वर्सा ग्लायडिंगांत जाल्या अपघाताच्या ताच्या मरणाविशीं वाचतकच रायट भांवानी विमानविद्येचो खोलायेन अभ्यास करपाचें थारयलें. लीलिएंटाल हाणें उड्डाणाखातीर हँगग्लायडचो उपेग केल्लो आनी तेचें नियंत्रण शरीराक फाव ते दिकेन दिवन गुरुत्वमध्याचें म्हळ्यार जातुंतल्या गुरुत्वाकर्शणाची परिणामी प्रेरणा कार्य करता त्या बिंदूचें स्थान बदलून साध्य केल्लें. रायट भावांनी हे पद्दतीबदला दोन पंखांचें घट्ट विमान वापरपाचें थारयलें. बझर्ड पक्षी उडटना हवेंत आपलो संतुल कसो सादत हाचें निरिक्षण करतकच विल्बराक समजलें की विमान उडपाखातीर तीन अक्षांचेर ताचें कार्य जावपाक जाय, वयर चडप वा सकयल देंवप, उजवे वा दावे वटेन वळप आनी गरजेप्रमाण एकाच वेळार ह्या क्रियांतल्यो दोन वा सगळ्यो क्रिया करपाक येवप गरजेचे आसा. रायट् भावांक उड्डाण नियंत्रण म्हत्वाचें आशिल्ल्याची खात्री जाल्ली. बझर्ड पक्षी आपले दोलन गतीचें नियंत्रण पाखांक पीळ दिवन करतात अशें तांकां समजलें. 1899 वर्सा तांणी तयार केल्ल्या दोन पाखांच्या पतंगाक बसयल्लीं पाखां यांत्रिक रितीन पिळूंक मेळटलीं अशी वेवस्था तातूंत केल्ली. हाका लागून एके वटेनचें उत्थापन चड आनी दुसरे वटेनचें त्याच वेळार कमी जावन यान तिरपें जावपाखातीर घुंवडावप वा वाऱ्यान घुंविल्लें आसल्यार दोलनान परतून योग्य पातळेंत हाडप तांकां शक्य जालें. 1900 आनी 1901 वर्सा नॉर्थ कॅरोलायानांतल्या किटी हॉक हांगा केल्ल्या प्रयोगांवयल्या आनी ग्लायडिंग चाचण्यांवयल्यान तांकां समजलें की, त्या काळांत उपल्बद आशिल्ली चडशी वायुगतिकीय म्हायती चुकीची आशिल्ली. तेखातीर तांणी एक ल्हान वातविकार उबारुन तातूंत 1901 वर्सा कितल्योशोच वायुगतिकीय म्हायती मेळयली. ह्या सगळ्या अभ्यासावयल्यान तीन ग्लायडर तयार केले. 1900 ते 1902 ह्या काळांत किटी हॉकलागसार तांचीं उड्डाणां करुन रायट भावांनी योग्य उड्डाण नियंत्रण साध्य केलें. हेखातीर तांणी निमाण्या ग्लायडरांत वयर- सकयल नियंत्रणाखातीर अग्रीय उत्थापक, उजवे दावे वटेन घुंवपाखातीर फाटले वटेन उबे सुकाणू आनी दोलन नियंत्रण खातीर पंखांक सर्पिलाकार पीळ दिवपी यंत्रणा अशी येवजण केल्ली. अशे तरेन साध्य केल्ली त्रिअक्षिय नियंत्रण पद्दत ही तांची वायुगतिकींतली आनी वेवहार्य विमान उड्डाणांतली म्हत्वाची कामगीरी आशिल्ली. हे पद्दतीचें तांणी 1906 वर्सा पेटंट मेळयलें. तेन्ना सावन ही पद्दत सगळ्या विमानांनी वापरतात. 1905 वर्सा तांणी बांदिल्लें तिसरें विमान हें जगांतलें पयलें पुरायपणान वेवहार्य विमान थारलें. हें विमान घुंवप, वाटकुळी भोंवडी मारप आनी इंग्लीश आठ आकारांत उडप ह्यो हालचाली करुंक शकतालें. तशेंच हें विमान सुमार अर्द वर हवेंत रावंक शकतालें. विमानाचो पयलो उपेग झुजांत जावपाची खात्री जाल्यान रायट भावांनी परदेशी बाजारांत आपल्या विमानाखातीर गिरायक सोदपाक सुरवात केली. उपरांत 1908 वर्सा फ्रांसांतल्या वेपारी संस्थांनी आनी अमेरिकेच्या सरकारान तांचेकडल्यान विमान घेवपाचो करार केले. त्याच वर्सा फ्रांसांत रायट कंपनीची स्थापणूक केली. दोनूय देशांत प्रात्यक्षित चांचण्यो दाखोवपाखातीर ऑव्र्हिल हाणें अमेरिकेंत आनी विल्बर हाणें फ्रांसांत उड्डाणां केलीं. हाका लागून रायट भावांचें विमान उड्डाणाविशींचे सगळे दुबाव पयसावन अमेरिका आनी युरोप ह्या दोनूय खंडांतल्या जाणकारांनी तांची विमाना तंत्रज्ञान मळावयली विव्दत्ता मानून घेतली. 1909 वर्सा ऑव्हिल हाणें फोर्ट मायर हांगा आपल्या रायट ए ह्या नव्या विमनाचें यशस्वी उड्डाण केलें आनी ताका लागून तांकां अमेरिकेच्या लक्ष्कराचें कंत्राट मेळून तांचें विमान जगांतलें पयलें लक्ष्करी विमान थारलें. 1909 वर्साच्या निमाणें अमेरिकेन रायट कंपनीची स्थापणूक जाली. ते उपरांत रायट भावांनी आपलें लक्ष हेरांक उड्डाणाचें तंत्र शिकोवपाखातीर आनी रायट कंपनीचो कारभार पळोवपाक घालयलें. ह्या आरोपाच्या बोवाळांत कुळां आशिल्ले जमनीची सनद कायदेशीर बाबी पुराय करनासतना दिलीच कशी हो खंवटेचो मुद्याचो प्रस्न खंयचे खंय नाच्च जालो. काँग्रेसीचें सरकार आसतना ह्या प्रकल्पाक 2011 वर्सा मान्यताय दिल्ली अशें सांगून विरोधकांचें वारें काडून घेवपाचो पयलीं मुख्यमंत्र्यान प्रयत्न केलो. पूण विरोधक बदले नात. मूळ प्रस्न आशिल्लो गोल्फ कोर्साखातीर वापरपाचे जमनींतलीं झाडां बेकायदेशीरपणान मारलीं ताचेर. विचारिल्लोय रानां मंत्री एलिना साल्ढाणाक. तिणें 10 झाडां बेकायदेशीरपणान मारलीं हें मान्य केलें आऩी ते खातीर तांचेर केश घाल्या अशें सभाघराक सांगलें. “म्हज्या मतदारसंघांतलो हो प्रकल्प काँग्रेस सरकारान हाडिल्लो, पूण हावें विरोधी पक्षांत आसून लेगीत ताका तेंको दिलो. कारण तो कायदेशीर आशिल्लो आनी तातूंतल्यान पेडणेंकारांक रोजगार मेळटलो. आज म्हजें सरकार ताका तेंको दिता आनी दीत रावतलें. झाडां मारपाचेर बेठोच बोवाळ करनाकात. तीं झाडां कसलीं तीं हांव जाणा. थंय पर्यावरणाचें कसलेंच लुकसाण जाल्लें नात. मात बेकायदेशीर हांव कांयच जावंक दिवचों ना.” तेन्नाच तांणी विरोधक हांगां बोवाळ मारतात आनी ताचो फायदो घेवन प्रकल्पाच्या मालकालागीं सॅटलमेंट करतात असो आरोप केलो. त्या बोवाळांत झाडां मारपाच्या आनी सनद दिवपाच्या बेकयादेशीर प्रस्नांचेर सभाघराची समिती काडपाची तांची मागणीय शेणली आनी प्रस्नूय. पणजीः जे गोंयकार महाराष्ट्रांतल्यान कर्नाटकांत प्रवेश करतले तांकां हाचे फुडें कोवीड निगेटिव्ह प्रमाणपत्र सक्तीचें अासा. गोंयांतल्यान जे लोक थेट कर्नाटकांत वतात तांकां मात कोवीड निगेटिव्ह प्रमाणपत्राची सक्ती आसची ना.गोंयांतल्यान कांय… विरोधी पक्ष फुडारी दिगंबर कामत हांचो दावो पणजीः बायलां खातीर राखीव पालिका आरक्षणांत घोळ जाल्ल्याची कबुली राज्य वेंचणूक आयोगान दिल्ल्यान भाजपाचे बायलां आनी भोवजन समाज विरोधी धोरण उक्तें जाल्ल्याचो दावो… फाटल्या आटतीस वरसां थावन ग्रीक पुराणांतल्या सिसिफसा भशेन कोंकणी कविता बरोवन पयलें फावटीं दोंगराच्ये तेंगशेक शैलेंद्र मेहता पावला. कृष्ण सुख‌टणकार ललीत प्रबंध बरोंवच्यांत फामाद. कोंकणिच्या जायत्या नेमाळ्यांनी ताचे विनोदीक ढंगाचे, पूण उपरोधीक (sarcastic) प्रबंध पर्गट जावन आसात. कांय वर्सां थावन ’जाग’ नेमाळ्याचेर खळनासतां तो बरोवन आसा. हातीं पायीं अन्न येणें – खाल्लेलें अन्न जडसें वाटणें. उदा. आजचें जिलबीचें जेवण माझ्या हातीं पायीं आलें आहे ! किल्ल्या भितर नागरी वसती आशिल्ली. हे नागरी वसतीच्यो वट्ट अवस्था उत्खननांत मेळ्ळ्यो. हांगाची नागरी वसती हडप्पा भाशेनूच आखीव आनी योजनाबध्द मांडावळीची आशिल्ली. थंयचे रस्ते सुमार (picture) 9मी.रूंद आसून मुखेल रस्ते उदेंत – अस्तंत आनी उत्तर – दक्षिण अशे आखल्यात. हांगाचे रस्ते एकामेकांक काटकोनांत मेळिल्ल्यान पुराय वसती वेगवेगळ्या काटकोन चौकोनांत वांटिल्ली दिसली. घराचीं दारां मुखेल रस्त्याकडेन वचनासतना ल्हान गल्लींकडेन वतात, अशेतरेन बांदल्यांत. हीं घरां भट्टेंत भाजिल्ल्या पक्क्या विटांचीं आसून दर एका घरांत तीन कुडी, एक न्हाणी घर आनी एक रांदचीकूड आसा.कांय घरां दोन माळ्यांचीं आशिल्लीं. थंतच्या गटरांची बांदावळ उत्कृश्ट आसून तीं मुखेल गटाराक जोडिल्लीं आसतालीं.हीं सगळीं गटारां विटांनी धांपिल्लीं आसतालीं. थंय सांपडिल्ल्या मडक्यांचे आकार आनी ताचेवयलें काळ्या रंगांतलें चित्रकाम हडप्पाभाशेनूच आसा. हांगा वेगवेगळे तरेच्यो मुद्रा मेळिल्ल्यो आसात. तांचेर वेगवेगळ्या प्राण्यांचीं चित्रां, तशेंच गेंड्याभाशेन चिखलाच्या प्रदेशांत रावपी जनावरां चित्रित केल्यांत.(Picture) भारत सरकारान, 2022 मेरेन नव्या भारताचें सपन पळोवन, जानेवारी 2018 म्हयन्यांत 'आकांक्षात्मक जिल्ल्यांचें रुपांतर' उपक्रम चालीक लायला जंय सगल्या नागरिकांचो जिवन दर्जो वाडोवन आनी सगल्यांच्या सर्वसमावेशक विकासाची खात्री करून मानव उदरगत निर्देशां खाला भारतांचें मानांकन सुदारपाचेर भर आसा.अदीक पळोवचें सगळ्यांत व्हड आर्विल्लो हिब्रू कादंबरीकार आनी कथाकार. पोलीश ज्यू वेपारी आनी पंडितांच्या एका घराण्यांत ताचो जल्म जालो. ताणें सुरवातीक (१९०३-०६) यीडीश आनी हिब्रू भाशेंत आपल्या स्वताच्या नांवान आनी हेर कांय टोपण नांवांनी बरोवपाक सुरवात केली. १९०७त पॅलेस्टायनांत रावपाक वतकच ताणें ‘ अॅग्नन ’ ह्या आडनांवान बरोवपाक सुरवात केली आनी आपलीं नाटकां, दिश्टाव्याच्या रुपांतलें बरोवप आनी कथा-कादंबरी हांचे खातीर पोरनी बायबलासारकी शैली आपणायली. ‘Agunut’ (१९०८, Forsaken Wives) ही पॅलेस्टायन कथा बरोवन ताणें आपल्या साहित्यीक जिविताची सुरवात केली. ताची पयली व्हडली कादंबरी म्हळ्यार Hallkhnasat Kallah (२ खंड, १९२२, The Bridal Canopy, १९५७ हे कादंबरींत झारीस्ट आनी ऑस्ट्रो-हंगेरीयन राजेशाहींतल्या घेटोंत रावपी भोंवडेकार ज्यूंचें वर्णन केलां.Oreach Nata Lalun (१९३८, A Guest for the Night, १९६८) हे ताचे दुसरे कादंबरींत पयल्या म्हाझुजा उपरांत युरोपियन ज्यूंचें नीतीधैर्य कशें खचलें हाचें वर्णन आयलां. ताची तिसरी आनी सगळ्यांत व्हड कादंबरी, Tmol Shilshom (१९४५, The Day Before Yesterday) हातूंत अस्तंत्या ज्यूंचें आनी तांचें इस्राएलच्या मानसिक, नैतिक आनी वेव्हारीक वातावरणा वांगडा जावपी संवकळीचें वर्णन आयलां. ताणें १९५७ त आत्मचरित्रपर कादंबरी आनी खंडरुपांत कितल्योशोच कथा बरयल्यो. १९५८ त जेरूसलेम विद्यापीठान ताचो भोवमान करून ताका डॉक्टरेट दिली. ज्यू लोकांचे जीणेचें अभ्यासपूर्ण वर्णन करपाच्या ताच्या व्हड साहित्यिक वावरा खातीर ताका १९६६ तलो साहित्या खातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. हो भोवमानाचो पुरस्कार मेळोवपी अँग्नन हो पयलोच हिब्रू लेखक. सप्टेंबर 1959 त युनॅस्कोच्या पालवान दिल्लीक प्रायोगिक स्तराचेर पयलें दूरचित्रवाणी केंद्र सुरू केलें. सुर्वेक मार्गदर्शी दूरचित्रवाणी प्रकल्प अशें स्वरूप आशिल्ल्या ह्या केंद्रावयल्यान सप्तकांतल्यान फकत दोन शिक्षणीक कार्यावळी जाताल्यो. ल्हव ल्हव तें भायल्या आंगांनी परिपूर्ण जालें. फोर्ड प्रतिश्ठानावरवीं शिक्षणीक दूरचित्रवाणीचो भारतांत कसो प्रसार जातलो, हें पळोवपाखातीर 1960त एक मंडळ आयलें. मंडळान दिल्ली दूरचित्रवाणी आनी भोंवतणचो वाठार हांचो अभ्यास करून भारतांतले शिक्षणीक दूरचित्रवाणीखातीर एक आराखडो तयार करून दिलो. तेप्रमाण माध्यमिक शाळांनी नेमान शालेय धड्यांच्यो कार्यावळी जावपाक लागल्यो. 1965 मेरेन भारतांत दूरचित्रवाणीचो व्हडलोसो प्रसार जावंक नाशिल्लो. त्या वर्सासावन केंद्र सरकारान देशांत दूरटित्रवाणीचें जाळें विणपाखातीर यत्न सुरू केलो. ऑगस्ट 1965 त हँबर्गासावन स जाणकारांचें एक मंडळ भारतांत आयलें आनी ताणीं पयलें आर्विल्लें दूरचित्रवाणी कलाकेंद्र भारताचे राजधानींत उबारलें. देशी-विदेशी खबरांचें संकलन करून खबरांपत्रां प्रक्षेपीत करप, देशाची येवजणबद्द सर्वांगीण उदरगत कशी जातली, हाचेविशींचे विचार आनी म्हायती लोकांमेरेन पावोवप, शिक्षणाचो प्रसार आनी प्रचार करप, प्रत्यक्ष शिक्षणीक धडे, शेतकामांविशीं प्रात्यक्षिकां हांचेवरवीं शेतकामाविशींचें शिक्षण दिवप, कुटूंबनियोजन आनी तेविशींची म्हायती दिवप, मनोरंजन करप हीं वेगवेगळ्या स्वरूपाचीं उद्दीश्टां आसात. मनोरंजनाचे आनी म्हायतीचे कार्यावळींत नभोनाट्य, देशी वा विदेशी चित्रपट, संगिताच्यो विंगड विंगड कार्यावळी, चर्चासत्रां, व्याख्यानां आदी कार्यावळी, चर्चासत्रां, व्याख्यानां आदी कार्यावळी दवरतात. मनोहर पर्रीकार संवसाराक अंतरले उपरांत 2019 वर्सा डॉ. प्रमोद सावंत मुख्यमंत्री जाले. ते उपरांत राज्यांत बऱ्योच राजकी घडामोडी घडल्यो. काँग्रेस आनी मगोचे आमदार भाजपातं आयले. डॉ. प्रमोद सावंत हांणी सरकाराचो ताबो घेतले उपरांत मोट्या प्रमाणांत नोकर भरती जावंक ना. सरकारी खात्यांनी 10 हजार नोकऱ्यो तयार जातल्यो. नोकर भरतीची प्रक्रिया बेगिनूच सुरू जातली अशें आस्वासन मुख्यमंत्री डॉ. सावंत हांणी दिल्लें. ह्या आस्वासनाक लागून मंत्री, कार्यकर्ते तशेंच लोकां मदीं उमेदीचें वातावरण आशिल्लें. आतां आचारसंहितेक लागून उण्यांत उणे म्हयनोभर तरी नोकरभरती जावची ना. क आनी ड श्रेणींतल्यो नोकऱ्यो भरपा खातीर फाटल्या वर्सा सरकारान कर्मचारी भरती आयोग कायदो संमत केलो. शिपाय, कारकून ही पदां ह्या आयोगा वरवीं भरपाची तजवीज कायद्यांत आशिल्ली. Windowsत तुमचो प्रांत बदलूंक, सोद बॉक्सात, नोंदोवचो प्रांत, आनी मागीर वेंचचें तुमचो देस वा प्रांत बदलचो. तशेंच, कामाची पुराय सुवात, सामान्य सुविधा आनी मनशाच्या संपर्कांत येवपी सगळ्यो सुवातो, देखीक दाराचें हॅण्डल आनी हेर सुवातांचेर, शिफ्टी मदीं वारंवारिते प्रमाणें सॅनिटायझ करून घेवपाचे निर्देश दिल्यात. 65 वर्सां परस चड पिरायेची व्यक्ती, दुयेंत व्यक्ती, गुरवार बायल मनीस आनी 10 वर्सां पिराये सकयल्या भुरग्यांनी घरा रावूंक जाय, आनी फकत अती-आवश्यक सामान वा वस्तू हाडूंक वा भलायके संबंदान किदेंय आसल्यार, भायर सरूंक जाता. आरोग्य सेतू ऍप्लिकेशनाचो वापर, खासगी आनी सरकारी अश्या दोनूय प्रकाराच्या कमर्चराऱ्यां खातीर सरकारान सक्तीचो केला. आपल्या कर्मचाऱ्यां मदीं 100% ह्या ऍप्लिकेशनाचो वापर जाता हाची खात्री करप ही संबंदीत संघटणेच्या मुखेल्याची जापसालदारकी आसा. किरिस्तांव धर्मीयांचें प्रार्थनाथळ. इगर्ज हें कोंकणी उतर पोर्तुगेज ‘इग्रेज’ ह्या उतरावेल्यान आयलां आनी पोर्तुगेज उतर ‘इग्रेज’ आनी इंग्लीश उतर ‘चर्च’ हीं ग्रीक ‘एक्लेजिया’ आनी हिब्रू ‘कहाल’ हातूंतल्यान आयल्यांत. ताचो अर्थ एकठांय आपयिल्ली जमात. देवाची पूजा करूंक जंय एकठांय येतात, ते सुवाचेक ‘इगर्ज’ म्हण्टात. बायझंटायन (Byzantine) शैलीचीं बांदपां 4 थ्या ते 6 च्या शतमानांत आशियांत चलणकेंत आयलीं. 532 वर्सा, इस्तांबूल शारांत व्हड घुमटा आकाराची आनी चारूय कोनशांक ऊंच मिनार आशिल्लीं, हागिया सोफिया इगर्ज बांदली. असल्या इमारतींनी मोझाइक (mosaic) नांवाचीं रंगारंगांच्या फातरांक पट्ट्यांनी सजयिल्ली चित्रां आसतालीं. बायझंटायन शैली ग्रीस, रशिया आनी कांय नांवांनी पातळ्ळी. 8 व्या आनी 9 व्या शतमानांत कारोलिंजियन (Karolyngian) पद्धतीन इगर्जी बांदताले. असलीं बांदपां चड तिगूंक ना पूण कांय काश्याचे आनी हस्तिदंत कोरांतून केल्ले नग उरल्यात. इकराव्या आनी बाराव्या शतमानांत रोमानेस्क (Romanesque) इगर्जी बांदताले. व्हड आनी दाट वण्टी, ल्हान जनेलां, वाटकुळें आर्क, मोटे आनी मोटवे खांबे ह्या इमारतींनी वापरताले. इगर्ज खुरसाच्या आकाराची आसताली आनी बल्कांवाक तेंकून ल्हान ल्हान कपेलां बांदताले. 19 व्या आनी 20 व्या शतमानांत तिखें, काँक्रीट आदीवापरून आदल्या आनी नवे मोदीच्यो इमारती बांदल्यो. हालींच्यो इगर्जी चडशो आर्विल्ल्या मोदीच्यो आसतात. देखीक, मडगांवची ग्रेस चर्च, कार्मेलीन मठ आनी पणजेची डॉन बॉस्को इगर्ज. ह्या इगर्जांनी काँक्रीट वापरून व्हड सालां बांदतात आनी हारशाचीं व्हड जनेलां दवरतात. वांटकुळ्या वा बहुकोनी आकाराच्या इमारतींनी वेदी मजगतीं जायतो लोक चोयवशीन रावपाची वेवस्था आसता. भारतीय पद्धतीन बांदिल्ल्योय कांय इगर्जी आसात. बेळगांव लागसर देशनूर गावांत लिंगायत देवळाचो नमुनो घेवन बांदिल्ली इगर्ज आसा. तामीळनाडू, गुजरात आनी बिहारांत थळाव्या देवळांच्या प्रकारच्यो इगर्जी फाटल्या पन्नास वर्सांनी बांदल्यात. होंवयेवरी ‘वाका’ ह्या जपानी छंदांत (पंचाक्षरी आनी सप्ताक्षरी कडव्यांची एका फाटल्यान अशी होंवीसद्दश रचना) बरयिल्ले तिचे दोन कवितांझेले आसात. हातूंतलो पयलो इझुमी शिकिबू झोकुशू हातूंत 647 ‘वाका’ आसात. ह्या दोनूय संग्रहांत मेळून सत्तर ‘वाका’ एकेचतरेच्यो आसात. तिच्या काव्यांत मोगाचे भावनेची उत्कटता आनी खोलाय दिसून येता. तिचे धर्मीक स्वरुपाचे कवितेंत चित्तशुद्धीखातीर आशिल्लो भावना दिश्टी पडटात. शाही फर्मानावरवीं संपादन केल्ल्या ‘गोशु-इशु’ ह्या कवितासंग्रहांत तिच्या ‘वाका’चो आस्पाव जाता. तिणें बरयिल्ले दिसपटयेंत खुबश्यो कविता आनी आतसुमिची वांगडा आशिल्ल्या मोगाच्या संबंदांचे उल्लेख मेळटात. तिचें वास्तव चरित्र आनी तिचे कवितेंतलें प्रेम संबंदांचें वर्णन हाकालागून कांय लोकांकडसून तिचेर टिका जाल्या. नितळ मोग करपी प्रेमिकांचो संबंद सोदूंक गेल्ल्यान घडये तिची अशी अवस्था जाल्या जावंये आनी तिचेर चंचळतेचो छाप बसला आसुये. राज्य कार्यकारिणी समिती कोविड-19 संबंदीत कायदो आनी सुवेवस्था तशेंच हेर उपायांचेर नियाळ घेतलो readmore व्हेलेंटायन जंय ख्यास्त भोगतालो ताच्या जनेला भायर व्हायलटाचीं खूब झाडां आशिल्लीं. त्या झाडांचें एक पान काडून ताचेर तुज्या व्हेलेंटायनाची याद दवर हे शब्द बरयलें आनी ते पान बंदखणीच्या ऑफिसराचे कुड्डे चलयेकडेन धाडलें. हाचें फळ म्हूण हाचें फळ म्हूण मोगाच्या श्रध्देचेर अॅस्टरियाचे कुड्डेपण दृश्टिंत बदललें आनी तिका दिसपाक लागलें. ही खबर सगळ्याक पातळ्ळी आनी तेन्नाच्यान मोगी तरनाटे चले- चलयो हो दीस 'ल्युपर्कस' ह्या नांवान मनोवंक लागले. फुडें 496त वर्सा पोप हाणें समाजाचे कुड्डे विचारसरणेक लागून त्या उत्सवाचेर बंदी हाडली.[3] अशें म्हण्टात, फ्रेब्रुवारी म्हयन्यांत वसंत ऋतूंत त्या काळांत रोमी तरनाटे आपल्या मोगी प्रेमिकांक मागणी घालताले अशी प्रथा आशिल्ली तांणी बरयल्ली मोगाची चीट 14 फेब्रुवारीक धाडटाले. हेच प्रथेक मागीर ल्हव ल्हव 'व्हेलेंटायन चीट' म्हणपाक लागले. फुडें हाचो प्रचार वाडत गेलो. उपरांत व्हेलेंटायन कार्डं धाडपाची प्रथा सगळ्यात पयलीं अशें तरेचें कार्ड ज्युनो फेब्रुआट हाणें बरयलें अशें म्हण्टात. कांय जाणकारांच्या मताप्रमाण हे प्रथेचो आनी व्हेलेंनटायन ह्या नांवान जावन गेल्ल्या दोन संतांचो तसो कांयच संबंद ना. रोमन पुराण कथेंतली मोग्याची देवी व्हिनस हिचो चलो क्युपिडचें चित्र कार्डाचेर आसता.व्हेलेंटायनच्या कार्डाचेर आसता. अठराव्या शेंकड्यांत फ्रांसांतल्यो तरनाट्यो चलयो आपल्या मोग्या चल्याचें नांव कागदार बरोवन तो कागद वा चीट ताचें फाटीर दसयतालीं. तशेंच मध्य युगांत चलयो हळदुव्या रंगाचे कपडे घालतालीं. ताच्या मतान हळदुवो रंग हो पुननिर्मितीचो, सुखी संवसाराचो. पाठ देणें पोटास टांचा देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे गुण घेणें-देणें हातीं भोपळा देणें ताण देणें दाढी धरून टांचा, पाय तुडविणें चढावर चढ देणें पूजा देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें दिवसावर नजर देणें ताव देणें-मारणें दाबा देणें पदर फाडून देणें दांत पाडून हातावर देणें डोळा देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें कान भरवून देणें मांडी देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें दर्शन देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें शिळा तांब्याचे बाहुलें केलें । पाट मांडूनी वरी बसविलें । वस्त्र अलंकारीं गुंडाळिलें । मना आलें तें नाम ठेविलें ॥ १ ॥ केपें: झळेरान-मायणा हांगा कासाक गेल्ल्या दोगां मदल्या एकल्याक गांवठी आर्माचोे फार लागिल्ल्यान कोन्डीर रिवण हांगाचे वासू फटी गांवकार (42) हांकां मरण आयलें. ह्या प्रकरणांत गांवकार हांचो वांगडी दत्तप्रसाद पडियार (झळेरान-मायणा)… केपें: गोंयांत मंगळारा कोरोनाक लागून इकरा जाणांक मरण आयलें तातूंतले दोग जाण केपें वाठारांतले आसात. हे दोगूय मरण आयिल्ले दुयेंती जाण्टे पिरायेचे आसात. हातूंत एक 82 वर्सां पिरायेची केपेंची बायल… गोंयच्या वेगवेगळ्या वाठारांनी संस्थांनी आयोजीत केल्ल्या गितां, नाच, लोकनाच, ताल-वाद्य सादरीकरण, व्याख्यानां आनी हेर मनरिजवणेच्या कार्यावळींची मेजवानी राँटगॅन हाणें झुरिकच्या पॉलिटेक्निकांत यांत्रिक अभियांत्रिकीचें शिक्षण घेलतें. आर्. जे. ई. क्लॉसियस हांचीं व्याख्यानां आयकलीं. तशेंच ए. ए. कुट हाचे प्रयोगशाळेंत काम केलें. 1869 वर्सा ताणें झुरिक विद्यापिठाची पीएच्. डी. पदवी मेळयली आनी उपरांत, पयली वुर्ट्सबर्गाक आनी फुडें र्स्ट्रसबर्गाक कुंट हाचो साहाय्यक म्हणून काम केलें (1869-74). 1874 वर्सा र्स्ट्रसबर्ग विद्यापिठांत अध्यापक म्हणून अर्हता मेळटकच ताणें होअनहायम (1875 परतून र्स्ट्रसबर्ग (1873- 79 गीसेन (1879-88) आनी वुर्ट्सबर्ग (1888-1900) शारांनी अध्यापन किलें. 1900 वर्सा म्युनिक वद्यापिठांत भौतिकीच्या अध्यासनाचेर ताची नेमणूक जाली आनी निमाणे मेरेन ताणें थंयच अध्यापन आनी संशोधन केलें. 1870 वर्सा राँटगॅनाचें पयलें संशोधन कार्य उजवाडा आयलें. तें वायूंच्या विशिश्ट उश्णतायांसंबंदीं आशिल्लें. उपरांत ताणें स्फटिकांची ऊश्मीय संवाहकताय, क्वॉर्ट्झाचे विद्युत आनी हेर गुणर्धम, वेगवेगळ्या द्रायूंच्या म्हळ्यार द्रव आनी वायू हांच्या प्रणमनांकांचेर दाबाचो जावपी परिणान, विद्यूत चुंबकीय प्रभावाक लागून ध्रुवित प्रकाशाच्या प्रतलांत जावपी बदल, दाबविद्युत् ह्या प्रस्नाविशीं ताणें संशोधन केलें. पूण क्ष-किरणांच्या सोदाक लागुनूच ताका चड नामना मेळ्ळी. 1895 वर्सा तो कंवचेचे नळयेंतल्यान व्हावपी विद्यूत् प्रवाहाकडेन संबंदीत आशिल्ल्या आविश्काराविशीं संशोधन करतालो. तेन्ना ही नळी कार्यन्वित आसतना लागसर दवरिल्ल्या आनी एक वटेन बेरियम प्लेटिनोसायनायड लायिल्ल्या कागदी पट्टेसावन प्रकाश उत्सर्जीत जाता अशें ताका होलमलें. हांचे स्पश्टीकरण दिवपाखातीर ऋण किरण (इलॅक्ट्रॉन नळयेचेर आदळ्ळे तेन्ना खंयचें तरी अज्ञात प्रारण (तरंगरुपी ऊर्जा) तयार जावन ते कुडींतल्यान वचून त्या रसायनाचेर आपटलें आनी ताका लागून अनुस्फुरण निर्माण जालें अशो राँटगॅन हाणें सिध्दांत मांडलो. उपरांत केल्ल्या प्रयोगांवयल्यान कागद, लांकूड आनी अँल्युमिनियम हीं ह्या किरणांक पारदर्शक आसून विंगड विंगड जाडायांच्यो वस्तू ह्या किरणांक मार्गांत स्वतंची पारदर्शकताय वेगवेगळी आशिल्ल्याचें ताका दिसलें. ह्या किरणांच्या मार्गांत स्वताचे बायलेचो हात दवरुन छायाटित्रण कंवचेच पट्टेचेर नोंद करताकच तातूंत किरणांक अपारदर्शक आशिल्लीं हाडां आनी बोंटांतली मुदी हांच्यो गोड सावाळ्यो आनी तांचेभोंवतणीं किरणांक चड पारगम्य आशिल्ल्या मांसाची हयन्हयशी सावळी ताका दिसली. ह्या किरण प्रकाशाचें परावर्तन वा प्रणमन हे सारके गुणधर्म लक्षणीय रुपांत दिसनाशिल्ल्यान ताणें हे किरण प्रकाशाकडेन संबंदीत नात असो चुकीचो निश्कर्श काडलो. ह्या किरणांच्या अनिश्र्चीत स्वरुपाक लागून राँटगॅन हाणें त्या किरणांक क्ष-किरण (x-rays) अशें नांव दिलें. पूण तांकां राँटगॅन किरण ह्या नांवानूय वळखतात. उपरांत माक्स फोन लौए आनी ताचो शिश्य हांणी ह्या किरणांचें स्वरुप प्रकाशाभशेनूच विद्युत् चुंबकीय आसून तांच्या कंपनांची उच्च कंप्रताय होच तांच्यांतलो फरक आसा अशें दाखयलें. नविनीकरणक्षम उर्जे कडेन संबंदीत कृती, येवजण्यो, धोरणां आनी कार्यावळी कडेन संबंदीत म्हायती ह्या विभागांत आसा. ह्या ल्हानशा हॉटेलान गोंयच्या सगळ्या आरत्या परत्या विचारांच्यो चळवळी पळयल्यात. त्या वण्टिंनी सगळ्यो विचारधारा पचयल्यात. कितल्योशोेच संस्था आनी संघटना ह्या हॉटेलांत घडल्यात. आनी कितल्योशोच हांगांच फुटल्यात. मतभेद जावन. आनी काल झगडिल्ले, रागार-फुगार जाल्ले ह्याच 'कॅफे प्रकाशा'न परत एकठांय हाडल्यात. प्रकाशबाबाचे गोंयच्या एकूणच समाजाचेर खूब उपकार आसात. आमी सगळे तेचे रीणकारी आसात. तेचें हॉटेल म्हुटल्यार आझाद मैदानाचेंच एक्स्टॅन्शन कशें. आनी तिसरे माळयेर आशिल्ल्या टी बी कुन्हा सभाघराची तळमाळयेवेली पयली कूड. आझाद मैदानाभोंवतणचे हे तीन अड्डे. एक 'कॅफे प्रकाश दुसरें भाटेबाबाचें ‘वर्षा बूक स्टॉल’ आनी तिसरें टी बी कुन्हा सभाघर. वर्षा बूक स्टॉलार फकत दिसाळीं, नियतकालिकां आनी पुस्तकां मेळनात. रकाद मेळटात, चिटयो मेळटात आनी पार्सलांय मेळटात. पणजे आयिल्लेकडेन एकामेकांक आमी चुकतात तेन्ना हक्कान व्हरून दवरलेलीं. आजूय म्हाका कोणेय विचारलें, तुकां पुस्तक वा आनीक कितें हाडलां, खंय दवरूं, जाल्यार म्हाज्याच बापायचें जाल्लेवरी हांव तेका सांगतां ‘वर्षा बूक स्टॉला’र दवर. भाटेबाब दवरून घेता आनी थंय वतकीर याद्दीन काडूनय दिता आजूय रमेशबाब कोलवाळकारान म्हाका दवरिल्लें पुस्तक हाडोंक गेल्लों). दिसाळीं आनी मासिकांवांगडा रकाद घेवपाचे ‘वर्षा बूक स्टॉला’र, च्या मारीत गजाली करपाच्यो 'कॅफे प्रकाशां'त आनी तेका संघटीत रूप दिवपाचें टी बी कुन्हा सभाघरांत. हो गोंयच्या सगळ्या तरांच्या चळवळिंचो संक्षिप्त इतिहास. आनी हीं तिनय थळां ह्या इतिहासाची मोनी गवाय. कांय तेंप तर आमचो पत्रकारांचो हो अड्डोच जाल्लो. शेणिल्लें गोरूं करमळेच्या तळ्यांत तशें कोणाय पत्रकाराक मेळपाक जाय जाल्यार हिंगां येवचें, तो 'कॅफे प्रकाशां'त तो हमखास मेळटालो. आमी तेका ‘गुजा’चें (गोंय पत्रकार संघाचें) दुसरें ऑफीसच म्हणटाले. आपलें गिरायक वाडोवचें देखून प्रकाशबाबान हें केलें अशें जर कोणूय कुचित्री म्हणीत जाल्यार हांव म्हणीन तो अपुर्बुद्द. आनी तितलोच बेमान. प्रकाशबाबाच्या सामाजीक तळमळिचो अणभव हावें स्वता घेतला. दोन-चार दिसांनी एकेकल्याची भलायकी गंभीर जावपाक लागली. निखटें बसून रावप वा जमनीरच न्हिदप कुस्तार जावंक लागलें. आमी कोणेच कांयच विचार केलोना. पूण लॉजांतल्यान तीन खाटी, चादरी, उशीं आझाद मैदानार पावलीं. प्रकाशबाब हें सगळें मोन्यांनी करतालो. कर्तव्यभावनेन. ह्या उत्स्फुर्त जनआंदोलनाचो एक निश्ठावान वावुरपी जावन. सगळ्या तरांच्यो चळवळी तेणे लागींसून पळयिल्ल्यो. आनी ह्या आंदोलनांतलें निसुवार्थीपण तेका पटलेलें देखून जावंये. त्याच 'कॅफे प्रकाशा'चो फुडलो भाग लॉजासयत जेन्ना कोसळ्ळो तेन्ना काळजाक घाये जाले ते हेकाच लागून. हांव आनी प्रशांतीय धांवली. सगळें मोन्यांनी पळयलें आनी आंवडे गिळीत परतलीं. 'कॅफे प्रकाशा'चो मोनो तेंको घेत वाडिल्ले आमी आज कितलेशेच जाण आसात. ल्हवू ल्हवू हॉटेलांय उक्तीं जाल्यांत. पणजे येतात तेन्ना मुजरत प्रकाशबाबालागीं पासय मारया. मेळपाचें आसल्यार हिंगांच मेळपाचें थारावया. प्रकाशबाबाक वांगड दिवया. आमचें सामाजीक रीण फारीक करया राजा राममोहन रॉय हांचे तैलचित्र राजा राममोहन राय हाणी जीवितभर एकुच वावर केला. लोकजागृतीचो आनी पुनर्जागरणाचो. समाजात अज्ञान आनी आनी ह देवाची तुस्त आनी पूजा करपाचो एक प्रकार. महाराष्ट्रांतल्या कितल्याशाच कुळांतलो एक कुलधर्म. घरांतलें मंगलकार्य निर्विध्नपणान आनी कृपापूर्वक केल्ल्यान अंबाबाई, भवानी, रेणुका हांच्यासारक्या कुलदेवींचे उपकार आठोवपाचो हो विधी आसता. हो प्रकार देशस्थ ब्राम्हणांत आनी मराठ्यांत प्रचलित आसा. हाका गोंधळ घालप अशें म्हण्टात. गोंधळी जातीचे लोक गोंधळ घालपाचें काम करतात. गोंधळ घालपाचे कार्यावळींत चार जाण वांटो घेतात. गीत आनी कथा हांचेवरवीं निरुपण करता तो मुखेल गोंधळी. ताका ‘नाईक’ म्हण्टात. निरूपणांत मदीं-मदीं विनोदी प्रस्न विचारून निरूपणाक गत दिवपी एक आसता तो ताचो सहाय्यक. आनीक दोग जाण आसतात, ते समेळ आनी तुणतुणें वाजोवन गोंधळाक साथ करतात. गोंधळाची मांडावळ करतना गोंधळी एका पाटाचेर नवें वस्त्र हांथरून ताचेर तांदळांचो चौक करता. चौकाच्या चार कोनशांचेर चार आनी मदीं एक ह्याप्रमाण खोबर्याेच्यो वाटयो, सुपार्योत, खारको, हळद आनी केळीं ह्यो वस्तू दाळून दवरतात. चौकाचे मदीं कलशाची स्थापना करून ताचेर विड्याचीं वा आंब्यांचीं पानां दवरून ताचेर एक नाल्ल दवरता. मागीर यजमान देवाची स्थापना आनी पूजा करता. चौकाच्या पाटाफुडें पांच खोले दवरून त्या खोल्यांचेर थोडें शीत दवरून वयर कणकीचो एक एक दिवो लायता. पाटाभोंवतणी उशीचें वा शाळूच्या ताडांचें तिकटें उबें करतात. ताका झालर्योय हुमकळायतात. घटमाळ बांदून ती कलशावयल्या नाल्लाचेर सोडटात. गोंधळाक दिवटी आनी बुधली गरजेची आसता. ह्यो दोनूय वस्तू गोंधळी आपल्या घराकडल्यान घेवन येता. मागीर ‘नाईक’ पूर्वरंग आनी उत्तररंग अशा दोन विभागांत अनुक्रमान देवीची तुस्त आनी एकाद्रें लोककथात्मक संगीत आख्यान सांगता. निमाणी देवीची आरती जाता आनी गोंधळ सोंपता. गोंधळांतलीं पदां, कथागीतां आनी कथा हीं लोकसाहित्यांत आस्पावतात. मीठ-मिरसांगेचें झगडें, कोल्याचें लग्न हीं आख्यानां आनी कथा तातूंत मुखेल जावन आसात. गोंधळ्याच्या आंगांत मलमलचो सदरो, गळ्यांत कवड्यांच्यो माळो आनी माथ्यार पगडी आसता. रेणुकामाहात्म्यांत गोंधळाच्या उगमाविशीं एक कथा आसा, ती अशी: परशुरामान बेरासुर नांवांच्या दैत्याक जितोच मारून ताची तकली कापली. ताचे तकलेच्या ब्रम्हरंधांत ताचेच तकलेचे तंतू गुंतले आनी ते खांदार घेवन ‘तिंतृण तिंतृण’ असो आवाज करीत तो रेणुकेम्हर्यांलत आयलो. बेरासुराच्या धडाचें चौडके आनी तकलेचें तुणतुणें वाजोवन परशुरामान जें पयलें मातृवंदन केलें तातूंतल्यानूच गोंधळाची प्रथा आयली, असो समज आसा. भूतमातामहोत्सवाचीं तरेकवार वर्णनां वेगवेगळ्या पुराणांत आयल्यांत. दैवी संकश्टाचें निवारण जावचें आनी भुरगें-बाळ जावंचें हेखातीर पुराणकाळांत भूतमातेची परब मनयताले. वैशाख वद्य प्रतिपदा ते अमास अशी एक पंद्रस हो उत्सव चलता. ज्ञानेश्र्वरींत ‘गोंदळी’ हो शब्द पिशाच्च वा भूत ह्या अर्थान आयला. आद्य महानुभाव साहित्यांत दृश्टांताच्या रूपान गोंधळाचे खूब उल्लेख आयल्यात. तातूंत सर्वशक्तींचो मेळ, योगिनी चक्राचो गोंधळ, चक्रगोंधळ अशे शब्द आस्पावतात. ताचेवयल्यान स्पश्ट जाता की गोंधळ ह्या उपासनाप्रकाराचो भूतमातेकडेन संबंद आसूंक जाय. भूतांचो भेस घालून भूतचेश्टांचें अनुकरण करपाचो नाच गोंधळांत जातालो, अशे उल्लेख कांय ग्रंथांत आयल्यात. संगीतरत्नाकर, संगीतसमयसार, नृत्यरत्नावली ह्या नृत्याविशींच्या ग्रंथांत गोंधळाचो उल्लेख ‘गोंडली नृत्य’ ह्या नांवान आयलां. ‘अमलिकाग्राममाहात्म्य’ (माहूरक्षेत्र वर्णन) नांवांच्या संस्कृत ग्रंथांत ह्या गोंडली नृत्याचें वर्णन आयलां तें अशें: कोंकणी विक्शनरीची मोख सगळ्या भासांचीं उतरां पुंजावन तांचें कोंकणींत वर्णन करपाचें जावन आसा. साद्या सब्दकोशा फुडें वचून, तातूंत न्हयच व्याख्या, तातूंत उतरांभांडाराची म्हायती जशे परीं भासशास्त्र, उच्चार आनी व्याकरणाचो आकार समावेश आसूंक शक्ता. विक्शनरी वाडूंक तुमच्या आपखोशेच्या योगदानाची गरज आसा. तुमकां कसल्याय विशया वयर खोशी आसल्यार, तुमच्यान तें व्याख्या सांगाता समानार्थाचीं उतरां, तुमच्या खास उदाहरणांत, भाशांतरांत आनी हेर वटेन भरुंक जाता तुमच्यान एक नवी नोंदूय करुंक जाता. वृषभ राशींतलें राहूचें भ्रमण चतुर्थांत जायत आसा. त्याच वेळार वृश्‍चीक राशींत केतूचें भ्रमण दशमस्थानांत जायत आसा. योग्य वेळार योग्य निर्णय घेवपाची तांक इबाडूंक दिवं नाकात. नाका थंय आशिल्लें धाडस दाखोवं… तुमचें ग्रहमान पळयत जाल्यार ह्या सप्तकांत तुमी तुमच्या उलोवपाचेर नियंत्रण दवरून वागल्यार खूबशो गजाली साध्य करूंक मेळटल्यो. तुमच्या उलोवण्यान हेरांचो ‘इगो’ दुखोवचो ना हाची दक्षताय घेयात. फुडाराचो विचार करिनासतना वर्तमानकाळाचो… वेपार वा नोकरीचे सुवातेर वांगड्यांचें सहकार्य मेळटलें. वेपारांत फायदो जातलो. सुरवातीक तुमी तुमच्या फायद्याचेर लक्ष केंद्रीत करतले आनी ते दिशेन तुमी केल्ल्या यत्नांत येसस्वी जातले. कुटुंबा खातीर सदळ हातान खर्च… मडें हत्तीचें मडें मडें-ढें आडांगी, आडांग्याचें मडें पादत, धुम्याचें मडें गाजत मरतमडें ढें चाडें-ढें चाडें or ढें नेडें or ढें गळपेंडें or ढें बिरडें-ढें पांडुरंग हेमा गांवकार हांचे हस्तुकीं उक्तावण वाळपय: सुर्ला सत्तरी हांगासरल्या श्री सांतेरी केळबाय शांतादुर्गा देवस्थानाच्या प्रांगणांत आयोजीत केल्ल्या धाव्या रणमालें महोत्सवांत परंपरीक संस्कृतीचें दर्शन दिसून आयलें. ग्रामीण कला आनी सांस्कृतीक… खानापूर: म्होंवाच्या मुसांनी अचकीत हल्लो केल्ल्यान तांचे पसून वाटावपा खातीर तरणाट्यांनी घसघश्यांत उडी घेतिल्ल्यान एका तरणाट्याक बुडून मरण आयलें. मरण आयिल्ल्या तरणाट्याचें नांव कुमरजीत (21, वास्को) अशें आसा. ही घडणूक… नागरिकांनी भेटयलें सयांचें निवेदन वाळपयः सत्तरी म्हालांत प्रलंबीत आशिल्ल्या जमीन मालकी विशीं सरकार योग्य अभ्यास आनी विचार करून निर्णय घेतलें. योग्य पांवड्यार धोरण आंखून जमीन मालकी प्रस्नाचेर नागरिकांक न्याय दिवपाचो… म्हापशें: परबोवाडो कळंगूटे थार जीप आनी स्कुटरी मदीं जाल्ल्या अपघातांत दोगां दुचाकी चलोवप्यांक मरण आयलां. राजाराम सावंत (पिराय- 69, रा. म्हापशें) आनी दत्तात्रेय शिंदे (पिराय-66, रा. म्हापशें अशी मरण… त्याच सुमाराक असले तरेचे विचार युरोपांतल्या कितल्याशाच भाशापंडितांच्याय मनांत येताले. आपल्याक दोन वा चड भासांत दिसून येवपी हें सारकेपण आसा तरी खंयचें, कसले तरेचे आनी कितलें हाचो अभ्यास तांणी सुरू केलो. भासांच्या तुलनात्मक अभ्यासाची हीच सुरवात जावन आसा. तेउपरांत ही सगळीं साम्यस्थळां मतींत घेवन तांचें मूळ रूप निश्चित करपाचे वा ताचो अदमास घेवपाचे यज्ञ सुरू आसा. हीच इतिहासीक अभ्यासाची सुरवात. आयचो वा पुर्विल्लो पुरावो घेवन, ताच्या रुपांचे सुळेन सगळ्यांत पोरनें रूप नक्की करून, आद्य भाशेचें चडांत चड सुसंगत पुनर्घटित रूप थारावपाचे यज्ञ जावपाक लागले. युरोपीय भासांचे तुळेंतल्यान ह्या अभ्यासाक सुरवात जाली, पूण संस्कृतचो सोद लागमेरेन हातूंत व्हडलिशी उदरगत जावंक पावलीना. ताचे उपरांत मात हे उदरगतीक नेट आयलो. श्रेगेल् हाचो संस्कृत भाशेवयलो ग्रंथ (1808 बॉप हाचें तुलनात्मक व्याकरण (1833 रास्क, ग्रिम, व्हेर्नर हांचें ध्वनीविशींचें संशोधन, सोस्यूर हाचो इंडो-युरोपियन स्वरपद्धती वयलो प्रबंध (1879),ब्रुगमान आनी मेथ्ये हांची तुलनात्मक व्याकरणां (1897, 1916) हे ह्या विशयांतले म्हत्वाचे पांवडे आसात. संस्कृत, ग्रीक, लॅटीन, जर्मानिक, स्लाव्ह, हांचे तुळेंतल्यान पुनर्घटित जाल्ल्या ह्या रुपाक ‘इंडो-युरोपियन’ हें नांव मेळ्ळें. कांय लोक ताका ‘इंडो-जर्मानिक’ जाल्यार कांय जाण ‘इंडो-हिटाइट’ म्हणटात. खासा अभ्यासा उपरांत दिसून आयलें की आयर्लंडसावन आसामा मेरेन पातळिल्ल्या ह्या भासांक कांय भासो एकमेकां कडेन खास लागींच्यो आसात. म्हळ्यार तांचीं स्वताचीं अशीं कांय भाशिक खाशेलपणां आसात. ह्या शाखांभितरूय कांय एकमेकांकडेन लागींच्यो आसात. इटालिक आनी केल्टिक/ बाल्टिक आनी स्लाव्हिक. सगळ्याच भासांचो पुरावो पुर्विल्लो ना. कांय भासांचो इ. स. प. 2000-1500, जाल्यार कांय भासांचो 16-17 व्या शतमानंतलो आसा. ज्यो भासो उसरा लिपीबद्ध जाल्यो, तांचे विशीं हें घडून आयलें. संस्कृताभशेन मुखपरंपरेचो वापर करून पोरनी भास तिगोवन दवरपाचें काम कोणेच केलेंना. केल्टिक: भाशेचे तीन भेद ब्रिटोनिक (वेल्श, कॉर्निक, ब्रतों) गोल्वा आनी ग्लिक हे आसात. ह्या भासांत इंडो-युरोपियन भासांतल्या ई चो ए, र आनी ल हांचे रि आनी लि, आद्य आनी स्वरमध्यस्त ष ना जावप, ब चो ग्व आदी जातात. तोखारियन: चिनी तुर्कस्तनांत कांय बरपावळ सांपडली. हे बरपावळीचे अवशेश एकामेकां पसून पयस आशिल्ल्या दोन भाशांचो आसून पुरावो सातव्या शतमाना सावन धाव्या शतमानामेरेनचो आसा. तांचें बरोवप भारतीय लिपींत आसून बौद्धधर्मीय आसा. रुपविचार: हे भाशेंत विकारयुक्त आनी विकार शुन्य अशीं दोन तरेचा रुपां आसात. विकारयुक्त रुपांचे दोन प्रकार आसतात. मूळ अर्थसूचक विकार विरयत रुप म्हळ्यार धातू आनी प्रत्यय, उपसर्ग हांता लागून सिद्ध जाल्ले रूप हें वाक्यांतलें कार्यक्षम रूप. अशे तरेन रुपपद्धत सोपी आनी नियमित जाली. तातूंत स्वरविकारक व्हडलीशी सुवात उरलीना. ध्वनिपरिवर्तनाक लागून जाल्लो गोंदळ पयस करपाखातीर नवे प्रत्यय, नव्यो प्रक्रिया हांचो आदार घेवचो पडलो. आयज इंडो-युरोपियन भासो संवसारांत सगळ्याक फुडारिल्ल्यो आसात. गुंतागुंतीचो समाजीक वेव्हार परगटावपाचें बळगें तांच्यांतल्या श्रेष्ट भासांत दिसून येता. हे भाशेंत विकारयुक्त आनी विकार शुन्य अशीं दोन तरेचा रुपां आसात. विकारयुक्त रुपांचे दोन प्रकार आसतात. मूळ अर्थसूचक विकार विरयत रुप म्हळ्यार धातू आनी प्रत्यय, उपसर्ग हांता लागून सिद्ध जाल्ले रूप हें वाक्यांतलें कार्यक्षम रूप. नाम आनी क्रियापद वेगळें आसलें तरी कार्याप्रमाण एकूच धातू कसलेय रूप घेवंक शकता.नाम तचेतन (स्त्री वा पुरुशवाचक) आनी अचेतन आसता. विभक्ती प्रत्ययाक लागून ताचें कार्य स्पश्ट जाता. नाम, सर्वनाम, विशेशण हांचो रुपांचे नदरेन एकूच वर्ग आसता. दोन नाम धातूंचो समास जाव येता आनी तातूंतल्यान आद्यपदाक विकार जायना. क्रियापदाची विकार प्रकिया क्लिश्ट आसा. क्रियापद पूर्ण, अपूर्ण, चालू ह्यो अवस्था दाखोवपी आसात. परनिश्ठ आनी आत्मनिश्ठ हे दोनूच प्रयोग आसून कर्मणी प्रयोग फुडें दरेक भाशेंत स्वतंत्रपणान सिद्ध केलो.विकारक्षम शब्दांचे कार्य स्पश्ट आशिल्ल्यान वाक्य रचनेंत तो खयूंय येवंक शकता. उच्चारांत बदल करून प्रस्न वाचक विधान आनी ‘न’ सारकें रूप लावन नकारार्थी विधान तयार जाता. जिवितांतलीं ल्हान-सान तरीपूण महत्वाचीं खिणां, जीं आतां पासून मनाच्या कंत्रेलांनी फिछार जावन बसल्यांत तांकां उतरांचो उर्माल न्हेसोवन, उस्वास फुंकून जीव दिला कवीन हांगासर. कवी हांगासर देवाक देखता आसतलो वा आपल्ये आवयक वा जिवितांत आधार दिल्ल्या हेर कोणायकी. तरी तो उडास ताका आसा म्हळ्ळें हांगासर गरजेचें. सगळ्याच दोंगरांची उंचाय सारकी नासता. हिमालयांतल्या एव्हरेस्टा सारकें एखादेंच उंच आसता. म्हासागरांची खोलायेचेंय तशेंच. कांय खूबच खोल तर कांय उथळ. एखाद्या म्हासागराची उंचाय सगळेच कडेन सारकी नासता. थंयूय देंवती- चडटी. आतां खंयचो म्हासागर उंच, खंयचो खोल अशें तुमी विचारपाक शकतात. ह्या संदर्भार कवी तशें विमर्शक एच्चेम पेरनाळ हांचें कविता विश्लेषणाचें पुस्तक "कोंकणी काव्यें: रुपां आनी रूपकां" बस्ती वामन शेणैन लोकार्पण केलें. "ह्या बुकाची आन्येक विशेस गजाल म्हळ्यार ह्या बुकाच्या विशयाचें भीं पड‌ल्लें विश्व कोंकणी केंद्रांत. २०११ व्या वर्सा म्हण दिसता हांगासर फेलोशिप दिताले. हांवें ज्यूनियर फेलोशिपाक ’पारजाताचें शेत केनरा कोंकणी काव्याचें अध्ययन’ ह्या नांवार एक प्रस्ताप धाड‍ल्लो. म्हज्ये अर्जेचेर तर्क चलताना आतां देवाधीन डॉ. तानाजी हरळणकर बाबान म्हाका एक सवाल विचारल्लें "फकत केनरा कित्याक? समग्र कोंकणी काव्या विश्यांत कित्याक ना आनी ह्या एका सवालान म्हजी दीश्ट उघडली. म्हज्या अभ्यासाक विस्ताराय मेळ्ळी. आनी आज असल्या एका विस्तार अध्ययनाचो फळ जावन हो पुस्तक तुमचे समोर आसा. साध्य तितल्या मापान केनरा गोंयां आनी मुंबयच्या कवींक ह्या पुस्तकांत अध्ययन कक्षे भितर घेंवचें प्रेतन हांवे केलां. मुखार उलोवन "पाटल्या वर्सांनी माव्रिसाच्यो कविता आमकां वाचुंक मेळनांत तरी ह्या पुरस्कारा उपरांत नवो अध्याय सुरू जातलो तें खंडीत. कित्याक आनिकी पांच दशकां ताचे मुखार आसात" अशें ताणे सांगलें. "पाटल्या साताट वर्सांनी जिविताच्ये तडीक कष्टां-नष्टां-संकष्टांचीं ल्हारां मारताना, एक्ये पिशे आशेक शिर्कून जिविताचीं आमोलीक वर्सां पिड्ड्यार केल्लेविशीं म्हाका म्हजेरच शीण उबजाल्लो. ह्या उदास‍पणांत शिर्कून कितें बरोंवकय म्हज्यान जालेंना" म्हण कळवळल्ल्या माव्रीसान आपल्या जिविताची कोडू काणी सांगली. अपंगुळांचे कल्याणासंदर्भांत कायदे, येवजण्यो, धोरणां, नेम, संस्था आनी हेर गजालींचो ह्या भागांत आसपाव आसा. ह्या भागांत ग्रामीण गरिबी उपशमन संदर्भांतले कायदे, येवजण्यो, धोरणां, कायदे आनी संस्थांचो आसपाव केलां. ह्या विभागांत बाल विवाह, हुंडो वा देणें पद्दत अशें तरेच्या साबार सामाजीक वायट प्रथां आडच्या झुंजाची म्हायती आसपावीत आसा. टाकून येणें तिळागुणी येणें हकाटकांत-हक्काटक्कांत-हक्काटक्कास येणें हातपाय मोडणें-मोडून येणें गुडघे मेटी-मेटीवर येणें अंड्यास येणें रंगणास येणें आडबें येणें दांतावर येणें फुलार्‍यास येणें गुळें येणें उपाई (थी) येणें ठिकाणी येणें-लागणें कांठावर येणें पुढिला मरण येणें नाकावर पदर येणें पाय उतारार्‍यां आणणें-येणें जन्मास येणें मुदलावर येणें गळ्यात तंगड्या-पाय येणें युक्तीस येणें फळ-फळास-फळां येणें पालथा येणें सरी येणें बेंबीच्या देठापासून कळवळा येणें-माया येणें भराक्या सरसा येणें-जाणें-पडणें रंगास-रंगारुपास आणणें-येणें चढणें घडून येणें गुणास येणें पडणें तिळागुणी वेताळ-वेताळ पूर्वस्थळीं येणें कामा येणें प्राकृतावर येणें काळीज काढून टाकले तरी विश्र्वास न येणें मागल्या पायीं परत येणें मांजर-मांजर आडवें येणें चिरकीस येणें नाकिर्दीस येणें प्रहर दिवस येणें सिगेला येणें-लागणें येणें ना जाणें, फुकट वेल्हावणें हाड गळुन मांस येणें (एखादें काम) लागाला येणें-लागीं लावणें-लागा वर येणें-मिळणें-जुळणें लाभा येणें न्हाणी पाह्यला विटाळ येणें तोंडावर पदर येणें पोटांतून उगळणे-कळवळा येणें उतू जाणें-येणें सुवर्णाचें गोकर्ण तोंडात धरुन जन्मास येणें हातावर येणें-लागणें, हातावर दूध देऊं लागणें श्री देवी माऊली कला क्रिडा आनी सांस्कृतीक मंडळ मेणकुरें, दिवचल हांच्या ‘सं. गुरूदक्षिणा’, श्री गुरूकृपा संगीत सांस्कृतीक संस्था, म्हाड्डोळ हांच्या ‘सं. सौभद्र’ आनी सांताक्रुजाच्या निशद पणजी हांणी सादर केल्ल्या ‘सं. संशयकल्लोळ’ नाटकाक वळेरेन पयलें, दुसरें आनी तिसरें उमेद वाडोवपी इनाम फावो जालें. वेशभुशेचें पयलें इनाम प्रेरणा देसाय, दुसरें दत्ताराम सोपटे हांकां मेळ्ळें. रंगभुशेचें पयलें इनाम जितेंद्र परब, दुसरें निळकंठ खलप हांकां मेळ्ळें. उत्कृश्ठ संवादिनी, ऑर्गन वादनाचें पयलें इनाम महेश गांवस, दुसरें प्रदीप शिलकार हांकां मेळ्ळें. बायलांचे भुमिकेंतल्या गायना खातीर शर्मिश्ठा भुमिके खातीर सिद्धी पार्सेकार हांकां पयलें जाल्यार सं. सौभद्र नाटकांतल्या सुभद्रेचे भुमिके खातीर चिन्मयी कामत हांकां दुसरें इनाम मेळ्ळें. सर्तीचें परिक्षण मंगला जांभळे, प्रचला आमोणकार आनी निवेदिता चंद्रोजी हांणी केलें. बेगिनूच कला मंदिरांत जावपी सुवाळ्यांत जैतिवंतांक इनामां भेटयतले अशें आयोजकांनी कळयलां. दिल्ली, मुंबय, कलकत्ता आनी मद्रास ह्या शारांत आकाशवाणीचे व्हड तांकीचे प्रक्षेपक आसात. ते लघुतरंगाचेर काम करतात. भारतांतल्या प्रत्येक राज्यांत मध्यमतरंगाचें म्हळ्यार एक तरी मुखेल केंद्र आसता. आकाशवाणीचे गरजेप्रमाण दोन वा तीन उपकेंद्रां आसतात. देखीकःमहाराष्ट्र राज्यांत मुंबय, पुणे आनी नागपूर हांगा अनुक्रमान 50,20 आनी 20 किलोवॅट प्रक्षेपक आसात. 1. देशी आनी विदेशी खबरांचें संकलन करून तीं खबरेपत्रां प्रक्षेपित करप. 2. देशाची येवजणबध्द सर्वांगीण उदरगत कशी जायत हे संबंदीची म्हायती आनी विचार लोकांक दिवप. 3. आयकुप्यांचें मनोरंजन करप आनी तांची संस्कृतीक उदरगत सादप. 4. शिक्षणीक कार्यावळी वितरावप. 5. आयकुप्याच्या गिन्यानांत भर घालप. भारतीय आकाशवाणीचें ब्रीदवाक्य ‘ बहुजनहिताय बहुजनसुखाय ’ हें जावन आसा. आकाशवाणीच्या सगळ्या प्रक्षेपकांची तांक, आकाशवाणीचो विस्तार आनी ताचें विंगडपण ह्यो गजाली मतींत घेतल्यार अमेरिका, ग्रेट ब्रिटन आनी रशिया फाटल्यान भारताचो क्रमांक लागता. आमी हींग म्हण जाचो घरगुती उपेग करतात तो हेर कांयच नासून हिंगाच्या झाडाचो निर्यास वा दीख आसता. धवो आनी काळो अशे हिंगाचे दोन प्रकार आसता. हांतुंतलो धवो हींग वखदी आसून ताचो उपेग आयुर्वेदात साबार दुयेंसाखातीर करपाक मेळटा. म्हयन्याचे पायळे वेळार बांयलांक पोटांत दुखल्यार तशेंच बाळंत जाल्या उपरांत गर्भशय साफ जावचो म्हण हिंगाचो चूणे उदका वांगडा पोटांत घेवचो. मुतूंक त्रास वा कमी जाल्यार हो चूणे पोटांत घेवचो. धावो जाल्यार कोडुलिंबीचीं पानां आनी हींग वाटून तो लेप घाव्यार लावचो. घावो बेगीन पेखपाक मजत जाता. फिग्दाच्या आनी पित्ताच्या दुयेंसाक हाचो उपेग करचो न्हय. हिंगाचो उपेग खावपा खातीर जास्त केल्यार पोटात जळजळ वा उलटी जावपांची शक्यताय आसता. अश्या वेळार दाळींब, बडिशेप वा आपोल खावंचो. जायते फावटी वयर सांगिल्ल्या वेगवेगळ्या दुयेंसाखातीर हिंगाचो वापर करपाक मेळटा. घरगुती वखद करतल्यांच्या घरांत हींग आसप सामकें गरजेचें. लोकमान्य टिळकांनी स्वतंत्र्यांचो हेत नदरे मुखार दवरून सुरू केल्लो भौशीक गणेशोत्सव तशेंच शिवजयंती उत्सव त्या काळार जेन्ना गोंयचेर पुर्तुगेज सत्ता आसली तेन्ना काकोडें गांवांत निर्भिडपणान चलताले. शिवजयंतीच्या वेळार जावपी देशभक्ती जागोवपाच्या भाशणांचो कळत नकळत माणकुल्या दिवाकराच्या मनाचेर परिणाम जावन आपणेंय देशा खातीर कितें तरी करचें ही भावना जागृत जाली. ल्हानपणांतल्यानच चळवळी वृत्ती आशिल्ल्यान घरच्यांक ताची चिंता जाताली आनी म्हणूनच गोंयां पसून तोडून तांकां मुंबय भावा म्ह-यांत धाडले. पूण मजेची गजाल म्हणल्यार हरवे सोदतल्याक पिकिल्लें मेळ्ळें. माणकुल्या दिवाकराचे शाळेचें वातावरणच देश भक्तीचें आशिल्लें. संगीत शिक्षक तर तल्लीन जावन देशभक्तीचीं गितां संगिताच्या तालार शिकयतालो.‘गांठींकय जाय आनी दोतोरानय फर्मायलें,’ तशी अवस्था मुंबय आसतना दिवाकराची जाली. समाजीक सांस्कृतीक राजकीय आनी कामगार चळवळी तांणी लागींच्यान पळयल्यो. पूण ख-या अर्नथा ताच्यांत राजकीय बदल भावाचे इश्ट कॉम्रेड चंद्रकांत काकोडकार हांका लागून घडपाक पावलो.[1] गोंय मुक्ती खातीर दिवाकरान इश्टांच्या सांगातान कला पथकां वरवीं जात्रांनी क्रांती गितां गावन देशभक्ती जागोवपाचो यत्न केलो. 1947 वर्सा भारत देश स्वतंत्र जालो.पूण गोंय पुर्तुगेजांच्या शेकातळाच आसलें. जेन्ना लोहियान चळवळीच्या किटीचेर फूंक मारली तेन्ना दिवाकर तातूंत सक्रीय वांटेकार जाले आनी तांकां बंदखणीची खास्त भोगची पडली. सुरवेक आग्वाद आनी मागीर काळया पाणयार आनी निमाणें लिस्बनाक आठ वर्सां. सुटका जाले उपरांत दिवाकरान नॅशनल कॅंपने कमिटी फॉर दी लिबरेशन ऑफ गोवा,दमण आनी दीव नांवाच्या संस्थे वरवीं भारतभर भोंवडी करुन सालाझारशायेचे गोंयचेर जावपी अत्याचाराचें काळाजाक पिवोळ घालपी चित्र उबें केलें. गोंय मुक्त जावन आपल्या ध्येच्या पुर्ती जाल्ली हें पळोवपाचें भाग्य तांकां लाबलें.गोंयच्या स्वतांत्र्य लढयांत उडी घेवन स्वराज्याचें सपन तांणी पळयिल्लें तें प्रत्यक्षांत आयलें.तातूंत तांका व्हड समाधान मेळळें. सरकाराच्या निर्देशा प्रमाण, उच्च माध्यमीक विद्यालयाच्या कांय विशयांची आनी माध्यमीक विद्यालयाच्या सगळ्या विशयांची परिक्षा मंडळान फुडें धुकल्ल्या अशें गोंय माध्यमीक आनी उच्च माध्यमीक शिक्षण मंडळान सांगला. दूषणाचें मूळ भूषण तुका ह्मणे । सांडीं मिथ्या खंती । रिघोनि संतां शरण सर्वभावें । राहें भलतिया िस्थती ॥3॥ मोग कोणाचेरूय करचो… पूण तो करतना दुसऱ्याचेर अन्याय, अत्याचार जावचो न्हय, तातूंत मद, मस्ती, जबरदस्ती, स्वैराचार आसचो न्हय. तो दुसऱ्याक दुखोवपी आसचो न्हय. दुसऱ्याचो संवसार, घराबो तोडपी आसचो न्हय. बायलां… गुजरातच्या अहमदाबाद शारांत तयार जाल्लो संवसारांतलो सगळ्यांत व्हडलो क्रिकेट स्टेडियम म्हळ्यार भारता खातीर एक ऑर्राची गजाल. जगांतलो सगळ्यांत चड क्रिकेट-पिसो चाहतो वर्गूय आमच्याच देशांत आशिल्ल्यान, एक लाख-बत्तीस हजार सुवातींचो आनी… कांय लोकांक फक्त नेगेटीव उलोवपाची संवय आसता. हाचें अशें जालें, ताचें तशें जालें, हो दुयेंत आसा, तो मेलो, ताणें कितले दीस हांतरूणार कशे हालांत काडले… ह्यो खबरो बाकिच्यांक सांगप. नाजाल्यार… तशेंच, राज्यांतलीं हेर सगळे सरकारी विभाग आनी स्वायत्त संस्थो प्रतिबंदीत कर्मच्याऱ्या सयत काम करतलें. “अ” आनी “ब” गटाच्या अधिकाऱ्यानी सदांच कार्यालयांत हाजीर रावतलें जाल्यार “सी” गट वा त्याच्या खालच्या गटाच्या कर्मच्याऱ्यांची संख्या गरजे प्रमाण 33% मेरेन आसतलीं जेणे करून सामाजिक अंतर राखपाक मजत जातलीं.अशें तरेन आवश्यक कर्मच्यारी घेवन भौशीक सेवेची पुरवण करतलें. प्राणिसंग्राहालय, रोपवाटिका, रानजीव, रानांतलें अग्निशमन, झाडांक ऊदकघालप, झाडां रोवप, गस्त घालप आनी तांच्यो गरजेच्यो येरादारी प्रक्रिया हाताळपाचें आनी सांबाळपाचें काम रानां कार्यालयांचें कर्मच्यारी आनी कामगारांनी करप गरजेचें आसा. सगळ्या कार्यालय मुखेल्यांक निर्देश दिल्यात कि तांणी ड्यूटी रोस्टर तयार करचो आनी 33% कर्मच्याऱ्यांक पर्यायी तत्वांचेर कार्यालयांत हाजीर रावपाक सांगचें आनी बाकीच्यानी घरां बसून काम करचें.(चड गरजेच्या कर्मच्याऱ्यानी सदांच हाजीर रावचें.) गरज आसल्यारूच सभा घेवच्यो अशी सगळ्या खात्यांक विनवणी आसा आनी क्षेत्रीय कर्मच्यऱ्यांक नेमान मुख्य कार्यालयांत येवपाक सांगचें न्हय. लोकांनी कार्यालयांक भेटदिवप टाळचें. जर एखाद्या कर्मच्यऱ्याक खोकलीं,जोर,थंडी वा स्वास घेवपाक त्रास जावप ह्या सारकीं लक्षणां आसत जाल्यार तांणी घरांतच रावचें आनी सरकारी दोतोरां कडल्यान वैद्यकीय उपचार घेवचो असो आदेश खात्यांनी आपल्या क्मच्याऱ्यांक दिवचो.खात्याच्या माहिते खातीर दोतोराचो सल्लो वा प्रिस्क्रिप्शन डिजीटली धाडचो. वाठाराच्या आकारा नदरेन, दिल्ली उपरांत, गोंय भारताचो सगळ्या हून दूसरो ल्हान (१९८७ वर्सा घटक राज मेळ्ळया उप्रांत) प्रांत. लोकवस्तेच्या नदरेन सिक्किम मिझोरम आनी अरुनाचल प्रदेशाउप्रांत तो चवथो येता. उत्तरे कडेन महाराष्ट्र प्रांताची, तर उदेंत आनी दक्षिणे कडेन कर्नाटक प्रांताची भोंवतण लागता. गोंयच्या अगस्तमा कडेन अरबी दर्या आसा. प्रांताची राजधानी पणजी आसुन, वाश्को हें तिचें व्हडलें शार. सगळ्यांत दूसरें व्हडलें शार मडगांव जें इतिहासिक तशें पुर्तुगेज संस्कृतीचे शार जावन आसा। पुर्तुगेज वेपार्यानीं गोयांत १५व्या शेकड्यांत पाय़ दवरलो आनी ताका बळकयलें. पुर्तुगेजांचो हो पोरदेशी जागो (जाका वसणूक म्हणटालें) ४५० वर्सां आसलो, जो भारतांत १९६१व्या वर्सा ताब्यांत घेतलो। लाखांनीं, परकी तशेंच देशी भोंवडेकार, दोरदर वोर्सावर्सां अंतराष्ट्रीय फांक झोडलोल्या वेळांक भेट दींवक येतात। यूरोपाच्या भोंवडेकारांक ह्यो वेळो, फामाद सुट्ट्येचो जागो जाल्लो आसा। एका तेंपार मोग म्हळ्ळो तो जनेलांतल्यान तिळतालो. दारांतल्यान भितर सरुंक ताका धैर नातल्लें. आतांच्या काळार मोगांत पडनातल्ल्याक मोल ना म्हळ्ळें चिंतप आसा. तशें म्हणताना ह्ये कवितेंतल्या जनेलाचें महत्व आयच्ये पिळगेक समजुंचें ना. आज सात वर्सां उपरांत परत एक फावट गोंयचो अर्थसंकल्प वाचपाक उबो रावतना म्हज्या आनंदाक एक अतीव दुख्खाची किनार आसा. आज ह्या सभाघराचो वांगडी, आमचो सगळ्यांचो इश्ट आनी गोंयचो व्हड पूत, माथानी साल्ढाणा आमचे मदीं ना एका व्हड आदाराक हांव मुकलां एका व्हडा सांगताक हांव शेणलां ह्या वेळार, ताच्या आत्म्याक चिरशांती मेळूं, अशें देवालागीं मागतां आनी गोंय राज्याचो 2012-13 वर्साचो अर्थसंकल्पन, हांव व्हडा नमळायेन माथानी साल्ढाणाच्या पवित्र उगडासाक अर्पण करून सभाघरा मुखार मांडटां वृषभ राशींत परिवर्तन जाल्लो राहू हो तुमच्या अष्टमस्थानांत येता. वृश्‍चीक राशींतलो केतू तुमचे द्वितीय स्थानांत येता. कुटुंबीक आनी अर्थीक नदरेन ह्या संघर्शाचें वातावरण जातलें तितलें उणें करपाचो यत्न करात. कला… तुमचें ह्या सप्तकांतलें ग्रहमान पळयत जाल्यार कसलोय निर्णय घेवचे पयलीं ताचो चारूय वटांनी विचार करून अवलंब करप फायद्याचें थारूंक शकता. खंयचीय गजाल ताणून धरूं नाकात. नाका त्या हांयसाक बळी पडूं… देवें दिधलें कर्में नेलें ॥ तैसेंचि मजला घडोनि आलें ॥ कुटुंबाचें प्राक्तन फुटलें ॥ धान्य लुटिलें सकळिकीं ॥४२॥ एकास धान्य जें दिधलें ॥ तें सकळीं त्याचें हिरूनि नेलें ॥ दुष्काळानें लोक पीडिले ॥ टाकूनि गेले स्वदेश ॥५३॥ म्हणती राजयाचें धान्य वांटिलें ॥ त्याच्या पदरचें काय गेलें ॥ कायाकष्टें मेळवूनि भलें ॥ नाहीं वांटिलें तयानें ॥७५॥ १३१२ वर्सां देल्हीच्या सुलतानांनीं गोंयचेर राज चोलोइलें। पूण त्या रजेचो ह्या जागेचेर ताबो ओसकोत आसलोल्यांन तांकां विजोयनोगोराच्या हरीहर १ हांकां शेरोण जावचें पोडलें। विजोय्नोगोराच्या सोमराटान उपरांत शेंबोर वोर्सां गोंयेचेर शेक चोलोइलो। १४६९ वोर्सा गुलबर्गाच्या बहमानी सुलतानानीं गोंय बोचकआइलें। हो वोंश कोंसोळल्या उपरांत बिजापुरच्या आदिल शाह्च्या ताब्यांत हो झागो आइलो आनी ताणीं वेल्हा गोअ पाल्वी राजधानी केली। पावलू ह्या पत्रांत तिताक आपलो मगाचो पूत म्हणटा, कित्याक पावलू वर्वीं तो, जेजूक क्रिसत आनी सडवणार म्हण मानून घेवन, क्रिसती भावार्थाक जल्मा आयल्लो. रमाक पिले पावटी बंदखणिंत आसचे आदीं. पावलून क्रेत जुंव्याक भेट केल्ली; पूण ती केदना जाली, हें सार्कें सांगुंक जायना. म्हणटच ती भेट आनी तशेंच हें पत्र पावलुचे पयले सुटके आनी ताच्या मर्णा मदें पडतात. पवित्र पुसतकाचे शासत्री चड करून पावलून तिमताक पयलें पत्र बरयल्या उपरांत, हें पत्र तिताक बरयलें म्हणटात, ६५व्या वो ६६व्या वर्सा. तिमताक एफेजांत आसताना फुडो करुंक पडलली तसलीच क्रेताची धार्मीक परिस्थिती आसली आनी देखून तिताचो वावर तिमताच्या वावरा सार्कच आल्सो. थयंच्या लकाच्या सभावाक लागून, आनी खट्यो शिकवणो पसरलल्यो देखून, तिताचो वावर एकदं आवघड जालो. तिताक क्रेताक दवर्चे आदीं, पवित्र-सभा कश्यो मानडून हाडुंक आनी चलवंक जाय तें पावलून ताका सांगललें. गंवळियाचो वावर बरे भाशेन करुंक, पावलू ह्या पत्रांत ताका बुधी आनी उपदेस दिता. महाभारतातलें हें दोन भारतीय महाकाव्यांतलें एक महाकाव्य. रामायण हें दुसरें महाकाव्य. महाभारताची रचणूक संस्कृत भाशेंतल्यान जाल्ली आसून, तें संवसारांतलें एक सगळ्यांत व्हड अशें काव्य आसा. प्रचलित महाभारतांत सुमार एक लाख श्लोक आसून तांची वेगवेगळ्या अठरा पर्वांनी विभागणी केल्ली आसा. कृष्णव्दैपायन व्यास हाणें हो ग्रंथ रचला अशी सर्वसादारण समजूत आसा. पूण तज्ञांच्या मतान ही एका मनशाची करणी नासून, ताचे खूब कर्ते आसात. श्लोकांची रचना, मोवाळ भास आनी श्लोकांत केल्ल्या वर्णनांचें व्हडपण ह्या गुणांक लागून महाभारत ग्रंथाक महाकाव्याचो मान मेळ्ळो. हस्तिनापुरच्या कुरू राजाचे वंशज कौरव-पांडव हांच्यांत ल्हानपणासावन निर्माण जाल्ली दुस्मानकाय, तांच्यांतले मतभेद, तांच्यांत वेगवेगळ्या प्रसंगांचेर जाल्लीं किजीलां आनी निमाणेकडेन तांच्यांत जाल्लें व्हड झूज होच महाभारत ग्रंथाचो सार आसा. कुरुवंशीय सम्राट शंतनू हाचीं दोन लग्नां जालीं. ह्या लग्नासावनूच ही विरकथा सुरू जाता. शंतनूची पयली बायल गंगा हिचेपसून ताका देवव्रत (भीष्म) हो चलो जालो. उपरांत ताणें दाश राजकन्या सत्यवतीकडेन लग्न केलें. पूण लग्न जावचे पयलीं तिणें आपल्या चल्याकूच राजपद मेळचें म्हूण शंतनूक अट घातिल्ली. पितृभक्तीक लागून देवव्रतान ह्या लग्नाक मान्यताय दिली. आपूण राजपद घेवचो ना आनी पुराय आयुश्य ब्रह्मचारी रावतलो अशी व्हड प्रतिज्ञा ताणें केली. हाका लागून ताका ‘भीष्म’ हें नांव मेळ्ळें. कौरव-पांडव हांचे शिक्षण सोंपलें उपरांत भीष्म हाणें कुरू घराण्याचो जेश्ठ पुत्र युधिष्ठीर हाचो राज्याभिशेक केलो. अशे रितीन राज्यवेव्हाराचीं सुत्रां पांडवांकडेन आयलीं. कौरवांक हे गजालीची तिडक मारली. तांणी वारणावत नगरींतल्या लाखेच्या महालांत पांडवांक हुलपावन मारपाचो बेत रचलो. पूण विदुर हाणें पांडवांक वेळारूच शादूर केल्ल्यान, त्या महालाक उजो जालो. मुखार पांडवांनी द्रुपद राजाच्या दरबारांत वचून ताची चली द्रौपदी कशी मेळयली, तशेंच ह्या वेळार पांडवांची श्रीकृष्णाकडेन जाल्ली वळख आनी उपरांत पांचूय पांडवांचें द्रौपदीकडेन कशे रितीन लग्न जालें हाचीं पुराय म्हायती ह्या पर्वांत मेळटा. झूज टाळपाचो निमाणो उपाय म्हूण श्रीकृष्ण सात्यकी हाका घेवन हस्तिनापुराक गेलो. कौरवांचे सभेंत ताणें नमळायेन पांडवांक अर्दें राज्य दिवपाक सांगलें. पूण कौरव पांडवांक राज्याचो इल्लो कुडको लेगीत दिवपाक तयार ना जाले. कृष्णाचो हो निमाणो उपायूय निकामी थरलो. कौरवांचे सभेंतल्यान निर्शेवन भायर सरील्लो कृष्ण उपरांत कर्णाक वचून मेळ्ळो. कर्ण हो कुंतीचो लग्नापयलींचो चलो आसून पांडवांचो व्हडलो भाव आसा हाची जाणीव करून दिवन,कृष्णान कर्णाक पांडव पक्षाक मेळपाक सांगलें. पूण कर्ण दुर्योधनाचो लागींचो इश्ट आशिल्ल्यान ताणें हो प्रस्ताव मान्य केलो ना. श्रीकृष्ण शिश्टाय हे नामनेचे घडणूकेचें वर्णन ह्या पर्वांत आयलां. ह्या पर्वांत द्रोणाचार्याचे झुजांतले कामगिरीचें वर्णन आसा. भीष्म सकयल पडल्याउपरांत दुर्येधनान गुरू द्रोणाचार्य हाका कौरवांचो सेनापती म्हूण नेमलो. ह्या पर्वांत द्रोणाचार्य हाणें रचिल्ल्या चक्रव्युहाचें आनी अभिमन्यू हाणें केल्ल्या व्हड पराक्रमाची व्हडवीक सांगल्या. म्हज्या बर्‍याच इश्टांक खबर आसा काशिनाथ शांबा लोलयेंकार हो म्हजो आवडटो कवी. ताचे कवितांचो हांव ‘दिवाना’ अशें म्हणल्यार जाता. पयर ताका साहित्य अकादेमीचो पुरस्कार मेळ्ळ्या उपरांत म्हजो इश्ट प्रकाश कामत म्हणपाक लागलो बरय मरे तुज्या आवडट्या कवीचेर. ताका साहित्य अकादेमीचो सर्वोच्च पुरस्कार मेळ्ळा. हीच संद घेवन बरय ताचेर कितें तरी. पूण म्हजो हो लेख काशिनाथ शांबा लोलयेंकाराचेर न्हय ताच्या कवितांचेर आसा. कारण ताच्यो कविता म्हाका पिशें लायतात. ताच्यो कविता वाचप हो म्हजे खातीर एक आनंद सोहळोच जावन आसता. म्हजे मुखार तुमी पंचपक्वानांचें ताट दवरलें आनी तेच वांगडा काशिनाथ शांबा लोलयेंकार हांच्या कवितांचो संग्रह दवरलो जाल्यार हांव त्या पक्वानांच्या ताटा कडेन आडनदर करून काशीचो कविता संग्रह उखलतलों. काशीन कोंकणी कविता खूब गिरेस्त करपाचें काम केलां. कसल्या कसल्या आभुशणांनी ताणे कोंकणी कविता सजयल्या. कोंकणी कवितेक ताणे एक नवी वाट, एक नवी दिका मेेळोवन दिल्या. कोंकणींत अत्याधुनीक कविता नासली. काशीन अत्याधुनिक कवितेचें रसरशीत, सळसळीत, टवटवीत अशें पर्व कोंकणी कवितेंत हाडलां. आनी हें पर्व, ही कविता खंयच्याच भारतीय भासांतल्या कवीच्या कवितांचें अनुकरण करिना तर ताची कविता स्वताची अशी एक खाशेली शैली, खाशेलें रूप घेवन आयलां. ताचे कवितेंत नवे प्रयोगच आसात. आनी ती खूब बोल्डय आसा. तातूंत बॅडरूम म्हणल्यार न्हिदपाचे कुडींतल्यो कविताय खूब आसात. आनी तातूंत बॅडरूमांतल्या तरणाट्यापणांतली सळसळ आनी जोम आसा. पूण न्हिदपाचे कुडींतल्यो ह्यो कविता अश्‍लील नात, बुरश्यो नात तर तातूंत दादलो आनी बायल हांच्या पवित्र नात्यांतल्यो हवेत तरंगपी सपनांतल्यो संवेदना आसात. जल्म आनी मरण हीं दोनच ह्या जगांतलीं शाश्‍वत सत्यां. तांचेर काशीन कितल्योशोच कविता बरयल्यात. जल्म आनी मरणा वयल्यो ताच्यो कविता वाचतना वाचक अंतर्मुख जातात. ह्यो कविता वाचकाच्या मेंदवाक झिणझिणी हाडटात. सत्यजीत रे, श्याम बेनेगल, ऋत्विक पटक (एसआयसी) हांचे सारक्या दिग्दर्शकांचे अभिजात चित्रपट पळोवन थियेटरांतल्यान भायर सरतना तकलेक जो त्रास जाता तशेच त्रास काशीच्यो कविता वाचतना जाता. पूण हो त्रास खूब सुखदेणो आसता. जाय जाय अशें दिसपी, वाचकाची भूक भागोवपी असो हो त्रास आसता. हिंदीतलो फाकिवंत कथाकार उदय प्रकाश आनी राजस्थानी कथाकार विजयदान देथा हांच्यो जागतीक दर्जाच्यो अभिजात अशो कथा वाचतना दुख्ख, सूख, आनंद, वेदना अशा संमिश्र भावनांचें जें वादळ तुमच्या मनांत उठ्ठा तशेंच शें कितेंतरी काशीचे ‘काशीन म्हणपाचें सोडूंक ना’,‘काशीक म्हणचेंच पडटा’, ‘काशी म्हण्टा’ आदी संग्रह वाचतना वाचकांक जाता. काशीच्या कवितांचें आनी एक (एसआयसी) व्हडपण म्हणल्यार तो आपल्या कवितांतल्यान वाचकांक मातय ‘स्पून फिडिंग’ करिना. कोंकणींतले बरेचशे नवे कवी वाचकांक ‘स्पून फिडिंग’ करतात. नकळत तें तांच्या कवितांतल्यान जाता, कविते विशींचो योग्य अभ्यास ना आनी जांकां अजून कविता सारकी गावली ना अशा कवींचे बाबतींत तें घडटा. ‘स्पून फिडिंग’ जालें काय कवितेची मजाच वता. वाचकांक ‘बिटवीन दी लायन्स’ वाचपाक कळपाक जाय. आनी कवितेच्या सच्चा, खर्‍या वाचकाक तें कळटाच कळटा. कोणाकय कळनासत जाल्यार तो ताचो प्रॉब्लेम. अशा वाचकां खातीर स्पून फिडिंग करून कवीन स्वताच्या कवितांची कित्याक वाट लावची ? काशीचे कवितेंचें आनीक एक खाशेलेंपण म्हणल्यार तो आपल्या कवितेंतल्यान स्वताचो सोद घेता. आपूण कोण हो प्रस्न ताका पडिल्लो आसा. जसो तो स्वामी विवेकानंदाक पडिल्लो, गौतम बुद्धाक पडिल्लो. आत्मसोदाच्यो इतल्यो सुंदर कविता आनी खंयच्याच कवीन बरयिल्ल्यो हांवें वाचूंक नात. पूण काशीची कविता फकत आात्मसोदच घेता. ती मनीस जिणेंतल्या तत्वज्ञानाचेर उलयता. मनीस कुळयेक पडिल्ले विविध प्रस्नूय काशी सोबीतपणान आपले कवितेंतल्यान मांडटा. मात ह्या प्रस्नांच्यो जापो सोदपाचें काम तो वाचकां कडेन सोंपयता. प्रतिमा आनी प्रतिकांचो एक जबरदस्त असो अविश्कार आमकां काशीच्या कवितांनी पळोवंक मेळटा. काशीच्या कवितांचेर हांव आनीक पन्नास पानां बरोवंक शकतां. पूण ताची गरज आसा अशें म्हाका दिसना. काशीच्या कवितांचे जग खूब वेगळें. तातूंत तुमकां खंयच ‘रोझी पिक्चर’ दिसचें ना. काशीचे कवितेंतली एक एक ओळ फास्केंत घालून दवरपा सारकी. ताचे कवितेंतली एक-एक ओळ झप्प करून तुमच्या मेंदवाचेर चिपट मारता. चित्रकारान एक-एक रेशा पूर्ण विचार करून कोरांतची (एसआयसी) तशीच काशीचे कवितेंत एक-एक ओळ येता. ताचे कवितेंतल्या दर एका ओळींतल्यान ताचे प्रतिभेचो घमघम येता. पूण केन्ना केन्नाय एखाद्रे कवितेंत लोकांच्यो ताळयो पडच्यो अशे तरेची ओळ घालपाचो मोहय ताका जाता. खरें म्हणल्यार ताची कांयच गरज नासता. रवीशंकरान आपल्या सतारीच्या सुरांतल्यान स्वरांगण उबारचें तशेतरेन काशीन काव्योचो एक ताजमहाल पयलींच उबारिल्लो आसा. ताळी घेवपी वेगळ्या अशा आनीक एके ओळीची खरें म्हणल्यार गरजच नासता. पूण एखाद्रे कवितेंत तो त्या मोहाक बळी पडटना दिसता. पूण तें खूब कमी कवितांनी घडटा देखून ताचे कडेन आडनदर करूं येता. खंयच्याय मैफलीची सांगता ही भैरवीन करतात. देखून ह्या लेखाचो शेवटय हांव भैरवीनच करतां. काशीची 'भैरवी' नांवाची एक कविता आसा, ती तुमचे मुखार दवरतां. बरोवपी आनी ताचे बरोवप समजून घेवपाखातीर काडील्ले नोट्स अशें ह्या ब्लॉगाचे स्वरूप समजूं येता. कोणी हाका ‘लघु ब्लॉग विशेषांक’ म्हटल्यारय हरकत ना. हातूंत आस्पावित बरपाचे सगळे अधिकार आनी श्रेय त्या त्या बरोवप्यांचें आसा. ब्लॉगाचेर नोंद केल्ल्या साहित्याचो सोद, निवड, टायपिंग, ब्लॉगाची मांडणी हे सगळें ब्लॉग करप्यान केला. ताचो कसलोच पैशांचो लाब ब्लॉग करप्याक जावंक ना. वैयक्तिक आनंदाखातीर हो ब्लॉग केला. साहित्याची आवड आनी आपल्या भोवतणचे साहित्य आणि बरोवपी हांचो सोद घेवपांतल्यान हो ब्लॉग घडला. गळी लागणें मागतां येईना भीक, तर तंबाखू खायला शीक ठिकाणी येणें-लागणें भीक शीताक कावळो हांगलो उतरत्या पायरीस लागणें उदान लागणें काडी लागणें पंथ लागणें पोट तडीस लागणें मरण जाणणें-समजणें-कळणें कळूं लागणें वारा लागणें शेक-शेक लागणें रीघ लागणें पोहणीस लागणें सुतास-सुतींपातीं लागणें दे ग बाई जोगवा म्‍हणून कोणी भीक घालीत नाहीं पोटाच्या पाठीस-मागे लागणें चोरी करची आपल्‍या गांवांत, भीक मागची दुसर्‍याच्या गांवांत खटींखापरी लागणें-जाणें-मिळणें अंगास कुयला लागणें पाय भुईला-भुईशीं लागणें भिकार्‍याकडेन भीक मागल्यार हागसरस मार कशी मागावी भीक, तर तंबाकू खायला शीक काठीस लागणें कानास-कानीं लागणें भुईला पाठ लागणें पासंगास न पुरणें-न लागणें पिढी लागणें अंगीं मिरच्या लागणें,कुयले लागणे,झोंबणें ढाळ पडणें-लागणें मुंगळा-मुंगळा-ळी लागणें इंगळास वोळंबे लागणें शेवटास लागणें सिगेला येणें-लागणें राखण-राखण लागणें मस-तोंडास मस लागणें हातावर येणें-लागणें, हातावर दूध देऊं लागणें म्हज्या-म्हज्या घरा बारा जोता, पुण हांव भीक मागून खातां पीक थीं भीक शिकणें-शिकविणें-न मिळे भीक तर कांहीं तरी शीक छू म्‍हणतांच कुत्र्याप्रमाणें पाठीस लागणें केसास ढका लागणें चुना पानाला न लागणें सांकर-सांकर लागणें मोघा-मोघा करतां येईना तो रांजण करुं लागणें कसाला लागणें मुंग्या लागणें कच्छपीं लागणें वारें लागणें वांगें वाढीस लागणें कोंकणी चळवळिंतलो एक म्हालगडो लेखक, कोंकणी विश्वकोशाचो संपादक आनी स्पश्टवक्तो विचारवंत तानाजीबाब हळर्णकार आज संवसाराक अंतरलो. हालीं तो मात्सो दुयेंत आसलो, पूण वाडदीस येयसर बरोय जाल्लो. मात फाटल्या बुधवारा अचकीत तेची भलायकी परत इबाडली आनी तेका हॉस्पिटलांत व्हरचो पडलो. तेचेफाटल्यान घरकान्न वैशालीबाय, पूत तुषार आनी धूव तनुजा असो घराबो आसा. लग्न जावन सध्या तामिळनाडू रावपी धूव येतकीर, कोविडाचे धामीक लागोन, घरचे भीतर तेचेर निमणे संस्कार जातले अशें घरच्यांनी कळयलां. तानाजीबाबाचें सगळ्यांत व्हडलें योगदान आसा तें संशोधनाच्या मळाचेर. गोंयचे पंचायती ग्रामसंस्थेचेर केल्ल्या संशोधनाक लागोन तेका पीएचडीची डॉक्टरेट फावो जाल्ली. चार खंडी कोंकणी विश्वकोशाचो संपादक, विज्ञानीक आनी तांत्रीक कोंकणी परिभाशा कोशाचो संपादक, मंगळूरच्या कोंकणी भास आनी संस्कृती प्रतिश्ठानाच्या कोंकणी परिचय कोशाचो संपादक आनी गोंय सरकाराच्या राजभास संचालनालयान प्रकाशीत केल्ल्या प्रशासकीय कोंकणी उतरावळिचो संयोजक म्हूण तेणे मोलादीक कार्य केलां. तानाजीबाबाचें चडशें लिखाण हें वैचारीक. खासा करून कोंकणी दिसाळ्यांनी आनी नियतकालिकांनी वैचारीक स्वरुपाचें खूब लिखाण तेणें केलां. तेतूंतल्यानच कांय वेंचीक ललीत निबंदांचें फागूरफाट हें तेंचे पुस्तकय प्रकाशीत जालां. तानाजीबाब कोंकणी भाशा मंडळाचो अध्यक्ष आसलेलोच. तेभायर गोवा कोंकणी अकादेमीचो उपाध्यक्ष, विश्व कोंकणी केंद्राच्या शिक्षण आनी संशोधन मंडळाचो मानद संचालक अशींय पदां तेणें भूशयल्यांत. सगळ्यांक वांगडा घेवन वचपी फॅसिलिटेटर म्हूण कोंकणी चळवळ सदांच तेका पळयताली. मुखावेल्याक दुखयनासतना स्पश्टपणान आनी खणखणीत आवाजांत तेच्या मतांचें खंडन करपाची एक कळाशी तेचेलागीं आसली. अखील भारतीय कोंकणी परिशदेक एके स्थायी संस्थेचें रूप दिवपांत तेचें योगदान सुमराभायर आसा. 2002 वर्सा 20 आनी 21 एप्रीलाक मंगळूर शारांत जाल्ल्या अखील भारतीय कोंकणी परिशदेचो तो अध्यक्ष आसलो. तेन्ना तेणे आपल्या अध्यक्षीय भाशणांतल्यान परिशदेचें पंचशील मांडिल्लें. तें अशेंः 2) ह्या कुटुंबावरवीं सगळ्या कोंकणी संस्थांखातीर एक भोवउद्देशी कार्यावळ तयार करप, आनी वेळेच्या बंधनाभीतर तिका चालीक लावप मडगांव :समाजांतल्या वेगवेगळ्या प्रवाहांत हांव खूब फावटीं शेवटलां. त्या लोकांची जीण लागींच्यान पळोवपाची म्हाका मडगांव :समाजांतल्या वेगवेगळ्या प्रवाहांत हांव खूब फावटीं शेवटलां. त्या लोकांची जीण लागींच्यान पळोवपाची म्हाका संद मेळ्ळी. तांचीं दुख्खां, तांचे त्रास, तांचे क्लेश हाचो अणभव हांवें घेतलो आनी Read more पणजी :नामनेचे लोककलावंत आनी लोककलांचे अभ्यासक कांता गावडे हांची गोवा कोंकणी अकादेमीच्या उपाध्यक्षपदाचेर आज निवड जाली. पाटो हांगाच्या गोवा कोंकणी अकादेमीच्या मुख्यालयांत जाल्ले उपाध्यक्षपदाचे Read more मडगाव कोंकणी भाशा मंडळ, गोंय फाटलीं कांय वर्सां कोंकणी विशय घेवन शिकिल्ल्यां खातीर सात शिश्यवृत्त्यो दितात. कोंकणी लेखक आनी कार्यकर्ते माणीकराव गावणेकार हांणी ह्यो शिश्यवृत्ती पुरस्कृत केल Read more गांवांत ४ शासकीय पूर्व-प्राथमिक शाळा आसा. गांवांत ३ शासकीय प्राथमिक शाळा आसा. गांवांत १ शासकीय कनिष्ठ माध्यमिक शाळा आसा. गांवांत १ शासकीय माध्यमिक शाळा आसा. गांवांत १ खाजगी उच्च माध्यमिक शाळा आसा. सगळ्यांत लागीं पदवी महाविद्यालय (SANQUELIM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अभियांत्रिकी महाविद्यालय (BANDORA C T) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वैजकी महाविद्यालय (BAMBOLIM C T) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वैवस्थापन संस्था (SANQUELIM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पॉलिटेक्निक (MAEM) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वेवसायिक प्रशिक्षण शाळा (BICHOLIM) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अनौपचारिक प्रशिक्षणकेंद्र (PANAJI) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अपंगांखातीर खाशेली शाळा (PANAJI) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं समाजिक आरोग्य केंद्र १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं प्राथमिक आरोग्य केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं प्राथमिक आरोग्य उपकेंद्र ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं प्रसूति आनी बालकल्याण केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं क्षयरोग उपचार केंद्र १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अ‍ॅलोपॅथी रुग्णालय १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पर्यायी वैजकी रुग्णालय १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं दवाखानो १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. गांवांत १ पशुवैजकी रुग्णालय आसा. सगळ्यांत लागीं कुटुंब कल्याणकेंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत शुद्धीकरण केल्लें नळाचें उदक पुरवण आसा. गांवांत शुद्धीकरण करूंक नशिल्लें उदक पुरवण आसा. गांवांत धापिल्लें बांयचें उदक पुरवण आसा. गांवांत उघड्या बांयचें उदक पुरवण आसा. गांवांत ट्यूबवेलच्या/बोअरवेलाचो उदक पुरवण आसा. गांवांत झरीचें उदक पुरवण आसा. गांवांत न्हय/खाजनाचें उदक पुरवण आसा. गांवांत तळी/कोंड उदक पुरवण आसा. गांवांत पोस्ट ऑफीस उपलब्ध आसा. गांवांत उपपोस्ट ऑफीस उपलब्ध आसा. गांवांत पोस्ट आनीक तार ऑफीस उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं पोस्ट आनीक तार ऑफीस ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गावाचो पीन कोड ४०३५०४ आसा. गांवांत दूरध्वनी उपलब्ध आसा. गांवांत सार्वजनीक दूरध्वनी केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत मोबाईल फोन सुवीधा उपलब्ध आसा. गांवांत इंटरनेट सुवीधा उपलब्ध आसा. गांवांत खाजगी कूरियर उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं खाजगी कूरियर ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत शासकीय बस सेवा उपलब्ध आसा. गांवांत खाजगी बस सेवा उपलब्ध आसा. सगळ्यांत लागीं रेल्वे स्थानक १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं ऑटोरिक्षा व टमटम ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं टॅक्सी ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं व्हॅन ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं समुद्र/नदी बोट सेवा ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं राष्ट्रीय महामार्ग १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं राज्य महामार्ग ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. जिल्ल्यातलो मुखेल रस्तो गांवाक जोडला. जिल्ल्यातलो अन्य रस्तो गांवाक जोडला. सगळ्यांत लागीं एटीएम ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वेपाराविशी सावकारी पेडी ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं सहकारी सावकारी पेडी ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं शेतकी कर्ज संस्था ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत स्वयंसहाय्य गट उपलब्ध आसा. गांवांत रेशन मांड उपलब्ध आसा. सगळ्यांत लागीं मंडी कायमचे बाजार ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं आठवडयाचो बाजार ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं कृषी उत्पन्न बाजार समिती ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं एकात्मिक बाल विकास योजना (पोषण आहार केंद्र) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं बालवाडी (पोषण आहार केंद्र) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. गांवांत इतर पोषण आहार केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत 'आशा' कर्मचारी उपलब्ध आसा. सगळ्यांत लागीं समाज भवन (टीव्ही वेवस्था आशिल्ली/नाशिल्ली) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत खेळांमळ उपलब्ध आसा. गांवांत खेळ मनोरंजन केंद्र उपलब्ध आसा. सगळ्यांत लागीं चित्रपटगृह व्हिडिओ केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत सार्वजनिक पुस्तकालय उपलब्ध आसा. गांवांत सार्वजनिक वाचनालय उपलब्ध आसा. गांवांत खबरेपत्र पुरवण उपलब्ध आसा. गांवांत विधानसभा मतदान केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत जन्म मृत्यु नोंदणी केंद्र उपलब्ध आसा. नावेली ह्या गावांत सकयल दिल्ल्या वस्तूंचें उत्पादन जाता( महत्वाचें सकयल दिल्ल्या प्रमाणें COCONUTS,CEMENT,CASHEW NUTS,BANANA आत्मकेंद्रीत लोक स्वताच्या मोगांत पडिल्ले आसतात. स्वताच्या जुंव्यारूच राबितो करून आशिल्ल्यान तांकां पलतडचें कांयच दिसना. READ मनशान खनिजांचो उपेग जरी पूर्विल्ल्या काळासावन केल्लो आसलो, तरी पयलींच्या काळांत ताका खनिजांच्या स्वरुपाची आनी तांच्या रसायनीक संघटनांची कसलीच म्हायती नाशिल्ली. खनिजविज्ञानाचेर आयज लेगीत सांपडटा तें एकदम सुरवातीचें बरोवप थीओफ्रॅस्टस हाचें आसा (इ. स. प. ३१५ व्हडलो प्लिनी हाणें इ. स. ७७ च्या सुमाराक बरयल्ल्या सैमीक इतिहासाविशींच्या पुस्तकांतली निमाणचीं पांच प्रकरणां पूर्विल्ल्या काळांतले म्हायतीचेर आदारीत आशिल्ल्या खनिजविज्ञानाचेर बरयल्लीं. आर्विल्ल्या खनिजविज्ञानाची सुरवात खनिजविज्ञानाचो जनक म्हूण जाका वळखतात, त्या जॉर्जिअस ॲग्रिकोला हाणें केली. ताणें ‘De natura fossilium’ (इ. स. १५४६) ह्या आपल्या पुस्तकांत भौतिक गुणधर्मांप्रमाण खनिजांचें वग्रीकरण आनी जायत्या खनिजांचें विस्तारान वर्णन केलें. उपरांतच्या काळांत जायत्या जाणांनी खनिजांचें वेगवेगळे तरेन वग्रीकरण करपाचे यत्न केले. इ. स. १७३५ त कार्ल लिनीअस हाणें आनी १८२० त एफ्. मोस हाणें सैमीक इतिहासाचे पध्दतीन खनिजांच्या भायल्या गुणधर्मांचेर आदारीत अशें वग्रीकरण केलें. ए. एफ्. क्रून्स्टेट हाणें १७५८ त आनी जे. जे. बर्झीलिअस हाणें १८१४ त रसायनीक पध्दतीन खनिजांचें वर्गीकरण केलें. ए. जी. व्हेर्नर हाणें १७७४ त वयल्या दोनूय प्रकारांचो समन्वय करुन खनिजांचें वर्ग केले. १८०० च्या सुमाराक एम्. एच्. वलाण्रोथ हाणें खनिजांचें परिणात्मक रसायनीक विश्लेशण करपाचो वावर सुरू केलो. ताचो उपेग सी. डब्ल्यू. शेले आनी बर्झीलियस हांणी खनिजविज्ञानांत केलो. जे. बी. एल्. रोम डी लिसल (१७७२) आनी खास करून आर्. जे. हॉय (१७०१) हांणी स्फटिकविज्ञानाची बुन्याद घाली. डब्ल्यू. एच्. वुलस्टन हाणें १८०९ त परावर्तन कोनमापक तयार केलो आनी मागीर ताचो उपेग करून खनिजां वळखुपाखातीर तांच्या स्फटिकांचो आकार आनी आकारमान हांचे उपेग जावपाक लागलो. कोनमापक वापरून स्फटिकाच्या वेगवेगळ्या पृष्ठांतले (planes) कोन मेजप, कोनाचें एकमेकांकडेन संबंद हाचें परीक्षण करप शक्य जालें. ताका लागून रसायनीक संघटन आनी स्फटिकी खाशेलेपण हे खनिजांचे मूळ गुणधर्म आशिल्ल्याचें कळून आयलें. ई. मिचर्लिख हाणें १८१९ त, कांय खनिजांमदीं दिसून येवपी समरुपतेची विस्कटावणी केल्ल्यान खनिजविज्ञानांत आर्विल्लो स्फटिक-रसायनीक विचार उदेलो. एकुणिसाव्या शेंकड्यांत इंग्लंडांत जाल्ले उद्येगीक क्रांतीक लागून तशेंच पयल्या संवसारीक म्हाझुजावेळार अमेरिकेसारक्या देशांत उप्राशिल्ल्या आडमेळ्यांक लागून खनिजांची मागणी वाडली. ताका लागून खनिजांचें म्हत्व, उपेग, तांचे सोद आनी संशोधन हांचेविशीं राश्ट्रीय पातळेचेर विचार सुरू जालो. खनिजांची उत्पत्ती: सैमांत मेळपी खनिजां भूवैज्ञानीक प्रक्रियांनी तयार जाल्लीं आसतात. चड करून सगळीं खनिजां कसल्या ना कसल्या तरी खडपांनी सांपडटात. कांय खनिजां कशीं तयार जातात हें सहज समजता. देखीक- दर्याच्या उदकाचें बाश्पीभवन जावन सादें मीठ, जिप्सम हांच्यासाककिल्या पदार्थांचे निक्षेप (deposits) तयार जातात. खनिजां खास करून फुडल्या प्रक्रियांनी तयार जाल्लीं आसतात: अग्निज (igneous) खडपांतलीं- १. चडकरून सगळीं खनिजां शिलारसांत विरगळिल्ले स्थितींत आशिल्ल्या द्रव्यांचें, तो न्हिवन घन जायत आसतना स्फटिकीभवन जावन तयार जातात. २. कांय खनिजां शिलारसांतल्यान भायर येवपी वाफांचें आनी वायूंचें संद्रवण (condensation) जावन आनी हून विद्रावांचें बाश्पीभवन वा संघनन (घनांत रुपांतर) जावन तयार जातात. रसायनीक खनिजविज्ञान: खनिजां वळखुपाखातीर आनी तांच्या वर्गीकरणाखातीर तांचें रसायनीक संघटन खबर आसचें पडटा. जे शाखेंत हे रसायनीक संघटनेविशींचो अभ्यास आस्पावता, ते शाखेक रसायनीक खनिजविरज्ञान अशें म्हण्टात. हें संघटन गुणात्मक आनी परिणात्मक पध्दतींनी काडटात. खनिजांत खंयचीं मूलद्रव्यां कितल्या प्रमाणांत आसात, हें परिणात्मक विश्लेशणावयल्यान कळटा. रसायनीक विश्लेशणावयल्यान खनिजाचें रसायनीक सूत्र काडपाचो विशयूय हे शाखेंत आस्पावता. स्फटिक वा घन अवस्था रसायनशास्त्राचो उपेग हालींच्या काळांत खनिजविज्ञानांत खूब मोट्या प्रमाणांत जाता. स्फटिक रसायनशास्त्रांत फुडले म्हायतीचो आस्पाव जाता. १. अणूंत बंध निर्माण करपी प्रेरणा २. स्फटिक संरचनेचें स्वरूप ३. मूलद्रव्यांचे रसायनीक आनी संरचनात्मक गुणधर्म ४. खनिजां आनी हेर पदार्थ हांचें स्वरूप आनी गुणधर्म. पुर्विल्ल्या काळांत ग्रीसांत दुकराक आगळेंच म्हत्व आशिल्लें. डिमीटर ही ग्रीक देवता दुकरांक पवित्र मानता. इजिप्तांत ओसायरिस ह्या देवाच्या भौमानाक वर्सांतल्यान एक दीस दुकराचें मास खाताले. उत्तर युरोपांत शिंया दिसांनी दुकर मारून खाताले ताचीं हाडां,बिंयां वांगडा जमनींत पुरून दवरताले. न्यू गिनींत दुकरांक अजुनूय पवित्र मानतात. जपानांत देशांतल्या दुकराचो कळप सुदारपाक आदार जाता अशा दुकराच्यो प्रतिमा पुजप जातालो. अग्नीपुराण ह्या ग्रंथांत तिसऱ्या अवतारांत विष्णून वराहाचो म्हळ्यार दुकराचो अवतार घेतिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा भारतांतल्या पुर्विल्ल्या वैजकीशास्त्रांतल्या 'राजवल्लभ'नांवाच्या ग्रंथांत,दुकराचें मास वातहारक,बलवर्धक आनी बव्दमूत्र करपी,जाल्यार रजनिघंटु ग्रंथात तें वीर्यवृध्दी करपी असो उल्लेख मेळटा.[2] इंग्लंड आनी अमेरिका ह्या देशांतल्यान सुदारीत जातींच्या दुकरांची आयात करून त्या त्या देशांनीं आनीकय खाशेल्यो जाती तयार जाल्यात. ह्यो परदेशी जाती अशो- लँड्रेसः ही जात मूळची स्वित्झरलंडांतली.मध्य आनी उदेंत युरोपांतल्या स्विडन,डॅन्मार्क आनी जर्मनी ह्या देशांनी हे जातीची दुकरां मेळटात.‍ पोलंड चीनी-चिनाजः पॉलिश आनी व्हड चायना हे जातीच्या संकरांतल्यान १८३५-७० ह्या काळांत ही जात बटलर आनी बॉरन ह्या परगण्यांत निर्माण केली.‍‌ हाचेभायर उश्ण हवामानाच्या आशियांत चीनी,मलायी तेचपरी बाली सुबां, फिलिपिन्सांतली इलोकॅनो हीं काळीं-धवीं दुकरां आनी जलजाल तशेंटच बर्कशायर हांच्या संकरापसून तयार जाल्ल्या बर्कशाला ह्यो जाती आसात. भारतांत जरी दुकर सगळ्या वाठारांनी मेळटा तरी दुकरांचे प्रमाण उत्तर प्रदेशांत चड आसा. बिहार,आंध्र प्रदेश,तमीळनाडू,आसाम,मध्य प्रदेश,कर्नाटक आनी गोंय ह्या प्रदेशांनी दुकरां दिश्टी पडटात. ठेगू (सुस सॅलव्हॅनियस)हे जातीचीं दुकरां नेपाळ, भूतान आनी आसामाकडल्या हिमालयाच्या मुळसांत आशिल्ल्या दाट रानांनीं दिश्टी पडटात. हांगाचे कलेचेर भारतीय आनी चिनी संस्कृतायेचो बरोच प्रभाव आसा. जोगजाकार्ता हांगा आशिल्ल्या सुलतानाच्या राजवाड्यांत लांकडाच्या खांव्यांचेर कोरीव, रंगीत आनी नक्षीदार काम पळोवंक मेळटा. बोरोबुदूर हांगाचे बौद्ध देवूळ भारतीय शैलीचे आसा. उबूद हांगाची भांगरावेली आनी तांब्यावेली कलाकुसर नामनेची आसा. हांगाचे जरीचे आनी हेर कपडेय बरेच नांवाजिल्ले आसात. बांडुंग हांगाच्या अॅफन्डी ह्या चित्रकारान संवसारभर नामना मेळयिल्ली. स्वतंत्रताय मेळ्ळ्या उपरांत झैनी, ओ. एफेन्डी हांचेसारकी नामनेचे चित्रकार इंडोनेशियांत जाले. हिंदीइतली प्रगल्भ साहित्यीक भास आनीकय चड प्रमाण करचेखातीर जर संविधानांत आठवी अनुसुची येवंक शकता जाल्यार आमच्या येद्याशा गोंयांत आशिल्ले कोंकणीचे विविधतेंतल्यान आमी भोवसंख्यांची प्रमाण कोंकणी कित्याक घडोवपाक शकनात? वर्सभर जावन गेलें आसतलें. हावें हालीं म्हाजी बरोवपाची भास बदल्ल्या. म्हाजो हो प्रयोग सुरवेक हांवें कांय जाणांक स्पश्ट प्रतिक्रियेखातीर धाडलेलो. कोणेच हरकत घेतली ना. मात ते भाशेन हावें म्हाजें भौशीक बरोवप सुरू केलें आनी तेन्नासावन मात कितल्योशोच हरकती आयकीत आसां. “पुरो कर तो आतां तुजो अट्टाहास” अशें लेगीत इश्टांनी हक्कान सांगलां. देखून तेचेर स्पश्टीकरण दिवप म्हाजें कर्तव्य. भोवधर्मी, भोवभाशीक आनी भोवसांस्कृतीक देशाक एके राष्ट्रभाशेंतल्यान बांदचें हो गांधीचो हावेस आसलेलो. तेच संकल्पनेंतल्यान हांव कोंकणीचो विचार करतां. हांव कोण? ना साहित्यीक, ना कोंकणीचो शिक्षक ना भाशातज्ञ. कोंकणीचें शुद्धलेखन आनी व्याकरण शिकलेलोें तों लेगीत सुनापरान्ताचो संपादक जातकीर. तेन्ना म्हाका भाशाशास्त्राचेर उलोवचेलो अधिकार ना. पूण दोळे उक्ते दवरपी एक सामान्य पत्रकार आनी निजाचों गोंयकार म्हुणोन दोळ्यांमुखावेलें सत सांगपाचो अधिकार म्हाका खात्रेन आसा. जात, धर्म वा भाशेच्या भेदाभेेदांतल्यान कोंकणी मनशाचो एकवट फुटचो न्हूं हो हावेसय आसा. कांय वर्सांपयलें तो साश्टींतल्यान एका आमदाराची मुलाखत घेवपाक गेलेलो. मदेंच तेचीं भुरगीं भीतर सल्लीं. तेणे भुरग्यांक कोंकणींतल्यान सांगलें (ते घरांत कोंकणी उलयताले) तुका दिसना? कोंकणी उलोवपी गोंयकाराक जर आमची प्रमाण कोंकणी कळना जाल्यार आमचें खंय तरी कितें तरी चुकता? हांवूंय चिंतपाक पडलों. हेचेर हिंगां थिंगां उक्ते दोळ्यांनी पळोवंक लागलों. पयलीं कोणय जर म्हणीत, आमी रोमी कोंकणी उलयतात, जाल्यार हांव तेचेलागीें वाद घालतालों बाबा रे, लिपी ही बरोवपाखातीर आसता. उलोवपाखाातीर न्हू्ं. हें हांव उलयतां तें लिपीवादांतल्या फुडाऱ्यांचें न्हूं. तेका कितलिशींच वेगवेगळीं राजकी, धर्मीक अशीं तासां आसात. हांव उलयतां तें सामान्य गोंयकारांचें. आमी जी कोंकणी प्रमाण केल्या ती तेंकां आपली दिसना. तीं शिकपाक वा वाचपाक गेल्यार तेंकां तेेतूंत आपली कोंकणी खंयच दिसना. हांव टीव्ही चॅनलांनी काम करतालों तेन्ना म्हाजो हो विचार आनीकय घट जावंक लागलो. टीव्ही चॅनलाचो पत्रकार म्हुणोन फाटलीं धा-बारां वर्सां हांव रात-दीस गोंयच्या वेगवेगळ्या थरांतल्या लोकांचीं आनी विंगड विंगड वाठारांतलीं उलोवपां आयकीत आसां. ती आयकतकीर एक गजाल लक्षांत येता. आमी बरयतात ती प्रमाण कोंकणी भोवसंख्य गोंयकार उलयता ते कोंकणीकडल्यान खूब पयस आसा. आनी कांय उतरां तर भोवसंख्य गोंयकार वापरचना. मागीर तीं उतरां आमी प्रमाण भाशेंत वापरचींच कित्याक? भोवसंख्य लोकांचीं उतरां कित्याक वापरचीं न्हूं? देखीक, ‘वचप’ हो मूळ धातू. मागीर ‘वता’ कित्याक? ‘वयता’ कित्याक न्हूं? अर्थांत, सगळ्यांचींच वेगवेगळीं उतरां आमी प्रमाण करूंक शकनात. पूण खंय तरी एक समान धागो सोदून काडपाक शकतात. तेतूंतल्यान दरेकल्याक लिखीत कोंकणी आपली दिसतली. परकी दिसचिना. आनी तेखातीर ट्युशनाकय वचपाक पडचेंना. गांधी सांगतालो तशें हिंदू क्रिस्तांव वा मुसलमान आनी पेडणे ते काणकोण वा साश्ट ते फोेेंडें मेरेन सगळ्यांकच ती आपली दिसूंक जाय. हिंदीइतली प्रगल्भ साहित्यीक भास आनीकय चड प्रमाण करचेखातीर जर संविधानांत आठवी अनुसुची येवंक शकता जाल्यार आमच्या येद्याशा गोंयांत आशिल्ले कोंकणीचे विविधतेंतल्यान आमी भोवसंख्यांची प्रमाण कोंकणी कित्याक घडोवपाक शकनात? हेचोच अर्थ ह्या आमच्या सगळ्या बोलींमदीं कितें तरी एक समान सुत्र आसा. तें आमच्या काळजाक भिडटा. तें आमकां भावता. तें सुत्र प्रमाण जालें जाल्यार? ह्या लेखाक उतरांचें बंदन आसलेल्यान सविस्तर बरोवप शक्य ना. मात म्हाजेर टिकेचो भडिमार जातलो हें हांव जाणां. मुद्दो सोडून ‘कोण समजता तूं स्वताक’ असलें वैयक्तीक जातलें हेंय हांव जाणां. तरीकय भाशीक पावंड्याचेरय हेचेर थोडीभोव चर्चा सुरू जाली जाल्यार तेका येवकार. ही म्हाजी स्वताची उलोवपााची भास न्हूं. पूण ती बरोवपाची प्रमाण भास जावची ही म्हाजी प्रामाणीक इत्सा. निमणें एकूच. सुनापरान्तांत आसतना आमी एक घोशणा तयार केल्ली म्हाका स्वाभिमान आसा, म्हाजो सुनापरान्त आसा ‘म्हजो’ न्हूं आतां म्हुणटां म्हाका स्वाभिमान आसा, म्हाजी कोंकणी आसा! पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें शरणचिठी देणें हात कापून देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे शब्द खालीं पडूं न देणें हातीं भोपळा देणें ताण देणें उतारचिट्ठी देणें जन्म देणें पूजा देणें चढावर चढ देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें ताव देणें-मारणें दांत पाडून हातावर देणें पोटास टांचा देणें दिवसावर नजर देणें दाबा देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें दर्शन देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें सगळीं राज्यां आनी दिल्ली आनी पॉँडिचेरी हे २ केंद्रशासीत प्रदेशांत निर्वाचीत सरकारां आसात; बाकी केंद्रशासीत प्रदेशांत केंद्र शासन-नीयुक्त प्रशासनावरवीं राज्यकारभार चलयता. रामायण नामनेचें आदिकाव्य वा छंदोबध्द इतिहास. वाल्मीकी मुनी हो ह्या महाकाव्याचो निर्मातो. प्रस्तूत ग्रंथाचीं सात कांडां आसून, सर्गसंख्या 645 आसा. ह्या आदिइक्ष्वाकु वंशांतलो पुरुषोत्तम श्रीराम हाचें चरित्र वर्णिलां. हातुंतली कथा थोडेभितर अशी आसा. रामायणकथा – एकदां वाल्मीकीन नारदाक, प्रस्न केलो, हे धर्तरेचेर गुणवान, पराक्रमी, धर्मज्ञ, सत्यवचनी आनी राग आयल्लो आसतना देवांकूय भंय घालपी असो गुणसंप्पन पुरुश कोण आसा? तेन्ना नारदान ताका, इक्ष्वाकू वंशांत जल्मल्ल्या रामाचें नांव सागंलें. तेन्ना वाल्मीकीन रामाचें पुराय चरित्र आयकुपाची इत्सा नारदाकडे उकत्तयली. नारदान वाल्मीकीक पुराय रामकथा सांगली. ती आयकून वाल्मीकीक खूब खोस भोगली. ताणें नारदाची पुजा करुन ताचो निरोप घेतलो. उपरांत भारव्दाज नांवाच्या शिश्यासयत तमसा न्हंयेचेर न्हावपाक गेलो. वाटेंत एका झाडाचेंर ताका क्रौंच पक्ष्याचें जोडपें बशिल्लें दिसलें. इतल्यान एका निषादान बाण मारुन तातुंतल्या नरपक्ष्याक मारुन उडायलों. तें पळोवन ताची जाडीदार व्हाडाव्हडान आक्रोश करुंक लागली. त्या दुश्यान वाल्मीकीक वायट दिसलें आनी त्या निषादाचो रागूय आयलो. 77 सर्ग. अयोध्या नगरींत दशरथ राजा राज्य करतलो. कौसल्या, सुमित्रा आनी कैकेयी असो ताच्यो तीन राण्यो, पूण वंश चलोवपाक ताका पुत्रसंतत नाशिल्ली. ती जावची म्हणून ताणें ऋष्यशृंग ऋषींच्या मुखेल पुरयतपणाखाल अश्र्वमेध यज्ञ केलो आनी उपरांत पुत्रकामेष्टि नांवाचो याग केलो. मनशाबगर हेर खंयच्याच प्राण्याकडल्यान तुका भंय ना असो ब्रह्मदेवाकडल्यान रावणाक वर मेळिल्लो. तेखातीर दशरथागेर जल्म घेवन रावणाचें पारिपत्य करचें, अशी देवांनी भगवान विष्णुक विनवणी केल्ली. दशरथ राजाचो पुत्रकामेष्टित याग चालू आसतना अग्नींतल्यान एका म्हापुरुस आयलो आनी ताणें संतान दिवपी, देवनिर्मीत पायस दशरथान दिलो. दशरथान हो पायस, कौसल्या, सुमित्रा आनी कैकेयीक वांटून दितकच दशरथाप राम, लक्ष्मण, शत्रुघ्न सुमित्रेचे आनी भरत हो कैकेयीचो. हे भुरगे व्हड जाता आसतना, एक दीस विश्र्वामित्र मुनी दशरथाकडे आयलो. मारीय आनी सुबाहू हे दोन पराक्रमी राक्षस यज्ञांत विध्नां हाडटाले. तांकां मारपाखातीर मुनीक रामाची गरज आशिल्ली. तेखातीर राम आनी लक्ष्मण विश्र्वामित्रावांगडा गेले. रामान त्या राक्षसांक मारले, ताटकेचोय वध केलो. उपरांत विश्र्वामित्रान तांकां विदेहराज जनकाकडे व्हेले. जनकाकडे शंकराचें श्रेष्ठ धोणू आशिल्लें. तें धोणू जनकान राम लक्ष्मणाक दाखोवचें अशी इत्सा उक्तायतकच जनकान तांकां त्या धोणुची कथा सांगली. जमीन नांगरताना त्या नांगराक लागून एक कन्या वयर आयली. शेत नांगरताना मेळ्ळी म्हणून ते चलयेचें नांव सीता दवरलें हें धोणू ज्या कोणाक पेलतलें ताचेकडे सीतेचें स्वयंवरांत खूब राजांनी तें उखलपाचो यत्न केलो पूण तो निश्फळ थारलो. निमाणें रामान तें सहजतायेन उबारुन, ताका प्रत्यंचा चडोवन कानामेरेन ओडलें आनी मोडून उडयलें. उपरांत रामाचें लग्न सीतेकडे आनी लक्ष्मणाचें लग्न जनकाचीच दुसरी धूवव. उर्मिला हिचेकडे जालें. विश्र्वामित्राचे सांगणेन जनकराजाचो धाकटो भाव कुशध्व हाच्या दोन धुवो मांडवी आनी श्रुतकीर्ती ह्यो अनुक्रमान भरत आनी श्रुतकीर्ती ह्यो अनुक्रमात भरत आनी शत्रुध्न हांकां दिल्यो. हाया बालकांडांत मदीं मदीं हेर कथा आयल्यात. क्षत्रिय विश्र्वामित्र आनी ब्राम्हाण ऋषी वसिष्ठ हांच्यांतल्या संघर्शाची कथा, विश्र्वामित्राक दीर्घ तपच्श्रर्येन ब्राह्मण्य प्राप्त जाल्ल्याची कथा, वामनावताराची कथा, शिवपूत कार्तीकेय वा कुमार हाच्या जल्माची कथा आसा. 67 सर्ग. पंपा सरोवराम्हऱ्यांत रामाची सुग्रीवाकडे भेट जाता. वाली हो सुग्रीवाचो व्हडलो भाव. ताणें सुग्रीवाचे बायलेचो अपहार करुन ताका वनवास आपणावपाक लायिल्लो आसता. म्हणूत वालीचें पारिपत्य करुन आपूण तुका तारतलो अशें राम सुग्रीवाक उत्तर दिता. सुग्रीवूय रामाक सीतेचो सोद करपाचें अभिवचन दिता. उपरांत सुग्रीव रामावांगडा किष्किंधेक वता आनी वालीक युध्दाचें आव्हान दिता. वाली आनी सुग्रीव हांचे युध्द चालू आसताना, थारायल्ल्याप्रमाण रामान वालीचेर बाण सोडून ताका मारपाचो आसता. पूण दागूय जाण एक सारके दिशिल्ल्यान राम गोंदळटा आनी सुग्रीव वाली कडल्यान मार खावन पळून वता. पूण वळखीखातीर गजपुष्पी वाल सुग्रीवाच्या गळ्यांत घालून परतून युध्द जाता आनी राम ताका मारता.किष्किंधा नगराच्या शिंवासनाचेर सुग्रीवाचो राज्याभिशेक जाता. उपरांत सुग्रीवूय सीतेचो सोद घेवंक लागता. तेखातीर वानरांचीं पथकां सगळ्या दिकांनी धाडटात. दक्षिणेवटेन गेल्ल्या वानरांभितर हनुमंत आनी वालीचो पूत अंगद आसता. एका पर्वताच्या पठाराचेर तांकां जटायुचो व्हडलो भाव संपाती मेळटा आनी ताचेकडल्यान तांकां कळटा की रावण, लंका नांवाच्या रमणीय व्दीपाचेर रावता. पूण सागर पार करुन लंकेंत वचपाचो प्रस्न येतकच हनुमान ती जबाबदारी आपणाचेर घेता आनी महेंद्र पर्वताच्या शिखराचेर उबो रावता. 68 सर्ग. हातूंत चडशो चमत्कारीक कथा आसात. महेंद्र पर्वतावयल्यान हनुमान त्रिकूटाचल पर्वताचेर वशिल्ले लंकेचें दर्शन घेता आनी राती वेळार लंकेंत भितर सरता. सोद घेतना अशोकवनांत ताका सीता दिसता. रावण थंय येवन तिका वश करपाचो यत्न करता आनी सीता ताका झ्डकारता. सीतेचें हें दुख्ख पळोवन हनुमनाक वायट दिसता. उपरांत सीतेक मेळून वळखी खातीर तिका राममुद्रिका दाखयता आनी तिका व्हरपाखातीर राम व्हड सैन्य घेवन येतलो अशें आश्र्वासन दिता. सीतेन दिल्लो चूडामणी म्हळ्यार विणयेंत घालपाचें रत्न घेवन तो रामाकडे वता. पूण वता आसतना रावणाक आपल्या शैर्याची जाणविकाय करुन दिवपाखातीर तशेंच ताचीय शक्य पळोवपाखातीर रावणाचें उपवन उध्वस्त करता. उपरांत लंकेचेंय दहन करुन रामाकडे वता. तशें जाल्यार तुवें ताका मारचो पडटलो. तेखातीर काळ आनी राम उलयता आसतना, लक्ष्मण दाराचेर रक्षक म्हणून रावता. त्याच वेळार दुर्वासमुनी रामाक मेळपाक येता. रामाक मेळूंक दिलो ना जाल्यार रामाक, नगराक मेळपाक येता. रामाक मेळूंक दिलो ना जाल्यार रामाक, नगराक आनी देशाक आपूण शाप दितलो म्हणपाची धमकावणी दिता. तेखातीर उपाय नाशिल्ल्यान लक्ष्मण भितर वचून दुर्वास आयिल्ल्याचें रामाक सांगता. नियमभंग केल्ल्यान लक्ष्मणाक शासन करचेंच पडटा. सज्जनांचो त्याग करप आनी वध करप ह्यो दोनूय गजाली सारक्योच आशिल्ल्यान राम लक्ष्मणाक मारीनासताना ख्यास्त म्हण ताचो त्याग करता. लक्ष्मण शरयू देगेर वता थंय ताचें निर्वाण जाता. उपरांत लव कुशाक राज्याभिशेक करुन राम महाप्रस्थानाक वता. सगळे प्राणत्याग करतात. रामावांगडा आयिल्ल्या सगळ्यांक बरी गती मेळटा. उत्तरकांडांत ययाती देवयानी कथा, इंद्रान वृत्रवधाची कथा, मित्र आनी वरुण हांची आनी पुरुची कथा, ब्राह्माणांचें माहात्म्य वाडोवप मजकूर आसा. वाल्मीकीमुनीन मूळ रामायण रचलां आसलें तरी ताचे उपरांत कितलींशींच रामयणां बरोवप जालीं. तातुंतल्यान रामाच्या आनी सीतेच्या व्यक्तिरेखांक आपल्या विशिश्ट तत्वीक धर्मीक विचारांक सुसंगत अशें रुप दिवपाचे यत्न जाल्यांत आनी अशा यत्नांतल्यांनूय कांय रामायणां तयार जाल्यांत. संस्कृतांतल्या रामायणांत भुशुंडी रामायण, अदभूत रामायण, अध्यात्म रामायण आनी आनंद रामायण हीं चड उल्लेख करपासारकीं आसात. भुशुंडी रामायणांत मधुरी भक्तीचो पुरस्कार केला. अद्भूत रामायणांत सीतेचे व्यक्तिरेखेक दुर्गेचें रुप दिवन शतमुखी रावणाचो वध सीतेन केल्ल्याचें दाखयलां. सीता ही रावणाची धूव कशी जाली हाचोय वृत्तांत ह्या रामायणांत आसा. आनंद रामायणांत चडशो रामाच्या राज्यकारभाराच्यो कथा आसात. महाराष्ट्री प्राकृतांतलें विमलसूरीचे पउमचरिय आनी महाकवी स्वयंभू हाचें भाशेंतलें पउमचरिउ ही जैन महाकाव्यां रामकथेचेर आदारिल्लीं आसात. विंगड विंगड भारतीय भाशांनी जीं रामयणां जाल्यांत, तातूंत तुलसीदासाचें रामचरितमानस हें खूब लोकप्रिय आसा. शिखांचो धावो गुरु गोविंदसिंग हाणें रामावतार ह्या नांवान एक रामयण बरयलें. दक्षिणेंत कंबनाचें तमिळ भाशेंतलें कंब रामायण प्रसिद्द आसा. कन्नड भाशेंत कौशिक रामायण आसा. तेलगूंत ‘रंगनाथ रामायणम्’ ‘भास्कर रामायणां’ आसात. मराठींत, संत एकनाथान’ भावार्थ रामायण’ रचलें. समर्थ रामदासान रामायणांचीं सुंदरी आनी युध्द हीं दोन कांडां रचलीं आनीं रामयणाचें सार सांगलें. लागीं लागीं सगळ्याच भारतीय भाशांनी रामायणाच्यो आवृत्ती प्रसिद्द जाल्यात. आशियाई चड करुन आग्नेय आशियांतल्या लोकांचेर रामायणाचो खूब व्हड प्रभाव दिसून येता. प्राचीन जावानीज भाशेंत एक रामायण रचिल्लें आसा. नेपाळ आनी श्रीलंकेंत रामायण आसाच पूण जपान, मलेशिया, फिलिपीन्स, थायलंड, लाओस, ब्रह्मदेश ह्या देशांनीय रामायण पावलां. रामकथेचेर आदारीत काव्य – नाटकां अशें खूब साहित्य विंगड विंगड भासांनी आसा. तशेंच शिल्पाक़ृती आनी रुपण कलांतल्यानूय रामायणाचो आविश्कार दिसून येता. सुरवातीसावन भांगर, तांबें आनी रुपें हांचो उपेग मनीस करत आयला. रुपें हें सल्फायडाच्या रुपांत शिंश्यांत आसात. हेर धातूंच्या मानान रुप्याची शिलावरणांतली उपस्थिती उण्या प्रमाणांत आसात. रानांतल्या वणव्याक लागून वा वसणुकांक लागिल्ल्या उज्यांत रुप्याच्या धातुकांतलें रुपें वितळून भायर आयलें आसुंये आनी मनशाक ताचो सोद लागलो जांवये इ. स. आदीं 4000 वर्सांच्या सुमाराक) वस्तींखातीर तशेंच वेपाराचे देवघेवीखातीर करताले असो उल्लेख पुर्विल्ल्या पोरन्या कागद पत्रांवयल्यान मेळटा. इ. स. आदीं 2000 वर्सा कॅपाडोशियाचे वेपारी अँसिरियाक रुपें धाडटाले. इ. स. आदीं 500 च्या सुमाराक ग्रीसांतल्या लॉरियमची रुप्याचे खणीची नामना आशिल्ली. तशेंच पर्शियाचें अथेन्साकडेन झूज जालें तेन्ना अथेन्साक हे खणीचो आदार मेळिल्लो. शिंश्याची अशुध्दी आशिल्लें रुपें तापोवन तांतुतलें शिंशे बाश्पनशील (उडून वचपी) ऑक्सायडाच्या रुपान उडोवपाच्या क्युपेलीकरण हे क्रियेचो प्लिनी (इ. स. 23-79) हाच्या लिखाणांत उल्लेख मेळटा. भारतांत पुर्विल्ल्या काळासावन ह्या धातुची म्हायती आशिल्ली. ऋग्वेदांत रुपें आनी भांगार हांच्या वस्तींचो उल्लेख मेळटा. भारतावांगडा स्पेनाचो मसाल्याचो वेपार जातालो तेन्ना स्पेनांतल्यान भारतांत रुपें येतालें. पंदराव्या शतमानांत बोहीमिया आनी ट्रान्ससिल्व्हनियांत रुप्याचे खणीचो विकास जालो. फुडें स्पेनाच्या अस्तंती साम्राज्यांतल्या मेक्सिको, पेरु आनी बोलिव्हिया ह्या देशांतल्या रुप्याच्या खणींचो सोद लागलो. सोळाव्या शतमाना उपरांतच्या तीनशें वर्सांमदीं रुपें मेळेवपाखातीर पारदमेल (पाऱ्या वांगडा धातूचें मिश्रण करपाची)पद्दत वापरांत आसिल्ली. 1900 च्या सुमाराक अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांत रुप्याच्यो खणी मेळ्ळ्यो आनी थंय रुप्याचें उत्पदन सुरू जालें. उपरांतच्या काळांत विनिमयाखातीर, नाण्यांखातीर तशेंच वस्ती आनी सोबेच्यो वस्तू हांचेखातीर रुप्याचो आनी भांगराचो उपेग जावंक लागलो तसतशी रुप्याची मागणी वाडली. हो वेळ मेरेन उद्येगीक मळार आनी तंत्रविज्ञानांतूय रुप्याचो उपेग जावंक लागलो. ताका लागून रुप्याचो शुध्दतायेचेर नियंत्रण दवरपा गरजेचें जालें. शुध्द रुपें खुबूच मोव आशिल्ल्यान ताचेर काम करपाखातीर तांतूत थोडें तांबे भरसुचें पडटालें आनी तें उण्यांत उणें 10% आसतालें. नॉर्वे, चिली आनी पेरू ह्या देशांची रुप्याखातीर नामना आसा. भारतांत बिहारांतल्या टण्डू, कर्नाटकांतल्या कोलार आनी हुट्टीच्या भांगराच्या खणींतल्यान आनी राजस्थानांतल्या झवारच्या जस्त शिंश्याच्या खणींची रुपें मेळटा. हिमाचल प्रदेशांत सतलजच्या देगणांत 3300 मी. उंचायेचेर सैमीक शुध्द रुपांत रुपें मेळटा. रुप्याचे चडशे सगळे धातूक निक्षेप (सांठे) एक तर वेगवेगळ्या फातरांनी शिलारसांतल्या जलतापीय विद्रावांनी प्रतिश्ठापन जावन वा फातरांत आसपी पोकळ्यो ह्या वीद्रावांनी भरून तांचें स्फटिकीभवन जावन तयार जाल्लें आसता. सोडियम आनी पोटॅशियम सायनायडांत ऑक्सिजनाचो उपस्थितींत रुपें विरगळावन उपरांत जस्ताच्या आदारान तिचें अवक्षेपन करप. हे पद्दतीक सायनायड पद्दत वोली पद्दत अशें नांव आसा. मेक्सिकोंत 1557 वर्सा वार्तोलोमेद द मेदिना हाणें हे पद्दतीचो सोद लायलो. हे पद्दतींत सुरवेक धातुकांतल्या रुप्याचें क्लोरायडांत रुपांतर करतात. मूळ धातुकांत रुपें, तिचें क्लोरायड आनी सल्फायड आनी खुबसो फातर आसता. हाचो बारीक पिठो करून तातूंत भाजिल्ल्या क्युप्रिक आनी फॅर्रिक सल्फेट आशिल्ल्या पायरायटांचो पिठो आनी पारो भरसून सगळें मिश्रण एकठांय करतात. हाका लागून सिल्व्हर क्लोरायड आनी सूक्ष्मकणी पारो हांचे विक्रियेन रुपें वेगळें जाता आनी पारो तशेंच रुपें एकठांय येवन तांचो पारदमेलाची सूक्ष्म भुकटी तयार जाता. हो पारदमेल लोखणाच्या आयदनांत तापयतात. ताका लागून पाऱ्याची वाफ जाता आनी रुपें वेगळें जाता.1904 वर्सा ही पद्दत प्रचारांत आयली. शुध्द रुप्याचेर शुध्द हवेचो वा शुध्द ऑक्सिजनाचो कांयच परिणाम जायना. पूण सदच्या वातावरणांतल्या ऑक्सिजनावांगडा आशिल्ल्या हायड्रोजन सल्फायडाक लागून ती वयले वटेन काळी जाता. तांतयांतल्या कार्बनी गंधक संयुगाक लागून रुप्याचीं कुलेरां काळीं जातात. रुप्याच्या वयल्या भागार तिच्या क्लोरायडाचो थर बसता आनी फुडली विक्रिया थांबता. ताका लागून रुप्याचेर हायड्रिआयोडिक आम्लांत रुप्याचो पिठो विरगळायल्यार सिल्व्हर आयोडायड आनी हायड्रोजन वायू तयार जातात. रुप्या पसून वस्ती, आयदनां आनी नाणीं तयार करतात. तशेंच विनिमयाखातिरूय रुप्याचो उपेग करतात. वखदांखातीर आनी आयदनां निर्जंतूक करपाखातीर रुप्याचो उपेग करता. रुपें हें उण्या प्रमाणांत मेळटा आशिल्ल्यान तशेंच, ताचें मोलूय चड आशिल्ल्यान भांगरावांगडा ताकाय अभिजात धातू म्हणून मान्यताय मेळ्ळ्या. वखदांनी रुप्याच्या संयुगाचो उपेग जाता. छायाचित्रणांत, विद्युत् आनी इलॅक्ट्रॉनिक उपकरणांत तशेंच मिश्रधातूंत रुप्याचो खुबूच उपेग जाता. रुप्याची बरी विद्युत् संवाहकताय, बरी उश्णताय, संवाहकताय आनी क्षरण (झीज) तशेंच ऑक्सिडीभवनाक विरोध करपी ह्या गुणांक लागून विद्युत् आनी इलॅक्ट्रॉनीक उपकरणांनी रुप्याचो उपेग करतात. बरी चकाकी आशिल्ल्या रुप्याच्या पृश्ठभागावयल्यान 95 टक्के प्रकाश परावर्तीत जाता. ताका लागून धातूचेर रुप्याचो मुलामो दिवन हारशे करतात. तशेंच रुप्याच्या संयुगाचें क्षपण करुन कंवचेचेर रुप्याचो थर दिवनूय हारशे तयार करतात. रुप्याच्या संयुगाचेर प्रकाशीय परिणाम जाता आशिल्ल्यान छायाचित्रण फिल्माचेर रुप्याच्या आयोडायड, क्लोरायड वा ब्रोमायड ह्या संयुगांचो पातळ थर दिल्लो आसता. मोडिल्लीं हाडां सादोवपाखातीर रुप्याच्यो सळयो, पत्रे आदींचो उपेग करतात. कांय ऑक्सिडीकारक विक्रियांत आनी अमोनियासावन खतां तयार करपाक रुप्याचो उव्प्रेरक म्हणून उपेग करतात. विद्युत् संचायक घटमाळेंत आनी विद्युत् विलेपनांत रुप्याचो उपेग जाता. रप्याचे मिश्रधातू रुप्यापरसय घट्ट आसतात. रुपें एक बरें विद्युत् आनी उश्णतावाहक आशिल्ल्यान आनी खुबूच मोव आशिल्ल्यान तातूंत 10% तांबें वा थोडे कॅडमियम ऑक्सायड मेळून तयार केल्लो मिश्रधातू विद्यूत् उपकरणांक वापरपाक बरो योग्य आसता. 28% तांबें भरसून केल्लो मिश्रधातू 779° से.चेर वितळटा. शुध्द रुपें 960° से.चेर वितळटा. भांगर वा पॅलॅडियम आनी रुपें हांचे मिश्रधातू मोव आनी तन्य आशिल्ल्यान ते रत्नजडीत अलंकार करपाखातीर आनी विद्युत् संपर्ककारी म्हणून वापरतात. विमानाच्या इंजिनांत वापरतले धाखे (बेअरिंग) तयार करपाच्या मिश्रधातूंत एक घटक रुपें आसता. रुपें, कथील आनी थोड्या प्रमाणांत तांबें आनी जस्त हांची बारीक पूड पाऱ्यावांगडा भरसून तें मिश्रण थोडो वेळ मोव उरुन उपरांत घट्ट जाता. अशी भरसण किडिल्लें दांत भरपाखातीर वापरतात. रसायानीक नदरेन रुपें हो मूळधातू पयल्या गटाच्या ब विभागांतलो आसा Br l- ह्या सारक्या वर्णहीन धनायनां वांगडा ताचीं रंगीत लवणां तयार जातात. रुप्याचीं फकत तीन सादीं लवणां नायट्रेट, फ्ल्युओरायड आनी परक्लोरेट हीं उदकांत विरगळपी; ॲसिटेट, क्लोरेट, नायट्रेट आनी सल्फेट उदकांत कांय प्रमाणांत विरगळपी आनी हेर सगळीं उदकांत विरगळनाशिल्लीं आसात. बरींचशीं विरगळनाशिल्लीं लवणां आमोनिया सायनायड वा थायोसल्फेट वा हॅलायडावांगडा जटील आयन जावन उदकांत विरगळतात. फ्ल्युओरायड परमायोडेट आनी परक्लोरेट हीं लवणां सजल आसात. रुप्याचीं कांय संयुंगां, तांचे गुणधर्म आनी उपेग अशे आसात- सिल्व्हर नायट्रेट (Ag No3 हाका ल्यूनर काश्टीक अशेंय म्हण्टात. शुध्द रुपें विरल नायट्रिक आम्लांत विरगळावन तयार जाल्ल्या विद्रावाचें सवकासायेन बाश्पीभवन केल्यार सिल्व्हर नायट्रेटचे स्फटीक मेळटात. हे संयुग म्हत्वाचे आसून उदकांत सहज विरगळटात. तापल्यार ताचें अपघटन जावन रुपें, नायट्रोजन डायऑक्सायड आनी ऑक्सिजन तयार जाता. हें विखारी आसून प्राणघातक जांव येता. कातीक लागल्यार वा कार्बनी संयुगाकडेन आयल्यार काळो दाग पडटा. ताचेर प्रकाश किरणाचो परिणाम जाता. देखून तें बाटलेंत भरून दवरतात. दोळ्याच्या विकारांवयल्या वखदांनी, हारशें तयार करपाखातीर; कपड्यावयली खुणेची शाय तयार करपाखातीर तशेंच रुप्याचीं हेर संयुगां तयार करपाखातीर ताचो उपेग जाता. सिल्व्हर ऑक्सायड तापयतकच रुपें आनी ऑक्सिजन मेळटा. आमोनियम हायड्रोक्सायडांत ताचें डायअमायन सिल्व्हर हायड्रॉक्सायड (Ag (NH3) 2) OH जाता. रंग आनी कंवचेचें पॉलिश तयार करपाखातीर उदक निवळ करपाखातीर उत्प्रेरक म्हणून विद्यूत् घटांतल्या अग्रांखातीर आनी वखदांत सिल्व्हर ऑक्याडचो उपेग करतात. सिल्व्हर सायनायड (Ag CN रुप्याच्या लवणाच्या विद्रावांत पॉटेशियम सायनायडाची भर घालतकच सिल्व्हर सायनायडाचो धवो अवक्षेप मेळटा. तो उदक, विरल आम्लां आनी आमोनिया हातूंत विरगळना. पोटॅशियम सायनायड कांय प्रमाणांत घालतकच ताचें विरगळपी लवण K(Ag(CN)2 तयार जाता. विद्युत् विच्छेदनान हेर धातूंचेर रुप्याचो वर्ख दिवपाखातीर ह्या लवणाचो उरेग जाता. कारांदे दोन प्रकारचे आसतात: काळो कारांदो आनी धवो कारांदो. काळ्या रंगाचे खावपासारके आसतात, देखून ह्या कारांध्यांची लागवड करतात. धवो कारांदो चड करून आपशींच जाता. कारांध्यांची लागवड पावसांत करतात, ते खातीर कारांध्याक आयिल्ले कोंब (कारांध्यासकट) रोयतात. वालीक वयर चडपाखातीर एकाद्र्या झाडाचो वा बडयेचो आदार लागता. पावसाच्या दिसांनी हेर वरयावांगडा पोरसांत कारांदोय रोवपाची गोंयांत चाल आसा. कारांध्याचो कंदमुळांनी आस्पाव जाता. जातत्यो पाकळ्यो आशिल्ली द्दिदल वनस्पत. लांबाय ३ ते ६ फूट. हे वनस्पतीक जायत्यो खांदयो आसतात. कांड कोन आनी खाचीं आशिल्लें. पानां सादीं, वाटकुळीं, हाता आकाराचीं, अर्दकुटीं वेगळायल्लीं आनी मात्शीं केंसाळ आसतात. साध्या दावकुलांनी ही वाल वयर चडटा. फुलां गडद हळडुवीं, ल्हान आणी एकलिंगी आसतात. फळ तरनें आसतना पाचवें आसता. पिकिल्लें फळ गडद केसरी, ४ ते ८ इंच लांब आनी कडू आसता. ताचे कातीचेर ल्हान व्हड फोड आसतात (मानग्याचे कातीभशेन जेन्ना हें फळ चड पिकता तेन्ना फळ फुट्टा आनी तातूंतल्यान शेंदुरी कोराचे बिनोपांग दिश्टी पडटा. बियो १/३ ते १/२ इंच लांब, चेपट्यो, गोबऱ्यो आनी कडेकडल्या भागाक मिरयो पडिल्ल्यो आसतात. उपेग :कारात्याचीं फळां भाज्जेखातीर उपेगी पडटात. ताची कोडसाण वचपाक, फोडी करून उदकांत घालतात वा मिठाच्या उदकांत बुडोवन दवरतात. उपरांत तांचे जेवणांत तरेकवार प्रकार करतात. देखीक- फोडी, भाजी तशेंच रायतें, चटणी. फळ थंड आनी पुश्टीक आसून खातकच पचनक्रिया सुदारता, महारोग, मूळव्याध, कामीण, संधिवात, रक्तदोश, उसंरमठ, दमो, अल्सर, स्वासनलिकादाह (Bronchitis) आनी हेर यकृताच्या दुखण्याचेर कारात्याचें फळ उपेगी पडटा. फळांचो रोस साकरेवांगडा जिबेवेल्या घायांखातीर दितात. भाजून फोड तेयकच कारात्याचो लेप लायतात. कारात्याच्या बियांचो काडो दंतांचेर उपेगी पडटा. पाळांचो लेप मुळव्याधाचेर लायतात. पानांचो रोस कृमीनाशक, वातीकारक आनी रेचक आसता. आंगावेलें दूद वाडपाखातीर पानांचो उपेग करतात. रातकुड्डेपण वचपाक पानांचो रोस दोळ्यां भोंवतणी लायतात. रामायणाभशेनूच मत्स्यपुराण, ब्रम्हपुराण,वायुपुराण हातूंतय शोण न्हंयेचो पितृतीर्थ आनी पुण्यसरिता म्हूण उल्लेख आसात हे न्हंयेसंबंदीं खुबशो दंतकथा आसात. भागवतांतलें गजेंद्रनक्रांचें झूज शोण-गंगासंगमाच्या डोहांत जालें असो समज आसा. तशीच एक प्रेमकथा आसा, ती अशी-नर्मदा ही एक राजकन्या आशिल्ली. सोनभद्र नांवाच्या एका मनशाचेर ती भाळ्ळी. तांणी लग्न करपाचें थारायलें पूण कोणाच्या तरी शापाकलागून तांचो मोग सफल जालो ना आनी तीं दोगांय दोन तोकांनी न्हंयेच्या रुपांत व्हांवक लागलीं. नर्मदा अस्तंतेवटेन जाल्यार शोण उदेंतेवटेन. अस्तंतेवटेनचो सगळ्यांत चड उदरगत जाल्लो देश. क्षेत्रफळ 93,63,123 चौ.किमी. आंवाठाचे नदरेन जगांत चवथो व्हडलो देश. लोकसंख्या 24,10,77,000 (1986) सादारणपणान ह्या देशाचो अमेरिका असोय उल्लेख करतात. डिस्ट्रिक्ट ऑल कोलंबिया सयत एकावन्न घटक राज्यांचो आस्पाव ह्या देशांत जाता. अलास्का आनी हवाई हीं राज्यां मुखेल भूंयेसावन पयस आसात. हीं राज्यां सोडून देशाचो विस्तार 25° 7’ ते 49° 23’ उत्तर आनी 66° 57’ ते 124° 44 ’ अस्तंत असो आसा. अलास्का उत्तर अमेरिकेच्या वायव्य वाठारांत जाल्यार, हवाई जुंवे उत्तर अमेरिकेच्या अस्तंत दर्यादेगे सावन 3,200 ते 4,800 किमी. अंतराचेर पॅसिफीक म्हासागरांत आसा. मुखेल भुंयेचे उत्तरेवटेन कॅनडा (शीमेची लांबाय 3,240 किमी.)आनी अस्तंतेवटेन पॅसिफीक म्हासागर (दर्यादेग 4,393 किमी आसा. उदेंत अस्तंत अंतर 4,480 किमी. आनी दक्षिण उत्तर अंतर 2,560 कि.मी. आसा. राजधानी वॉशिंग्टन. ह्या वाठारांत अॅपालॅचिअन पर्वताचो उत्तर वाठार आनी ताचे उदेंतेच्या दर्यादेगेवटेनच्या मळांचो आस्पाव जाता. ह्या वाठाराच्या अस्तंत शीमेवयल्यान हडसन न्हंय व्हांवता. अॅपालॅचिअन पर्वत अस्तंतेवटेन आसा आनी ती भूंय फातरांची आसा. दोंगरावळींची उंचाय 1,800 मी. परस मात्शी चड आसा. दर्या वटेनचो वाठार फातरा-खडपांचो आसा, आनी तो सकयल खचला. ताका लागून थंय दर्यादेग तयार जाल्या. हांगाच्यो बऱ्योचशो न्हंयो तांचेर आशिल्ल्या धबधब्यांक लागून येरादारी खातीर उपेगी पडनात. हांगाच्या सगळ्यांत व्हड कनेक्टिकट न्हंयची लांबाय 560 किमी. आसा ब) अॅपालॅचिअन पर्वताचो मदलो आनी ताच्या लागचो वाठार ह्या वाठारांत अस्तंतेवटेन अॅपालॅचिअन पर्वत आसा आनी उदेंतेवटेन अॅटलांटिक म्हासागराच्या देगेमेरेन मळ पातळ्ळां. दर्यादेग तोंकाळ फातरांची आसा. दर्याचें उदक कांय जाग्यांनी भितर सरिल्ल्यान डेलावॅअर, सस्व्केहॅना हे सारक्यो न्हंयो उदेंतेवटेन व्हांवत वचून अटलांटिक म्हासागराक मेळटात. ह्या न्हंयांच्या मार्गांतय बरेच धबधबे आसात. अॅपालॅचिअन पर्वत आनी आग्नेयेवटेनचो दर्या हांचे मदीं हो सकयल्लो वाठार आसा. ह्या वाठाराची दर्यादेग बरीच नीट आसा. हाची सरासरी रुंदाय 320 किमी. आसा जाल्यार उत्तरेवटेन आनी वायव्यवटेन अॅपालॅचिअन पर्वताच्या मुळसा कडेन 180 ते 360 मी. उंचायेचो पीडमाँट हो पठारी वाठार आसा. हें पठार आनी अॅपालॅचिअन पर्वत पोरन्या घट खडपांचे तयार जाल्ल्यान तांच्या भायल्या शीमांचेर न्हंयांच्या पात्रांत धबधबे आसात. फ्लॉरिडा द्वीपकल्पाचो (peninsula) ह्या वाठारांत आस्पाव जाता. ह्या द्वीपकल्पाच्या दक्षिण वाठारांत सरोवरां आनी चिखलाचो वाठार आसा. ह्या वाठारांत मिसिसिपी न्हंयचें देगण आसा. मिसिसिपी आनी तिची उपन्हंय मिसुरी ही उत्तर अमेरिकेंतली सगळ्यांत चड लांबायेची (सुमार 6,400 किमी न्हंय. हे न्हंयेतल्यान बऱ्याच प्रमाणांत चिखोल व्हांव न येता आनी मेक्सिकोच्या आखाता कडेन सांचून उरता. मिसिसिपी न्हंयच्या देगणाच्या अस्तंतेवटेन सकयल्ल्या वाठाराची उंचाय वाडत वता, आनी रॉकी पर्वता लागीं ती 1,500 ते 1,800 मी. मेरेन वाडटा. रॉकी पर्वता वळींच्या उदेंते वटेन 800 किमी. रुदांयेचो उंचलो मळांचो वाठार आसा. रॉकी पर्वता वयल्यान मळांच्या वाठारांनी व्हांवपी न्हंयानी खोल देगमां तयार केल्यात. ह्या देशाच्या 1/3 अस्तंत वाठारांत पर्वतावळी आनी पठारां पातळ्ल्यांत. ह्या वाठाराक जरी सादारणपणान ‘रॉकी’ पर्वतावळ म्हणटात तरी तातूंत रॉकी पर्वता भायर सिएर्रा नेवाडा, कॅस्केड आनी कोस्टल ह्योय दोंगरावळी आसात. ह्यो वळी दक्षिण-उत्तर पातळ्ल्यांत. तांची सरासरी उंचाय 500 मी. परस चड आसा. पूण तांची तेमकां 4,000 मी. परस ऊंच आशिल्ल्यान सदांकाळ हिमान भरिल्लीं आसतात. सामके उदेंतेकडेन आशिल्लो रॉकी पर्वत बरोच रुंद आनी ऊंच आसा. ह्या पर्वतावळींच्या आनी कॅस्कॅड, सिएर्रा नेव्हाडा ह्या पर्वतावळींच्या मदीं कोलंबिया, ग्रेट बेसिन,कोलोरॅडो न्हंयक लागून ‘ग्रँड कॅन्यन’ नांवाची पायणीभशेन सुमार देड किमी. खेल 7 ते 18 किमी. रुंद आनी 320 किमी. लांब खळी तयार जाल्या. रॉकी पर्वताच्या मदीं उश्ण उदकाचे झरे, सरेवरां आनी खेल खळ्यो आसात. कोस्टल पर्वतावळी पॅसिफीक म्हासागराचे देगेक समांतर आशिल्ल्यान हो अस्तंतेवटेनचो कॅलिफोकर्नियाचो सपाट आनी अशीर वाठार तयार जाला. ह्या देशांतल्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो म्हल्यार मिसिसिपी, सेंट लॉरेन्स, कोलंबिया आनी कोलोरॅडो ह्यो जावन आसात. मिसूरी, ओहायओ, आरकॅन्सा, रेड ह्यो मिसिसिपीच्यो उपन्हंयो आसात. धाकली कोलोरॅडो, ब्रॅझस, रीओ ग्रांदि ह्यो न्हंयो मोक्सिकोच्या आखाताक वचून मेळटात. कॅलिफोर्निया आखाताच्या वाठारांतली कोलंबिया ही म्हत्वाची न्हंय. सॅक्रेमेंटो, सॅन वाकीन, क्लॅमथ ह्योय न्हंयो म्हत्वाच्यो आसात. सॅक्रेमेंटो आनी सॅन वाकीन, हांकां लागून सिएर्रा नेव्हाडाच्या आग्नेयेवटेन ‘डॅथ व्हॅली’ हें देगण आसा. हो ह्या देशांतलो सगळ्यांत सकयलो वाठार, हाची खोलाय समुद्रथरा परस 83 मी. सकयल आसा. हडसन आनी तिची उपन्हंय मोहॉक अॅपालॅचिअन पर्वताचे उदेंतेवटेन आसात. फ्लॉरिडाच्या दक्षिण वाठारांत बरीच तळीं आनी सरोवरां आसात. ओकीचोबी हें तांतलें सगळ्यांत व्हड. उत्तरेवटेन आशिल्लीं साव्या उदकाचीं पांच व्हडलीं सरोवरां, सुपीरिअर, मिशीगन, ह्युरन, ईअरी आनी आँटॅरिओ. ईअरी आनी आँटरिओ सरोवरामदीं नांवाजिल्ले नायगारा धबधबो आसा. हांगाचे हवामान विंगड विंगड प्रकारचें आसा. हवामाना परस पावसाच्या प्रमाणाचेर आदारून ह्या देशाचे पांच वांटे करूं येतात. दरेक वांट्याच्या हवामानाचें खाशेलेंपण वेगळें आसा. 2. तणाचो वाठारःह्या वाठाराक ‘प्रेअरी’ अशें म्हणटात. तो उत्तर. डाकोटा राज्यासावन दक्षिणेक टेक्सास मेरेन उण्या ओलसाणीच्या हवामानाच्या वाठारा मेरेन दक्षिण-उत्तर पातळला.बफेलो, प्रागा, सायड ओक बंच, व्हीट आनी नीडल हे आनी तणाचे हेर बरेंच प्रकार हांगा दिश्टी पडटात. पर्वत आनी ऊंच पठारांच्या वाठारांत येलो पायन, डग्लस फर, स्प्रुस हे अशीर पानांचे रुख हांगा आसात. 3. उसू पडिल्ले वाठारः रॉकी पर्वताचे अस्तंतेवटेन सेज ब्रश नांवाचीं झोंपां आसात. मात्शा चड पावसाच्या पर्वतांच्या देंवतेचेर आनी ल्हान ददोंगुल्ल्यांचेर ज्यूनिपर, नट पायन हे रुख आसात. आग्नेय कॅलिफोर्निया सावन टेक्सास मेरेन उसू पडिल्लो वाळवंटांचो वाठार आसा. थंय निवला, बाभळ, जोशुआ हे सारकी वनस्पत आसा. गरुड, ससाणो, घुघुम ही सुकणीं चडशीं दिश्टी पडटात. पाणकोंबडी, कॅनडा-हंस, हांयसां हीं उदकांतलीं सुकणीं आसात. हेर म्हत्वाचीं सवणीं म्हळ्यार रानवटी टर्की, ग्रावज आनी पारव्यांच्यो तरेकवार जाती. अलास्का हांगा ल्हंव आशिल्ले सील, ऑटर, कोले, मिंक, मस्कंरॅट आनी स्कंक असली मोनजात आसा. ह्या देशांत मनीस केन्ना अस्तित्वांत आयलो हाचेविशीं स्पश्ट म्हायती ना, पूण सुमार 15, 000 वर्सां पयलीं हांगा मनशाचो राबितो आशिल्लो अशे अश्मयुगांतल्या अवशेशांवयल्यान दिसता. मनीस घडये हांगा बेरिंग दर्याच्या मार्गांतल्यान आयलो आसूंये अशें कांय जाणांचें मत आसा. कांय जाणकारांच्या मतान उदेंत आशियांतले मंगोलियन वंशाचे लोक अलास्का वरवीं मॅकेझी न्हंयच्या मार्गांतल्यान अमेरिकेंत आयले. थंय सावन ते मिसूरी न्हंयचे पलतडीं, दक्षिणेंत आयले. कोलंबसा पयलीं कितलींश्याच शतमानां आदीं अमेरिके भायले लोक त्या खंडांत पाविल्ले अशे पुरावे मेळटात. युरोपीय लोकांनी हांगा पावल दवरल्या उपरांत तांकां मनशाचें मांस खावपी कांय रानवट पंगड मेळ्ळे. कांय लोकां मदीं खाशेले धर्मीक आचार आनी संप्रदाय आशिल्ले. हे लोक चडशे मेक्सिकोचे उत्तरेवटेन रावताले. सुमार 1608 त फ्रेंचानीं क्वेबेक आनी 17व्या शतमानाच्या निमाणेमेरेन मिसिसिपीचें देगण आनी सरोवरा लागच्या वाठारांत राबितो केलो. शारां उबारून तांणी आपल्या वसणुकांची राखण करूंक सुरवात केली. स्पेनांतल्या लोकांचे फ्रेंच आनी ब्रिटिशें वांगडा वसणुकांच्या प्रस्नांतल्यान संबंद लागले. वसाहतींत येवन राविल्ले चडशे लोक मध्यमवर्गीय आनी गरीब आशिल्ले. रानां निवळ करून थंय शेतां रोवप, जमता तसले ल्हान सान उद्देगधंदे करप हातूंतल्यान सुरवात करून तांणी हांगा ल्हव ल्हव कारखाने उगडूंक सुरवात केली. ह्यो तेराय वसाहती स्वतंत्रपणान आपापलो कारभार चलोवपाचो यत्न करताल्यो. सगळ्या वसणुकांनी विंगड विंगड धर्मांचे आनी पंथाचे कितल्याशाच राश्ट्रांतले आनी वंशाचे लोक लागीं आयले. दरेक वसाहतींतल्या लोकांमदीं जागृताय सुरू जाली आनी कांय काळ उपरांत वसाहतींच्या अभिमानाची सुवात ‘अमेरिका’ नांवाचें आपलें एक राश्ट्र आसा हे भावनेन घेतली. हाच्या उपरांत वसाहतवाले आनी ब्रिटिश हांच्या मदीं ल्हान व्हड झुजां जावन 1783 त पॅरिस हांगा जाल्ले कबालातींतल्यान अमेरिकेचें स्वतंत्रताय झूज सोंपलें आनी अमेरिका हो स्वतंत्र देश अस्तित्वांत आयलो. पॅसिफीक म्हासागराच्या लागीं 1848 त भांगराचो सोद लागलो. आनी दक्षिणे वटेनच्या राज्यांची हाका लागून बरीच उदरगत जाली. राज्यांच्या प्रस्नां वयल्यान हांगा वाद जावंक लागले आनी यादवी झूज पेटलें. झूजाच्या कारणांविशीं इतिहासकारां मदीं बरेच मतभेद आसात. 1860 त आब्राहाम लिंकन राश्ट्राध्यक्ष जाले उपरांत दक्षिण कॅरोलायना राज्य संघा भायर सरलें.खंयच्याय राज्याक कायदेशीरपणान संघांतल्यान भायर सरूंक मेळचेंना अशें लिंकन हाणें जाहीर केलें, आनी फुटीर राज्यांआड झूज चालू केलें. ह्या झुजांत दक्षिणेवटेनच्या फुटूंक सोदपी राज्यांचो 1965 त पराभव जालो आनी झूज सोंपलें. फुटीरतायेच्या विचारांक काबार करपा वांगडाच गुलामगिरीच्या प्रस्नाक मिटवच्या खातीर लिंकन बरोच वावुरलो. यादवी झुजाच्या करणा खातीर गुलामगिरीच्यो प्रस्न आनी कांय राज्यांमदीं मुळ धरूंक लागिल्ल्यो राश्ट्रवादाचो कल्पना मुखेल आशिल्ल्यो. उत्तरेकडेनच्या राज्यांक संघराज्य पद्दत दवरूंक जाय आशिल्ली, जाल्यार दक्षिणेवटेनच्या राज्यांक, जंय निग्रो लोकसंख्या चड आशिल्ली तांकां स्वतंत्रताय जाय आशिल्ली. काळ्या-गोऱ्यांमदलो संघर्श आनी स्वतंत्र राज्यांचो विचार हातूंतल्यान झुजाक सुरवात जाल्ली. फुडें लिंकन पर्थून राश्ट्राध्यक्ष म्हूण वेंचून आयलो. बंडखोर राज्यांच्या प्रस्नांचेर सासणां खातीर उपाय काडपाच्या यत्नांत आसतनाच 14 एप्रिल 1865 ताचो खून जालो आनी उपराश्ट्राध्यक्ष आशिल्लो अँड्र्यू जॉन्सन राश्ट्राध्यक्ष जालो. ताच्या कारकिर्दींत ‘कू क्लक्स क्लॅन’ हें निग्रोंचो दुस्वास करपी दहशतवादी गुप्त संघटनेची हांगा थापणूक जाली. रशिया कडल्यान अमेरिकेन ह्याच काळांत अलास्का हो वाठार विकतो घेतलो. ताच्या उपरांत वेंचून आयिल्लो युलिसीझ ग्रँट हो 1876 मेरेन राश्ट्राध्यक्ष उरलो. फुडें तांची लोकप्रियता उणी जाली आनी सॅम्युएल टिल्डन हो राश्ट्राध्यक्ष जावचे खातीर जावचे खातीर उबो रावलो. पूण ताच्या आड हेज हो रिपब्लिकन पक्षाचो उमेदवार राश्ट्राध्यक्ष म्हूण वेंचून आयलो. 1881 त वोंचून आयिल्ल्या जेम्स गारफील्ड हाचो खून जालो आनी चेस्टर राश्ट्राध्यक्ष जालो. रिपब्लिकन पक्षाची लोकप्रियता उपरांत ल्हव ल्हव उणी जावंक लागली आनी 1884 त क्लीव्हलंड हो डॅमोक्रेटिक पक्षाचो उमेदवार राश्ट्राध्यक्ष जालो, पूण 1888 त रिपब्लिकन पक्षान पर्थून आपलें बळगें वाडयलें आनी तांचो उमेदवार जनरल हॅरिसन राश्ट्राध्यक्ष जालो.मॅकिन्लोचो खून जालो आनी उपराश्ट्राध्यक्ष जावंक पावलो. 1904 तल्या वेंचणुकांनी पर्थून तोच वेंचून आयलो. त्याच वर्सासावन सुरू जाल्ल्या रशिया-जपान झुजांत मध्यस्थीं करून ताणें झूज थांबयलें आनी ताका लागून ताका 1906 त शांततायेचें नोबेल इनाम मेळ्ळें. 1892 त लोकांनी क्लीव्हलंडाक पर्थून वेंचून काडलो. ताच्या कालांत अमेरिकेच्या सगळ्या वाठारांनी बरेतरेन पुर्नरचणूक जाली. क्लीव्हलंडा फाटल्यान राश्ट्राध्यक्ष जाल्ल्या मॅकिन्ली हाणें अॅटलांटिका म्हासागरांतल्या क्यूबा, प्वेर्तरिको ह्या वाठारांचेर अमेरिकेचो शेक गाजयलो. पॅसिफीक म्हासागरांतल्या फिलीपीन जुंव्यांचो चोमोय अमेरिकेचे सत्तेखाला आयलो. 1901 त मॅकिन्लोचो खून जालो आनी उपराश्ट्राध्यक्ष जावंक पावलो. 1904 तल्या वेंचणुकांनी पर्थून तोच वेंचून आयलो. त्याच वर्सासावन सुरू जाल्ल्या रशिया-जपान झुजांत मध्यस्थीं करून ताणें झूज थांबयलें आनी ताका लागून ताका 1906 त शांततायेचें नोबेल इनाम मेळ्ळें.1912 त डेमॉक्रॅटिक पक्षाचो वुड्रो विल्सन वेचून येवपाच्या पयलीं हावअर्ड टॅफ्ट हो राश्ट्राध्यक्ष आशिल्लो. झुजा उपरांतच्या काळांत अमेरिकेन अवकाश संशोधनाच्या मळार नेटान उदरगत केली. 1969 त सगळ्यांत पयलीं अमेरिकेन चंद्राचेर पावल दवरलें. समाजीक समतायेच्यो बऱ्योच घोशणा करून लेगीत ह्या देशांत निग्रो खातीर जाय तशे हक्क हांगा नात. मार्टिन ल्यूथर किंग सारक्या फुडाऱ्यांच्या आंदोलना उपरांतय हांगा काळ्या-गोऱ्यां मदलो संघर्श सोंपिल्लो ना.पांवड्याचेर एक आक्रमक प्रकाराचें स्वरुप हाडलें, पूण ‘वॉटरगेट’ प्रकरणांतल्यान ताका राजीनामो दिवचो पडलो आनी ताच्या फाटल्यान जॅराल्ड फोर्ड राश्ट्राध्यक्ष जालो. 1976 तल्या वेंचणुकांनी अमेरिकेची राज्यवेवस्था 17 सप्टेंबर 1787 तल्या संविधानाचेर आदारित आसा. सरकार विधीमंडळ, कार्यकारी मंडळ आनी न्यायवेवस्था ह्या तीन पांवड्यावयलें काम पळयता.राश्ट्रीय सरकाराक म्हत्वाचे अधिकार आसात. कर घेवप, आंतरराश्ट्रीय आनी राज्यांमदल्या वेपारा खातीर जाय तो येवजणी थारावप, राश्ट्रीय राखण आनी चलन, आंतरराश्ट्रीय संबंद, नव्या वाठारांचो संघराज्यांत आस्पाव असल्या गजालींची जापसालदारकी केंद्र सरकाराची आसा. कार्यकारी मंडळाचो मुखेली राश्ट्राध्यक्ष आसता आनी त्या नात्यान तो देशाचो पयलो नागरीक थारता. शासन विभागाचो आनी राखणदळाचोय तो मुखेली आसता.अध्यक्षाच्या वेंचणुके खातीर घटक राज्यांनी पयलीं अध्यक्षीय मतदाराची वेंचणूक जाता. फुडें हे मतदार अध्यक्षाचे वेंचणुकेंत मतदान करतात. मतदारांची संख्या त्या त्या राज्यांतल्या सिनेटर आनी प्रतिनिधदी घराच्या वांगड्यां इतली आसता. अमेरिकेचो अध्यक्ष जल्मान अमेरिकन आसचो पडटा. तो उण्यांत उणो 35 वर्सां पिरायेचो आनी 14 वर्सां खातीर अमेरिकेंत राविल्लो आसचो पडटा. अध्यक्षपदा खातीर वेंचणूक दर चार वर्सांनी जाता. 1951 त घटनेंत केल्ल्या 22 व्या दुरुस्ती वरवीं एका मनशाक दोनां परस चड फावट अध्यक्ष जावंक मेळना. अध्यक्षा वांगडा उपाध्यक्षीय वेंचणूक जाता. उपाध्यक्ष हो सीनेटचो अध्यक्ष आसता. मंत्रीमंडळ,सगळ्यांत उंचल्या न्यायालयाचे न्यायाधदीश, राजदूत ह्या सारक्यो म्हत्वाच्यो नेमणूको करप राश्ट्राध्यक्षाच्या हातांत आसता. परराश्ट्र धोरण तोच थारायता पूण खंयचीय आंतरराश्ट्रीय कबलात करच्या खातीर सीनेटांतल्या 2/3 सभासदांची मान्यताय आसची पडटा. अमेरिकेच्या संविधाना प्रमाण कायदे करपाचे अधिकार काँग्रेसीक (विधीमंडळ) आसा, काँग्रेस दोन घरांची आसता आनी ‘सीनेट’ आनी ‘हाउस ऑफ रिप्रॅझँटेटिव्ह्ज’ (प्रतिनिधी घर)अशीं तीं दोन घरां आसात. दरेक राज्याक सीनेटा खातीर दोन प्रतिनिधी धाडचे पडटात. तांची वेंचणूक स वर्सा खातीर आसता. दर सीनेटर उण्यांत उणो 30 वर्सा पिरायेचो आसचो पडटा, आनी अमेरिकेंचो उण्यांत उणो णव वर्सां खातीर नागरीक आसचो पडटा. सद्याक अमेरिकेचीं 50 राज्यां आसात आनी डिस्ट्रिक्ट ऑफ कोलंबिया हाका 51 वें राज्य अशें म्हणटात. प्रतिधीनी घराचो सभासद उण्यांत उणो 25 वर्सा पिरायेचो आनी अमेरिकेचो उण्यांत उणो सात वर्सां खातीर नागरीक आसचो पडटा. ज्या राज्यांतल्यान तो वेंचणूकेक उबो रावता थंयचो तो रहिवासी आसचो पडटा. प्रतिनिधी घरांची वेंचणूक दर दोन वर्सांनी जाता. डेमोक्रॅटिक आनी रिपब्लिकन हे हांगाचे दोन मुखेल पक्ष आसात, पूण तांच्या मदीं खास अशें तत्वीक मतभेद दिसनात. दर घटक राज्यांत थळावें सरकार, गव्हर्नर, विधीमंडळ आनी न्यायमंडळ घटक राज्याचें प्रशासन सांबाळटात. दर राज्याचें संविधान वेगळें आसलें तरी तांचेर आनी तांच्या कारभाराचे पद्दतीचेर राश्ट्रीय संविधानाचो प्रभाव स्पश्टपणान दिसून येता. शेतवडीच्या मळाचेर जाल्ली उदरगत, यंत्रांचो वापर, नव्या बियाणांचो उपेग हाका लागून पिकावळींत बरीच वाड जाल्या. रसायनां आनी साऱ्याचो वापर ह्या गजालींतल्यान अमेरिकेन शेतवडीच्या मलार बरोच उंचेलो पांवडो हातासला. 1983 त सुमार 2,15,000 वेवसायिक नुस्तेंमारपी लोकांची ह्या देशांत नोंद जाल्या. नुस्त्याचो खावपा खातीर, उद्देग धंद्यां खातीर आनी निर्याती खातीर उपेग जाता. यांत्रिकीकरणाक लागून नुस्त्याचें प्रमाण बरेंच चड आसा. 1984 त 2,89,71,00,000 मे. टन नुस्तें ह्या देशांत मेळ्ळें. अमेरिका चडशा खनिज संपत्तीच्या मळार गिरेस्त आसा. लोखण हें हांगाचें मुखेल खनीज आसा. ह्या देशांची उद्येगीक गरज भागवच्या खातीर ताचो पुरायपणान उपेग जाता. कोळशाचें उत्पादन बऱ्यांत प्रमाणांतद जाता. हांगाच्या कोळशाची सांठवण फुडलीं शंबरांनी वर्सां पावपा सारकी आसा. सैमीक तेलाचें उत्पादन ह्या देशांत म्हत्वाचें थारलां. तेल काडप, ताचें शुध्दीकरण करप आनी उद्येगीक मळार ताचो उपेग करून घेवप हो ह्या देशांतलो मुखेल उद्देग आसा. सैमीक वायू हांगाच्या लोकांची गरज भागोवपा इतलो आसा. ह्या उद्देगाचीय उदरगत बरें तरेन जाल्या. भरपूर प्रमाणांत मेळपी हेर खनिज संपत्ती म्हळ्यार जस्त, तांबे, रुपें आनी फॉस्फेट. बाकीचीं सगळीं खनीजां थोड्याभोव प्रमाणांत ह्या देशांत मेळटात. खनिज संपत्तीचें 1985 वर्साचें उत्पादन- जस्तः 2,17,500 मे.टन; तांबेः 11,10,700 मे. टन; रुपेः 1,294 मे. टन; फॉस्फेटः 5,08,00,000 मे. टन. हांगाचे वट्ट भूंयेपैकीं 1/5 भूंय राना खाला आसा. रानांतल्या लाकडाचो कागद आनी हेर उद्देगां वांगडा वखदां आनी रसायनां करच्या खातीर उपेग जाता. 1984 वर्सा ह्या देशाक 75,35,000 पर्यटकांनी भेट ददिली. हातूंतल्यान सुमार 11,38,60,00,000 अमेरिकन डॉलर्सची उलाढाल जाली. उद्येगधंद्याच्या मळार हो देश संवसारांत सगळ्यां परस फुडें आसा हें समजता. दिसपट्ट्या गरजेच्यो वस्तू ते सामक्याच उदरगतीक पाविल्ले संगणक आनी यंत्रसामुग्री अशे विंगड विंगड प्रकारचे कारखाने हांगा आसात. म्हाझूजा उपरांत अमेरिकेन अर्थीक मळाचेर जी झोंपय मारल्या ती तोखणाय करपा सरकी आसा. आयज संवसारांतल्या कितल्याश्याच देशांक अमेरिकेन रीण दिवन तांकां आपल्या अर्थीक शेकातळा दवरल्यात. तिका लागून अमेरिका विंगड विंगड देशांची शस्त्रांची गरज सहज भागोवंक शकता. बरेच कडल्यान ह्या देशांत जायत जाता. हातूंत मशीनां आनी वाहनां, संचारणाचीं साधनां, खनीज पदार्थ आनी रसायनां, पेट्रोलियम हांचो आस्पाव चड आशिल्लो. ह्या देशाचे आयात वेव्हार जपान, कॅनडा, अस्तंत जर्मनी, मॅक्सिको आनी हेर बऱ्याच देशां लागीं जातात. निर्यात करपांत अमेरिका बरेच उदरगतीक पावल्या. हांगा सावन मशीनां, संगणक, शस्त्रास्त्रां,तरांतरांची यंत्रसामुग्री, रसायनां, विमानां आनी हेर वाहनां आनी तांची सुटे भाग, कड्डणां आनी हेर पिकावळ हांची निर्यात चडशी जाता. मुखेल करून ह्या देशाची निर्यात कॅनडा, जपान,मेक्सिको, ब्रिटन, अस्तंत जर्मनी, नेदरलँड्स, फ्रांस, चीन आनी कम्युनिस्ट राजवट नाशिल्ल्या संवसारांतल्या चडशा देशांलागीं जाता. अमेरिकन कारखाने तिसऱ्या जगांतल्या कितल्याशाच देशांनी आसा. ह्या देशांच्या अथर्ववेवस्थेची बुन्याद बरीच घट आशिल्ल्यान संवसारांतल्या बऱ्याचशा देशांनी हांगाचे उद्येगधंदे पातळ्ळ्यात. डॉलर हें हांगाचें अधिकृत चलन. मिसिसिपी आनी तिच्या उपन्हंयांतल्यान उदकां मार्गा वयली येरादारी चलता. हे भायर हांगा आशिल्लीं सरोवरांय येरादारी खातीर बरींच उपेगाचीं आसात. अमेरिकेंत संवसारभर नामना मेळिल्लीं आनी हेर कितल्याशाच देशां कडेन वेपार संबंदी दवरपी बंदरां आसात. यंत्रांच्या आनी विज्ञानाच्या उदरगतीक लागून ह्या देशांत येरादारी आनी संचारणाच्या मळार उंचल्या पांवड्याच्यो सोयी आसात. सगळ्यांत पयलीं ह्या देशांत युरोपांतल्यान येवन स्पॅनिश लोकांनी राबितो केल्लो. उपरांत फ्रेंच, डच, ब्रिटिश आनी स्विडीश लोक हांगा येवन रावले. हांगाचे मुळचे लोक रेड इंडियन हे आदिवासी. उपरांतच्या काळांत चिनी, जपानी, फिलीपिनो आनी आशियाई, मेक्सिकन आनी आफ्रिके वटेनच्यान लोक हांगा येवन रावंक लागले. इतल्या विंगड विंगड वाठारांतल्यान येवन लेगीत हांगाचें लोक हें अकवटीत राश्ट्र घडोवपांत यशस्वी जाले. सद्या हांगाचे मुल रेड इंडियन बरेच उणे जाल्यात आनी ते फकत कांय थारावीक वाठारांनी सांपडटात. हांगा स्पश्टपणान फरक जाणवता तो म्हळ्यार काळ्या आनी गोऱ्या लोकांचो. हांगा समाज जागृताय आनी सरकारी पांवड्या वयल्या यत्नांक दाद दिनासतना काळ्या-गोऱ्यां मदली दुस्मानकाय आयज मेरेन पळोवंक मेळटा. निर्गो लोकांनी तरांतरांच्या चळवळींतल्यान आनी संघटनांतल्यान आपल्या आड जावपी अन्यायाचेर जाप मागल्या. बरेच निग्रो ताका किरिस्तांव धधर्मांत मेळपी वायट वागणूकेक लागून मुसलमान जाल्यात. ‘ब्लॅक मुस्लीम’, ‘क्रुझेडर्स’ ह्यो काळ्या लोकांच्या हक्कां खातीर झूजपी संघटना आनी ‘कू क्लक्स क्लॅन’ सारकी काळ्यांचो द्वेश करपी संघटना ह्या देशांत आसा. हांगाच्या समाजांत गुन्यांव करपाचें प्रमाण आनी विज्ञान युगांतल्यान आयिल्ले विफलतेचें प्रमाण बरेंच दिसून येता. कितल्याशाच समाजशास्त्रज्ञांनी ह्या विशयाचेर बरीच बरपावळ केल्या. हिप्पी पंथा सारके समाजाचीं स्वताचेर बंधनां आपणावंक न्हयकार दिवपी तरांतरांचे पंथ ह्या देशांत उदेल्यात. सादारणपणाव हांगाचें जीवनमान संवसारांतल्या हेर देशां परस बरें. दिसपट्ट्या गरजेच्या नस्तूंचो हांगाच्या लोकांच्यो कल्पना हेर देशां परस वेगळ्यो आसात. स्वताचें वाहन आसप ही हांगाच्या लोकांची नित्याची गजाल. यांत्रिकीकरणाच्या उदरगतीक लागून लोकांचें जिवीत उण्या कश्टांचे आसा. गिरेस्तकायेक लागून समाजाची विचारसरणी हेर देशांतल्या समाजापरस वेगळी आशिल्ल्याचें स्पश्टपणान जाणवता. अमेरिकेंतल्या यादवी झुजा उपरांत इतिहासीक चित्रण आनी वण्टीचित्रांच्या मळार लॉयत्से (1816-68) ह्या चित्रकारान म्हत्वाचो वावर केलो. ताच्या आनी अॅल्बर्ट बीअरस्टॅट (1830-1902) हाच्या चित्रांतल्यान लोकांच्या अभिरुचीचें दर्शन घडटा. हांगाचे लोक आवडीन खेळटात. हेर बरेच खेळ हांगा आसात खेळांच्या संघटनांची आनी संस्थांचीय संख्या बरीच व्हड आसा. आंतरराश्ट्रीय खेळां सर्तींनी अमेरिकेक बरेंच म्हत्व आसा. ऑलिंपिक सर्तींनी हांगाच्या खेळगड्यांनी खासा नामना जोडल्या. युरोपांतल्यान हांगा आयिल्ल्या लोकांनी खाजगी शिक्षण संस्थां वरवीं हांगा शिक्षणाची सुरवात केल्ली. ल्हव ल्हव हांगाचे शिक्षण रचणूकेक आनी तत्तवगिन्यानाक फावो तें प्रमाण युरोपांतली शिक्षण पद्दत बदलून अमेरिकनांनी हांगा लागू केली. हांगा सगळ्यांक शिक्षणाची एक सारकी संद मेळटा. गरीब आनी गिरेस्त हांका एकाच प्रकारचे शिक्षण मेळटा. शिक्षण धर्मनिरपेक्ष आसा. साक्षरतेचें प्रमाण 90% परस चड आसा.पिरायेच्या तिसऱ्या वा चवथ्या वर्सासावन हांगा भुरग्यांक शिकूंक धाडटात. बालवाडी शिक्षण सोंपतकच मुळावें आनी माध्यमिक शिक्षण स वर्सां पुराय जाल्या उपरांत सुरू जाता. पूण ह्या शिक्षण दिवपी संस्था कितल्योशोच आसात. केंद्र सरकाराची असल्या संस्थांक मान्यताय आसची पडटा. हांगा खासा चलयांच्यो आनी खासा चल्यांच्यो अश्योय बऱ्योच शिक्षण संस्था आसात. उंचल्या पांवड्या वेले शिक्षण दिवपांत अमेरिकेन बरीच नामना जोडल्या. हांकां वेवसायीक शिक्षणाची बेस बरी सोय आसा. तंत्रगिन्यान ते कलाकुसर अशा सगळ्या मळांवयले शिक्षण अमेरिकेत घेवंक मेळटा. संवसारांतल्या हेर देशांतले कितलेशेंच विद्यार्थी शिक्षणा खातीर खासा अमेरिकेक येतात. हांगाचें सरकार शिक्षणाच्या मळार बरोच दुडू खर्च करता. अमेरिकेंतले चडशे लोक इंग्लीश भाशा उलयतात. तीच भाशा हांगाची अधिकृत भाशा आसा. इंग्लंडांत उलयतल्या इंग्लीशी परस हांगाची भाशा मातशी वेगळी आसा.ह्या वेगळेपणाक ‘अमेरिकनिझम’ अशें म्हणटात. हे भायर हांगा विंगड विंगड वाठारांनी उलयतल्या इंग्लीशींतय थोडोभोव फरक आसा.अमेरिकन इंग्लीश भाशेक सुमार साडेतीनशीं वर्सांची साहित्यीक परंपरा आसा. ‘अमेरिकन साहित्य’ हो प्रकार साहित्याच्या मळार बरोच म्हत्वाचो आसा. संवसारीक किर्त मेळयले कितलेशेच साहित्यीक अमेरिकन साहित्याच्या इतिहासांत जावन गेल्यात. सदळपणान अमेरिकन साहित्याचे पांच काळखंड करूं येतातः 1. वसाहतकाळांतलें साहित्यः (1607 ते 1765) ह्या काळांतली परिस्थिती साहित्य निर्मणे खातीर फाव तशी नाशिल्ली. हांगा येवन राविल्ल्या विंगड विंगड राश्ट्रीयत्वांचे लोक कांय काळान इंग्लीश साहित्याच्या अनुकरणांतल्यान साहित्य निर्मणी करूंक लागले. सुर्वेची गद्य बरपावळ वेव्हारीक नदरेंतल्यान आनी नवे वसाहतीचें वर्णन करपी खबरांप्रमाण आशिल्ली. जॉन स्मिथ (1580-1631 विल्यम ब्रॅडफर्ड (1722-1791 जॉन विनथ्रॉप (1588-1649 टॉमस मॉटर्न आनी विल्यम बर्ड हे कांय इतिहासीक वृत्तांत बरोवपी आशिल्ले. अमेरिकन काव्याची सुरवात अॅन बॅडस्ट्रीट, मायकेल विग्ल्स्वर्थ आनी एडवर्ड टेलर हांणी केली. अमेरिकेंतली खबरांपत्रां वयली बगपावळ आनी निबंध हांकां प्रेरणा दिवपी बेंजामिन फ्रँकलीन (1706-1790) हो ह्या कालांतलोसगळ्यांत म्हत्वाचो लेखक आसा. ताची ‘पुअर रिचर्ड्स ऑल्मनॅक’ आनी ‘ऑटोबायॉग्राफी’ हीं पुस्तकां चड नामनेंचीं आसात. 2. स्वतंत्रताय झुजाच्या काळखंडांतलें साहित्यः (1765 ते 1810) अमेरिकेचें स्वतंत्रताय झूज आनी उपरांत अमेरिकन संघराज्याचें संविधान हांचो बरोच परिणाम साहित्य निर्मणेचेर जालो. प्रभावी वक्ते आनी विचारवंत हांच्या भाशणांतल्यान आनी बरपावळींतल्यान अमेरिकन बौध्दिक जीणेची आनी संविधानाची बुन्याद घातिल्ली. पॅट्रिक हेनरी (1736-1791 टॉमस पेन (1737-1809 जॉर्ज वॉशिंग्टन (1732-1799 जॉन अॅडम्स (1735-1836 थॉमस जेफर्सन (1743-1826 जेम्स मॅडिसन (1751-1836) आनी अलेक्झांडर हॅमिल्टन (1755-1804) हे ह्या काळांतले उल्लेख करपा सारके विचारवंत आशिल्ले. नवे भुंयेची तुस्त आनी राजकी स्वतंत्रताय हे काव्याचे मुखेल विशय आशिल्ले. ह्या काळांत ‘येल कवी’ ह्या नांवान गाजिल्ल्या कवींमदीं जॉन ट्रंबल, टिमथी ड्वायट आनी जोएल बार्लो हांचो आस्पाव जाता. चार्ल्स ब्रॉकडेन ब्रावन हो कादंबरीकार आनी रॉयल टायलर आनी व्हिल्यम डनलॅप हे नामनेचे नाटककार ह्याच काळांत जावन गेले. 4. यादवी झुजाउपरांतचो काळ (1865-1890 यादवी झुजांतल्यान (1861-1865) अमेरिकन जिवीत बरें बदललें, यंत्रयुगांची सुरवात जाली. उद्येगीकरणाचो नेट वाडलो. पैसो आनी सत्ता हीं ध्येयां मुखेल जावन सरंजामशाहीचे आनी स्वछंदतावादाचे आदर्श फाटीं पडले. समाजीक आनी अर्थीक परिस्थितीची आनी प्रादेशिकतेची जाणीव वाडून बरपावळींत एक वेगळेपण येवंक लागलें. 5. आर्विल्लो काळखंड (1890 फुडें अमेरिकन साहित्यांत ह्या काळांत नेटान उदगरत जावंक सुरवात जाली. मनीस आनी लोकशाय, मनीस आनी परंपरा, मनीस आनी ताच्या भोंवतणचो समाज हांच्या मदल्या संबंदाविशींचे प्रस्न साहित्यांतल्यान मुखार येवंक लागले.प्रादेशीकतेचे विचार फाटीं पडूंक लागले. कथा, कादंबरी, नाटक ह्या मळांचेर एक नवें वारें येवंक लागलें. ३३ आनिंक êक वपार आयकात कण-êक भाटकार आसलो; ताणें êक दाकांचो मळो लायलो, ताचê भंवतणीं आडो घालो, खणून êक कळंबी तय्यार केली, आनी êक गपूर बांदलो; मागीर तो मळो ताणें कुळवाडियांक कुंळ्याक दिलो आनी आपूण पयशिल्या गांवांत गेलो. ३४ पिकेचो वêळ लागीं पावतोच, आपलें कुंळें घेवंक ताणें त्या कुळवाडियांशीं आपल्या चाक्रांक धाडले; ३५ पूण कुळवाडियांनीं, ताच्या चाक्रांक धोरून, एकल्याक मार घालो, दूसऱ्याक जिवेशीं मारलो, आनी तीसऱ्याक फात्रायलो. ३६ आनिंक êक पावट ताणें दूसऱ्या चाक्रांक धाडले, पयलê पावटिवोन अदीक, आनी तãणीं तांकांय तशेंच केलें. ३७ म्हज्या पुताक मान दितले’, अशें म्हणून शेकीं ताणें आपल्या पुताक तांचê-शीं धाडलो; ३८ पूण कुळवाडियांनीं पुताक पळेवन आपणा भितोर म्हळें: ‘हो ताचो दायजी; येइयात, हाका जिवेशीं मारुंय्या आनी ताचें दायज आंचें जातलें.’ ३९ आनी तãणीं ताका धोरून मळ्या भायर व्हेलो आनी जिवेशीं मारलो. ४० आतां मळ्याचो धनी येता तेदनां, त्या कुळवाडियांक तो कितें कर्तलो ४१ तãणीं जाप दिली त्या नश्ट्यांचो व्होड भसं कर्तलो आनी दूसऱ्या कुळवाडियांक, आपणाक योगिया काळार फळ दितात तसल्यांक, आपलो मळो कुंळ्याक दितलो ४२ जेजून म्हळें पवित्र पुसतकार अशें बरयल’लें आसा: ‘जो फातोर बांदपियांनीं सोडून दील’लो तच जालो कणश्यासंधिचो फातोर. हें सर्वेस्परानूच घडून हाडलां: तें पळेवन आमी थटाक जाल्यांव.’ हें तुमी केदनांच वाचुंक ना? ४३ म्हणटोच आपलें राज देव तुंचê कडलें काडून घेतलो आनी ताचीं फळां दितात तसल्या विदेशियांक दितलो ४५ ताचेो वपारी आयकल्या उपरांत मुखेल इयादनीक आनी फारिजेव आपणा विशीं तो उलयता म्हण संजले; ४६ आनी ताका ते धोरुंक सोदताले, पूण लकाक भियेले, कित्याक प्रवादी म्हण लोक ताका मान’तालो. काशी, बारा ज्योतिर्लिंग आनी तीर्थयात्रेतलें म्हत्वाचें ठीकाण. विश्वनाथाचें वास्तव्य आनी गंगा न्हंय हया दोन गजालींक लागून सगळ्या तिर्थांत काशीक उंचेले पद मेळ्ळां. काशी हें शिवाचें क्षेत्र आनी तें शिवाच्या त्रिशुळाचेर वासलां. देखून ताचो केन्नाच नाश जावंचो ना, अशें पुराणांत सांगलां. काशींत जो प्राणी मरता तो मुक्त जाता, अशें शास्त्रांत सांगलां. ह्या तत्वाचेर विश्वास दवरून भारतांतले खांची कोनश्यांतले लोक आपल्या शेवटाच्या दिसांनी काशीक येतात. अविमुक्त, आनंद कानन, म्हाश्मशान अशीं काशीक हेर जायतीं नांवां आसात. बौध्द वाड्‌मयांत ह्या नगराक ब्रम्हाचध्दनम, सुरुंधन, सुदस्सन, पुप्फवती, रम्म, मालिनी आदी नांवां मेळटात. जैनांच्या तरेकवार तीर्थकल्पांत काशीचे म्हळ्यारूच वाराणसीचे वेगवेगळे भाग मानतात ते अशे: बौध्द आनी जैन हांकांय काशी क्षेत्राचें बरेंच म्हत्व आशिल्लें. काशी हें धर्मक्षेत्र आनी विद्धानाचें आगर आशिल्ल्यान आपल्या धर्माचें प्रवर्तन हांगाच्यानूच करचें अशें बुध्दाक दिसलें आनी ताणें काशी लागच्या मृगदाव वा सारनाथ हांगा आपलें पयलें धर्मप्रवचन केलें. काशीक वाराणासी (बनारस) ह्या नांवान वळखतात. असी आनी वरूणा ह्या दोन न्हंयांचेर वशिल्ल्यान ताका हें नांव मेळ्ळें. हें शार गंगेच्या उत्तर तिराचेर आसा. गंगेन सुमार चार मैल दक्षिणेच्यान उत्तरेक धनुश्याभशेन आकार घेतला. धर्मपीठ आनी विद्यापीठ ह्या दोन गजालींखातीर काशीची नामना आसा. आदल्या तेंपासून काशीक संस्कृतीचें, विद्येचें आनी तत्वगिन्यानाचें कुळार समजतात. अजूनय ही नामना कांय प्रमाणांत तशीच आसा. सगळ्या भरतखंडांत बौध्द धर्माचो प्रसार हांगाच्यानूच जालो. जनपदयुगांत काशी सोळा महाजनपदां मदलें महाजनपद आशिल्लें. पाणिनी आनी पतंजली हांणी काशी जनपदाचो उल्लेख केला. काशी वा काश्य ह्या नांवाचें जन हांगा राविल्ले. अर्थर्ववेद, शतपथ ब्राम्हण, जैमिनीय ब्राम्हण आनी बृहदारण्यक हया ग्रंथांत काशी लोकांचे उल्लेख आसात. मूळ काशी नगरी काश्य लोकांनी वसयल्या आसूंक जाय. शतपथांत, हांगाच्या धृतराष्ट्र नांवांच्या राजाचो आनी बृह्दारण्यकांत अजारशत्रू नावांच्या राजाचो उल्लेख आसा. वाल्मीकीरामायणांत सीतेचे शुध्दीवेळार सुग्रीवान वानर सेनेक उदेंतेकडेन धाडिल्ली. ह्या संदर्भातूय काशी जनपदाचो उल्लेख मेळटा. महाभारतांत तर काशी जनपदाचो खूबशे उल्लेख मेळटात. भीष्मान काशी राजाच्या चलयांचें अपहरण केल्लें, ही महाभारतांतली गजाल सामान्य लोकांक लेगीर परिचित आसा. ह्या सगळ्या आदल्या तेंपावेल्या उल्लेखावेल्यान काशीच्या पुरातनतत्वाविशीं साक्ष मेळटा.[2] शिव आनी पार्वती हीं पर्वताचेर रावतालीं. हिमाचल हें पार्वतीचें कुळार. पार्वतीक दिसलें सदांच कुळाराक रावप बरें न्हय आनी तिणें तशें शिवाक सांगलें. तेन्ना शिवाच्या मनांत हें थळ सोडून एका सिध्द क्षेत्रांत रावपाचो विचार आयलो. ताच्या मनांत काशी क्षेत्र भरलें. ताणें आपल्या निकुंभ नावांच्या गणाक काशेक्षेत्र निर्जन करपाक फ्र्मायलें. शिवाच्या फर्मानाप्रमाण निकुंभ हाणें काशीचो राजा दिवोदास आनी ताची प्रजा हांकां काशीच्या भायर काडले. मागीर शिव आपल्या गणांवांगडा रावंक आयलो. शिवा फाटल्यान स्वर्गांतलो देव आनी पाताळांतले नाग थंय रावंक आयले. फुडें दिवोदासान तप केलें. ब्रम्हदेवान ताका प्रसन्न जावन वर मागूंक लागलो तेन्ना दिवोदासान मागलें की, देवांक दिव्यलिकांत वचू, नागांक पाताळांत वचू आनी पृथ्वी फक्त मनशांखातीर उरूं. ब्रम्हदेवान तथास्तू म्हळें. ह्या वरानुसार शिवाबरोबर सगळ्यांक काशी सोडची पडली. थंयच्यान शिव मंदराचलाचेर रावपाक गेलो पूण थंय मन लागलें ना. तो परतो कशीक येवंक सोदूं लागलो. ताणें ६४ योगीनींक काशी क्षेत्रांत धाडलें. पूण तांचे कांयच चल्लें ना. मागीर शिवान ब्रम्हा, विष्णू आनी सूर्य हांका धाडले. हातूंत विष्णूक यश मेळ्ळें. विष्णून ब्राम्हण रूप घेवन दिवोदादाक ज्ञानोपदेश केलो. त्या उपदेशान दिवोदास विरक्त जालो. ताणें काशीचो त्याग केलो. उपरांत शिव हांगां येवन रावलो. काशीची राजपरंपरा हर्यश्वपसून सुरू जाता. हर्यश्वाचो पूत सुदेव आनी ताचो पूत दिवोदास हो खूब म्हापराक्रमी आशिल्लो. स्कंदपुराणांतल्या काशी खंडात ताच्या पराक्रमाचें वर्णन वाचूंक मेळटा. इंद्राच्या आदेशानुसार ताणें काशी नगराची थापणूक केली, अशें महाभारतांत म्हळां. फुडें वैतहव्य राजांनी दिवोदासाक हारयलो आनी काशी राज्य घेतलें, पूण दोवोदासाचो पूत प्रतर्दन हाणें वैतहव्यांक मारून हें राज्य परतें मेळयलें. काशी लोकांचें वर्णन विदेह आनी कोसल हांचेवांगडा करतात. ह्या तिनूय राज्याचे पुरोहीत जातूकर्व्य हे आशिल्ले. पाळीभाशेंतल्या जातक कथांतल्यान दिसून येता की आदल्या तेंपार वाराणसींत ब्रम्हदत्त नांवाचो राजा राज्य करतालो. ब्रम्हदत्त ही पदवी धारण करपी हे लोक खंयच्या कुळांतले हाचो बोध जातकांत जायनासलो. पूण कांय जातकांत मात ब्रम्हदत्त हे विदेहवंशी अशें म्हळां. ह्या जातकांतल्या वर्णनावेल्यान आनीक एक गजाल दिसून येता ती ही की बुध्दाच्या पयली काळांत काशीचो राजा शक्तीवान आशिल्लो. ताणें कोसल आनी शेजारचे कांय प्रदेश जिखून आपल्या राज्यांक जोडिल्ले. हें राज्य कांय काळ मेरेन शक्तिशाली आनी धनढ्य आशिल्लें. पूण बुध्दाच्या काळांत ताची शक्त आनी किर्त ल्हव ल्हव करून संपुश्टांत आयली आनी तें कोसलांचे सुवादीन जालें. पसेनदीचो बापूय महाकोसल हाणें आपली धूव किसलदेवी बिंबिसार हाका दिली आनी काशी हें शार ताका आंदण म्हूण दिलें. पूण काळांतरान काशीचें राज्य परतें स्वतंत्र जालें, ताका बरे दीस आयले आनी ताका कोसलाचे बरोबरचें स्थान मेळ्ळें. तें एक म्हत्वाचें वेपारी केंद्र जालें. युवान च्यांग जेन्ना भारतांत आयलो तेन्ना काशींत ३० बौध्द विहार आनी १०० देवालयां आशिल्लीं अशें ताणें बरोवन दवरलां. फुडें जसजशी बौध्द धर्माक देंवती कळा लागली तसो वदिक धर्म परतो सगळे वटेन वाडूंक लागलो. ह्या काळांत काशीक बरेंच म्हत्व आयलें. वैदिक संस्कृती आनी संस्कृत भाशा हांचे हें पयल्या दर्जाचें केंद्र थारलें. पूण औरंगजेब सत्तेचेर येतकच ताणें काशीचेर धाड घाली. काशींतल्या विश्वेश्वराच्या देवळांसयात हेर सगळी देवळां मोडून उड्यलीं. विश्वेश्वराच्या देवळाचेर तर ताणें मशीद बांदली. अजूनय ती मशीद थंय घेवपाचे पेशव्यांनी खूब यत्न केले. पूण शेवटेमेरेन तांकां येस मेळ्ळें ना. १७५५ उपरांत काशीचेर ब्रिटीशांची सत्ता आयली. तांणी धार्मीक गजालींत ढवळाढवळ केलीना. देखून काशीक परतें विद्येचें कुळार म्हूण नामना मेळपाक लागलीं. ह्या काळांत काशींत खूबशीं नवी देवळां बांदली. सद्या काशींत १५०० वयर देवळां आसात. दंडपाणी: कनककुंडलां नांवाचो यक्षिणीचो पूत केशव हाणें काशींत येवन शिवाची भक्ती केली. शिवान प्रसन्न जावन ताच्या हातांत दांडो दिलो आनी वायट मार्गान वचपी लोकांक शिक्षा करपाक ताणें ताची थंय थापणूक केली. तोच हो दंडपाणी. ढुंढिराज: अन्नपूर्णा देवीचें देवूळ अस्तंतेक आसा. ढुंढिराज म्हळ्यार गणपतीचें नांव. अशें सांगतात की दिवोदासान ही मूर्त मडकेंतल्यान पाशाण हाडून केल्ली. मणिकर्णिका: हें तीर्थकूप विष्णून सुदर्शनचक्रान तयार केल्लें आनी थंय तो तप करूंक लागलो. फुडें शिव विष्णूचेर प्रसन्न जालो आनी ताणें ताका दर्शन दिलें. हें चक्रतीर्थ पळोवन शिव संतुश्ट जालो आनी नाचूंक लागलो. नाचतां नाचतां ताच्या कानांतलो मणी ह्या तीर्थांत पडलो. देखून ह्या तिर्थाक मणिकर्णिका हें नांव मेळ्ळें. कालभैरव: हाचें देवूळ भैरवनाथ वाठारांत आसा. ताची मूर्त चांदीची आसा आनी हो काशीचो राखणदार. काशीक वचपी लोकांक पंचक्रोशोची यात्रा करूंक सांगतात. ही यात्रा पुरी करूंक ५-६ तरी दीस लागतात. मणिकार्णिकाच्यान सुरू जील्ली ही यात्रा मणिकार्णिका घाटाचेरूच सोंपता. ह्या घाटाचेर न्हावन साषी विनायकाचें दर्शन घेवचें आसता म्हणचे पंचक्रोशीची यात्रा पूर्ण जाली हाची साक्ष हो विनायक दिता अशें मानतात. काशी हें म्हातीर्थ आशिल्ल्यान हांगा गंगास्थान, श्राध्द आनी तीर्थविधि करतात. बाजारांत रव्या सयत हेर सगळ्या सामानांचो फावो तितलो सांठो आसा अशी म्हायती नागरी पुरवण सचिवान समितीक दिली. रव्याचो उणाव आशिल्ल्याची खबर आदीं पातळिल्ली. मजत छावणींनी कामगारांक दिल्लें जेवण समितीच्या वांगड्यांनी खावन पळयलें. ह्या जेवणाचेर समिती समाधानी आसा आनी आप मजत गट आनी शिक्षण संचालकाच्या यत्नांची तांणी तोखणाय केली. वेदांग ज्योतिश्यांत अंकगणितांत येवपी कृत्यां म्हळ्यार बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकार आनी तेविशींच्या परिकर्माश्टकांचो उपेग केल्लो दिसून येता. त्रैराशिकाचो उपेगूय तातूंत केला. वेदांग ज्योतिशांतलीं कालमापक एककां (units) आनी तातूंत कोश्टकांनी दिल्ल्यो संख्या, हाचेवेल्यान वेदकाळांत अंकगणितांत भारतान बरीच उदरगत केल्ली, हें दिसून येता. शुल्बसुत्रांत करणी म्हळ्यार अपरिमेय (uncountable) संख्यांचोय बरोच उल्लेख आयला. करणी संख्येचो अभ्यास वेदकाळासावन सुरू जालो अशें म्हण्टात. कारण २ चें आसन्न (approximate) मोल वेदकाळाउपरांत भारतांत तयार जाल्लो गणितशास्त्रावयलो पयलो ग्रंथ म्हळ्यार ‘बक्षाली’ हें हातबरप. हो भूर्जपत्राचेर बरयल्लो ग्रंथ इ. स. प. २०० ते इ. स. २०० च्या सुमाराक जाल्ल्या ग्रंथाची प्रत आसतली, अशें मनातात. हातूंत बीजगणितांतलीं व्दिघात (quadratic) समीकरणां सोडयल्यांत. तशेंच वर्गमूळ (square root) काडपाखातीर वयर संगिल्ली ‘सविशेश पध्दत’ वापरल्या. हें हातबरप गाथा हे बोली भाशेंत आसून ताचो लिपी शारदा आसा. ही बोली भास मथुरेक कुशाण वंशांतले राजा (कनिष्क, हुविष्क आदी) राज्य करीत आसतना प्रचारांत आशिल्ली. हाचेवेल्यान आनी हेर इतिहासांतल्या पुराव्यावयल्यान ‘बक्षाली’ हातबरपाचो काळ थारायतात. ह्या हातबरपाच्या णवव्या आनी सत्तावन्नाव्या पानार ‘व्दिघात समीकरण’ सोडयला. तशेंच वर्गमूळ काडपाक वयर सांगिल्ली ‘सविशेश पध्दत’ वापरल्या. कांय हातबरपांच्या पुराव्यांवेल्यान गणितश्रेढीचो सोद, बीजगणितांतली व्दिघात समीकरणां सोडोवपाची रीत आनी सविशेश पध्दतीचो उपेग भारतीयांक खबर आशिल्लो, अशें दिसून येतां. आर्यभट नांवाचो गणितज्ञ पांचव्या शतमानांत जावन गेलो. ताणें आपल्या ‘आर्यभटीय’ ह्या ग्रंथांत अंकगणित, बीजगणित, ज्योतिशशास्त्र हे विशय फकत १०८ आर्याबध्द कवितेंत दिल्यात. आर्यभटान π= अशें मोल दिलां. हें आसन्न मोल चार दशांश स्थळांमेरेन बरोबर आसा. ‘ज्या’ फलनां सगळ्यांत पयलीं आर्यभडान सोदून काडलीं, अशें गणित इतिहासकार राऊझ बॉल हांचें म्हणणें आसा. आर्यभटाउपरांत भारतांत जायते गणितज्ञ जावन गेले. पूण गणिताच्या मळार भरीव कामगिरी करपी मुखेल गणितज्ञ म्हूण बाराव्या शतमानांत जावन गेल्लो ‘भास्कराचार्य’ हांचें नांव घेतात. धन वा ऋण संख्या घेवन तिचो वर्ग केल्यार उत्तर धन येता हें भास्कराचार्यान पयलीं सोदून काडलें आनी ऋण संख्येचें मूळ अस्तित्वांत नासता, अशेंय ताणें सांगलें, मिश्र करणी संख्यांचो गुणाकार कसो करचो, हाचें सूत्र तशेंच मिश्र करणी संख्येचें वर्गमूळ कशें काडचें हाचें सूत्र पयलीं भास्कराचार्यान दिलें. भास्कराचार्याची सगळ्यांत व्हड कामगिरी म्हळ्यार अनिश्चित समीकरणां सोडोवपाचे पध्दतीचो सोद. भास्कराचार्याउपरांत भारतांत जायते गणितज्ञ जाले. तातूंत सोळाव्या शतमानांतल्या नीलकंठ ह्या गणितज्ञान केल्ली कामगिरी उल्लेख करपासारखी आसा. बाबिलोनिया आनी ईजिप्त: बाबिलोनियांत आंकड्यांखातीर वापरिल्लीं चिन्हां सुमार इ. स. प. २००० ते इ. स. प. २०० ह्या काळांतलीं आसूंक जाय, असो अस्तंती पंडितांचो अदमास आसा. बाबिलोनियन लोकांनी वापरिल्ले संख्या दाखोवपाचे पध्दतींत दोश आशिल्ले आनी तातूंत एकसूत्रताय नाशिल्ली. हे पध्दतींत ल्हन वापर करून धा आंकडो दाखयताले पूण शून्याखातीर वर्तुळाचो वापर जायनासलो, कारण शून्याचो ,द त्या काळांत लागू नासलो. सद्याचे दशमान पध्दतीकडेन सारकेंपण आशिल्ली आनी दरेक आंकड्याचें स्थानवैशिश्ट्य सांगपी कल्पना बाबिलोनियन लोकांनी वापरिल्ली. तिका ‘षष्टिकमान पध्दत’ अशें म्हण्टात. पूण तातूंत साठांमेरेन संख्या दाखोवपी साठ चिन्हां नात. पुराणवस्तुसंशोधनां मेळिल्ल्या बगदाद हांगाच्या दोन तक्त्यांनी एक ते साठ ह्या आंकड्यांचे वर्ग दिल्यात आनी आठा उपरांतच्या आंकड्याचे वर्ग फुडले पध्दतीन दाखयल्यात: ८२=१+४, ९२=१+२१, १०२=१+४०; हातूंत उजवे वटेनचो एक म्हळ्यार ६० धरपाचे. हे पध्दतीन ६०, ६३०० हांचेखातीर खास चिन्हां दिल्यांत. गोंयांत स्वधर्म आनी हिंदु धर्म तिगोवन दवरपाचें काम छत्रपती शिवाजी महाराजान आनी छत्रपती संभाजी महाराजान केलें. फातरपेंचे जात्रे उपरांत जावपी काणकोण –केपें शीमे वयल्या आमोलें वाठारांतले धालो आपलें वेगळेपण जपोन आसात. भजन भक्तिचो एक प्रकार. ताळ, पखवाज आनी खूबदां बांजो, पेटी, तंबोरो, चिपळ्यो आनी झांड ह्या वाद्दांचे साथींत ईश्र्वर-गुणांचें वर्णन वा नामस्मरणाचेर आदारीत काव्य रचना गावप हाकाच भजन अशें म्हणटात. भजनाची सुरवात भागवताच्या काळासावन जाली अशें मानतात. भागवताचो कालखंड इ. स. प. ३०० अशें मानिल्ल्ायन तेन्नासावन, भारतांत विंगड विंगड प्रांतांत भजनाची पद्दत सुरु जाली अशें मानूं येता. सकळ मंगळनिधी । श्रीविठ्ठलाचें नाम आधीं ॥१॥ म्हण कां रे म्हण कां रे जना । श्रीविठ्ठलाचें नाम वाचे ॥२॥ पतीत पावन सांचे । श्रीविठ्ठलाचें नाम वाचे ॥३॥ बापरखुमादेविवरु साचें । पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें चालत्‍या मुलाला उचलून कडेवर घेणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें ताण देणें पूजा देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें चढावर चढ देणें डोळा देणें दिवसावर नजर देणें दाबा देणें पदर फाडून देणें दांत पाडून हातावर देणें पोटास टांचा देणें ताव देणें-मारणें पाऊल मागें न देणें दिव्याला निरोप देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें उचलून पाणी कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें अशोक हो पूर्विल्ल्या काळांतलो भारतांतलो एक नामनेचो सम्राट. ताच्या भुरगेपणाविशींची म्हायती मेळना. बिंदुसाराच्या ह्या पुताचो जल्म क्रिस्ता पयलीं 303 वर्सा जाल्लो आसूंक जाय अशें मानतात. मौर्य वंशाचो हो तिसरो राजा. क्रिस्ता पयली 373 वर्सा मागध राज्याचो कारभार तो सांबाळूंक लागलो. आपल्या बापायच्या राजवटी वेळार अशोक तक्षशिला आनी उज्जयनी हांगा राजप्रतिनीधी म्हूण वावुरतालो. तो बिंदूसाराचो व्हडलो पूत न्हय, तरीपूण ताचो व्हडलो भाव सुसीम हाका इ. स. पयली 273 त राजगादयेवयल्यान कुशीक सारून तो राजा जालो. बिंदूसाराक 160 राणयांपसून जल्मल्ले 101 भुरगे आशिल्ले. तातूंत अशोक खुनशी आनी दुश्ट आशिल्ल्यान ताणें आपल्या भावांक मारून उडयले आसूंक जाय असो पुरावो कांय इतिहासीक बरपावळींतल्यान मेळटा. अशोकाक लागून चण्डाशोक वा दुष्टाशोक ह्या नांवान वळखताले. बौध्द धर्म आपणायल्या उपरांत मात ताका धर्माशोक (धर्मान चलपी अशोक) ह्या नांवान पाचारुंक लागले. अशोकाचो धर्म म्हळ्यार नितीची एक वळेरीच आशिल्ली. ताणें सर्वसादारण मनशांक घुस्पावन उडोवपी धर्म तत्वगिन्यानाच्यो व्हड व्हड धर्मकल्पना कुशीक दवरल्यो. तशेंच देव आनी आत्मो हांकांय ताणें एकामेकांमदी भरशिले नात. जिणेंत निर्मळताय येवचे खातीर ताणें लोकांक आपल्या मनाचेर ताबो दवरपाची बुध्द दिली. ताणें दुसऱ्यांच्या धर्माचो आदार राखचे खातीर, मोनजातीचेर काकुळट दाखोवन तांकां मारचे न्हय म्हूण मनशान वावुरचें अशें शिकयलें. आवय-बापूय, जाण्टे, गुरूजन, साधू-संन्यासी, गुलाम, नोकर-चाकर हांचे लागीं सभ्यतायेन वागपाविशीं ताणे उपदेश केला. सत्य उलोवपाची आनी सत्यान वागपाची ताणें देख दिली. अशोकान फकत बऱ्या आदर्शांचो आनी विचारांचो उपदेशच केलो ना, ताची स्वताची चलणूकय ताच्या विचारांभशेन आदर्श आशिल्ली. ताणें शिकार करप सोडलें आनी मांस खावप थांबयलें. लोकां खातीर आनी जनावरां खातीर ताणें भलायकी केंद्रां बांदलीं. ब्राह्मण आनी हेर धर्माच्या लोकांचो आदार राखून ताणें सदळ हातान दानधर्म केलो. कलिंग हांगाच्या ताच्या एका फातरपट्याचेर अशीं उतरां आसातः “सगळे मनीस म्हाका भुरग्यांभशेन आनी सगळ्या मनशानीं म्हज्या भुरग्यांभशेन हे जीणेतलीं आनी परलोकाचीं सगळीं सुखां भोगचीं. हाचे पयलीं मोंसेरात पॅनल तशेंच भाजपाच्या वेंचून आयिल्ल्या नगरसेवकांचो ह्या पॅनलांत आस्पाव आसा. निश्चित जाल्ले वॉर्ड वार उमेदवार अशें : हालिंच्या तेंपार साहित्य संमेलनांनी साहित्यीक स्वताकच मिरोवन घेतात. तातूंतल्या थोड्यांक उक्तावणाच्या आनी समारोपाच्या सुवाळ्यांक मिरयतात, थोड्यांक चर्चासत्रांनी घुसयतात आनी उरिल्ल्यांक कवी संमेलनांनी आनी सांस्कृतीक कार्यावळींनी माची दितात. ह्या ग्रामीण साहित्य संमेलनांत मात तशें चित्र दिसलें ना. आंगणांत बसपाचें, पडवेर जेवपाचें, सालांत न्हिदपाचें, गांवांत भोंवपाचें. गोंयचें पयलें इतिहासीक ग्रामीण साहित्य संमेलन हें अशें जालें. मार्चाचे 24-25 तारकेर. तेंय 2018 ह्या वर्सा. सगळ्या तरांची आधुनीकताय आज गांवांगांवांनी भरसल्या तेन्ना. गांवांत भीतर सरता म्हणसर मोबायल बंद. सकाळीं उठून पोट रितें करतलो म्हणल्यार संडास नात. दीस तकलेर पावता म्हणल्यार घामाच्यो पावळ्यो, रातीन शिरंतरां गोठोवपी कुलकुलो. हुळण दोंगराच्या मुळसाक वशिल्लो करंजोळ हो सत्तरींतलो सगळ्यांत मागाशिल्लो गांव. पूण फकत साधनसुविधांचे नदरेंतल्यान. गांवांत बांयो थोड्योच. पूण मनीसपणाचे वझरे मात घरांघरांतल्यान व्हांवतात. गांवांत खंयच्या तरी सभाघरांत संमेलन जाता, भायले लोक येतात आनी गांवचे लोक – कितें तरी चल्लां थंय – अशे म्हुणून एक पासय मारून वतात तश्यांतलो प्रकार निखालस नाशिल्लो हो. कोणाकोणाच्या आंगणांत उक्तावण सुवाळो, समारोप सुवाळो आनी चर्चासत्रां. पारंपारीक वस्तिंचें प्रदर्शन आनीक कोणाल्या आंगणांत जाल्यार पुस्तक प्रदर्शन आनीक खंयच्या घराचे पडवेर. जेवण एकेकडेन जाल्यार च्या दुसरे कडेन. तेंयबी अस्सल गांवठी. नाचण्याच्यो भाकऱ्यो आनी गोडाच्यो भाकऱ्यो धरून खतखतें आनी मणगणें मेरेन. घरांनी न्हिदपाक गेल्यार न्हावन-धुवन भायर सरता म्हणसर दोन-तीन च्या. आनी तरीकय निरोप घेवपाक गेल्यार घरकान्न विचारता – आनीक एक च्या करूं? सत्तरीच्या साहित्य मंथनान आनीक एक मार्ग दाखयला. गोंयच्या राजकी, सामाजीक, सांस्कृतीक, साहित्यीक, शिक्षणीक अश्या सगळ्याच मळांचेर एक वाद वर्सांची वर्सां आनी पिळग्यांच्यो पिळग्यो आमकां गोंयकारांक फोडीत बसला. तो म्हणल्यार भाशीक वाद. खासा करून कोंकणी-मराठी वाद. अचूक होच वाद साहित्य मंथनान जाणीवपुर्वक पयस दवरला. गोंय हें मुळांत भोवभाशीक राज्य. हांगां उलयतात ते कोंकणीभायर पोर्तुगीज आनी फ्रँच धरून मराठी, गुजराती, कन्नड, हिंदी अश्या कितल्याशाच भासांचो राबितो गोंयांत आसा. पूण तेंच गोंय ल्हवूल्हवू एकभाशी जावपाक लागलां. कांय जाण तर हेर भाशांचो दुस्वास लेगीत करपाक लागल्यात. ह्या सगळ्या खोदूळ वातावरणांत कोंकणी-मराठीक वांगडा घेवन वचपाचो हो येसस्वी प्रयोग पळोवन निदान आतां तरी आमी सगळ्यांनीच मात्शें आत्मपरीक्षण केल्यार बरें जातलें. आमचेंय बी आनी गोंयचेंय बी. ग्रामीण साहित्य संमेलनाचो पुराय अवतारूच अस्सल ग्रामीण आशिल्लो. शेणान सारयिल्लें आंगण, चुट्टांचो माटोव, प्रतिनिधी आंगणांत जमखनाचेर आनी सोयरे वयर मेरेर नाजाल्यार बांकार. भोंवतणची सजावटय गांवगिरीच. बांदून दवरिल्ले लाकडाचे भोरे संयभोंवतणी उबे केल्ले आनी ताचेर शेणयो नाजाल्यार सुपां. आंगणाचे वंयेचेर कड्डाच्यो वेट्यो. पोडियम लेगीत लाकडांचेर हात्रेचो कुडको विणून केल्लो. उक्तावणाक नमन, जोत, सोकारतींचो फार. गोपिनाथाचें पुराय सुत्रसंचालन तर सत्तरीच्या भेसांत आनी भाशेंत. पूण इतलेंय जावन उक्तावण करतकीर साहित्यीक आनी कार्यकर्ते राजा शिरगुप्पेन शिटकायलेः नोस्टाल्जियांत जगनाकात. आदलें सगळें गेलें म्हूण रडनाकात. महात्मा गांधीन गांवांनी वचात असो उलो शारांतल्या लोकांक मारिल्लो जाल्यार डॉ बाबासाहेब आंबेडकारान गांवच्या लोकांक शारांनी चलात असो उलो मारिल्लो. पूण हो विरोधाभास न्ही. नवो भारत उबारतना ब्रटिशांनी शारांनी काबार केल्ली पूण गांवांनी तिगून उरिल्ली ग्रामीण स्वावलंबनाची अर्थवेवस्था आनी समाजवेवस्था समजून घेवपाची तेन्ना गरज आशिल्ली. अभ्यासकां खातीर. आनी दुसरे वटेन जातीवेवस्थेंतल्यान चलपी गांवांतल्या शोशणाक सासणाचें सोंपोवपाखातीर शारांनी वचपाचीय गरज आशिल्ली. शोशकां खातीर. गांवांत आसता तें सगळेंच कितें बरें न्ही आनी शारांनी आसता तें सगळेंच कितें वायट न्ही. ‘गांव आनी शारः कितलें खरें’, कितलें बरें ह्या चर्चासत्रांत उलयतना कोंकणी भाशा मंडळाचो अध्यक्ष चेतन आचार्यान तर हें खूबच बरे तरेन सांगलेः मनीस जर बरो आसत जाल्यार गांवूय बरो आनी शारूय बरें. हालिंच्या तेंपार साहित्य संमेलनांनी साहित्यीक स्वताकच मिरोवन घेतात. तातूंतल्या थोड्यांक उक्तावणाच्या आनी समारोपाच्या सुवाळ्यांक मिरयतात, थोड्यांक चर्चासत्रांनी घुसयतात आनी उरिल्ल्यांक कवी संमेलनांनी आनी सांस्कृतीक कार्यावळींनी माची दितात. ह्या ग्रामीण साहित्य संमेलनांत मात तशें चित्र दिसलें ना. अक्षरशत्रू आशिल्ले लोककलाकार ह्या संमेलनांनी निखटे गावनच गेले नात, तांणी चार अणभवाच्यो गजालीय कानमंत्र कश्यो दिल्यो. आनी चर्चासत्रांनी तर सर्जनशील साहित्य रचतल्यांपरस विचारवंत, शिक्षणतज्ञ आनी अणभवी कार्यकर्ते आनी संघटक. ताका लागून चर्चासत्रांय विचारप्रवर्तक जालीं. कांय कडेन तर अक्षरशा मुद्यांची खडाजंगी जाली. विशय लेगीत साहित्यीक नाशिल्ले. साहित्यिकाक विचारांची खावड दिवपी आशिल्ले. ग्रामीण बायलांचे जिणेचेर, शार आनी गांवांचेर आनी कोंकणीच्या विंगड विंगड बोलींचेर. आपलेपण आनी मनीसपण जायच, पूण तितलेंच जाय तें समानतेचें तत्व. तें ह्या संमेलनांत ठळकपणान चर्चेक आयलें. खासा करून ग्रामीण बायलांचे जिणेचेर जाल्ल्या चर्चासत्रांत. बायल जावं गांवची जावं शारांतली, समानतेचें तत्व दोनयकडेन म्हत्वाचें. स्वातंत्र्य सगळ्यांकच जाय. आनी समानतेखातीर जाय स्वातंत्र्याची जाणविकाय. आनी स्वताक बदलपाची स्वताची तयारी. भारतांतलीं हेर राज्यां घेतल्यार गोंयांत स्वातंत्र्याची जाणविकाय चड आसा. ताका लागून भारतभरांतली बायल घोवावांगडा वा कुटुंबावांगडा वा एकटीच आयली तरीय गोंयांत येतकीर बिनधास्त जाता. गोंयांकडेन सगळेच आकृश्ट जातात तेय ह्या स्वातंत्र्याच्या वातावरणाक लागून. निव्वळ बीच आनी पार्ट्यांक लागीन निखालस न्ही. हें निखळ वातावरण तिगोवन दवरप ही आमची जापसालदारकी. कारण हेंच आमचें खाशेलेंपण. गोंयकारपण. हें सगळें आमी आमच्या तनामनांत रिगोवपाक जाय जाल्यार मनांत खोल खोल मारिल्ली आपलेपणाची बांय जाय, मनीसपणाची झर जाय, समानतेचें तत्व जाय, स्वातंत्र्याची उर्मी जाय, सैमाची शिकवण जाय आनी खरें-फट नियाळपाची विज्ञानीक नदर जाय. हें ग्रामीण साहित्य संमेलनच चड बरे तरेन करपाक शकता. शारां करपाक शकनात अशें न्हय. पूण शारांची बुन्यादच वेपाराचेर घाल्ली आसता. थंय वेव्हारी नदर जितली आसता तितलीच बाजारू वृत्तीय आसता. देखून हें काम थंय इल्लें कठीण जाता. फाल्यां शारांनी असलें संमेलन घेतलें जाल्यार कितले अणवळखी लोक आपलें घर संमेलनाक वापरपाक दितले? आनी कितले अणवळखी लोक आपल्या घरांत भायल्यान आयिल्ल्या प्रतिनिधींक एक रात सारपाक दवरून घेतले? हें आपलेंपण आनी ही संवेदनशीलता गांवांनी अजून तिगून आसा. देखून घरांघरांच्या आंगणांत, पडवेर, सालांनी संमेलनाची वेवस्था जावपाक शकता. पूण निमणे हें गोंयकारपण. आमचें खाशेलेंपण. शारांनीय कितल्याशाच घरांनी ग्रामीण मानसिकता वशिल्ली आसा. ती जिती दवरप हें आमचे मुखावेलें खरें आव्हान. दोनयकडेन. गांवांनीय आनी शारांनीय. देखून हें ग्रामीण साहित्य संमेलन गोंयच्यां गांवांगावांनी जावपाक जाय. आनी फुडाराक शारांनीय जावपाक जाय. हें पंचशील घेवनः संदेशबाब हे स्वता ग्रामीण जिवन जगिल्ले व्यक्ती. ग्रामीण जिवनाविशीं तांकां लागणूक आसा.पयल्या ग्रामीण संमेलनाक दोनूय दीस उपस्थित रावले आनी पळयतां पळयतां ते आपूण एक आयोजनाचो भाग जाले हें विशेश. ह्या संनमेलनांत लोककलाकार आनी लेखक हांचो सहभाग पळोवंक मेळ्ळो. हे गजालीक लागून शारांतल्यान आयिल्ल्या लेखकांक ग्रामीण जिवनविशीं लागिंच्यान वळख जावंक पावली. जेणें मीपण आभासे । तेणें माझें मूर्खपणें तुम्हां दिसे । हें अंगीचें निजरुप पिसें । न कळे तुम्हां ।।13।। भलायकेचेर थेट प्रक्षेपणांतल्यान केल्ली भासाभाशेची कार्यावळ. वेगवेगळ्या दुंयेसांवेले तज्ञ दोतोर स्टुडियोंत येतात आनी फोनावेल्यान गोंयभरच्या लोकांचे प्रस्न घेवन तांकां जापो दिवन मार्गदर्शन करतात. करा हरिभक्ती संतांचें पूजन । व्रत एकादशी रात्रो जाग्रण । वासुदेव नामाचें मुखीं उच्चारण । तेणें न होय बंधन यमाचें ॥१॥ जुलय 1978 त तो केंद्रीय संरक्षण (राखणे) मंत्र्याचो विज्ञानिक सल्लागार आनी संरक्षण, संशोधन आनी विकास संघटनेचो महासंचालका आनी भारत सरकाराच्या संरक्षण संशोधन खात्याचो सचिव जालो. जानेवारी 1981 त तो परत भाभा अणुसंशोधन केंद्राचो संचालक, भारत सरकाराच्या अणुखात्याचो आनी अणुउर्जा आयोगाच्या संशोधन आनी शिक्षण विभागाचो वांगडी जालो. सप्टेंबर 1983 ते फेब्रुवारी 1987 ह्या काळांत तो अणउर्जा आयोगाचो अध्यक्ष आशिल्लो. रामण्णा हाचें संशोधन कार्य अणुकेंद्रीय वक्रिया आनी न्यूट्रॉन करण आविश्कार चड करुन स्पंदित न्यूट्रॉन तंत्राचो विकास हें आसा. ताणें अणुकेंद्रिय भंजन (अणुकेंद्राचें कुडके करपाखातीर) भौतिकीचो वेगवेगळे नदरेंतल्यान अभ्यास केलो आनी एक नवो सिध्दांत मांडलो. जायत्या गोंदोळांत आसां. ह्या 'अरब्बी' कविता पुंज्याक पयलें उतर जावन कितें बरोंव? कितें तरय बरोंवची गर्ज आसा कांय? एका पानाचें पयलें उतर बरोवन हात‍प्रत्येक लागयिल्लें. तांतूं कवितांक सोडून हेर गजालिंविशीं सांगल्लें. प्रकाशक ईष्ट म्हजेथावन चडीत विवर आटापचें पयलें उतर आशेवन आसात. तांणी अशें सांगल्ल्ये घडियेथावन म्हजे भितर एक तळमळो सुरू जाला. म्हज्या कवितेंविशीं हांवेंच कितें म्हणून बरोंवचें? कविता बरोंवचीच एक लजेचें काम. आनी ताचेविशीं बरोंवचें? वास्तवांत कविता कशी बरोंवची म्हणुनच म्हाका खबर ना. आदर्श कविता एक आसत म्हणून म्हाका भोगना. तरी म्हाका पसंद जांवच्यो हेरांनी बरयिल्ल्यो कविता आसात. वाचताना 'व्हाह कितल्यो बऱ्यो आसात' भोगल्लें आसा. खंयच्या कारणाक म्हणून चडीत वाचपी विचारीनांत, थोडीं विचार‍तात, तांकां सारक्यो दिसच्यो जापी दितात. पयल्यान पसंद जायजाय, उपरांत कित्याक म्हळ्ळें सवाल. पूण थोडे फावटीं कवितेविशीं बरो विमर्सो वाचून कविता जिरोवन घेवंक शिक्येत. कोणे बरयलें, केदळा बरयलें, कवितेंतले उल्लेख कसले, हेर कवितेंलागीं आसची कनेक्टिविटी कसली म्हळ्ळे तसले 'भायले' विवर सयत वाचपाक थोडे फावटीं गरजेचे थार‍तीत. पूण कित्याक ही कविता म्हळ्ळें सवाल? हें गरजेचें दिसल्यारी विवरुंक सलीस ना. पांचवे माळ्ये वयल्या (हीच निमाणी माळय) फ्लॅटांत बसून हांव हें पूरा चिंतून आसां. मनाचीं विचित्रां कितें म्हणून सांगूं? तीं उडास-विसरप, संभव-असंभवांनी मिसळल्लीं आसतात. हांव हांगा कसो आयलों म्हणून चिंतां. खंयच्या अर्थान? पावल गागानाचें तेलापिंतूर आसा न्हय Where Do We Come From? What Are We? Where Are We Going म्हळ्ळें तकलेनांव ताचें. गागानाची म्हान‍कृती ती गागान स्वता तशें चिंतून आसल्लो; १८९७ची रचणा ती. पैंटिंग सोंपतच जीवघात कर‍तां म्हण ताणें ठरायिल्लें, ताचेखातीर प्रेतनय केल्लें, पूण तांतूं तो यशस्वी जालोना. हीं सवालां पळेया: खंय थावन आयल्यांव? कोण आमी? खंय वचून आसांव? गागानाचें मूळ बरप फ्रेंचांत आसा: पिंतुराच्या वयल्या भागाच्या दाव्ये कुशीन हीं उतरां ताणें बरयिल्लीं, कसल्योय प्रश्नार्थक कुर‍वो नासतां. तिंच उतरां त्या पिंतुराचें तकलेनांवय जालीं. फ्रान्साथावन ताहिती जुंव्याक वचून थंयसर वस्ती केल्ल्या गागानान त्या काळाच्या चित्रकलेंतच एक क्रांती केली. ताचेखातीर ही देश‍भृष्टताय कारण जाली. ही म्हान कृती रचच्या काळार तो वैयुक्तीक थरान विशेस धारूण स्थितींत आसल्लो; रिणांत बुडल्लो, ताची मोगाची धूव मरण पावल्लें. पूण ह्या पिंतुराचो अर्थ? तांतूं ताणें बरयिल्लीं प्रश्नार्थक कुर‍वो आसचीं उतरां? पिंतुरांत जायतीं मनशारुपां आसात, चडतीक ताहिती बायलांचीं, हिंदू देवताक सर जांवचें एक रूप आसा, बोवशा ताहितियन मुळाचें; तांचे मधें जीजसाक सर जाल्लें एका दादल्याचें रूप आसा: ताच्या पेंकटाक मान धांपचे तितलें वस्तूर; बावळे मळबाक उबार‍न हात जोडल्लेपरीं रावला, रूक झाडां आसात, ल्हान माजरां आसात. सृष्टेचें मूळ कशें दिसचें ईडन गार्डन? पूण हीं उतरां खंय थावन आयलीं? तीं गागानाच्या मतीपडद्यार आसल्लीं जायजाय. कित्याक म्हळ्यार तो ल्हान‌पणार सेमिनरींत आसताना एकलो अध्यापक, भुरग्यां थंय धार्मीक भोगणां वाडोवंक ह्ये रितिची दोतोर्न शिकयतालो. हें पिंतूर सोडोंवच्या वगता गागानान सांस्थीक धार्मीकता सांडून कितलोकी काळ जाल्लो. जाल्यारी हीं उतरां तो विसरूंक ना. गेल्ल्याकडे तीं बोवशा ताका आन्येके रितीन धोसतालीं. एका मनशा भितर कितें सक्कड आसता! दोळ्यांक झळकनासची एक माया ताका रेवडाल्ली आसता -तूं माया भितर कांय, तुजेभितर ही माया कांय म्हळ्ळेबरी. आनी थोडो काळ ताचो ईष्ट जावनासल्ल्या वान गाफाचो विशय मात्र आनिकय विचित्र. खंयच्याकी रागान (बोवशा गागानाच्या विरोध) आपलो कान‌च कातरल्लो कलावीद तो. हो वान गाफ सयत म्हाका पसंदेचो कोणाक तो पसंद ना जायत? ताचें पयलें फामाद पिंतूर 'बटाटे खातले’ सक्कडय सांगता; शेतकारी, कामेल्यांचें एक कुटम लॅंपाच्या उजवाडांत सांगाता बसून बटाटे खाता स्वता घोळून वाडयिल्ले बटाटे ते. दुबळ्यांचें खाण. कलेच्यो वस्तूच बदलिल्लो हो वान गाफ. ताणें पिंत्रायिल्ले कामेली आजून आमच्या गांवांनी आसात, शेरांनींय आसात. लोक आसचेकडे पूरा कामेली आसतात. कलेभितर तांकां हाडून पिंत्रांवच्यांत ग्लामर ना. पूण संतृप्ती आसा. वान गाफान पिंत्रायिल्लो बूट पळेया: तो फकत बूट न्हय, कामेली जिविताचो संकेत, तशें म्हणून फुलांची सोभाय ताणे कुशीक लोटल्या म्हणून न्हय. म्हाकाय असल्या कृत्यांकय कसलो संबंध? खंय थावन खंय थळांतर जालां? ह्या मधें घडल्ल्या संगतींक लेख आसा कांय? मन उडासांनी, पश्चात्तापांनी तळमळून आसा. ह्या मनाक बांदून घालन एका रुकाक उमकळायल्यार कितें जातलें भोगता. थोड्या वेळाक तरी एक झोंबी जाल्लों तर? "वीस वरसां" आसचेकडे "सत्तर वरसां" म्हणून हांव मेळयतां: नष्ट जाल्लीं सत्तर वरसां. दुसऱ्या म्हाझुजा उपरांत, तिसऱ्या म्हाझुजाच्या भिंयान. असल्या आर्थीक आनी वैचारीक दुबळेपणाच्ये फाट‌भुंयचो हांव आज एलियेटाच्या उतरांचेर म्हज्या कागदाचें होडें कित्याक तांडूं? तें एक उलोवंक येनातल्ल्यांची चर्चा न्हय? सक्कड कविंकय हांव रिणकारी. कित्याक म्हळ्यार हांवें उलोंवची भास तांची म्हजीच भास नातल्लें कारण. जाल्यारी हांव उलयिल्ल्या खिणा ती म्हजी जाता. वॉलेस स्टीवन्साच्या 'Of Modern Poetry' क म्हजे तितलीच प्राय म्हणून हांव ती उडासांत दवर‍तां. ह्ये कविते पयलेंच अधुनिकता सुरू जाल्ली. पूण ताका एक सारकें निरूपण दिल्लें स्टीवन्सनान. आधुनीक कविता मनाचें द्रव्य म्हणता तो; तशेंच तें कितलें पुरो तें सोदून आसता. ही कविताच ताका एक दृष्टांत म्हळ्ळेबरी आसा. फाटल्या काळांत जाल्यार सक्कड ठरावन जाल्लें: वस्त, रीत, बण सक्कडय; पूण आतां तशें ना, आनी तशें आसचेंय ना. फ्रेंच चिंतपी अलेक्सी टाक‌वील आपल्या Democracy in America म्हळ्ळे कृत्येंत हो प्रजाप्रभुत्वाचो गूण म्हणून आपयता. पूण भारत तसल्या देशांत प्रजाप्रभुत्व आयल्यारी तो आनिकय पुर‍तो काऱ्यगत जावंक ना; अशें आसतां फाटल्यो सकत्यो वेवेगळे रितिंनी प्रभाव फांकतात. आमच्यो विंचवण्यो कसल्यो जाल्यारी हाच्या भितरच जायजाय जाल्ल्यो. जेणें हें विश्व निमिऩलें । महर्षीदेवा संस्थापिलें । एकवीस स्वर्गांतें धरिलें । सत्तामात्रें आपुलिया ॥२॥ आमी निश्चीत केल्ले जागे सोडपाची तयारी आशिल्ल्या युतीच्या प्रस्तावाचेर विचार करतले अशें संजय बर्डे हांणी स्पश्ट केलें. भारतांत निसर्गीक स्त्रोतांची संपन्न विविधताय आसा जे ताच्या चडशां लोकसंख्येच्या उदरनिर्वाहाखातीर स्त्रोत थारता. ह्या स्त्रोताबरोबर रावपी समाजाच्या तिगून उरपी उदरनिर्वाहाची जतनाय घेवपाक ह्या स्त्रोतांचो तिगून उरपी वापर करप गरजेचें आसा. देशी तंत्रगिन्यान, नाविन्य आनी उत्कृश्ट पध्दती यशस्वीपणान हातांत घेवन शेतकारांक मेळिल्ले अणभवांचे दिवप-घेवप बाकीच्या शेतकारांक उर्बा दिता आनी आत्मविश्वास हाडटा. ल्हान आनी किरकोळ शेतकारांमदी परीणामकारक ज्ञान दिवप-घेवप ही काळाची गरज आसा. शेतकी मळार उद्देजकांक जाय आशिल्ल्यो म्हत्वाच्यो सेवा जी ह्या क्षेत्रातल्या स्वयंसेवकांनी दिल्ल्या योगदानावरवी शेतकाम आनी समान कामां संदर्भांतली म्हायती आनी ज्ञान आदारीत म्हायती दिवपाचो ध्येय विकासपीडीया पोर्टलाचो आसा. ह्या मंचाचेर जाळवणदार म्हूण तुमी तुमचे मत मांडपाक शकता, तुमचे अणभव सांगपाक शकता, संबंदीत चर्चेंत वांटेकार जावपाक शकता, उपलब्द आशिल्ले स्त्रोतांतल्यान तुमचे ज्ञान वाडोवंक शकता आनी हेरांक म्हायती दिवपाक शकता. कापणी केल्ले पीक हाताळूंक, प्रक्रिया करूंक आनी अन्न सुरक्षा दर्ज्याखातीर तयार केल्ल्या तंत्रगिन्यानाची म्हायती हांगा दिल्या. तिगून उरपी शेतकाम, जनावरां सांबाळ, नुस्तेमारी, शेतकी आदारीत उपक्रम, विस्ताराखातीर वापरिल्ल्यो ब-यो पध्दती तज्ञ आनी वेवसायिकांकडल्यान प्रकरण अभ्यास आनी अणभवाच्या रूपान दिल्यात. शेतकाम, जनावरां सांबाळ, नुस्तेमारी आनी ग्रामीण रोजगारा संदर्भांतली धोरणां आनी येवजण्यो आसपावीत केल्यात. शेतकाम आनी समान काम तशेंच प्रिमियम, विमोकृत वाठार, दावो प्रक्रिया हांचो आसपाव आशिल्ले वेगवेगळे विमो उत्पाद दिल्यात. कसलीच चड जायरातबाजी करिनासतना शांतपणान आपलें संशोधनाचें आनी कोंकणी उतरांचीं मुळां सोदीत रावपाचें काम अखंडपणान करपी संशोधक, कोशकार आनी कोंकणी भाशेचो मोगी डॉ एडवर्ड दे लिमा 74 वर्सांचे पिरायेर आज सकाळीं हो संवसार सोडून गेलो READ खबरां संस्था चेन्नयः तामिळनाडूंतल्या माराणाचे फॅक्टरींत स्फोट जावन लागिल्ल्या उज्यांत 11 जाणांक लासून मरण आयलें. सत्तूर जिल्ह्यांत जाल्ले हे घडणुकींत जखमी जाल्लया लोकांक हॉस्पिटलांत दाखल केल्यात. माराण तयार करपाक कॅमिकल्साचें… कविता ट्रस्ट हांणी ह्याच जानेर ३१ तारकेर चलयिल्ल्या ऑन‍लैन जमातेचेर हो निर्धार सर्वानुमतेन घेतलो. त्या पयलें वेवेगळ्या कोंकणी राज्यांचे प्रतिनिधी आटापचे समितीन ह्या एका पुरस्कारा खातीर नांवां सुचयिल्लीं. ह्या आदीं हो पुरस्कार बारा कवींक फावो जाल्लो आसून, माव्रीस डेसाक तेराव्या वर्साचो हो पुरस्कार फावो जाता. ताच्या मुकेल्पणाखाल मांडून हाडल्लें ’काणीक दरबार’ कोंकणिंतलें महत्वाचें सांस्कृतीक कार्यें जावनासल्लें. ’अखिल कर्नाटक कोंकणी लेखक सम्मेळ’ हाचो तो रूवारी. कोंकणी लेखकांच्या एकवटाचो अध्यक्ष जावन, कोंकणी भाषा मंडळ, कर्नाटक आनी कोंकणी साहित्य परिषदेच्या कार्यकारी समितिचो वांगडी जावन ताणे ताचो वावर दिला. साहित्य अकाडेमी, डेल्ली हाच्या कोंकणी कार्यकारी समितिचो सांदो जावनय तो वावुरला. सर्व साहित्य करोनि ते दिनीं ॥ रात्रीं द्विजांसी सांगितलीं आमंत्रणीं ॥ सकळांचीं नांवें पुसोनी ॥ पत्रीं लिहोनि ठेविलीं ॥११॥ गोपाळांचें उच्छिष्ट जाण ॥ म्या खादलें निजप्रीतीनें ॥ ऋषिपत्न्यांनीं आणिलें अन्न ॥ तें आवडीकरोन भक्षीतसें ॥३४॥ दुसरे दिवसीं गांवांत ॥ तीस परस्परें कळली मात ॥ कीं यात्रेकर्‍यांहातीं शेत ॥ लुटविलें निश्चितीं तयानें ॥८९॥ होमिओपथी एक वैजकी शास्त्र आनी एक खाशेली उपचार पद्दत. दोनशें वर्सां आदीं जर्मनचो विज्ञानीक डॉ. सामुयल हनीमान हाणें ही वैजकी पद्दत सोदून काडली. ही पद्दत मुलभूत सिध्दांताचेर आदारिल्ली आसून लेटीन भाशेंत तिका ‘Similia Similitus Curantur’ म्हळ्यार ‘Like Cure Like’ अशें म्हण्टात. संस्कृत भाशेंत ताचो अर्थ ‘सम:सम शमयति’ असो जाता. म्हळ्यार ‘जें’ वखद निरोगी मनशाच्या आंगांत गेल्ल्यान ज्यो परिणामी कुरावो निर्माण करता, तेंच वखद कमी प्रमाणांत दिल्ल्यान रोगी मनशाच्या आंगांत तशेच तरेच्या रोगाच्यो खुणो आसल्यार बर्योनच करता. चड काळाच्या वा आसाध्य रोगा वांगडाच साद्या दिसपट्ट्या थंडी, खांक, पोटदूखी ह्या सारक्या रोगांचेरय होमिओपथी उपचार काम करतात आनी होमिओपथींत रोग निवारण करपाची शक्त हेर वखदांपरस चड आसा अशें होमिओपथी तंज्ञांचें मत आसा. १) मानसीक आनी शारिरीक लक्षणां एकामेकाचेर आदारिल्ली आसतात. मानसीक समतोल इबाडिल्ल्यान मानसीक लक्षणांत जाल्ल्या बदलाचो परिणाम कुडीचेर जाता ताकालागून मानसीक स्थिती वरवीं तयार जाल्लीं लक्षणां कुडीचेर दिसून येतात. तशेंच कुडीक जाल्ल्या रोग लक्षणाचो परिणाम मनशाचे मानसीक स्थितीचेर जाता. ताकालागून रोगाचेर वखद करतना मानसीक आनी कुडीचे स्थितीचो विचार करतात. जीं मानसीक आनी शारिरीक लक्षणां रोग तयार करतात, तेच तरेचीं लक्षणां सिध्दीकरणाच्या वेळार निरोगी मनशांत जें वखद दाखयतात तें वखद तीं रोग लक्षणां निवळावपाक वापरतात. लाखांनीं, परकी तशेंच देशी भोंवडेकार, दोर वोर्सा अंतराष्ट्रीय फांक झोडलोल्या वेळांक भेट दींवक येतात। यूरोपाच्या भोंवडेकारांक ह्यो वेळो, फामाद सुट्ट्येचो जागो जाल्लो आसा। अंदूंसावन गोंयांतलो सगळ्यांत व्हडलो म्हुणून धरतात तो कोंकणी भाशा मंडळाचो गोवा युवा महोत्सव डिसेंबराच्या म्हयन्यांत जातलो. READ एवढें जिये महिमेचें करणें । तें वाचाबळें वानूं मी कवणें । कां सूर्याचिया आंगा उटणें । लागत असे ॥ १० ॥ ऐसें एकेक देवांचें करणें । तें अपार बोलों केवीं मी जाणें । तऱ्ही अनुवादलों धीटपणें । ते उपसाहिजो जी ॥ २२ ॥ तैसें नवमीं कृष्णाचें बोलणें । तें नवमीचियाचि ऐसें मी म्हणें । या निवाडा तत्त्वज्ञु जाणें । जया गीतार्थु हातीं ॥ ३९ ॥ आम्हीं मागील जें निरूपण केलें । तें तुझें अवधानचि पाहिलें । तवं टाचें नव्हें भलें । पुरतें आहे ॥ ५० ॥ आणि माझें जे जाणणें नेणणें । तें तंव भूतांचिया दैवाचें करणें । म्हणौनि भूतीं भावाचें होणें । विषम पडे ॥ ८९ ॥ ऐसें जाणे जो साचें । तया चेइरें जाहालें ज्ञानाचें । म्हणोनि उत्तम मध्यम भेदाचें । दुःस्वप्न तयां ॥ १०६ ॥ ऐसें प्रेमाचेनि बहुवसपणें । नाहीं राती दिवो जाणणें । केलें माझें सुख अव्यंगवाणें । आपणपेयां जिहीं ॥ १२९ ॥ आतां यावरी येतुलें घडे । जें तेंचि सुख आगळें वाढें । आणि काळाची दिठी न पडे । हें आम्हां करणें ॥ १३३ ॥ आणि हें आणिकांचें काय सांगावें । राउळा आपणचि येऊनि व्यासदेवें । तुझें स्वरूप आघवें । सर्वदा सांगिजे ॥ १६० ॥ कालिंदीचें हृदयशल्य फेडिलें । जेणें मियां जळत गोकुळ राखिलें । वासरुवांसाठीं लाविलें । विरंचीस पिसें ॥ २९० ॥ हें काय कितीएक सांगावें । तुवांही देखिलें ऐकिलें असे आघवें । तरि यादवांमाजीं जाणावें । हेंचि स्वरूप माझें ॥ २९२ ॥ एजराचें पुस्तक, इतिहासाचें पुस्तक चालू कशें दवरता. पर्देशी करुन व्हेल्ले थोडे जुदेव, बाबिलनयेक थावन परततात आनी जेरुसाल्यांत नव्यना जिवीत आनी भजण स्थापतात. ह्यो सगळ्यो घडण्यो, ह्या सकयल्या पांवड्यांनीं मांडल्यात : देवाचे समूर्तीची बरी वळोख आसलोलो एजरा परजेक आपलें धर्मिक आनी समाजीक जिवीत नवे मांडावळीर घालूंक दार दिता आनी हे परीं इसरायेलाचें अतमीक दायज सांबाळता. अर्थशास्त्रांतल्या संशोधनाखातीर नेमिल्ल्या काउल्स कमिशनचेर ताणें संशोधन वांगडी म्हूण काम केलें. 1949-68 ह्या काळांत ताणें स्टॅनफर्ड विद्यापीठांत आनी 1968-1979 ह्या काळांत हार्वर्ड विद्यापीठांत प्राध्यापक म्हूण काम केलें. 1979 सावन तो स्टॅनफर्ड विद्यापीठांत अर्थशास्त्राच्या प्राध्यापकपदाचेर काम करीत आसा. चर्चिल कॉलेज,केब्रिज हाचो तो 1963-64, 1970 आनी 1973 त सदस्य (fellow) आशिल्लो. जायत्या संस्थांनी आनी अकादेमीनीं वांगडी आनी fellow म्हूण ताणें काम केलां. ‘ सादारण अर्थशास्त्रीय संतुलन सिध्दांत आनी कल्याणकारी सिध्दांत ’ (General Economic Theory Welfare Theory) ह्या विशयांतल्या ताच्या म्हत्वाच्या योगदानाखातीर ताका 1972 त, अर्थशास्त्र ह्या विशया खातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. ‘ सादारण अर्थशास्त्रीय संतुलन सिध्दांत आनी कल्याणकारी सिध्दांत ’ तेचप्रमाण ‘ वाढ सिध्दांत आनी निर्णय सिध्दांत ’ (Growth Theory and Decision Theory) ह्या अर्थशास्त्रांतल्या ताच्या म्हत्वाच्या योगदाना खातीर स्विडीश अकादेमी ऑफ सायन्सेस हे संस्थेन ताचो खासा उल्लेख केला. आत्मकेंद्रीत लोक स्वताच्या मोगांत पडिल्ले आसतात. स्वताच्या जुंव्यारूच राबितो करून आशिल्ल्यान तांकां पलतडचें कांयच दिसना. उपासना करता. पूजा करता. ताका आपूण थंय नगण्य दिसता. आपूण जिणेपरस व्हड न्हय हें ताका बेस बरें कळिल्ल्यान अहंकाराचें वीख ताच्यांत चडना. मुकेश थळी हांची लेखक, अनुवादक आऩी कोशकार म्हणूनय नामना आसा. ‘वळेसर’, ‘हंसध्वनी’, ‘अक्षरब्रह्म’ हीं तांचीं ललीत निबंदाच्या झेल्यांचीं पुस्तकां प्रकाशीत जाल्यांत. ते भायर तांणी कांय एकांकीय बरयल्यात. कोंकणीतल्यान इंग्लीशींत आनी इंग्लीशींतल्यान कोंकणीत साहित्य अणकारीत केलां. साबार कोंकणी कथा इंग्लीशींत अणकारल्यात. कोंकणी इंग्लीश शब्दकोशाचे सहरचनाकार म्हूण तांणी कार्य केलां. वेवसायान पणजी आकाशवाणीचेर वृत्तनिवेदक. द्रव्यमान वर्णपटलेखका वरवीं कितल्याशाच मूल्यद्रव्यांच्या समस्थानिकांचो सोद लायिल्ल्या खातीर आनी Wholenumber Rule ह्या ताच्या सिध्दांता खातीर ताका 1922 त, रसायनशास्त्र विशया खातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. खबरां संस्था नवी दिल्लीः रुळा वयल्यान धांवपी रेल्वे स्टेशनांत येता आनी माळी बागेंत उदक दिता. अशा एक-देड मिनटाच्या चलचित्रांच्या माध्यमांतल्यान सिल्वर स्क्रीन पड्ड्याचेर चलपी आनी धांवपी जित्या लोकांक पळोवन प्रेक्षक… ह्या संसारांत खंयचीय वस्त निर्जीव या परकी जावन आसूंक साध्य ना. आमी केदळा तांचेलागीं उलोवंक लागतांव, तांकां समजूंक सक्तांव, तांकां आपडून पोटलून धरतांव, तवळ तांची भास, तांचीं सपनां आमकां उगतीं जातात. रुपाली मावजो कीर्तनीचो पयलोच कवितासंग्रह ‘म्हज्यांतलें हांव’ ऑगस्ट 2012 क उजवाडाक आयला. मूळ माजोड्डेंचें. सध्या लग्न जावन युनायडेट अरेबिक अमिरेट्स हांगां आसता. आदीं 10 वर्सां सावदी अरेबियांत आसली. फाटलीं 17 वर्सां गोंयांभायर राबितो. पूण सातत्यान कोंकणी बरप. अबूधाबी इंडियन स्कुलांत आर्ट आनी क्राफ्ट शिकयता. केंद्रिय मंश्री श्रीपाद नायकाचेर दोन शस्त्रक्रिया जाल्यो. ताच्या पांयाच्या फिमर हाडाचेर आनी हाताच्या ह्युमरस हाडाचेर शस्त्रक्रिया जाल्या. तशेंच ताचे बरगडेक मार बसला. गोंय वैजकी म्हाविद्यालयांत राती उसरां आनी फांतोडेर शस्त्रक्रिया जाल्यो. ताची भलायकी सध्याक थीर आसा. गरज पडलीच जाल्यार एकादरो तज्ज्ञ दोतोर भायल्यान हाडटले, अशेंय मुख्यमंत्री प्रमोद सावंतान सांगलें. गोंयांक शिक्षणाचीं दारां उक्ती करून दिवपी, स्वताचे भुंयेंत स्वताचें अस्तित्व मेळोवन दिवपी मुक्त गोंयचो पयलो मुख्यमंत्री भाऊसायब बांदोडकाराची 47 वी पुण्यतीथ गोंयकारांनी मनयली. पयलींच ह्या पुरुशप्रधान समाजांत कागाळ करपी बायलांकूच दोश दिवपी लोक चड आनी तातूंत आगळीक करपी जेन्ना मंत्री, नांवाजतो पत्रकार वा आनीक महनीय व्यक्ती आसता तेन्ना तर सगळीं यंत्रणाच त्या दादल्या फाटल्यान उबी जाता, आनी ते बायलमनशेक खंय आपल्याक अन्याया आड उबी रावपाची दुर्बुद्दी सुचली अशें जाता. रामाणी हांच्या खटल्याच्या निकालान बायलांक हें धाडस करपाक बळगें मेळटलें. खुद्ध अकबर हांचेर खरेपणी अर्दो डझना परस वयर चलयो-बायलांनी तांणी पत्रकार संपादक म्हूण वावुरतना तांचेर केल्ल्या आगळिकां आड ‘मी टू’ ह्या समाज माध्यमां वयल्या चळवळींत आवाज उठयिल्लो. तो आवाज खूब व्हड जातकूच भारतीय जनता पक्षाक तांकां मंत्रीपदाचो राजिनामो दिवपाक सांगचें पडिल्लें. पूण अकबर हांणी सगल्या आरोप करपी बायलां बदला फक्त एक प्रिया रामाणी आड अब्रु लुकसाणीचो खटलो दाखल करून हेरांक भिवोवपाची चाल चलिल्लो. पूण रामाणी बदल्यो नात. तांणी आपूण सत्याचे वटेन आसा अशें सांगून तांची माफी मागपाक न्हयकार दिलो. आनीक एक नामनेच्यो पत्रकार गझल वहाब हांणीय ह्या खटल्यांत साक्षिदार म्हणून उब्यो रावन अकबर हांच्या असल्या कर्तुबांचो पाडो न्यायालया मुखार वाचलो. ताचेर बोट दवरून न्यायालयान आपल्या निकालपत्रांत अकबर हांचे चरित्र उजू आसा अशें म्हणूंक जावचें ना हें मत मान्य केलें, आनी देखून तांची बेअब्रू जावपाचो दावो भायर मारलो. चड म्हत्वाची गजाल म्हणल्यार आपूण पत्रकार/संपादक म्हणून वावुरलो ताका कितलोसोच तेंप जालो. आतां आपूण एक केंद्रीय मंत्री आसलों. आतांच इतल्या तेंपान हे आरोप आपल्याचेर कित्याक आनी तेवूय बी समाजमाध्यमांचे माचयेर, असो अकबर हांचो दावो न्यायालयांत आसलो. ताचेर न्यायालयान निकालांत म्हळां, ‘बायलमनशेक आपले आड जाल्ल्या लैंगीक आगळीके आड कागाळ मांडपाक पूर्ण मेकळीक आसा. ती कागाळ तिच्या मर्जीचे खंयचेय माचयेर मांडपाचो आनी ती दसकां उपरांत लेगीत, अधिकार तिका आसा, अशें न्यायालयान म्हणिल्ल्यान जायते फावटी पयलीं धीर न जावन आपले आडच्या कागाळीक वाचा न फोडपी बायल आतां वेळेचे बंधन नासतना ती कागाळ करूंक शकतली. बायलांची तांच्या कामाचे सुवाते वयली सुरक्षीतताय आनी थंय जावपी अशा आगळिकांचो प्रस्न 1997 वर्सा सर्वोच्च न्यायालयान विशाखा केशींत केंद्र-राज्य सरकारांक मार्गदर्शक तत्वां घालून दिलीं तेन्नाच्यान भासाभाशेंत आसा. 2013 उपरांत तर केंद्र सरकारान कामाचे सुवातेर बायलां आड जावपी लैंगीक छळ आनी कागाळीं आड खास कायदोच करून चालीक लायला. हातूंत मालकाचेर बायलां काम करतात ती सुवात सुरक्षीत राखपाच्यो जायत्यो कायदेशीर जापसालदारकी घाल्यात. तरी लेगीत बायलांक फावो ती सुरक्षीतताय मेळना, कारण असल्यो आगळिको करपी चड करून वरिश्ठ व्हड वजन आनी पेदीत आशिल्ली व्यक्ती आसता. जायते खेपे ज्यो कागाळी करपाच्यो कमिटी आनी यंत्रणां आसता ती अशा वेळार दबावा सकायल काम करून कागाळ करप्यांकूच निर्शेणी हाडटा. इतिहास राजकी, समाजीक, अर्थीक, सांस्कृतीक आनी मानसीक मुद्दे आशिल्ल्यो सगळ्यो अनन्यसादारण घडणुकों मतींत घेता. हे भायर भोव उपेगाची थारिल्ली वैज्ञानिक उदरगत,गिन्यान आनी शक्त, सत पटोवन दिवपी कलात्मक मोख, सोबीतकाय आनी धादोस्काय आनी आमकां सांस्कृतिक, तात्विक आनी धर्मीक नदरेन गिरेस्त करपी बौद्धिक उदरगत हांची समिक्षक नदरेन नोंद घेता. इतिहास मनशाक शाणो करता. तो शक्तीचे रंजन करता, समजीकाय वाडयता आनी बरे गूण घट करता. मनीस जातीन जें जें केलां आनी म्हळां, तांणी कशे तेरन विचार केला हाची फोडणिशी म्हळ्यार इतिहास. इतिहासाचो मुखेल विशय म्हळ्यार विचार. आमकां भतकाळ दिश्टी पडना, पूण भूतकाळाचें मर्म आमकां मेळटा आनी हें मर्म इतिहासीक नायकांचें चारित्र्य आनी कर्तुप घडोवपाक कारणीभूंत आसता. हीं कर्तुपां समाजांत रावपी मनशांनी केल्ली आशिल्ल्यान समाज हो इतिहासाचो एक केंद्रबिंदू जावन आसा. रासवळ घडणुको, रासवळ प्रतिक्रिया,सृजनशील विचार आनी समाजशीलता हीं इतिहासाचीं चतु:सुत्रां. कांय जाणांच्या मतान इतिहास म्हळ्यार व्हडव्हड मनशांचीं चरित्रां आनी बुद्ध, अशोक, जेजू,मोहम्मद वा गांधी सारकिल्या व्हड मनशांचीं कार्यां. कांय जाणांच्या मतान इतिहास म्हळ्यार भतकाळातलें राजकारण. कांय जाण इतिहासाचो अन्वयार्थ लायताना राजकारणांतल्या शासनाच्याय फुडें आशिल्ल्या लोकांकडेन पावतात. अशे तरेन वयल्या पांवड्यावयल्यान सकयल्या पांवड्याचेर आनी केंद्रीय अधिसत्तेवयल्यान थळाव्या कारभाराकडेन इतिहासाचो संबंद लावप जाता. मनशाचे स्वतंत्रतायेचो आलेख इतिहास वाचता. जेन्ना साम्राज्यां उबीं केलीं ताच्यापरस जेन्ना सुविचार मुखार आयले आनी इत्साशक्तीची मुक्तताय जाली, तो काळ आनी त्या काळांतल्यो घडणुको ह्यो व्हड इतिहासीक घडणुको आसात. इतिहास हें खरें बुद्धिप्रामाण्यवादी विज्ञान आनी हें विज्ञान मनीसजातीची उदरगत मेजपाचें एक परिणाम आसा. हें विज्ञान मनशान जनावरां आनी सुकणीं, पृथ्वी आनी वायू हांचेर कशें एक परिणाम आसा. हें विज्ञान मनशान जनावरां आनी सुकणीं, पृथ्वी आनी वायू हांचेर कशें प्रभुत्व मेळयलें? ताणे चंद्रिमाचेर कशी झोंपय मारली? म्हासागराचो तळ सोदपाची शक्त ताका कशी मेळ्ळी, नखेत्रां आनी गिऱ्यांचें गिन्यान मेळून तांची विस्कटावणी करपाची तांक ताका कशी आयली? हाचें पुरायपणान वर्णन करता. तें आमच्या दोळ्यांमुखार मनशाची शतमानासावन चलत आयिल्ली यात्राय उबी करता आनी उदरगतीच्या चडत वचपी पांवड्याचेर जांणी जीण पावयली आनी आपणापरस ऊंच पांवड्याचें जिवीत फुडले येवपी पिळगेमुखार जांणी दवरलें तांच्या यत्नांची जाणविकाय दिता. ती मनशाचे उदरगतीची एक काणी, कला आनी साहित्य,तत्वगिन्यान आनी धर्म, साहस आनी मनशाचें जिणेंतल्या सगळ्या साध्यांची आनी अपेसांची एक गांथन. इतिहास म्हळ्यार तत्वप्रणालींचो उदय आनी अस्त, कल्पनाविश्व आनी बुद्द, बरें आनी वायट हांचे मदीं झुजतल्यांचें चारित्र्य आनी कर्तुप, सत्य आनी न्याय हांकां समाजीक प्रशासनांत हाडपाचो एक संघर्श. हो इतिहास मनशाक ‘संस्कृतायो’ नांवाच्या पद्धतशीर समाजाविशीं म्हायती दिता. इतिहास म्हळ्यार सामान्य मनशाक बरो जावपाची राज्यकर्त्यांक म्हान जावपाची देख दिवपी फकत निंतीसुत्रां न्हंय; पूण मनशाचे उदरगतीचे शक्तीचो आनी चळवळीचो आकार दिका दाखोवपी तो एख अभ्यास. मनशाची मनशाकडेन आशिल्ली समजाकाय हो इतिहासाचो विशय आसा. आत्मनिश्ठपणान उक्तायत जाल्यार इतिहास म्हळ्यार मनशाचे संवेदनशीलतेंत चलपी घडणुको. वस्तुविश्ठपणान विचार करीत जाल्यार इतिहास म्हळ्यार मनशाचे संवेदनशीलतेंतल्यान तयार जाल्ल्या खासा घडणुकांचें एक नाट्य. मनीस वा राश्ट्रां हांचे दिसपट्टे वेव्हार सदाकाळ बदलत आसतात, ताका लागून इतिहास म्हळ्यार गतिमानता आशिल्लें तत्वगिन्यान, जें एकूच सत तत्वगिन्यान आनी सत मानसशास्त्र जावन आसा. हाका लागून अधिभौतिक साहित्याच्या व्हडल्या दोंगरांपरस इतिहालाची कांय पानां मनशाच्या मनाचेर चड उजवाड घालतात. इतिहासांत त्या त्या देशाचे तत्वप्रणालीचो वा काळाचो रंग भरसुपाचो एक प्रवाह दिश्टी पडटा. ग्रीकांनी इतिहासाक बुद्धीप्रामाण्यवादी केलो, रोमन लोकांनी तांका राजकी केलो, इगर्जीन ताका नैतिक केलो, जर्मन लोकांनी तांका चड तात्विक केलो, मार्क्सवाद्यांनी भौतिकवादी,फ्रेंचांनी समाजवादी आनी ब्रिटीशांनी ताका साम्राज्यवादी केलो. इतिहासाविशीं अरब मत, चिनी मत आनी भारतीय मत हें वेगवेगळें आसा. कांय लोक इतिहासांत मूल्यविधानां (value judgements) भरशितात. मूल्यांकन, परिक्षण आनी मनशाचो आनी घडणुकांचो केल्लो नियाळ हाकालागून इतिहास आनी तत्वगिन्यान हांचो लागींचो संबंद आसा. ‘बरी’ हाच्या मतान इतिहास म्हळ्यार विज्ञान, ताचेपरस कांय उणेंय न्हय वा चडूय न्हय. कांय विचारवंताच्या मतान सगळो इतिहास हो भूत आनी वर्तमान हांचे मदलो सोंपनाशिल्लो एक संवाद. तांच्या मतान हो समेस्त इतिहास वर्तमानकालीन. कारण मनशाचो स्वभाव तसोच उरता आनी भावना, कारणां,परिस्थिती, मनस्वीपणा आनी इतिहासीक गती गुणान न्हय तर फकत प्रमाणान बदलता. ह्या हैकूक खंयच्याय अर्थांत घेव्येता: बौद्दीक अर्थान घेंवचें तर जाण्वाय सुऱ्यो आनी आमची सावळी आमचें अग्यान, सुऱ्यो ल्हान जाल्लेपरींच अग्यान वाडून वेता. तात्वीक वा अध्यात्मीक वा देव-शास्तिराच्या अर्थान घेंवचें तर जिविताचीं तीन हंतां पिंत्रायतात. पयलें व्हड सुऱ्यो म्हळ्यार सक्तेन भरल्लो मनीस, दुसरें हंत प्रायेन भरल्लो मनीस म्हळ्यार ताची सकत जशें सुऱ्यो ल्हान/अस्कत जातच गेल्लेपरीं ताची सावळी म्हळ्यार संपणी लागीं जाता आनी आखेरीक सर्व सोंपता. जेदनां कवितेंत आध्यात्मीक चिंतप बौद्दीक चिंतपाच्या संसाराचेर उजवाड फांकयता वा उजवाड फांकोंवचें प्रेतन करता, तेदनां ती कविता फकत कविता जावन उरना, बगर जिण्येलिसांव जाता. ह्या संसारांत कितेंच शास्वीत ना, हें समजून जियेजाय जाल्लो मनिसच शास्वीत न्हय म्हळ्ळें हऱ्येक्ये घड्ये विसरून जियेतलो मनीस सयत जाणा हें एक आडूक सत. तरय मनीस, आपूण, आपणाचें, आपणाक, आपणाखातीर म्हळ्ळ्ये संगतेंचेर चडीत ध्यान दिता आनी ह्या पासत हेरांक गळसिता, वापरता, उपेग करता, घासता/पुसता आनी घश्टिता. आनी हें करुंक ताच्यो वाटो कसल्यो हेरांच्यो खबरो करच्यो, हेरांचें उणेपण मेजचें, हेरांची झडती करची. हेरांची झडती करतल्यांविशीं सांगचें तर When you judge others, you do not define them; you define yourself हीं चिंतनां ह्या कवितेच्या चिंतपाचें पाटथळ करुंक गर्जेचीं तशेंच महत्वाचीं. पूण आन्येका पोंतांत आमी कशें आसुंक जाय म्हळ्ळें लावोत्जूच्या उत्रान सांगचें तर Care about what other people think and you will always be their prisoner हेरां आमचेविशीं कितें चिंतात म्हणून चिंतुंक आनी तांच्या चिंतपापरीं जियेवंक गेल्यार आमी तांचे कयदी जावन जियेतेल्यांव. आध्यात्मीक चिंतप जिण्ये मिस्तेरांक आनी गोंदोळांक जवाबी दिता. पूण आध्यात्मीक चिंतपच सवालां, सवालां आनी सवालां. ही कविता आध्यात्मीक चिंतपाच्ये बुन्यादिचेर उबी केल्ली जावनासतां, मिस्तेरांनी गुटलल्ल्या ह्ये कवितेच्या एकेक्ये इमाजीक सुटोंवचें प्रेतन निर्फळ, आनी गर्जेभायलें. आनी ह्या एकेका सवालांक पार्कुंची, समजुंची श्याथी आसच्यांक समजांवची गर्जय ना. हांगासर निराशा आनी राग मनशाचीं भोगणां तर घोणीं एक इमाज, आनी घोणीं एक सकत, वायट सकत, आनी उडणी म्हळ्यार त्ये सक्तेचो परिणाम. उजवाडाच्या गुणांविशीं आनी दिसनासच्या नाडिंनी वोक्तां घेंवचें चिंतप कांय दोन वेवेगळ्या दिशेंनी परस्पर पूण तद्विरुद्द रितीन उब्यो जायनांत? ही कविता फुडें गेल्लेपरिंच संकीर्ण जातेच वेता, वयर उभें केल्ल्या सर्व सवालांचेर उज्वाडाचीं किर्णां फांकयीत वेता; ह्या सर्व कवितेच्या मुळाव्या चिंतपाचें पाटथळ हांगासर आसा, आमी आखेर शास्वीत भुंयचेर जियेंवच्यो नश्वर जीवी, हांगासर उदक जें शास्वीत पूण पर्जळता आपणाक गळसून जियेतेल्या रुकां मधें सयत, तितलेंच न्हय, तळें ह्ये भुंयचें एक जनेल. हांचे पुराय नांव मोहनदास करमचंद गांधी. तांचो जल्म २ ऑक्टोबर १८६९ वर्सा जालो.ते भारताच्या स्वातंत्र्या लढ्यातलें मुखेल फुडारी आनी तत्वज्ञ आशिल्ले. महात्मा गांधी ह्या नांवान तांका सगळें वळखतात. अहिंसात्मक असहकार आंदोलनांतल्यान गांधीजींन भारताक स्वातंत्र्य मेळोवन दिलें. अहिंसात्मक मार्गांनी स्वातंत्र्य मेळोवन दिवपाखातीर तांणी पुराय संवसाराक प्रेरीत केल्ले. रवींद्रनाथ टागोर हांणी सगळ्यान पयलीं तांका महात्मा ही पदवी दिली. महात्मा ह्या संस्कृत भाशेतल्या उतराचो अर्थ 'महान आत्मो' असो आसा. भारतातलें लोक तांका मोगान बापू म्हणटालें आनी तांका स्वतंत्र भारताचे राष्ट्रपिता म्हण्टात. नेताजी सुभाषचंद्र बोस हांणी १९४४त तांका पयलेफावट तांका राष्ट्रपिता ह्या नांवान उलो केलो. ते सत्याग्रहाचे जनक आशिल्लें. तांची जयंती भारतांत गांधी जयंती म्हण मनयतात जाल्यार पुराय संवसारांत ती आंतरराष्ट्रीय अहिंसा दीस म्हण मनयतात. असहकार आनी अहिंसेच्या तत्वाचेर आदारित सत्याग्रहाचो पयलें फावट उपेग दक्षिण आफ्रिकेंतल्या भारतीय लोकांक थंयचें नागरी हक्क मेळोवन दिवपाखातीर केलो. १९१५त भारतांत परत आयल्या उपरांत तांणी चंपारण्यातल्या शेतकामत्यांक जुलमी कर आनी जमीन हांचे विरुध्द झगडपा खातीर एकठांय हाडलें. १९२१त भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसीची सुत्रां सांबाळल्या उपरांत गरिबी निर्मूलन, अर्थिक स्वावलंबन, बायलांखातीर समान हक्क, सर्व-धर्म-समभाव, अस्पृश्यता निवारण आनी सगळ्यांत म्हत्वाचे म्हळ्यार स्वराज्या खातीर देसभरान चळवळ चालू केली. गांधीजी आजीवन सांप्रदायीकतावादाचे (सम्प्रदायांवर राजकारण करप) विरोधक आशील्ले. आनी व्हडा प्रमाणान सगळें धर्म आनी पंथामेरेन पावलें. देंवतीं लागिल्ल्या खिलाफत चळवळीक तांणी आदार दिलो आनी ते मुस्लिमांचे फुडारी जालें. १९३०त इंग्रजांनी लायल्ल्या मिठावयल्या कराविरोधात तांणी हजारांनी भारतीयांचें ४०० कि.मी २५० मैल) लांब दांडी यात्रेन प्रतिनिधित्व केलें. १९४२त तांणी इंग्रजांविरुध्द भारत छोडो आंदोलन चालू केले. ह्या आनी ह्यासारक्या हेर कारणांखातीर तांका भारतान तशेंच दक्षिण आफ्रिकेन जायते फावट कादयेंत घातला. गांधीजीन आयुश्यभर सत आनी अहिंसा हांचो पुरस्कार करतालें, स्वतालेगीत ह्याच तत्वा प्रमाण जगले आनी हेरांकूय तशें करपाक सांगले. तांणी गांवांनी खऱ्या भारताचे मूळ म्हण पळयलें आनी स्वयंपूर्णतेचो पुरस्कार केल्ला. ब्रिटनातल्या विसटर्न चर्चिल हाणीं तांका ‘अर्धनग्न फकीर’ म्हण हिणसायलें. स्वता कातलेल्या सुताचें धोतर आनी शाल अशी तांची साधी राहणी आशिल्ली. तांणी शाकाहाराचो अवलंब केलो आनी जायते फावट आत्मशुध्दीखातीर आनी राजकीय चळवळी खातीर साधन म्हण दीर्घ उपास केलें. ब्रिटनाचें प्रधानमंत्री विन्स्टन चर्चिल हांणी १९३० वर्सा, गांधीजींक ‘अर्धनग्न फकीर’ म्हण हिणसायल्लें It is alarming and also nauseating to seeto see Mr. Gandhi, a seditious Middle Temple lawyer of the type well-known in the East, now posing as a fakir, striding half naked up the steps of the Viceregal palace toparley on equal terms with the representative of the King-Emperor तांच्या निमाण्या वर्सांमदीं भारत पाकिस्तान फाळणी खातीर व्यथित जाल्ल्या गांधीजींक हिंदू मुस्लीम झगडीं थांबोवपाखातीर यत्न केलें. १८८३त पिरायेच्या तेराव्या वर्सा तांचे कस्तुरबा माखनजी हांचे वांगडा लग्न जालें. तांचे नांव ल्हान करून कस्तुरबा‍‌‍‌ ‍‌‍‌(आनी मोगान बा) अशें घेतालें. पूण त्या काळातल्या रिती प्रमाण कस्तुरबा खूप तेप तांच्या कुळाराच आशिल्ल्यो. हे प्रक्रियेंत मोहनदासाक आपल्या शालेय शिक्षणाचें एक वर्स वगडावचें पडलें. लग्ना दिसाच्यो यादीं सांगताना तांणी एकदां सांगलेले "आमकां लग्नांविशीं चड कांय खबर नासलें लग्न म्हळ्यार आमचेखातीर नवें कपडे घालप, गोड खाणां खावप, आनी सोयऱ्यावांगडा खेळप १८८५त जेन्ना गांधीजी १५ वर्साचें आसलें तेन्ना तांका पयलें भुरगें जाल्लें, पूण तें खूब कमी तेंप जगलें. त्याच वर्सा आदी करमचंद गांधी ह्या संवसाराक अंतरलें. फुडें गांधीजी आनी कस्तुरबा हांका आनीक चार भुरगीं जाली. १८८८त हरिलाला, १८९२त मणिलाल, १८९७त रामदास आनी १९००त देवदास. तांच्या पोरबंदरातल्या मुळाव्या तशेंच राजकोटातल्या माध्यमीक शिक्षणावेळार तें एक सादारण विद्यार्थी आशिल्ले. तांचो एका वर्सुकी परिक्षेचो अहवाल मुखावेले प्रमाण आशिल्लो “इंग्लीशींत बरो, अंकगणीत सादारण आनी भुगोलान कच्चो. वागणूक खूब बरी, हस्ताक्षर पाड”. ते मॅट्रिकेची परिक्षा भावनगरीतल्या सामलदास कॉलेजीतल्यान थोड्या कश्टांनीच पास जाले. आनी थंय आसतना, तांणी वकील जावंचे अशी तांच्या घरांतल्यांची इच्छा तांका आवडूंक नाशिल्ली. गांधीन आयुश्यातलीं २१ वर्सा दक्षिण आफ्रिकेन घालयली, जंय तांणी तांचे राजकीय दृश्टिकोण, नैतीक आनी राजकीय फुडारपण ही कौशल्या विकसीत केली. दक्षिण आफ्रिकेतल्या भारतीयांचे नेतृत्व करपी गिरेस्त मुस्लिमांनी आनी सामकें कमी अधिकार आशिल्ल्या गरीब हिंदू गिरमिट्यांनी गांधीक नोकरी दिली. ‘भारतीयत्व’ सगळ्या धर्म आनी जातींमदीं देंवलें असो दृश्टिकोन आयुश्यभर दवरीत गांधीन ह्या सगळ्यांक भारचतीयूच मानलें. मुखेलपणान धर्माच्या बाबतीन इतिहासीक वेगळेंपण आमी मेळोव येता असो तांका स्वताबद्दल विश्वास आशिल्लो, आनी हो विश्वास घेवनूच तें भारतान आयलें. हांगा तांणी ह्या विश्वासाची अंमलबजावणी करपाचो यत्न केलो. दक्षिण आफ्रिकेन गांधीक समाजाच्या दुबळेंपणाची वळख जाली. भारतीय धर्म आनी संस्कृती हाचेमदीं आशिल्ल्या घुस्मटिल्ल्या समस्यासावन आपूण पयस आसात हांची तांका जाणवीकाय जाली आनी दक्षिण आफ्रिकेतल्या भारतीयांक समजून घेवन आनी तांचे फुडारपण करुन आपणाक भारत समजलो अशें तें मानूंक लागलें. दक्षिण आफ्रिकेन गोऱ्या-काळ्यामदीं आशिल्ल्या भेदभावाक गांधींक तोंड दिवंचें पडलें. थंयच्या भारतीय लोंकांक मेळपी असमान वागणूक तांणी अणभवली. पयल्या वर्गाचें तिकीट आसताना लेगीत तांका पिटरमारित्झबर्गांतल्या रेल्वे अधिकाऱ्यांनी तिसऱ्या वर्गाच्या डब्यान बसपाक सांगलें. गांधीजीन हें गजालीक न्हयकार दिलो म्हण तांचो अपमान करुन तांका रेल्वेतल्यान धुकलून उडयलो. ती पुराय रात तांणी प्लेटफॉर्मावेल्या गेस्टरुमान काडली. गांधीन थारायल्ले जाल्यार उद्दटपणान वागपी त्या रेल्वे अधिकाऱ्याक ते अद्दल घडोवं शकतालें. पूण सूड भावनेन कोणाकूय ख्यास्त दिवप हो तांचो हेत नाशिल्लो जाल्यार अन्यायकारक व्यवस्था बदलप हो तांचो हेत आशिल्लो. फुडें एकदा, प्रवांशांक वाट करुन दिवंक ना म्हण एका वाहन चलोवपी मनशान तांका मारिल्ले. पुराय प्रवासान तांका जायतें त्रास सोंसचे पडले. जायत्या हॉटेलातल्यान तांका धांवडावन घालें. अशा जायत्या घडणुका मदली एक घडणूक म्हळ्यार, डर्बनान न्यायाधीशान तांका तांची तोपी काडून दवरपाचो हुकुम दिलो. गांधीजीन तेन्नाय न्हयकार दिल्लोच. ह्यो घटना तांच्या आयुश्याक नवी दिकां दिवपी थारल्यो. हे सगळें अणभव घेतल्या उपरांत गांधीन समाजातलीं स्वताची सुवात आनी ब्रिटीश राज्यातली आपल्या लोकांचें मोल ह्याविशीं प्रस्न उपस्थित करपाक सुरवात केली. अशातरेन भारतीयांविशींचो वंशभेद, असमानता हांका तोंड दिल्या उपरांत गांधीजीन या अन्यायाविरोधान आवाज उठयलो आनी समाजान स्वताची सुवात निर्माण करपाक सुरू केलें. थंयच्या भारतीयांच्या मतदानाचो हक्क काडून घेवपी कायदो लागू करतलें आसले, ह्या कायद्याक विरोध करपी भारतीयांक मदत करपाक गांधींजीन आपलो दक्षिण आफ्रिकेतलो कांय काळोमेरेन फुडें राबितो वाडयलो. हो कायदो ना करपांत जरी यशस्वी थारलें तरी हाकालागून भारतीयांवयल्या अन्यायाकडे लक्ष ओडून घेवपांत तांची चळवळ यशस्वी जाली. तांणी १८९४त नाताल भारतीय काँग्रेसीची थापणूक केली आनी हाचेवरवीं दक्षिण आफ्रिकेत शिंपडिल्ल्या भारतीयांक तांणी एका राजकीय पक्षान परावर्तित केलें. १८९७त कांय काळाच्या भारतीतल्या राबित्या उपरांत डर्बनान देंवताना कांय गोऱ्या लोकांच्या पंगडान तांचेर हल्लो केलो आनी तांका जिवें मारपाचो यत्न केलो. आनी फकत पोलीस अधिक्षकाच्या बायलेच्या मदतीन तांची सोडवणूक जाली. या घडणुकेन तांच्या तोंडाक घावो जालो आनी दोन दात तुटलें. पूण तांणी न्यालयान तक्रार करपाक न्हयकार दिलो. व्यक्तीगत न्यायालयान वचप तांच्या तत्वांनी नाशिल्ले. तुमकां इ-मेल धाडूंक येता? हय तर! म्हण्टकीच आंतरजाळें इंटरनेट) म्हणल्यार किदें हेय तुमकां खबर आसतलेंच, न्हय? ह..ह्म्…मात्शेशें. आनी डब्लू डब्लू डब्लू म्हणल्यार कितें हें खबर आसा, न्हय? ह ह..म्हणल्यार हय न्हयशें खबर आसा. विचारिल्ल्या प्रस्नांची जाप तुमचेकडेन ना म्हुणून तुमकां मात्शें नेणारशें दिसता आसतलें न्हय, बरोबर श्ये..श्ये… आसूं हां, तशें भियेवपाची गरज ना, नेट्टीकुट्टी आसा न्हय आदाराक! हांगां येयात, तुमच्या ह्या धाकटुल्या इश्टा लागीं बसात. तो तुमकां वर्ल्ड वायड वेबाच्या (म्हायितीचें म्हाजाळें) महाकाय डिजिटल मेंदवांतलीं अजापां आनी जादू दाखयतलो. जादव संवसारांतलें सगळ्यांत बरें काम करता: तो रानां करता! कशें करता हें तो? जाणून घेवपा खातीर हे पुस्तक वाचात. भारतांतल्या अटंग्या रानांत वयलें जग आनी सकयलें जग, हीं दोनूय जगां एकामेकांक दुबावानूच पळयतात. पूण जेन्ना गोपा रान हुंदराचें पुस्तक चुकून फातिमाचे तकलेर पडलें, तेन्ना मात हें सगळें बदल्लें. रानांत आसपी विविध प्रकारची जनावरां आनी तांचे मदली इश्टागत, हाचेर ही ल्हानशी काणी. शाळेच्या वर्गांत नवें चली आयलां आनीक आमच्या शिक्षीकेन म्हाका ताची इश्टिण जावन ताका सरभोंवतण दाखय म्हूण सांगलां. पूण तशें करप काय ना हें हांवें थारावंक ना. तें आमचे सारकें न्हय! इश्टागतीची एक अद्भूत काणी जी आमकां पत्रांतल्यान कळून येता. आपलो मामेभाव रवी गाजापूर येतलो म्हूण दिव्या खूब खूश आसा. पूण रवीक घराची वाट कशी मेळटली हाचो दिव्याक हुस्को आसा. रवीक घर सोदपाक नकाशाची मजत जातली काय? अर्जून मेळेकार गेली ४२ वर्सा जाली राजकारणान आसा. तें सात फावटी पंच सदस्य म्हूण निवडून आयला. १८ वर्सा पिरायेचो आसताना, तें मैगिणे गांवचे पंच सदस्य म्हूण पयलें फावट नीवडून आयलें. तांची पीराय आता ६० वर्सा आसा. मेळावली गांवचे लोक जेन्ना आयआयटी प्रकल्पा विरोधात रस्त्यार आयलें, तेन्ना तांचां वांगडा आनी तांचा बरोबर, गुळेली पंचायतीचो एकूच पंच सदस्य आशिल्लो आनी आजूनय आसा. तो म्हळ्यार अर्जून भाऊ. इतलें आसून लेगीत अर्जून मेळेकारान बिजेपी पार्टीक वावूरपाचे बंद केलें ना आनी तांकां गोंय बिजेपी पार्टीन केन्नाच सर्पोट कोलो ना. तें एक हाडाचे बिजेपी कार्यकर्ते आसुन लेगीत सुदा. कारण इतलेच कि तें एक मुळ सत्तरी भूमी पूत्र जावन आसा म्हूण. आनी कुडवाळी समाजान जल्माक आयल्या म्हूण. आपणाक कोरोना दुयेंस जाल्लें. ह्या दुयेंसांतल्यान आपूण बरो जाला. आपले भितर अँटीबॉडीज तयार जाल्या. हाका लागून परतून आपणाक कोरोना जावपाची भिरांत ना. वासीन घेवपाची आपणाक गरज ना अशें डॉ. एडवीन गोम्स हांणी सांगलें. गोंय वैजकी म्हाविद्यालय तशेंच हेर हॉस्पिटलांनी दोतोर आनी नर्सी आसात तांकां पयली वासीन घेवपाची संद मेळपाक जाय. गोंय वैजकी म्हाविद्यालयांत 600 विद्यार्थी आसात. तांकां कोरोना जावपाची भिरांत आसा. ह्या सगल्यांक वासीन मेळपाक जाय. सध्या तरी वासीनाचें प्रमाण मर्यादीत आसा अशें डॉ. एडवीन गोम्स हांणी सांगलें. तें अमरिकेंतल्यान स्टनफोर्ड विघापिठांत शिकतना 1966त ताचें बापूय भायर पडलो.ताका लागून ताचेर शिकप सोडुन कंपनीच्या वेवस्थापनाची जबाबदारी आयली.उपरांत कंपनीच्या पयलेच सर्वसाधारण सभेंत समभागधारकांनी, तांणी आपलें कपनीतलें भांडवल विकून भायर सरचें आनी कोणा तरी जाणकाराच्या हातांत कंपननीची सुत्रा दिवची अशी सुचोवणी केली.कारण,इतलें ल्हान पिरायेचेंर ताचें विशीं भागधारकांक दुबाव आशिल्ल्यो. पूण भागधारकांचो सल्लो अझीम हांणी मानलो ना कंपनीची उलाढाल आशिल्ली सुमार सात कोटी रुपया.प्रमजी हांणी कंपनी बदलूनच उडयली आनी विरपो ही तत्रज्ञानाचेंर आधारीत कंपनी म्हणून संवसारीक नकाशाचेर परजळपाक लागली.आज विरपो ही देशांतली तिसरी आनी जगांतल्या टॅक्नोलॉजी कंपनी पयल्यान शबरांनी आसा.ताणी आपल्या भागधारकांनी उत्कायिल्लयो दुबाव फट थारायलो.तांणी कंपनीचो फोकसच पुरायपणान बदलून शाब्वा वयल्यान माफ्टवर पळोवन आपणें तों जागो घेवचो अमो विपोरचो हेतु आशिल्लो.तांचें हें धोरण येशस्वी थारालें.सुरवातीक विपोन कप्यटर हाडवर आनी उपरांत सोफ्टवँरमळाचेर पावल घालें. - घडये हो म्हज्यांतल्या डिस्टॉर्टेड पर्सनालिटीचो भाग आसूं येता. शिवाय प्रत्येक मनशांत ‘जेकिल अ‍ॅन्ड हाईड’ आसताच अशें म्हजें मत. -म्हाका दिसता, वयाच्या धाव्या-इकराव्या वर्सा. पूण हांवें म्हजी पयली कविता बरयल्ली मराठींतूच. ‘मला वाटते पक्षी व्हावे’ अशे पद्धतीची ती आसली. शिवाय ताचे उपरांत कांय वर्सा हांव फकत मराठीतूच कविता बरयतालो. - खंयचेय भाशेंत कविता बरयतलो जाल्यार ते भाशेंतलो ‘स्लँग’ कवीक नीट खबर आसचो पड्टा. तेन्नाच तो त्या काव्यपरंपरेंत नवी भर घालूंक शकता. म्हाका मराठी परस कोंकणीचो ‘स्लँग’ चड बरो खबर आसलो, म्हणून उपरांत कोंकणींत हांवें कविता बरोवपाक कॉमेस केलें. बेठो कोंकणीभक्त म्हणून न्हंय. - संस्कार हे प्रत्येक लेखक-कवीचेर जाताच. मागीर रमेळ (एसआयसी) वेळुस्कार सारक्या कवीन जरीय कितलेंय त्या प्रस्नाचें उत्तर दिवपाचें टाळ्ळें, तरीय तो जाताच हे खरें. अनुकरण आनी संस्कार ह्यो दोन वेगवेगळ्यो गजाली आसात. मर्ढेकरांचेर जसो तुकाराम आनी इलियट हांचो संस्कार जाला, तेचप्रमाण इलियटाचेर एझरा पांऊडचो संस्कार आसा. हे पद्धतीन ही संस्काराची परंपरा चालूच आसता. म्हाका दिसता म्हजेर खंयच्याच कोंकणी कवीचो संस्कार जावंक ना. कारण म्हाका आदर्श असो खंयचोच कवी अजून कोंकणीत म्हाका दिसूंक ना. म्हजेर संस्कार जाला तो कोंकणी भायल्या कवींचो. तुकारामाचे अभंग, पोरनीं हिंदी फिल्मी गीतां, गझल, शेर-शायरी, पु.शि. रेगे हांची कविता ह्या सगल्याच गजालींचो म्हजे कवितेचेर संस्कार जाला. तेंच कित्याक, भालचंद्र नेमाडेंंच्या ‘कोसला’ ह्या कादंबरीचो लेगीत म्हजे कवितेचेर संस्कार जाल्लो आसा. तशेंच गोंयच्या लोकगीतांचो म्हजे कवितेचेर जाल्लो संस्कारूय मोटो आसा. गोंयच्या लोकवेदाकडेन नातें जाडपाचो (एसआयसी) तर हांव सतत प्रयत्न करीत आसतां. - बरें आसा. जशें सुचता तशें सांगतां. कविता म्हणजे कितें हाचो विचार करतलो जाल्यार कविता आनी भाशा हांचो संबंद तपासून पळोवचो पड्टलो. कवितेंत भाशेंचें एक उच्च रूप प्रस्थापित जाल्लें आसता. ह्या प्रकारचें रूप हेर वाङ्मयप्रकारांत आमकां दिसूंक शकना. कारण हेर वाङ्मयप्रकारांत भाशा हें संवादरूपी माध्यम आसता. उलट कविता ह्या वाङ्मयप्रकारांत भाशा समागमरूपी जाल्ली आसता. कवीचो समागम भाशेकडेन आनी भाशेचो समागम रसिकांकडेन असो हो काव्यप्रवास आसता. ह्या समागमातल्यानूच कविता जल्माक येता. ते नदरेन कवितेेंत भाशा ही सर्वभौम आसता अशें म्हणू येता. हाचोच अर्थ असो की कवी जेन्ना भाशेकडेन समागम करता तेन्ना तो कवितेक जल्माक घालता आनी ती कविता, त्या कवितेंतली भाशा जेन्ना रसिकांकडेन समागम करता तेन्ना त्या कवितेच्या जल्माचें ‘सार्थक’ जाल्ले आसता. कवी आनी रसिक हांका जोडपी पूल म्हणजेच ती कविता आसता मात ह्या प्रकाराचो समागम घडलेबगर तो पूल उबोच रावंक शकना. - ताचें सादें उत्तर दिव येता ते अशें की भाशेकडेन समागम करपाक वा घेवपाक एकतर कवी नाजाल्यार रसिक कमी पडला आसतलो. मात हो प्रस्न निकालांत काडपाक दोगांयच्या समागमाच्या कुवतीचेर हाचें उत्तर थारतलें. - तुमचो प्रस्न उपरोधित आसा. पूण खरें सांगू, भाशेेकडेन लेगीत समागम करपाची अनेक आसना आसतात. त्या आसनाक ‘कवितेंतल्यो भाशीक शक्यता’ वा ‘लँग्वेश पॉसिबिलिटीज’ अशें म्हणू येता. पूण हीं आसनां कवीच भाशेकडेन करता, रसिक न्हय, रसिकाचें काम फकत त्या आसनांचे सौंदर्य तोखेवपाचें, नियाळपाचें आसता. आतां हो मुद्दो तुमी ब्ल्यू फिल्माच्या पातळीर व्हरचेना अशी हांव आस्त बाळगितां. - भाशेंत परत-परत तींच-तींच उतरा, तींच-तींच वाक्यां आमी वापरीत आसतात. तेच खातीर कविता ह्या ल्हान अवकाश आशिल्ल्या वाङ्मय प्रकारांत कवीन भाशा अशे तरेन आटयल्ली आसता की तातूंतल्यान सदच्याच उतरांचे वा वाक्यांचे म्हणजेच पर्यायान सबंद भाशेचेंच नवें सृजनशील अवतारीकरण जावंक जाय. हो भाशा आटोवपाचो प्रयत्न म्हणजेच कवितेंतल्यो भाशीक शक्यता सोदपाचो वा फुलोेवपाचो एक प्रयत्नूच म्हणचो पड्टलो. उदाहणार्थ, ह्यो सकयल दिल्ल्यो गीताच्यो ओळी पळयात : ‘उतरांचो मंत्रनाद’ हो लेगीत भाशीक शक्यता फुलोवपाचो आनीक एक प्रकार आसा. बाकीबाबांची कविता ही ह्या ‘नादमय’ वा ‘लिरिक’ प्रकारच्या भाशीक शक्यतेचे बरे उदाहरण आसा. म्हज्याच कवितेंतलें उदाहरण ते नदरेन हांगा हांव दिवंक शकतां. म्हजी ‘कॉलेज’ नांवाची एक कविता आसा. तातूंत एक ओळ आसा : - भूक तान लागली की जसो जीव जाता तसोच तो कविता येवंक लागली की जाता. भूक लागली की जशे पोटांत कावळे आड्डतात अशें म्हणतात, तशेंच कविता येवंक लागली की म्हज्या काळजांत कोण तरी आड्डता अशें म्हाका दिसूंक लागता. पोटाची भूक अन्न भागयता, तर कविता आत्मिक समाधान दिता. पूण भूक लागप आनी कविता येवंक लागप हांचो मूळ प्रोसेस तसो सारकोच. आतां काळजांत जो कोण कितें आड्डता ताचीं उतरां अस्पश्ट आसतात. एखादोच शब्द वा एखादेंच वाक्य म्हाका आयकूंक आयिल्लें आसता, म्हूण निमणो हांव पेन आनी कागद घेवन बसतां आनी काळजाकडेन कान लायतां. ती भितरलीं अस्पश्ट उतरां ‘क्लिअर’ करपाक पळयतां. केन्ना केन्ना तीं इतलीं अस्पश्ट आसतात की एक दोन ओळी बरयल्या उपरांत कविता फुडेंच धुकलना. खूब तकालस जाता. ते नदरेन म्हज्या एका कवितेचो अणभव तुमकां सांगचोसो दिसता. ‘काशि म्हण्टा’ ह्या झेल्यांत ‘आवयच्यान तर’ ही कविता आसा. ही कविता बरोवपाक एक पावसाळ्यात सुरवात केल्ली. आनी दोन तीन ओळी बरोवन कांयच सुचना म्हणून ती तशीच उडयल्ली. उपरांत ती हांव विसरूनूय गेल्लों. पूण गंमत म्हणजे फुडें दुसर्‍या पावसाळ्यात ती एक दीस म्हाका सट्करून उगडास जाली आनी तेन्ना एका झटक्यात ती अर्दवट कविता हांवें बरोवन पुरी केल्ली. म्हणजेच, ही कविता बरोवपाक हांवें एक वर्स घेतलें. उलट कांय कविता अश्योय आसात की त्यो एका बैठकीत हांवे पुर्‍यो केल्यात. उदाहणार्थ, ‘फात एक रॉजार’ नावाची जी म्हजी कविता आसा ती हांवें पाच मिनटांत बरयल्या. ह्या पत्रांत वेग-वेगळ्या परिस्थितिंची आनी मंशांची जी तो खबर कर्ता, ती मनांत धरून, आनी तशेंच तिस्रे धरंपर्गटणेचे भंवडेच्या शेवटाक पावलू करिंतांत आल्सो म्हण थयचीय परिस्थिती लक्षांत घेवन, हें पत्र ताणें ५७-५८व्या वर्सा बरयलें, अशें म्हणपाची खात्री जाता. धरंपर्गटणेचो वावर कर्ताना, ह्या काळार उदेंतिवाटारांतले सगळे गांव तो भंवललो आनी असतंतेक शुभवर्तमान पर्गट करुंक सदतालो. देखून, जेरुसाल्याक भेट कर्तच, रमा शारांत मात्सो रावून, इस्पानियेक वचुंक ताणें थारायलें. हे भेटेची खबर तो ह्या पत्रांत सांग्ता आनी आपल्या निहाळांचो फळ आनी त्या काळाचे धार्मीक प्रस्न तो तांचे मुखार दवर्ता. ते प्रस्न हे: मंश'शां देवाक मानवललीं जातलीं जाल्यार भावार्थ गर्जेचो, आनी देवाक मानवललीं जावपाचे हे नवे पद्दती आनी मयजेसाचे समुर्ती मदें संबंद आसा. ह्या दन-ऊय प्रस्नांची तो बारिक्साणेन संजणी दिता. जरूय आदीं गालासियेकारांक बरयलल्या पत्रांत ताणें ह्या प्रस्नांची थडी शिकवणी दिल्ली, तरी हे नवे शिकवणेची खबर इसकुटावन दीवंक नासली. रंकारांत आपली वळख करून दिताना, तो ह्या सेगाचो बरो फायदो काडता आनी आपली शिकवण कशली ती अदीक बार्काय्ेन सांग्ता. आनी हें तो कर्ता न्हय फकत रंकारां खातीर, पूण संवसाराभर शिंपडलल्या क्रिसतांव सभां खातीर. वय माझें द्वादश वरुषांत । रति गजबजली हो जाई भरांत । उभी होत्यें आंत माजघरांत । सय जाली कीं हो, आल्यें दारांत । या वेळीं असता गे मंदिरांत । भोगित्यें आवडी हो सुख शरीरांत । चळ भरला, मुकलें कीं पति-तेजा ॥१॥ पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें स्वर स्वर देणें ताण देणें पूजा देणें जन्म देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें चढावर चढ देणें दांत पाडून हातावर देणें पोटास टांचा देणें ताव देणें-मारणें दाबा देणें पदर फाडून देणें दिवसावर नजर देणें डोळा देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें पाऊल मागें न देणें दिव्याला निरोप देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें माराकायबोहो व्हॅनेझुएलाचो वायव्येकडचो भाग. तातूंत माराकायबो सरोवराचो आनी सखल भागाचो (तळघाट)आस्पाव जाता. ह्या भागांत आशिल्लें माराकायबो हें दक्षिण अमेरिकेंतलें सगळ्यांत व्हड सरोवर. त्या सरोवरान देशाची सुमार १३,५१२ चौ.किमी.भूंय रेवडिल्या. ह्या सरोवरावयल्यानच या भागाक माराकायबो हें नांव मेळ्ळां. अँडीस दोंगरी प्रदेश हो देशाचो उत्तरेकडचो भाग. देशाची सुमार ६% भूंय अँडीस पर्वतांनी रेवडिल्या. देशांतले चडशे लोक ह्या भागांत रावतात. ह्या भागाचे तीन वांटे केल्ले आसात, ते अशे - मॅरीडा हो साबार पर्वतावळींचो आनि सड्यांचो भाग. पिको बोलीवार हें ह्या भागांत आसिल्लें देशांतलें सगळ्यांत इंचेलें तेमूक(५,००२ मी).मध्य पठारी भागांत दोंगरांच्यो दोन वळी समांतर पातळ्ळ्यात. दोंगरामदल्या व्हड देगणांतली माती पिकाळ आसा. ईशान्य पर्वतीय प्रदेश हो खूब ल्हान-व्हड दोंगुल्ल्यो आसिल्लो प्रदेश.[4] लानोस हो अँडिज आनी गियाना पर्वतांच्या मदीं आशिल्लो प्रदेश. हो प्रदेश चडसो सपाट आसून, ऑरिनिका न्हंय ह्या प्रदेशांतल्यान व्हावता. चरवा मळ्यांखातीर हो प्रदेश प्रसिद्द आसा. गियाना पठारी प्रदेश हो देशाचो दक्षिणेकडचो भाग. ह्या प्रदेशआन देशाची सुमार अर्दी भूंय रेवडिल्या. हांगा आशिल्ल्यो साबार दोंगुल्ल्यो मुखेलपणान ग्रानायट फातराच्योच आसा. व्हॅनेझुएलाचो उश्णकटीबंधांत आस्पाव जाता. देशाचें वर्स पावशी दोन ऋतुंत विभागला. सादारणपणान एप्रिल ते ऑक्टोबर मेरेन पावस पडटा. नोव्हेंबर ते मार्च मेरेनचो तेंप सुको उरता. वाठारा कणकणीं पावसाचें प्रमाण बदलत रावता. प्ररीजा सड्याचेर आनी गियाना सड्यांचेर वर्सुकी पावसाचें प्रमाण ३०५ सेंमी. आसता.लानोसच्या उदेंत प्रदेशांत वर्सुकी सरासरी पावस १०० सेंमी.इतलो वाडटा. उंचाये प्रमाण देशांतलें तापमानय बदलत रावता. लानोसच्या मध्य वाठारांत आनी माराकायबो पाणट्याचे उत्तरेकडेन वर्सुकी सरासरी तापमान २८ सें.इतलें आसता. जाल्यार अँडीयन सड्याचेर तें १९ सें.आसता. युरोपी लोक व्हॅनेझुएलांत पावचे पयलीं थंय मुखेलपणान इंडियन लोकांचोच ह्या आदीवासी लोकांचो कॅरीब आनी आरवाक अशे दोन पंगड आसिल्ले. कॅरीब पंगडांतले लोक देशाचे उदेंतेकडेन जाल्यार आरवाक अस्तंतेकडेन रावताले. शेतवड,शिकार,नुस्तेंमारी आनि फळां वा झाडपालो एकठांय करप हो तांचो मुखेल वेवसाय आशिल्लो. युरोपी लोक आयल्या उपरांत, तांच्या साबार तरेच्या उपद्रवाक लागून खूब इंडियन लोक काबार जाले अशें म्हण्टात. दक्षिण अमेरिका खंडातल्या हेर देशापरस व्हॅनेझुएलाचो राहाणीमानाचो दर्जो चड उंच आसा. अर्थवेवस्थेचो चडसो वांटो प्रेट्रोलियम उत्पादनाचेर आदारून आसा. पूण व्हॅनेझुएलाची संपत्ती लोकाभितर सारकि विभागिल्ली ना. गरिबी आनी बेरोजगार हो बिकट प्रस्न सद्या सरकारामुखार आसा. लॅटिन अमेरिका आनी युरोपांत पेट्रोलियमाची मागणी उणी जाल्ल्यान, ताचो वायट परिणाम व्हॅनेझुएलाचे अर्थवेवस्थेचेर जाला. देशांतल्या उद्येग- धंद्याभितर खूब वाड जाल्ली आसा. देशांतले सुमार 15% लोक उद्देग-धंद्यांत गुंथल्यात. तेल प्रक्रिया हो हांगचो मुखेल उद्देग. माराकायबो हें तेल शुद्दीकरणाचें मुखेल केंद्र. अॅलुमिनीयम, शिमीट, अन्न प्रक्रिया, पोलाद आनी लुगट हेय उद्देग म्हत्वाचे. देशाच्या शेतकी वेवसायांत सुमार 15% लोक वावूरतात. हांगाचे नगदी पिकावळींत केळीं, कॉफी, मको, संत्रा आनी तांदूळ हांचो आस्पाव जाता. पशूपालन आनी कुकडां पोसपाचो वेवसाय नेटान चलयता. व्हड शेतानी यंत्र आनी साऱ्याचो चड वापर जाता. देशाची चडशी भूंय रानाखाला आसून लेगीत रानाची उस्तवारी व्हडलीशी जावंक ना. नुस्तेमारी वेवसायूय मर्यादीत आसा. देशांत सैमिकवायूचे सांठेय आसात. बॉक्सायट फातरी कोळसो, लोखण, भांगर, हिरे आनी फॉस्फेट ही खनीजाय थंय कांय प्रमाणांत मेळटात. देशाचे- आयात निर्यात संबंद मुखेलपणान अमेरिका, जर्मनी आनी जपानाकडे आसात. निर्यात जावपी म्हालांत मुखेलपणान पॅट्रोलियम आनी पेट्रोलियम उत्पादन हांचोच व्हड वांटो आसता. जाल्या आयात जावपी म्हालांत रसायनां, उद्देगीक यंत्रसामुग्री आनी गाडयांच्या मेकळ्या भागांचो आस्पाव जाता. बेसबॉल आनी सॉकर हे देशांतले लोकप्रिय खेळ. साबारकडेन बैलांच्यो साबारकडेन बैलांच्यो धिरयो आयोजीत करता. हेर लेटिन अमेरिकेंतल्या लोका प्रमाण व्हॅनेझुएलाच्या लोकांकूय संगिताची आनी नाचाची चड आवड. थंयच्या लोकप्रिय नाचांत लयेचेर नाचपाचो 'साल्सा' तशेंच मॅरेन्गयू आनी 'गैराच्या' ह्या कॅरेबियन नाचांचो आस्पाव जाता. जोरोपो हो व्हॅनेझुएलाचो एक प्रसिद्द लोकनाच, सद्या भुरग्याभितर रॉक संगित चड प्रसिद्द आसा. मार्क्स आनी एंगेल्स हांच्या तत्वगिन्यानाचो प्रचार आनी प्रसार करप, क्रांतीच्या मार्गान कामगारवर्गाचे राजकी सत्तेची थापणूक करप आनी मार्क्सवादी तत्वांचेरूच समाजरचणूक करपाखातीर सत्चेर वापर करप अशें ध्येयधोरण दवरून संघटित जाल्ल्या पंगडाक कम्युनिसट पक्ष अशें म्हण्टात. रशियांतल्या कम्युनिस्ट पक्षाचो आग्रही पुरस्कर्तो आनी एक संस्थापक लेनिन हाणें कम्युनिस्ट पक्ष म्हळ्यार ‘कामगारवर्गाचें संघटिक अग्रदल’ अशें वर्णन केलां. ह्या पक्षान कामगारवर्गाक संघटित करप, ते संघटनेच्या बळाचेर समाजांतलो भाडवलदारवर्ग आनी पक्ष हांचेकडल्यान सत्ता हांतासप, तेउपरांत समाजांतलीं सगळीं उत्पादन साधनां राज्याचे मालकीचीं करप आनी तातूंतल्यान निमाणें वर्गविरयत समाजरचणूकेचें ध्येय तडीक व्हरप, अशी ह्या पक्षाच्या ध्येयधोरणाची रूपरेखा आसा. रशियां १९१७ त जाल्ले राजकीय क्रांतीची प्रेरणा घेवन संवसारांतल्या हेर जायत्या देशांतूय कम्युनिस्ट पक्षांची थापणूक जाली आनी रशियाच्या मार्गदर्शनाखाला तांणी आपापल्या देशांत राजकीय मळाचेर कार्य केलें. १९६० तले आंकडेवारीप्रमाण संवसारांतल्या ८३ देशांत कम्युनिस्ट पक्षाची पणूक जाल्ली आसून ची सभासदसंख्या सुमार कोटींच्या लागसार आशिल्ली. हातूंतली सुमार ८५ टक्के सभासदसंक्या रशीयआ आनी चीन ह्या दोन देशांतल्या कम्यनिस्ट पक्षांची आसून हेर १५ टक्के सभासदसंक्या ८१ देशांतल्या पक्षवांगड्यांची आसा. सगळ्या कम्युनिस्ट पक्षांचें श्रध्दास्थान मार्क्स आनी एंजेल्स हांचे ग्रंथ अशें मानतात. तातूंत फुडें लेनीन आनी स्टालिन हांणी केल्ली मार्क्सवादाची विस्कटावणी हाची म्हत्वाची भर पडली. स्टालिनच्या मरणाएपरांत ह्या भाष्याकारांल्यान ताचें नांव वगळळें. १. देशांतली सगळीं उत्यादनसाधनां समाजाचे मालकीचीं करप. तातूंत उध्येगधंदे आनी शेतकाम हांचोय आस्पाव आसा. ५. शिस्तबध्द आनी कृतिशील अशा पक्षफुडारपणाकडेन समाजान राजकीय शासन आनी अर्थीक साधनां हांची जापसालदारकी सोंपोवप. रशियांतल्या कम्युनिस्ट पक्षाचे धर्तेचेरूच हेर देशांतल्या कम्युनिस्ट पक्षांच्यो घटना आनी नेम तयार केल्यात. कम्युनिस्ट पक्ष ज्या ज्या देशांत सत्र आसता, थंय सबंद राज्याखातीर एकूच एक संघटना अस्तित्वां आसा. हेर कांय देशांत गेल्ल्या कांय वर्सांत रशिया आनी चीन ह्या देशांतल्या कम्युनिस्ट पक्षांकडेन निश्ठा आशिल्ले दोन वेगवेगळे पंगड तयार जाल्यात. कम्युनिस्ट पक्षाचे रचणुकेंत एकदम ळाकडेन प्राथमिक संघ आनी तेउपरांत जिल्हो, प्रदेश, राज्य ह्यो क्रमान वयल्या पांवड्याचेर प्रतिनिधी धाडटात. प्रदेशाभशेन वेवसाय केंद्रांनीय मुळाव्या पक्षसंघांची थापणूक करा. कारखाने, भौशिळ मळ,शेतकाम, खणी, वीजनिर्मणेचीं केंद्रां, विध्यापीठां, रेल्वे आनी हेर येरादारीचीं केंद्रां अशा सगळ्या सुवातींनी पक्षसंघ वावर करीत आसतात. अशा सगळ्या पक्षसंघांतल्यान पिरॅमिडप्रमाण पक्षाची सर्वोच्च मध्यवर्ती समिती सगळ्यांत चड बळिश्ट आनी म्हत्वाचे निर्णय घेवपी संघटना आसता.सर्वोच्च मध्यवर्ती समिती सगळ्यांत चड बळिश्ट आनी म्हत्वाचे निर्णय घेवपी संघटना आसता. पक्षान घेतिल्ले निर्णय सगळ्या सभासदांचेर बंधनकारक आसतात. ह्या निर्णयांच्या आड भासभास करप, जाहीरपणान वा गुप्तपणान ताचेविशीं उलोवप हाचेर बंदी आसा, आनी तेखातीर सभासदाक कांय निर्णयांविशीं आपलें मत परगटावपाचें आसत जाल्यार ताणें आपले प्रस्न पक्षाचे बसकेंत चर्चा जाता तेन्ना परगटावपाचे आसतात. हे नेम मोडपी सभासदक देहदंडामेरेन कडक ख्यास जांव येता. हाका लागून एकाच वेळा हजारांनी सभासदांक पक्षांतल्यान काडून एडोवपाचीं उदाहरणां रशियन कम्युनिस्ट पक्षाच्या इहासांत बरेच फावट घडल्यांत. खूब जाणांक हद्दपारीची ख्यास्तूय जाल्या. रशियांत पक्षशुध्दीकरणाचे अशे प्रकार १९२४ सावन १९३४ मेरेन पांच फावट घडले. १९२९ त, रासवळ शेकामाच्या प्रयोगाक विरोध करपाच्या आरोपावेल्यान खूब मोट्या प्रमाणांत पक्षाचें शुध्दीकरण जालें. १९३३ त घटनात्मक सुदारणांच्या संदर्भांत अशेंच मोटें शुध्दीकरण जालें. १८ वर्सां पियार जाल्ल्या खंयच्याय उमेदवाराक पक्षाचो सभासद जावंक मेळटा.पक्षाचो सभासद जावप जितलें कठीण सा, तितलेंच पक्षांतल्यान आपूण जावन भायर पडपूय कठीण आसा. युरेनियम धर्तरेंत आसा. भुंयेंत युरेनियम ४ पीपीएम इतल्या प्रमाणांत आसता. भुंयेंत २५ किमी.खोलायेमेरेन वट्ट १० किलोग्राम इतलो युरेनियम आशिल्ल्याचो अदमास आसा. जाल्यार दर्यांत १० किलोग्राम इतलो युरेनियम आसपाची शक्यताय आसा. युरेनियमाचीं जायतीं खनिजां सांपडिल्लीं आसात. पूण तातुंतलीं फकत थोडींच खनिजां अर्थीक नदरेन म्हत्वाचीं. युरेनियमाच्या सगळ्याच खनिजांनी शिंशें आसता. युरेनियम किरणोत्सर्गी आशिल्ल्यान ताचें शिश्यांत रुपांतर जायत आसता. म्हणून युरेनियमाच्या खनिजांनी शिंशें आसताच. युरेनियमाचीं म्हत्वाचीं खनिजां म्हळ्यार १)पिचब्लँड वा युरॅनाय्ट हातूंत युरेनियम u3o8 ह्या रुपांत आसता. युरेनियमाचीं खनिजां दक्षिण आफ्रिका, झायरे, कॅनडा, रशिया, स्विडन, टेनॅसी आनी अमेरिकेंत आसात. दक्षिण आफ्रिकेंत भांगराचे खाणींतल्यान युरेनियम एक हेर उत्पादन म्हणून मेळटा. भारतांत बिहार, राजस्थान, आंध्र प्रदेश आनी तमीळनाडूंत थोडया प्रमाणांत युरेनियम आशिल्लीं खनिजां मेळटात. हांगा युरेनियमाचीं खनिजां मायकाचे खाणींनी मेळटात. २) रिडक्शन पददतः हे पद्दतीन युरेनियम टॅट्राफ्लुओरायड आनी कॅल्शियम वा मॅग्नेशियम हांचेर भट्टेंतल्या उच्च तापमानांत प्रक्रिया घडोवन हाडटात. हे प्रक्रियेंतल्यान तयार जाल्लो युरेनियम आनी कॅल्शियम फ्लुओरायड वा मॅग्नेशियम फ्लुओरायड भट्टेंतल्या उच्च तापमानाक लागून कडटा. कडिल्लो जड युरेनियम भट्टेच्या पोंदाक एकठांय जाता आनी थंयच तो घट्ट जाता. घट्ट जाल्लो युरेनियम सादारण नितळ आसता. युरेनियम तयार करपाच्यो आनिकूय पद्दती आसता. भारतांत तारापूर, कोटा, नरोरा आनी कल्पकम हांगा अणूउर्जा केंद्रां आसात. गोंयालागसार कैगाक अणूउर्जा केंद्र उबारपाचें काम चालू आसा. वि. १ चांगलें घडविलेलें बनविलेलें चांगल्या आकाराचें घाटाचें २ बनविण्यास सोपें सवघड ३ चांगलें जोडलेलें ४ चांगल्या योजनेचें आंखणीचें मांडणीचें सं आमकां जाय तो समाजाखातीर वावुरपी आमदार. गरजेवंतांक पावपी फुडारी. आमच्यो गरजोय तश्यो कितें व्होडल्यो नात. नाटकाक, तियात्राक, जात्रेक, फॅस्ताक, टुर्नामेंटाक आनी हेर सामाजीक कार्याखातीर तेणे हात सदळ दवरचो इतलीच माफक इत्सा. आमंकां स्वताखातीर न्हूं. सामाजीक कार्याखातीर. तातूंतले तातूंत तो सत्ताधारी पक्षाचो आमदार आसल्यार बरो. मंत्री आसल्यार तर सामकोच बरो. आमचींय कांय “बारीक-सारीक” कामां आसात तीं करतलो. “गरजेक“ पावतलो. इतलोच कितें तो आमचो उदात्त हेतू. UGC अर्थांत विद्यापीठ अनुदान आयोगान दोन वेळापत्रकां दिल्यांत. एक 2019-20 ह्या वर्सा खातीर आसात. करोनाचो प्रादुर्भाव टाळपाक म्हाविद्यालयां बंद केल्लीं. ताका लागून ह्या वर्साचो जो पाठ्यक्रम पाठ्यक्रम पुराय जावपाचो उरला तेखातीर एक वेळापत्रक आनी नव्या शिक्षणीक वर्सा खातीर एक वेळापत्रक दिलां. स्वातंत्र्यसैनीक म्हुणोन भोवमान केल्लें गोंय सरकाराचें ताम्रपत्र, कोंकणी भाशा मंडळाचो कोंकणी सेवा पुरस्कार, महात्मा गांधीच्या ‘सत्याचे प्रयोग’ ह्या अणकारीत पुस्तकाखातीर मेळ्ळेलो साहित्य अकादमीचो पुरस्कार हे तेका फावो जाल्ले कांय खाशेले भोवमान. 17 आनी 18 फेब्रुवारी 1990 अशें दोन दीस पेडण्यां जाल्ल्या धाव्या अखील भारतीय कोंकणी साहित्य संमेलनाचो तो अध्यक्ष आसलेलो. तेन्ना ‘मळबपिशें लागिल्ल्या कोंकणी जॉनाथॉनांक’ असो उलो तरनाट्यांक मारोन केल्लें तेचें भाशण आजूनय सगळ्यांच्या यादींत आसा Jonathan Livingston Seagull by Richard Bach) नकसूद उतरां वापरून लोकांच्या काळजाक हात घालपाची कळाशी गुरुनाथबाबालागीं आशिल्ली. एकामेकांक मेळटात तेन्ना ‘हॅलो, कसो आसा’ वा ‘हाव आर यू’ अशीं उतरां वापरचे बदला ‘बरें गोंय’ म्हुणोन एकामेकांक पाचारया ही तेची शिकवण आज गोंयभर पातळत आसा. संयभोंवतणच्या राजकारणान भरिल्ल्या संवसारांत वावुरतना आमी मतदार म्हुणोन न्हू तर भारतीय संविधानाचीं मुल्यां सांबाळपी नागरीक जावन जगया आनी मनीसपणाचे वाटेन चलया ही तेची आनीक एक शिकवण. गावडा समाजांतल्या भाडेलांच्या (बाजारांतलीं कामेरी बायलां) प्रामाणीकपणाचो आनी कश्टांचो गौरव करपाखातीर तेणे तेंचो सत्कार घडोवन हाडलेलो. तेचेचकडल्यान स्फुर्त घेवन दत्ता दामोदर नायकान आज मडगांव नगरपालिका उद्यानामुखार भाडेलाचें शिल्प उबें केलां. गोंयच्या स्वातंत्र्यझुजांतलो हो एक निजाचो सैनीक. 1954 वर्सा 21 जूनाक तेका अटक जाल्ली आनी 13 म्हयने आग्वादाक बंदखण भोगतकीर फुडल्या वर्सा जुलै म्हयन्यांत सुटका जाल्ली इतलेंच तेचें योगदान न्हू. तेचो बापोलभाव रविन्द्रबाब केळेकाराकडल्यान स्फुर्त घेवन 21 वर्सांचे पिरायेर गोंयच्या स्वातंत्र्यझुजांत तेणे उडी मारलेली. शाळा आनी वाचनालयांनी भोंवन शिक्षक, वाचक आनी विद्यार्थ्यांक स्वातंत्र्यसंग्रामांत वांटो घेवपाखातीर तो उलो मारतालो. बंदखणींतल्यान सुट्टकीरय सांस्कृतीक, शिक्षणीक आनी साहित्यीक कार्यावळींतल्यान तेचें स्वातंत्र्यसंग्रामाचें कार्य चालूच आसलेलें. गोंयच्या स्वातंत्र्याउपरांतय महात्मा गांधी आनी जवाहरलाल नेहरूचें कार्य विद्यार्थ्यांलागीं व्हरपाचें मोलादीक कार्य फाटलीं 59 वर्सां तो करीत आसलेलो. गांधीचें ‘सत्याचे प्रयोग’ हें आत्मचरित्र कोंकणींतल्यान अणकारीत करप, चाचा नेहरूची सचित्र यात्रा घेवन गोंयभर भोंवप, नेहरूचें सगळें लिखाण एकठांय करून मडगांवांत ‘नेहरू केंद्र’ उबारप अश्यो साबार कार्यावळी तेणे घडोवन हाडल्यो. हें नेहरू केंद्र आजय चालू आसा. गुरुनाथबाबाचो पिंडच पत्रकाराचो. मुक्ती उपरांत 11 मार्च 1962 ह्या दिसासावन ‘नवें गोंय’ हें पंद्रशी नेमाळें सुरू केलें आनी तें 1970 मेरेन चलयलें. उपरांत ‘गोंयचो मोग’ हें सातोळें रोमी कोंकणींतल्यान चलयलें. 1980 च्या दसकांत कोंकणींतल्यान दिसाळें जाय म्हुणोन नवें गोंय प्रतिश्ठानाची स्थापना केली आनी कामगार फुडारी ख्रिस्तोफर फोंसेकाक वांगडा घेवन 67 दिसांची पदयात्रा गोंयभर काडोन लोकांकडल्यान निधी पुंजायलो. तेतूंतल्यान ‘नवें गोंय’ हें रोमी कोंकणींतलें सांज दिसाळें कांय तेंप चलयलें. फुडें पयशांचे अडचणीक लागोन हें दिसाळें बंद पडलें. हे पदयात्रेंत तर गोंयभरांतलो विद्यार्थी आनी तरणाटो तेचे पदयात्रेंत वांटेकार जाल्लो. दुसरे वटेन दिसाळ्यांनी आनी हेर नेमाळ्यांनी तेचें स्तंभलेखन चालूच आसलेलें. मुद्देसूदपणान विचारांची मांडणी करप आनी लोकांक कळसारके भाशेंत बरोवन वाचकाक संमोहीत करप ही गुरुनाथबाबाच्या पत्रकारी लिखाणाची कळाशी. संविधानांतलीं मुल्यां, गांधीवाद आनी नेहरूची विचारसरणी घेवन केल्लें तेचें लिखाण संग्रहीत करून फुडल्या पिळग्यांखातीर सांबाळून दवरपासारकें आसा. गुरुनाथबाबाच्या विचारांक जितली खोलाय आसलेली तितलीच ल्हान भुरगीं आनी तरनाट्यांच्या काळजांत हात घालपाची प्रगल्भता तेचे लागीं आसली. आपली घरकान्न कुमुदिनीक घेवन ‘मारुती’ हें भुरग्यांचें मासीक तेंणी काडलेलें तें तर भुरग्यांमदीं सुमराभायर लोकप्रिय आसलेलें. ते भायर तेच्या संजीवनी प्रकाशनान बालसाहित्याचीं उणींच 30 पुस्तकां उजवाडायल्यांत. गुरुनाथबाब फकत बरोवन वा पुस्तकां प्रकाशीत करून ओगी बसलोना. तीं भुरगीं आनी हेर वाचकांलागीं पावोवपाखातीर तेणे कोंकणी ‘साहित्य यात्रा’ काडून गांवांगांवांनी कोंकणी साहित्याचें दर्शन घडयलेलें. तशेंच ‘चाचा नेहरू भुरग्यांचे भेटेक’ ही बालसाहित्याची यात्रा गोंयभर भोवंडायिल्ली. गोंयच्या दरेका भुरग्यालागीं एक तरी कोंकणी पुस्तक पावपाक जाय हो हावेस बाळगून तो ल्हान-व्हड कार्यावळी करतालो. महात्मा गांधीच्या ‘सत्याचे प्रयोग’ ह्या पुस्तकाच्या अणकाराखातीर तेका साहित्य अकादमीचो अणकार पुरस्कार फावो जालोच, पूण तेचें तितलेंच म्हत्वाचें पुस्तक म्हुटल्यार पोरूं ऑगस्टांत उजवाडायिल्लें ‘कशे आशिल्ले गांधीजी’ हें पुस्तक. गांधीचे पुराय जिणेचेर उजवाड घालपी हें पुस्तक तेणे गांधीजीच्या 150 व्या जल्मवर्सा उजवाडायलें. गोंय मुक्त जातकीर 1963 वर्सा मायाच्या म्हयन्यांत प्रधानमंत्री जवाहरलाल नेहरू पयलेचे खेपे गोंयांत आयिल्लो. तेन्ना तेणे वेगवेगळ्या कार्यावळींनी केल्ल्या भाशणांचें संकलन केल्लें ‘Nehru in Goa’ हें तेचें पुस्तक तर आज दुर्मीळ असो संदर्भ ग्रंथ जाला. संविधानांत फकत नागरिकाचे हक्क सांगलेले नात तर दरेका नागरिकाचीं कर्तव्यांय सांगल्यांत ही गजाल शिक्षक, पालक आनी विद्यार्थ्यांच्या लक्षांत हाडोन दिली. तेतूंतल्यान ह्या देशाचे समर्थ नागरीक घडोवपाची मोख दवरून केल्लें गुरुनाथबाबाचें कार्य आयचे घडयेक तर सामकें गरजेचें आसा. Sushilmishra न Dn/करिंत्कारांक पावलुचें दुस्रें पत्र पानाचेर करिंत्कारांक पावलुचें दुस्रें पत्र हा मुरगांव: राज्यांत पालिका वेंचणुकेंत इत्सूक उमेदवारांक आयकर विवरण भरप गरजेचें आसा. तशेंच उमेदवाराक सुचोवंक नाशिल्ल्यांक लेगीत आयकर विवरण आसप म्हत्वाचें आसा अशें राज्य निर्वाचन अधिकाऱ्यान सांगलें.राज्यांतल्या पालिका वेंचणुके खातीर दरेक… आपल्या आंगांतले अभिनय शैलीक लागून बॉलिवूड आनी हॉलिवूडांत आपली वेगळी सुवात निर्माण करपी इरफान खान (irrfan khan) हांकां पिरायेच्या 53 व्या वर्सा मुंबयच्या कोकिलाबेन अंबानी ऑश्पितालांत मरण आयलें. 2018 त न्यूरोइंडोक्राईन ट्यूमरसारखें दुर्धर दुयेंस जातकूच तांचेर इंग्लंडांत उपचार सुरु आशिल्ले. तातूंतल्यान ते बऱ्यापैकीं सांवरिल्ले. पूण काल सांजवेळा पोटांतल्या संसंर्गाक लागून तांची भलायकी परतून एक फावट इबाडल्या उपरांत तांकां कोकिलाबेन अंबानी ऑश्पितालांत दाखल केले. त्यांचे फाटल्यान घरकान्न सुतापा सिकदर आनी बाबिल आनी अयान हीं दोन भुरगीं आसात. फाटल्या शेनवारा इरफानच्यो आवय सईदा बेगम (95) हांकां मरण आयलें. लॉकडाउनाक लागून तांच्या निमण्या संस्काराक इरफान हांकां हाजीर रावपाक मेळ्ळें ना. तेखातीर व्हिडिओ कॉलच्या माध्यमांतल्यान ताणी आवयचें निमणे दर्शन घेतलें. तळ्यामदीं सुपीरिअर, मिशिगन, ह्यूरन, ईअरी आनी आँटॅरिओ हीं व्हडलीं तळीं नामनेचीं आसात. सुपीरिअर तळें सेंट मेरी न्हंयेकडेन जोडून आसा. मिशीगन आनी ह्युरन दक्षिणेवटेंतल्या ईअरी तळ्याकडेन सेंट क्लेअर आनी डिट्रॉयट न्हंयांक लागून जोडलां. हे न्हंयेचेर नामनेचो नायगारा धबधबो आसा. 1959 वर्सा ‘सेंट लॉरेन्स सीवे’ निर्माण जाल्ल्या सावन भितरल्या वाठारां कडेन म्हासागराचो संबंद आयला. ह्या तळ्यां भायर संयुक्त संस्थांनांतलें सॉल्ट लेक, आनी कॅनडांतलीं ग्रेट बेअर लेक, ग्रेट स्लेव लेक, विनीपेग ह्या सारकीं बरींच तळीं आसात. पूर्विल्ल्या काळांत अमेरिकेची भूंय दर्यापोंदा आशिल्ली. फातरांच्या थराक लागून उपरांत ही जमीन वयर येतकच हांगा तेलाच्यो बऱ्योच खणी सांपडल्यो. आर्क्टिक दर्यासावन ह्या खंडाच्या मदल्या वाठारांतल्यान दक्षिणेवटेन वचपी पट्टो तेला खातीर नांवाजिल्लो आसा. कोळसो, सैमीक वायु, पॅट्रोलियम हांची बरीच सांठवण हांगा सांपडटा. लोखण चडशें कॅनडाच्या वाठारांत मेळटा. कॅनडाच्या राश्ट्रीय उत्पादनाचो व्हडलो वांटो खनिजांतल्यान येता. मॅक्सिकोंत चांदी, संयुक्त संस्थांनांत तांबें, भांगर, शिशें, जस्त आनी लोखण आसा. उत्तर ऑरेकॅन्सॉ हांगा बॉक्सायट, अॅलाबॅमा हांगां चांदी आनी क्यूबांत लोखण चड मेळटा. शिमीटा खातीर उपेगी पडपी रेंव ह्या खंडांत बरीच आसा. जगांतलो 52% कोळसो हांगा मेळटा. युरेनियम,निकेल, कोबाल्ट ह्या खातीर कॅनडा जाल्यार तेल, व्हॅनेडियम ह्या खातीर संयुक्त संस्थांनां आनी मेक्सिकोची नामना आसा. सामके उत्तरेक टंड्रा वाठारांतलीं झोपां आसात. ताचे दक्षिणेवटेन अलास्का सावन लॅब्रॅडामेरेन सूचिपर्णी (अशीर पानां) रुखांचें रान पातळ्ळां. हातूंत फर, स्प्रूस, लार्च, पायन हे रुख मुखेल आसात. अस्तंतेवटेंतल्या चड पावसाच्या वाठारांनी दाट आनी सदां पाचवीं रानां आसात. दर्यादेगांवेले दोंगर, पॅसिफीक देंवतेवेलो म्हळ्यार अस्तंतेचो वाठार हांगा डग्लस फर, रेड सेडर,हॅमलॉक, शुगर पायन, यलो पायन सीडार ह्या जातींचे रुख आसात. मॅक्सिकोचें पठार आनी अस्तंत वाठारांतल्या वाळवंटाच्या वाठारांनी वाळवंटांत वाडपी वनस्पत आसा. निवलांच्यो तरेकवार जाती हें हांगाचें खाशेलेंपण. उदेंतेच्या वाठारांत अॅपॉलॅचियन वाठार सोडून हेर कडेन घट आनी मोव लाकूड दिवपी रानां आसात. ओक, चेस्टनट हीं घट लाकडांची झाडां मिसीसीपी, ओहायओ ह्या वाठारांनीं चड आसात. रानां कापून उडयल्ल्यान हालीं बरेंच लुकसाण जालां. ग्रेट प्लेन्स आनी मदलीं मळां हे चड करून तणाचे वाठार आसात, तांतलो बरोचसो वांटो हालीं शेतवडी खातीर उपेगांत हाडला. मदल्या मळांचो वाठार दक्षिण अमेरिकेच्या ¾ वांट्यात आसा. हो वाठार अँडीजच्या उदेंतेक आसा. तो ह्या खंडाच्या भितरल्या वाठारांतूच आसा. फकत अॅमॅझॉनच्या तोंडा कडेन आनी रिओ दे ला प्लाताच्या देगांचेर सकयल्ले वाठार सांपडटात. कोलंबिया आनी व्हॅनेझुअॅला ओरिनोको हांगाच्या अँडीज पर्वत आनी गियानाचो उंचेलो वाठार हांचेमदीं लाझोनचें मळ आसा. अॅमेझॉन न्हंयच्या कडानीं पावसाचीं रानां आसात. अर्जेटिना आनी पॅराग्वेंतलो लान चाको हो रानांचो आनी झोपांचो वाठार आनी युरुग्वे वटेन आशिल्लो शेतांचो आनी गोरवां चरपी मळाचो वाठार हे सगळे मळांच्या वाठारांत येतात. उदेंत दर्यादेगेवटेन जुंवे उणे आसात. व्हॅनेझुअॅला लागीं त्रिनिदाद आनी अॅमॅझॉनच्या तोंडालागींचे माराझो हे सोडल्यार हेर सगळे ल्हान आसात. दक्षिण अमेरिकेंत पांच व्हड न्हंयो आसात. अॅमॅझॉन, रिओ दे ला प्लाता, मॅग्दालिना-कौका, ओरिनोको आनी सांव फ्रांसिश्कू. अॅमॅझॉन, ओरिनोको आनी ला प्लाता (पाराना, पॅराग्नवे, युरुग्वे) ह्यो सकयल्ल्या वाठारांतल्यान व्हांवतात. अॅमॅझॉन आनी ओरिनोको हांची सुरवात अँडीज पर्वतांत जाता. ला प्लाता ब्राझीलच्या ऊंच वाठारांतल्यान येता. लांबायेन अॅमॅझॉन हू नायल फाटल्यान जगांत दुसरी. पूण हेर गजाली मतींत घेतल्यार तिका जगांतली सगळ्यांत व्हड न्हंय म्हणटात. ह्या खंडांतल्यो बऱ्योच न्हंयो उदकामार्ग म्हूण उपेगी पडटात. कोलंबियाचो बरोच वेपार न्हंयांतल्यान जाता. दक्षिण अमेरिकेंत व्हड अशीं तळी सामकींच उणीं आसात. व्हॅनेझुअॅला हांगाचे माराकायव्हो हें सगळ्यांत व्हडलें सुमार 16,300 चौ.किमी. विस्ताराचें आसा. पेरु आनी बोलीव्हीया हांगाचे तितिकाका (8,288 चौ.किमी तळें जगांत सगळ्यांत उंचायेवेलें तळें (3,802 मी जावन आसा. पोआपो ह्या बोलीव्हियांतल्या 2,512 चौ.किमी. विस्तार आशिल्ल्या तळ्यांत तितिकाकाचें उदक येता. बाकीचीं तळीं सामकींच ल्हान आसात. दक्षिण अमेरिकेंत पेट्रोलियम बरेंच आसा. व्हॅनेझुअॅला हो तेल काडपाविशीं जगांतलो एक मुखेल देश जावन आसा. अर्जेटिना, पेरु, कोलंबिया आनी बोलीव्हिया हांगाय बरेंच सैमीक तेल सांपडटा. सैमीक वायुचेंय प्रमाण ह्या खंडांत चड आसा. पूण वायू लोकवस्ती सावन सामकोच लागीं नाशिल्ल्यान हालीं हालीं मेरेन ताचो जाय तसो उपेग जायनाशिल्लो. दक्षिण अमेरिकेंत कोळसो मात उणो सांपडटा. अँडीज पर्वतानीं कांय जाग्यांचेर आनी कोलंबिया, चिली, आनी ब्राझील हांगा कोळशाचें थोडें भोव उत्पादन जाता. गियाना, ब्राझील हांगा लोखणाची सांठवण बरीच आसा. अँडीज वाठारांत तांबे आसा. पयलीं बोलीव्हिया हांगा चांदी बरीच मेळटाली. मँगनीजच्या उत्पादनांत ब्राझील जगांतलें एक मुखेल राश्ट्र जावन आसा. ते भायर ह्या खंडांत बॉक्सायट, प्लॅटिनम, चांदी आनी नायट्रेट हीं खनिजांय सांपडटा. अॅमेझॉन न्हंयेचो वाठार, गियाना आनी उदेंत ब्राझीलची दर्यादेग हांगा वनस्पत सामकी दाट आसा. उजवाड मेळवच्या खातीर झाडां उंच वाडटात. त्या मानान तांची खोडां चड दाट नासतात. दाट वाली, बेनल्ली आनी हेर झाडांचेर वाडपी वनस्पत हांगाच्या पावसाच्या रानांनी सांपडटा. हांगा हजारांनी जातीचीं झाडां आसात पूण तांची आनी बेनल्लि हांची अजून मेजणी जावंक ना. 50 मीटर परस च वाडपी ब्राझील नटचो रुख, ऊंच नेचे, रबराच्या झाडांच्यो तरेकवार जाती, मॉहॉगनी, एबनी, रोजवूड, ग्रीनहार्ट हे सारकी खाशेली वनस्पत हांगा आसा. सदांच पाचवीं चार आसपी रानांक ‘सेल्व्हा’ अशे नांव आसा. पावसाच्या रानांपरस वेगळीं केन्नाय पानां झडपी रुखाची रानां गियाना, उंचेल्या व्हॅनेझुएलाच्या वाठारांत आनी दक्षिण ब्राझीलांत कांय कडेन सांपडटात. चिखलांत वाडपी रानां ग्वायांकील आखाता सावन रिओ दे जानैर मेरेन उदकाच्या वाठारांनी आसात. आरौकारिया ह्या मोव लांकडाच्या अशीर पानांच्या रुखांचे रान ब्राझीलांत आसा. हें झाड कागदा खातीर बरेंच उपेगाचें थारता. इशान्य ब्राझील, चाको, उत्तरेवटेन कोलंबिया आनी व्हॅनेझुएला हांगा कांटयांलीं झोपां आसात. सॅव्हाना तणाचो वाटार सामको नांवाजिल्लो आसा. हालींच्या तेंपार वाडटी लोकसंख्या, शेतवडी खातीर खासा जमीन तयार करपाचे यत्न हांकां लागून हांगाची बरीचशी मूळ वनस्पत ना जायत चल्ल्या. निकाराग्वाचो सकयल्लो वाठार पळोवंक दोण्या भशेन दिसता. हांगा निकाराग्वा हें सुमार 160 किमी. लांब आनी 72 किमी. रुंद तळें आसा. हातूंत सुमार 1,500 मी. उंचायेचे तीन ज्वालामुखीचे दोंगर आसात. ह्या तळ्याचे वायव्येवटेन मानाग्वा हें सुमार 60 किमी. लांब आनी 25 किमी. रुंदायेचे दुसरे तळें आसा. तिपीतापा न्हंयेतल्यान तांतले उदक निकाराग्वा तळ्यांत येता आनी थंयचे उदक सॅनवॉन न्हंयेतल्यान कॅरिबियन दर्यांत पावता. मानाग्वा तळ्याची उंचाय दर्या थरासावन सुमार 40 मी. आसा. निकाराग्वा तळ्याची सुमार 32 मी. आसा. मानाग्वासावन फॉन्सेका आखाता मेरेन ज्वालामुखीची एक वळ गेल्या. ह्या सकयल्या वाठारांच्या दक्षिण दिकेक वायव्य आग्नेयवटेन दोंगराच्यो वळी गेल्यात. पनामाच्या शीमेमेरेन तांची उंचाय 3,800 इतली वाडल्या. कोस्टारिकांत ह्या दोंगरांक समांतर अशे चार ज्वालामुखीचे दोंगर आसात. तिसऱ्या सकयल्या वाठारांत दोनूय वटांनी दर्याददेग आसा. ज्वालामुखींक लागून हांगाच्या लोकांचेर बरीच संकश्टां येतात. डिसेंबर 1972 म्हयन्यांत जाल्ल्या भूंयकापांक लागून मानाग्वा शार पुराय मातयेभरवण जाल्लें. दोंगरी आनी अशीर वाठाराक लागून हांगाच्यो न्हंयो सामक्यो नेटान व्हांवतात. न्हंयाचे प्रवाह खोल आनी अशीर जाल्यात. उदकांतल्यान येरादारी करपा खातीर खंयचेच न्हंयचो वापर जायना. कॅरिबियन वटेनच्या न्हंयांनी पावसाल्या दिसांनी हुंवार येतात. हांगाच्या रानांनी जाग्वार, तापीर, प्युमा सारकीं जनावरां कांय प्रमाणांत सांपडटात. हरण, माकड, वांस्वेल, चित्तो, रॅकून, साल हेय प्राणी हांगा आसात. न्हंयच्या उदकांत,मानगीं, कासव, मॅनाटी ही मोनजात जाल्यार सुकण्यामदीं रानवटी टर्की, हांयसां, पाखे, लटोका, सोबीत पाखांचो केटझल् हीं आसात. ते भायर पाके, कोळी, मुयो, जळारां ह्या सारके किडे आनी उदकांत कालवां आनी सुंगटां बऱ्याच प्रमाणांत मेळटात. पूण तेदाळाय हें अपवणे वा देवाचे राज सकडांक फावो जावन नातलें. कोणें उल्याक कान दिलो वा कोणें स्विकार केलो तांचे थंय बदलवाण जालें. आशापल्ली (आतांचें आशावल) ही भिल्लांची राजधानी राजा कर्ण हाणें इकराव्या शेंकड्यांत जिखली आनी तिच्या शेजराच ताणें कर्णावती नगराची थापणूक केली. पंदराव्या शेंकड्याच्या पयल्या अर्दांत सुलतान अहमदशाह हाणें ह्या दोन नगराच्या अवशेषांचेर सद्याचें अहमदाबाद शार वसयलें. १५ व्या शेंकड्यांतल्या भोंवडेकारांच्या लिखाणावेल्यान त्या काळांतलें हें जगांतलें सोबीत आनी गिरेस्त शार आशिल्लें हें दिसून येता. अहमदाबाद शारांत कापडाच्यो गिरण्यो, सुती रेशमी, कृत्रीम धागे, लोखण, वखदां आनी हेर उत्पादनाचे कारखाने आसात. १९३० वर्सा सावन हें शार शिक्षणाच्या मळार फुडारलां. गुजराताच्या भाशा, संस्कृती आनी उच्च शिक्षणाचें हें केंद्र आसा. कपड्यावेलें विणकाम, भरतकाम, रंगकाम, लांकडावेलें कोरीव हे पोरने कले वांगडाच आधुनीक कलेच्या विकासाच्यो हांगा जायत्यो येवजणो चलतात. अहमदाबादच्यान सुमार २५ किमी. अंतराचेर सद्याची गुजरातची राजधानी गांधीनगर आसा. रेल्वेमार्ग, रस्ते आनी विमानमार्ग आदी येरादारीच्या साधनांनी हें शार भारतांतल्या हेर शारांकडेन जोडलां. १३१२ वोर्सा देल्हीच्या सुलतानांनीं गोंयचेर राज चोलोइलें। पूण त्या रजेचो ह्या झगेचेरजागेचेर ताबो ओसकोत आसलोल्यांन तांकां विजोयनोगोराच्या हरीहर १ हांकां शेरोण झांवचें पोडलें। विजोय्नोगोराच्या सोमराटान उपरांत शेंबोर वोर्सां गोंयेचेर शेक चोलोइलो। १४६९ वोर्सा गुलबर्गाच्या बहमानी सुलतानानीं गोंय बोचकआइलें। हो वोंश कोंसोळल्या उपरांत बिजापुरच्या आदिल शाह्च्या ताब्यांत हो झागो आइलो आनी ताणीं वेल्हा गोअ पाल्वी राजधानी केली। इन्किझिसांवांक (१५१० तें १८१२) लागुन गांवकारंक, मिसोनरानीं बोळां क्रीस्तांव केले। हें कोरपाक ताणीं तांची झोमीन, किताब वो झागे झोप्त कोरपाचे खास्तीची भिरांत दाखौन, धोम्कि दिवपाचो उप्योग केलो। झाइते हिंदु क्रीस्तांव झाले पूण ताणीं आपलें दाइज सांभळ्ळें। इन्किझिसांव आनी सोतावणे कोडल्यान कूस मारुंक होजारनीं गोंयांतल्यान पोळ काडली आनी सेजारच्या कोर्नाटोकांतल्या मोंगळूर, कारवार गांवानीं वोसुन रावले। सोळाव्या शेकड्यांत युरोपी बोळ भारोतांत पावतोच, पुर्तुगेज आस्पोतिक ब्रितिश आनी डच हाणीं रेवडो घातलो। भारोत-पुर्तुगेज झागे पोस्चिमि किनारेर थोडेच उरले झांतुंत गोंयंचो व्होड आस्पाव आसलो। केंस कातीपसून भायर आयिल्ल्या लांब तंतूसारक्या आनी केरॅटीन ह्या प्रथिन पदार्थांनी तयार जाल्ल्या भागाक ‘केंस’ अशें म्हण्टात. सस्तन प्राण्यांतूय केंस दिसून येतात आनी त्या वर्गाच्या प्राण्यांचें ते खाशेलेपण अशें समजतात. कांय जातीच्या किडींनी आनी शेड्ड्यांनी केंसासारके भायर सरिल्ले भाग आसतात, पूण ते खरे केंस अशें मानीनात. सगळ्या सस्तन प्राण्यांक केंस आसले. देखीक, देवमाशाच्या आंगार केंसूच ना म्हळ्यार जाता पूण ताच्या तोंडाकडेन थोडे खूंट कशे केंस आसतात. हेर सस्तन प्राण्यांक आंगभर दाट केंस आसतात आनी त्या केंसाच्यो तराय प्राण्यांप्रमाण वेगवेगळ्यो आसतात. मनीस जातींत माथें, खांके, दोळ्यांच्यो भुंवयो आणी जननेंद्रियाभोंवतणच्या केंसांची लांबाय, दाटाय आनी मुदयाळेपण हातूंत फरक आसता. केंसांच्यो दोन अप्रुपांच्यो जाती म्हळ्यार रानांतले साळीच्या आंगावेले कांटे आनी गेंड्याचें शिंग. हे कांटे आनी शिंग म्हळ्यार कमी-चड प्रमाणांत पांकिल्ले आनी घट्ट जाल्ले केंसाचे चोंबडे जावन आसात. खंयूच एक केंस मेळ्ळ्यार तो खंयचे जातीच्या प्राण्याचो हें थारावन सोंपें पूण हो केंस त्याच प्राण्याचे हें थारावपाक त्या प्राण्याचो आनीक एक केंस घेवन तपासचो पडटा. केरॅटीन (keratine) ह्या घट्ट तंतूमय प्रथिनापसून केंस तयार जातात. दर एका केसाक केरॅटीनापसून तयार जाल्लें एक पातळ आवरण आसता, हाका उपचर्म वा क्युटीकल (cuticle) म्हण्टात. उपचर्मासकयल आशिल्लो दाट थर केंसांक घटसाण दिता, जाका कट्टें वा कॉर्टेक्स (cortex) म्हण्टात. ह्या थराभितर आनीक सुषिर (spongy) थर आसता; हाका मध्यांग (medulla) म्हण्टात आनी ह्या थाराक लागून केंस लवचिक जाता आनी मोडनासतना वांकडो-तिकडो जावंक शाकता. खूब बारीक आनी मोव केंसांत एकाद्र्या वेळार मध्यांग नासता. दरेक केंसाची बुन्याद कातींत आसता आनी तो केंस नळये आकाराच्या केंसाच्या कूपांतल्यान (Hair follicle) वाडूंक लागता. केंसांचें कूप हें भायले कातीचे (epidermis) पेशीपसून तयार जाता आनी तें कातींत भितर खोल गेल्लें आसता आनी सरभोंवतणी संयोजी पेशीजाल (connective tissues) आसता. दरेक केंसाकडेन कातीभितर तेलकट वंस तयार करपी ग्रंथी आसतात, हाका वंशीच्यो ग्रंथी (sebaceous glands) म्ह्ण्टात. वाड: केंसांचे बुन्यादींत एक पेशीवाड करपी कूप आसता, हाका ‘आदारक’ (matrix) म्हण्टात आनी ताचे भोंवतणी कातीच्या भितरल्या भागाचो अंकुरक (papillae) तशेंच रगताच्यो बारीक बारीक शिरो आनी मज्जातंतू आसतात. ह्या रगताच्या शिरांतल्यान ते बुन्यादींतल्या पेशींक ऑक्सिजन आनी अन्नपुरवण जाता. बुन्यादींतल्या पेशींतल्या कूपांतल्या केंसांचो गाभो (core) तयार जावन, तो मदल्यान वयर येवंक लागता. ह्या गाभ्यांतल्यो मदल्यो पेशी रोखड्योच मरतात आनी घट्ट जातात; पूण भायल्यो पेशी मरतात तेन्ना तांचे घट्ट, दोन थरी केंसांचें आवरण (hair sheath) तयार जाता. मनशाचा केंसाची सरसकट वाड म्हयन्याक अर्द रे एक इंच इतली आसता. भुरगेपणांत वाड चड आसता तर म्हातारपणांत ती कमी जाता. केंसांची वाड पुराय जाली जाल्यार बुन्यादींतल्या आदारकाची पेशीवाड थांबता आनी ते नांगराभशेन आकार घेतात. हाका केंसाच्या मुळाचो खुंटो (Hair Club) अशें म्हण्टात. जेन्ना केंस फुटपाक सुरवात जाता तेन्ना वा थोड्या दिसांनी हो आदलो केंसाच्या मुळाचो खुंटो कातींतल्यान भायर सरता. केंसांच्या पेशांत बारीक बारीक मेलानीनचे (melanin) गुठले आसतात. ते ताच्या मुळांत आशिल्ल्या कातीच्या पेशींतल्यान आयिल्ले आसतात आनी ह्या मेलानीनच्या गुठल्यांच्या प्रमाणाक आनी वांटणेक लागून केंसांचो रंग थारता. मेलानीन आशिल्ल्या पेशींक मेलानीन पेशी (melanocytes) म्हण्टात. दरेक मेलानीन पेशीक दोंके कशे भाग आसतात आनी तातूंत रंग गुठल्यांनी भरिल्लो आसता. हो रंग काळो, तांबडो वा पुडी कोराचो आसता. जेन्ना दोंके कशे आशिल्ले भाग आंवुळटात वा रंगाचे गुठले कमी जातात तेन्ना केंस धवे जातात. चड करून म्हातारपणांत हे केंस धवे जातात. धवे केंस काळे करपाक खूब तरेचे कलप लायतात. तातूंत फकत वयले केंस काळे जातात, पूण मुळांत केंस धवेच उरतात. ल्हानशा जाग्यार केंस झडून तुळतुळीत जाल्यार ताका (alopecia areata) ‘रावळूक’ पडल्या अशें म्हण्टात. कात लासल्यार, तिका मार लागल्यार, कसलेंय रसायन पडल्यार वा तिचेर जंतूंचो शोथ (infection) जाल्यार माव तयार जाता आनी त्या जाग्यार केंस येनात. पूण माव नासतना, आनुवंशिक कारणाक लागून वखदांच्या परिणामाक लागून तशेंच ना ना तरेच्या जोरांक लागूनय टक्कल पडूंक शकता. दादल्या मनशाक चड करून टक्कल पडटा, हाका दादलो तरेचें टक्कल (male pattern baldness) म्हण्टात. ताचीं कारणां आनुवंशिक अँड्रोजन हॉर्मोन असमतोम (Androgen Hormone imbalance) चिंता आनी वशी ग्रंथीच्या कार्यांत इबाड आदी जावन आसात. हे तरेच्या टक्कलाचेर कसलोय उपाय केल्यार खास फायदो जायना, पूण जुंवळ्या भावाच्या केंसांचें रोपण (transplantation) केल्यार गूण येता, अशें जाणकारांचें मत आसा. सरान मडगांवांतय कांय तेंप शिकयलें. संस्कृत आनी मराठीचेर आशिल्लें तेचें प्रभुत्व तर आजूय कांय जाण याद करतात. उपरांत ‘गोमंतवाणी’ हें दिसाळें मडगांवच्यान सुरू जालें आनी सर पावलो पत्रकारितेंत. मजा म्हटल्यार ‘गोमंतवाणी’ हें दिसाळें सुरू केल्लें विलिनीकरणाचें समर्थन करपाखातीर. कांय तेंपान तें बंद पडलें आनी सर पावलो ‘राष्ट्रमतां’त. तें सुरू केल्लें विलिनीकरणाक विरोध करून गोंय वेगळें दवरपाखातीर. सर तसो कट्टर मराठीवादी. संपादक चंद्रकांतबाब केणी तितलोच कट्टर कोंकणीवादी. दोगांयनी आपापल्या तत्वांकडेन केन्नाच तडजोड केलिना. पूण आमचेमदीं केन्नाच वाद जालोना अशॆं सर सदांच सांगता. एकामेकांक समजून घेवपाची आनी एकामेकाचे तांकिचो आदर करपाची दोगांयचीय ही दिलदार वृत्ती हो म्हाजो पत्रकारितेंतलो पयलो धडो. आनी तोच गिरयत 33 वर्सां पत्रकारिता करतना हावेंय केन्नाच पत्रकारितेंतल्या म्हाज्या वांगड्यांकडेन वैयक्तीक दुस्मानकाय केलिना. वैचारीक मतभेद आसून लेगीत. मडगांव शारांतल्यान रिपोर्ट एकठांय करून चलत हांव बीपीएस् क्लबालागीं आसलेल्या ‘सुनापरान्तां’त वतालों. थंय कोंकणी रिपोर्ट दिवन मागीर तसोंच चलत बड्ड्यां होली स्पिरीट चर्चीफाटल्यान रस्त्यार आशिल्ल्या ‘राष्ट्रमतां’त. ‘सुनापरान्तां’त अर्द वराचें काम जाल्यार ‘राष्ट्रमतां’त वर-देड वर सहज वतालें. केणीबाब तेन्ना दोनय पेपरांचो संपादक आसलेलो. आनी रातपाळयेच्या कामाचो अणभव आसलेल्या ‘राष्ट्रमतां’तल्या प्रमोद प्रभुगांवकाराक तेणे रातपाळयेंत ‘सुनाापरान्तां’त व्हेल्लो. दिसाचें थोडो वेळ ‘राष्ट्रमतां’त काम करून तो ‘सुनापरान्तां’त येतालो. आनी दिसाचो अग्रलेखबी बरोवन रातचो परत टेंगसे सर ‘राष्ट्रमतां’त. तेन्ना म्हाजी चंगळ. टेंगसे सरालागीं उलोवप म्हुटल्यार म्हाजेखातीर प्रबोधन. चालंत घडणुकांचेर तेचीं स्वताचीं अशीं कांय ठाम मतां आसतालीं. मागीर जावं त्यो गोंयच्यो, राष्ट्रीय वा आंतरराष्ट्रीय. तेभायर कितलीशीच म्हायती आनी गिन्यान. सराचें वाचन सगळ्या तरांचें आनी सगळ्या भाशांतलें. भाषाप्रभूच तो. दावी विचारसरणी मानतालो म्हुणोन तेंच्या चुकांचें समर्थन केल्लें हांवें सराक केन्नाच पळयलें ना. आनी उजवी विचारसरणी मानवनासली तरीकय तेंच्या बऱ्या गजालींचें कौतुक करतनाय केन्ना तो अनमनलोना. भारतीय संविधानाचीं मुल्यां हेंच तेचें पत्रकारितेचें बायबल आसलेलें. तटस्थपणान सगळ्या घडणुकांकडेन पळोवपाची ही नदर हो म्हाजो पत्रकारितेंतलो सगळ्यांत व्हडलो धडो. तेन्ना रत्नकांत पावसकार म्हुणोन एक पत्रकार आनी लेखक आसलेलो. ‘राष्ट्रमता’चो पर्मनंट मेंबर आयचें पत्रकार भारती पावसकाराचो बापूय विद्वान, बरो लेखक आनी गजाली करपी मनीस. तो सदांच सांगतालो “टेंगसेंचे अग्रलेख फक्त वाचनीय नसतात, ते संग्राह्य असतात.” त्या दिसाचो अग्रलेख वाचून सरालागीं उलोवपाक गेलों जाल्यार सर पयलीं विचारतालो कित्याचेर बरयल्लें हावें? माथाळो म्हाकाच सांगचो पडटालो. सर आपलो तो संग्राह्य अग्रलेख सहज फाफडून उडयतालो. “तातूंत कितें? येवजलें तें बरोवन उडयलें. कोण वाचतात कोण जाणा. जागो भरपाक जाय म्हूण बरोवपाचें.” पूण मात्शें खोदून विचाल्लें जाल्यार मागीर घे सुरू. अग्रलेखांत नाशिल्ली ती म्हायती लेगीत घडघडा सांगीत वतालो. कितें आयकुचें आनी कितें याद दवरची ही पंचाईत. १ दांच मागणें कर्ची गरज आनी जीव सोडचो न्हय म्हण जेजून शिसांक ही वपार सांगली: २ "एका नग्रांत कण-êक नितिदार आसलो; ताका देवाची भिरांत, न्हय म्हण मन’शाची भिडाय नासली; ३ आनी त्या नग्रांत कण-एकली विद्वाय आसली. ताचê-शीं येवन-येवन ती अशी माग्ताली: ‘नेाय करून म्हज्या दुस्मानाच्या हातांतली म्हाका निवार.’ ४ पूण जायतो काळ ताणें तिचें आयकलें ना. तरी मागीर ताणें आपणाच भितोर म्हळें: ‘हांव देवाक भियेना आनी मन’शाचीय भिडा हांव धरिना खरो; ५ तरिपूण ही विद्वा म्हाका त्रास दिता देखून, हांव तिका नेाय करून दितलं; ना जाल्यार येवन-येवन शेकीं ती म्हजो जीव खातली ६ समियान फुडें म्हळें तो खटो नितिदार कितें सांग्ता ताका चीत दियात. ७ तोर देव आपणाक दीस-रात उलो मार्तल्या आपल्या विंचलल्यांक सन्स्णिकाय्ेन कान दीवंचो ना आनी तांचो नेाय करून तांकां निवार्चो ना? ८ होी, हांव तुंकां सांग्तां, तो तांकां वेगिंच निवार्तलो. तरिपूण मन’शाचो पूत येतलो तेदनां, ताका संवसारांत भावार्थ मेळतलो काय?" ह्या अगाध ब्रह्मांडांत ’पृथवी’ एक ल्हान कण. आनी ह्या ल्हान कणांत जियेतलो मनीस एक धुळिचो कण. पूण मनीस जियेता ही पृथवीच आपलो ’संसार’, आनी ह्या संसारांतल्या आपल्या जिवितांत हऱ्येक्ये घड्ये तो एका न्हय एक्ये रितीन आपूण व्हड, आपणाचें नांव व्हड करुंक पेचाडताना ताका कळनासतानांच आन्येक्ये कुशीन मनीस भितरले भितर पोकोळ जातेच वेता. मनीस व्हड/ल्हान, उंचलो/कीळ म्हळ्ळें चिंतप मतिंत हाडच्या आदीं ’किर्कोळ’ जावन जल्मता आनी फकत किर्कोळ चिंतपाचो मात ’व्हड/ल्हान’ म्हळ्ळो बेध चिंतुंक सकता. एक पावटीं हाची सवय जातच. उपरांत तो त्ये वेक्तिचो सैंभीक गूणच जावंक पावता. मनशा सैंभीक गुणाविशीं ऋगवेदांत अपुरबायेचें विवरण आसा. त्या प्रकार ह्या संसारांत जियेतेल्या हऱ्येका जीवीं थंय ’देवता’, ’मानव’ आनी ’दानव’ म्हळ्ळ्या तिनां पयकिंत एक गूण बळिश्ट जावन आसता. हांगासर खंयचें बरें आनी खंयचें खोटें म्हळ्ळें, वा कोण उंचलो आनी कोण सकयलो म्हळ्ळें त्ये त्ये परिगतेचेर, आनी मानसीक स्थितिगतिचेर होंद्वोन आसता. ही कविता कांय हजार वर्सां आदीं बरयिल्ली अध्यात्मक चिंत्पाची कविता, ह्ये कवितेंत उत्रायिल्लीं सर्व सुकणीं तशेंच रूक म्हज्ये जिण्येंत हांवें पळेवंक नांत. पूण कवितेचो सार समजुंक ताचो चडीत प्रभाव पडना. हांगासर सर्ग अदृश्य पूण पृथवी (भुंय) दृश्य. हांचे मधें गांच कसलो? संसारांत बरी कर्नी केल्ल्यांक सर्ग फावो जातलो म्हळ्ळें साद्ये भाशेंत आमी समजून आयल्यांव आसतां, हांगासर जितलो बरयो कर्न्यो जातात तितलोच विशाल सर्ग जाता म्हळ्ळो अर्थ आस्येता. हांगासर सुरो अस्तमतां उजवाड गयरेता, म्हळ्यार उणो जायत वेता. पेंवच्या या उप्येंवच्या कुपांक अंत्य ना जाला, म्हळ्यार कुपां उणीं जांवचीं नांत. ह्या दोन वोळिंनी भोव गुंडायेचें चिंतप आसा, कुपां म्हळ्यार परत आडकळ्यो, वायट सवयो, वा अनैतीक कर्न्यो म्हण आसुंक पुरो, सूऱ्यो म्हळ्यार नैतीक/सत्ती, नितळ/निर्मळ सकत. जितलीं कुपां आसतेलीं तितलो उज्वाड माज्वून वेतलो म्हळ्ळो अर्थ दिंवची कविता. हांगासर दोन प्रकाराचीं सुकणीं आसात, पयल्या वर्गाचीं सुकणीं असकत, ल्हान देकून वुतुंग रुकाचेर आपल्या घोंटेरांनी जियेतात. पूण युवोन आनी लुव्यान म्हळ्ळीं सुकणीं धयराधीक तशेंच मातशीं व्हड, देकून जुजुबे बोल्यांनी लिपून जियेवंक सक्तात. हांगासर दिसचें सुप्त लिसांव हें जांव रूक वा बोलीं (संसारी उत्रांनी समस्से/कश्ट) आसुंदी, पूण जियेवंक कळीत आसचीं जियेंवच्यो वाटो सोधतात (घोंटेर भांदून) म्हळ्ळें. योगीयांचे चिंतनी न बैसे । यज्ञ यागादिकांसीं जो न गिवसे । तो भाविकांचें कीर्तनासरिसें । नाचतसें आनंदें ॥१॥ यज्ञांचें अवदानीं न धाये । तो क्षीरापतीलागीं मुख पसरुनि धांवें । केवढें नवले सांगावें । या वैष्णवसुखाचें ॥३॥ गोंयच्यो हेर ज्ञाती संस्था आनी गोमंतक मराठा समाज हेतूंत एक व्हडलो आनी म्हत्वाचो फरक आसा. तेचें क्रेडिट खरें वता भाऊक. गरजू लोकांक, खासा करून विद्यार्थ्यांक अर्थीक मजत करतना, गोमंतक मराठा समाज जात-धर्माच्यो वंयी घालना. समाजाची हीच धर्मनिरपेक्ष नदर घेवन बाबन नायक जगलो. पणजेंतल्या आयल्ल्या-गेल्ल्या गरजवंतांचो आदार जावन जिवीतभर वावुरलो. भाऊच्या औदार्याचें दायज तेणें आपले तांकीप्रमाण फुडें व्हेलें. हालीं बरोच तेंप दुंयेंत आसतालो. देखून दिसनाशिल्लो. दुंयेसाकडेन झगडत 76 वर्सांचे पिरायेर तो गेलो आनी सगळ्या दिसाळ्यांनी आनी टीव्ही चॅनलांचेर बातमी झळकली पणजेचो आदलो आमदार आनी नगरपालिका अध्यक्ष गेलो. आशिल्लोयबी. दुबावच ना. 1972 चे वेंचणुकेंत भाऊन स्ट्रॅटेजी बदल्ली. पयशेकार तळावलीकाराचे सुवातेर 28 वर्सांचो तरणाटो बाबन नायक उबो रावलो. तेचे आदीं पणजे नगरपालिकेचो अध्यक्ष म्हूण लोकांनी तेचें काम पळयल्लें. आनी तेतूंत बाबनाचो लोकसंग्रह. अटीतटीचे वेंचणुकेंत 225 मतांच्या फरकान यशवंत देसायाक हारोवन बाबन गोंयचे राजधानीचो आमदार जालो. उपरांत तिचेर तीन माळयो चडत गेल्यो. तेन्ना केंद्रीय समाज कल्याण खात्याकडल्यान श्रमीक महिला वसतीग्रह चलोवपाखातीर समाजाक 4 लाख 29 हजारांचें अनुदान मेळ्ळें. ते भायर भाऊचे यादीखातीर ‘दयानंद स्मृती’ नांवाची स्मरणिका काडली आनीे जायरातींतल्यान पयशे एकठांय केले आनी एकेक माळी चडत गेली. 1985 वर्साै तेन्नाचो समजाकल्याण मंत्री हरिष झांट्ये महिला वसतीगृहाचें उक्तावण केलें. उपरांत भारत देशाचें गौरवस्थान आशिल्ले शास्त्रज्ञ डॉ रघुनाथ माशेलकाराचे हस्तुकीं तिसरे माळयेवेलें राजराम स्मृती सभागृह. समाजाचो आतांचो सल्लागार मोहनदास लोलयेंकार सांगता ते प्रमाण ही एक इमारत आज समाजाखातीर उत्पन्नाचें म्हत्वाचें साधन जालां. तेतूंतल्यान आजय हजारांनी गरजू भुरगे, तेतूंतले कितलेशेच जाण जाती-धर्माचे निकश लायनासतना, शिश्यवृत्ती घेवन शिकतात. आनी बाबन नायकाच्या धा-बारा वर्सांचे कारकिर्दींत पन्नासावेवेल्यान हजारांचेर पावयिल्ले वांगडी आज तीन हजारांवयर आसात. फकत गोंयांतच न्हूं, महाराष्ट्र आनी कर्नाटकांतलेगीत. गोमंतक मराठा समाज पणजे मळ्यांत एक हॉस्टॅल चलयतालोच. थंय रावन शिकून कितलेशेच लोक उच्च पदार पावले. पूण समाजाच्या विमेन्स हॉस्टॅलान जें कार्य केलां तेका तोड ना. जाती-धर्माचे कसलेच आडांबे घालिनासतना पणजे आनी भोंवतणच्या वाठारांनी नोकरी-वेवसाय करपी चलयांक ह्या हॉस्टॅलान आलाशिरो दिला. 22 कुडिंच्या ह्या वसतीघरांत 75 बायलां रावतालीं. आपल्या पगारांतल्या बेझिकांतले फकत 10 टक्के भाडें म्हूण दिवन. सादारण 1996 मेरेन हें वसतीघर चल्लेंं. हजारांवयर बायलांक ह्या हॉस्टॅलान आदार दिलो आनी तेंकां आपल्या पांंयांचेर उबें केलाें. हेचें श्रेय खात्रीन वता बाबन नायक आनी तेंचे टिमीक. समाजाची हीच धर्मनिरपेक्ष नदर घेवन बाबन नायक जगलो. पणजेंतल्या आयल्ल्या-गेल्ल्या गरजवंतांचो आदार जावन जिवीतभर वावुरलो. भाऊच्या औदार्याचें दायज तेणें आपले तांकीप्रमाण फुडें व्हेलें. आनी गोंयच्या गरजेवंत भुरग्यांचें कल्याण केलें. मात आतां फातोड्डेंच्या पुलिसांचेर मातूय विस्वास उरूंक ना. तांकां आपलो दुबाव आशिल्ल्या व्यक्तीचें नांव सांगून तांणी सादी चवकशीय करूंक ना. ताका लागून हें प्रकरण गुन्यांव फांट्या कडेन दिवचें अशी मागणी प्राचार्य ट्रेव्हर बार्रेटो आनी केल्या. म्हापसा हें गोंयांतल्या बार्देस तालुक्यांतले एक म्हत्वाचे शार. हे गोंयची राज्धानी पणजे सावन १३ कि मि उपरांत आसा. हे गोंयचें बार्देस तालुक्याचे मुख्यालय. म्हापशें (इंग्लेज: Mapusa कोंकणी रोमी लिपींत: mhapxem [mʱaːpʃɛ̃ː mʱaːpsaː हे गोयांतल्या बार्देस तालुक्यातले म्हत्वाचे शार. हे गोंयची राजधानी पणजी सावन १३ कि.मी. अंतराचेर आसा. हे गोंयचें बार्देस तालुक्याचे मुख्यालय. शारांत उकती आनी बंद गटारवेवस्था आसा. शाराक शुध्दीकरण केल्ल्या नळाच्या उदकाची पुरवण जाता. उदका पुरवणेची तांक 6750 किलो लिटर आसा. शारांत आग पालोवपाची सुविधा आसा. शारांत १ अ‍ॅलोपॅथी रुग्णालय आसा. सगळ्यांत लागीं पर्यायी वैजकी रुग्णालय ५४ किमी हांगां आसा. शारांत १ दवाखानो आसा. शारांत १ कुटूंब कल्याण केंद्र आसा. शारांत १ प्रसूती आनी बालकल्याण केंद्र आसा. शारांत १ प्रसूती केंद्र आसा. शारांत १ क्षयरोग उपचार केंद्र आसा. सगळ्यांत लागीं रुग्णालय ० किमी हांगां आसा. शारांत १ पशुवैजकी रुग्णालय आसा. सगळ्यांत लागीं फिरतो दवाखानो ० किमी हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं हेर वैजकीय सुविधा १२ किमी हांगां आसा. शारांत १३ खाजगी बाह्यरुग्ण वैजकी सुविधा आसा. शारांत १३ खाजगी निवासी आनी बाह्यरुग्ण वैजकीय सुविधा आसा. शारांत २५ खाजगी वखदां दुकान आसा. शारांत ७ शासकीय प्राथमिक शाळा आसा. शारांत १६ खाजगी प्राथमिक शाळा आसा. शारांत २ शासकीय कनिश्ठ माध्यमिक शाळा आसा. शारांत ९ खाजगी कनिश्ठ माध्यमिक शाळा आसा. शारांत ९ खाजगी माध्यमिक शाळा आसा. शारांत २ खाजगी उच्च माध्यमिक शाळा आसा. शारांत १ खाजगी पदवी महाविद्यालय (फक्त वाणिज्य) आसा. सगळ्यांत लागीं खाजगी पदवी महाविद्यालय (कला आणी शास्त्र) PANAJI (१३ किमी) हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं शासकीय पदवी महाविद्यालय (कला आणी वाणिज्य) PERNEM RURAL (१६ किमी) हांगां आसा. शारांत १ "खाजगी पदवी महाविद्यालय (कला, शास्त्र आणी वाणिज्य आसा. सगळ्यांत लागीं खाजगी पदवी महाविद्यालय- विधी PANAJI (१३ किमी) हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं शासकीय पदवी महाविद्यालय- विद्यापीठ PANAJI (१८ किमी) हांगां आसा. शारांत २ खाजगी पदवी महाविद्यालय हेर आसा. सगळ्यांत लागीं शासकीय वैजकी महाविद्यालय BAMBOLIM C T (१८ किमी) हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं शासकीय अभियांत्रिकी महाविद्यालय BANDORA C T (४२ किमी) हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं शासकीय वैवस्थापन संस्था PENHA DE FRANCA (CT ८ किमी) हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं शासकीय पॉलिटेक्निक PANAJI (१३ किमी) हांगां आसा. शारांत १ शासकीय वेवसायीक प्रशिक्षण शाळा आसा. शारांत १ खाजगी वेवसायीक प्रशिक्षण शाळा आसा. शारांत १ शासकीय अनौपचारीक प्रशिक्षणकेंद्र आसा. सगळ्यांत लागीं शासकीय अपंगां खातीर खाशेली शाळा PENHA DE FRANCA C T (१० किमी) हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं खाजगी अऩाथाश्रम PANAJI (१५ किमी) हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं नोकरी करपी स्त्रियांचें सरकारी निवास (हॉस्टेल) PENHA DE FRANCA C T (९ किमी) हांगां आसा. सगळ्यांत लागीं खाजगी वृद्धाश्रम ASSAGAO (९ किमी) हांगां आसा. शारांत २ शासकीय खेळांगण आसा. शारांत १ खाजगी चित्रपटगृह आसा. शारांत २ खाजगी सभाघर आसा. शारांत १ शासकीय भौशीक ग्रंथालय आसा. शारांत १४ खाजगी भौशीक ग्रंथालय आसा. म्हापशें ह्या शारांत मुखा वयल्या वस्तूंचें उत्पादन जाता म्हत्वाच्या देंवत्या अनुक्रमान COMPUTOR,MEDICINE शारांत २५ राष्ट्रीय बँक आसा. शारांत ८ खाजगी वेपार बँक आसा. शारांत ९ सहकारी सावकारी पेडी आसा. शारांत २ शेतकी रीण संस्था आसा. शारांत २४ बिगर शेतकी रीण संस्था आसा. खूब कथा, कविता आनी कायद्यां-म्हाल थंयसोर आसा. यादनिकी परंपरेची स्फूर्ती थंयसोर मेळता, यादनिकी संपादप्याचो हात थंयसोर दिश्टी पडता (लोक. १-१० आनी २६-३६ त्या भायर, सोबार हेर झरींतलीं माणकां थंयसोर आसांत याहिस्त आनी एलोहिस्त परंपरा (लोक. ११-२५). ह्या पुस्तकांत इतिहासीक गिरप मेळता तो हो बारा कुळां, एजीपतांतलीं भायर सरन, अरण्यांतल्यान मेल्ल्या दोरया भोंवतणीं वेतात आनी भितर सरतात. पूण सगळेंच नितळ-निवळ ना खूब आडखळी ह्या मोलार गावतात. पेडणें: देऊळवाडो वारखंडचे अंकूश सखाराम परब (वर्सां-50) हांचेर सकाळीं 9 वरांचेर धारगळच्या रानांत वतना एका रानदुकरान हल्लो केल्ल्यान तांकां जाग्यारूच मरण आयलें.सकाळीं 9 वरांचेर अंकूश परब आपल्या भावा वांगडा गोरवांक… वीज खात्याक केल्ल्या कागाळींचेर आड नदर भांगरभूंय । बातमीदार हरमल: हरमल पंचायत वाठारांतले रस्त्या वयले दिवे पेटनाशिल्ल्यान आनी कांय दिवे वीज खात्यान काडून दवरिल्ल्यान रस्त्यार काळोख पातळ्ळा. ताका लागून नागरिकांनी… धारगळ ते तुळसकार वाडी, मोपा प्रकल्पा मेरेन रस्तो जाल्यार आमचीं घरां, काजूच्यो बागो आनी उदका स्रोत आमकां ना जातले. हाचें म्हत्व लक्षांत घेवन पंचायत मंडळान आनी सरकारान तुळसकार वाडी हांगचे… ह्या पुस्तक]]ांतपुस्तकांत इतिहासीक गिरप मेळता तो हो बारा कुळां, एजीपतांतलीं भायर सरन, अरण्यांतल्यान मेल्ल्या दोरया भोंवतणीं वेतात आनी भितर सरतात. पूण सगळेंच नितळ-निवळ ना खूब आडखळी ह्या मोलार गावतात. देव तांच्या सांगाता आसा. जुदेव धारमीक रिती मयजेसाच्या काळांतल्यो येतात. देव पवित्र, तो आपले पर्जेच्या वांगडा आसा, तो तिका राखता आनी चलयता. धर्म म्हळ्यार देवाचें देणें, ताचे वरवीं परजेक पातकांचें बग्सणें मेळता. मनशाक संधान मेळता, देखून देवा-शीं रावूं एयता, कुळां अरण्यांत तंबू-शीं रावतात. उपरांत भासायलल्या देसांत, तेच परीं हीं कुळां एकठांय रावतलीं. बरयणाराचो हेतू हो: देव तांकां एकचाराक आपयता. देव आपली येवजण दाखळ करता, तो तांचो परामस करता. अर्थ- दारां आनी तोरणां आशिल्ली, भितल्ले बाजारपेठेची मांडावळ वेवस्थित आशिल्ली, सगळीं यंत्रां आनी आयुधां आशिल्ली, सगळे तरेचे कारागीर जंय रावतात असी, सूत आनी मागध हांची वसती आशिल्ली, गिरेस्त, जिचे प्रभेक उपमा ना अशी, जंय ऊंच इमारती आनी तांचेर बावटे धोलतात आनी जंय शेंकड्यांनी नाळी आसात, अशी ती अयोध्या नगरी आशिल्ली. अर्थ – वेद-पुराणांनी जरी वैकुंठाचें कितलेंय वर्णन केलें तरीकूय अयोध्ये सारकें दुसरें खंयचेंच क्षेत्र म्हाका प्रिय ना, ही गजाल सगळ्यांक खबर आसा. अयोध्या नगरी कोसल देशांत आसून हिची लांबाय बारा योजनां आनी रुंदाय तीन योजनां (1 योजन 4 कोस) इतली आसा अशों वाल्मिकी रामायणांत सांगलां. ती सुदर्शन चक्राचेर वसल्या अशें स्कंदपुराणांत आसा. भूतशुध्दितत्व ह्या ग्रंथाच्या मता प्रमाण ती रामाच्या धनुश्याच्या तोंकार थीर आसा. कथासरित्सागरांत अयोध्येचे खूब उल्लेख आयल्यात. आयची अयोध्या विक्रमादित्यान वसयल्या. एकदां ताच्या सैन्याचो तळ शरयूच्या कांठार आशिल्लो. थंय तपाक बशिल्ल्या योगी संन्याशा कडल्यान ताका हांगाच पयलीं प्रभू रामाची अयोध्या आशिल्ली अशें समजलें. हें कळटकच ताणें त्या प्रांताचें पुनरुज्जीवन करपाचें थारायलें आनी थंय देवळां, सरोवरां, बांयो हे सारकी बांदावळ केली. गुप्तकाळांत अयोध्येक राजधानीचो पांवडो मेळिल्लो. अयोध्येचेर मुसमान सम्राटांनी खूब घुरयो घाल्यो. सन 1993 वर्सा शहाबुद्दीन घोरी हाणें हो प्रांत जिखलो. तेन्ना सावन 1856 वर्सां मेरेन ब्रिटिशांचे सत्तेखाला पाव म्हणसर हो प्रांत मुसलमानां कडेन आशिल्लो. महाभारतांत ‘पुण्यलक्षणा’ असो अयोध्येचो उल्लेख आसा. अयोध्येंत महादेवाची आनी विष्णूचीं मंदिरां आसात. सीतारसोई आनी हनुमानगढी हीं पूर्विल्ली देवळां आसात. अठराव्या आनी एकुणिसाव्या शेंकड्यांत नागेश्वरनाथ आनी दर्शन सिंहामंदीर पळोवपा सारकीं आसात. तशेंच कनकभवन, रामजन्मस्थान, रत्नमंडप, स्वर्गद्वार, गुप्तार घाट, रामघाट, लक्ष्मणघाट, जनौरा, गोप्रतारतीर्थ हीं हिंदू धर्मीर्यांची थळां आनी मणिपर्वत, तीर्थंकरांची मंदिरां (जैन धर्मीयांची तीर्थस्थानां) हीं ओडलायणी थळां खूब सोबीत आसात. ‘अयोज्झा’ गांवांत गौतम बुद्द दोन खेपो येवन गेल्लो असें बौध्दवाङ्मयांत म्हळां. बुध्दाच्या काळांत अयोध्येचें उपनगर साकेत समृध्दावस्थेंत आशिल्लें. ह्यूएनत्सांगाच्या भोंवडे वर्णनांत हांगा अशोकस्तूप, मठ आनी मंदिरां आशिल्लीं आनी 20 बौध्द मंदिरां 3000 बोध्द भिक्षु रावताले असो उल्लेख आसा. जैनाच्या ऋषभदेव, अजितनाथ, अभिनंदन, सुमतिनाथ आनी अनंतनाथ ह्या तीर्थंकारांचो जल्म अयोध्येंत जाल्लो. नामनेचो जैन सम्राट भरत, सगर, मधवा, सनत्कुमार आनी सुभौम हांची राजधानी हांगाच आशिल्ली. दादल्यांक 72 आनी बायलांक 64 विद्या शिकोवपाची वेवस्था आशिल्लें जैन विद्यापीठ हांगा इ. स. पयलीं 600 वर्सा आशिल्ल्याचों हेमचंद्रसुरी हाणें उल्लेख केला. बाबरान अवधच्या मंदिराची मशीद केली. 8) विशाखाचो चवथो चरण, अनुराधा आनी ज्येष्ठा – वृश्र्चिक. 9) मूळ, पूर्वाषाढा आनी उत्तराषाढाचो पयलो चरण – धनू. चर ह्यो राशी जल्म लग्नकुंडलींतल्या ज्या जाग्यार येतात, त्या जाग्यांचे आनी राशींचें मेळून फळ विचारांत घेत गीरे आपले राशींत, इश्टाचे राशींत आनी वयले राशींत बरें फळ दितात आनी सकयल राशींत आनी दुस्मान राशींक वायट फळ दितात. पंचांगांत चंद्र आनी सूर्य हांच्यो राशी दिल्ल्यो आसात. पंचांगांतल्या निमाण्या खांब्यांत ज्या राशींचीं नांवां दिल्लीं आसतात तीं चंद्रचें राशीभ्रमण सांगपी आसतात. ह्या खरीज पंचांगांत ‘मेषेडर्क:’, ‘वृषभेडर्क:’ अशें एखाद्रे तिथीच्या कोश्टकाभायर बरयल्ल् आसात. त्यो सौर राशी आसतात. ‘मेषेडर्क:’ म्हळ्यार सूर्यान मेष राशींत प्रवेश केलो असो ताचो अर्थ. एका वर्साक सीर्य बारा राशींतल्यान भोंवडी करता.भारतीय वेदांगांतलें ज्योतिश 27 नक्षत्रांचेर आदारिल्लें आसा. महाभारतांत लेगीत राशींचो उल्लेख येनासतना नक्षत्रांचोच उल्लेख येता. बौध्द त्रिपिटकांतूय राशींचो उल्लेख नासून नक्षत्रांचोच उल्लेख मेळटा. बौध्दांचे चडशे ग्रंथ बुध्दाच्या निर्वाणाउपरांत (475) आनी अशोकाच्या काळामेरेन तयार जाले. तेन्ना भारतीय ज्योतीशांत राशींचो उल्लेख अशोक उपरांत जालो जांवये. राशींचीं कल्पना भारतीय ज्योतिशांनी ग्रीक ज्योतिशांकडल्यान घेतल्या अशें विद्वानांचें मत आसा. काणकोण: सामान्यांची सेवा करपाचें काम फक्त लोकप्रतिनिधीचें नासून आयच्या तरणाट्यानीय त्या कामाचें व्रत आंगांत बाळगुचें आनी सामान्याचे आशिर्वाद घेवन समाधानी जावचें. ईडीसी वतीन आशिल्ल्या वेगळ्यावेगळ्या येवजणेंचो लाव तरणाट्यांनी घेवचो. स्वामी… व्हॉल्टेर (जल्म: 21 नोव्हेंबर 1694 पॅरिस मरण 30 मे 1778 पॅरिस) एक श्रेश्ठ फ्रेंच साहित्यकार. कवी, नाटककार, इतिहासकार आनी तत्वज्ञ म्हूण ताची नामना आसा. फ्रेंकोयस मारी अॅरोयट हें ताचें खरें नांव. व्हॉल्टेर हे ताणें बरोवपाखातीर घेतिल्लें नावं. ताच्या बापायचें नांव रॉशब्रूने. ताचें आवयविशीं चडशी म्हायती मेळना. तो सात वर्साचो आसतनाच ताचें आवयक मरण आयलें.ताचे भुरग्यापणाची चडशी म्हायती ताणें दिवंक ना. ताणें लुईस- ली- ग्रँड, पॅवीस हांगाच्या कॉलेजिंतल्यान शिक्षण घेतलें. हे कॉलेजींत शिकता आसतानाच ताका साहित्य, नाटक आनी भैशिक जीणेविशीं आवड निर्माण जाली. पिरायेच्या सोळाव्या वर्सा ताणें कॉलेजिचो अभ्यासक्रम सोंपोवन तो शारांत प्रतिश्ठित उमराव लोकांच्या पंगडाक मेळ्ळो. हुशारी, सर्वागीण नदरेंचें लिखाण आनी विनोद वृत्ती हाका लागून पॅरिस शारांत ताची लोकप्रियता वाडत रावली. चवदावो लुइ हाचो जुल्मी राजवटीचो प्रत्यक्ष अणभव ताका आयलो. हातूंतल्यान ताणें पिडापीड भोगपी निश्ठूर सम्राटाआड बरोवपाक सुरवात केली. 1717 ताणें सरकाराच्या नश्टा चाली- रितींचेर टिका केल्ल्यान, ताका सोव्हीएत बास्टायलच्या बंदखणींत दवरलो.बास्टायलच्या इकरा म्हयन्याच्या कारावासांत ताणें 'ओदीपे' हें नाटक बरयलें. ह्या नाटकाक लागून ताका त्या तेपावयलो फ्रेंचाचो श्रेश्ठ नाटककार म्हूण नामना मेळ्ळी. उपरांत ताणें पन्नासावयर नाटकां बरयली.बास्टायलचे बंदखणींत आसतना ताणें राजा चवथो हेन्री हाचेर 'ला हेन्री ओद' हें महाकाव्य बरयलें. 1726त राजकीय कारणाक लागून जेन्ना ताका देशा भायरो करपाची ख्यास्त फर्मायल्ली, तेन्ना ताणें इंगलंडाक वचून रावपाचें थारायलें. इंगलंडाक वैचारिक स्वातंत्र्य व्हॉल्टेाक खूब मानवलों. थंय ताची अलॅक्झांडर पॉप आनी जॉनाथन स्वीफ्ट ह्या श्रेश्ठ साहित्यकारांकडेन भेट जाली. तत्वज्ञानी जॉन लॉक आनी वैज्ञानीक आयझेक न्यूटन हांच्या वैचारिक लिखाणान तो प्रभावीत जालो. लॉक हाच्या तत्वज्ञानाविशींचें विचार जाणून घेवपाखातीर तो इंग्लिश भास शिकलो. देशाक भायर गेल्लो तेन्ना व्हॉल्टेर इंगलंडाक कवी म्हूण गेल्लो, पूण फ्रांसाक तो तत्वज्ञानी म्हूण परतलो.इंग्लंडाच्यान फ्रांसाक परतल्या उपरांत ताचें वेगवेगळे प्रकारचें लिखाण एका फाटल्यान एक अशें उजवाडाक येवपाक लागलें. तातूंतलो बाराव्या चार्लसाचो इतिहास (1731 आनी ताचें प्रसिद्द माटक 'झायरे 1732) हांचो आस्पाव जाता. मनशाच्या सांस्कृतीक इतिहासाचें खाशेलेपण सांगपी ताचे लेख 'लेटर्स फिलॉसॉफिक' ह्या नांवान 1734त उजवाडाक आयले. तातूंत ताणें इंग्लिश, संस्कृती, शिक्षणी संस्था आनी चली- रितींची तोखणाय करून फ्रेंच संस्कृतीचेर टिका केल्ली. हाका लागून फ्रेंच साहित्यकारांनी व्हॉल्टेराक देशद्रोही थारावन त्या ग्रंथाचें कायद्यान बंदी हाडली. देखून ताका पॅरिस शार सोडचें पडलें. पॅरिस शार सोडल्या उपरांत तो मारक्यूस द कॅटलॅट हिचेवांगडा लॉरेनाक रावपाक लागलो. ह्या काळांत ताणें साबार माटकां, अध्यात्मिकविद्येचेर निबंद, न्यूटनाचीं दोन वेगळी चरित्रां आनी कविता बरयल्ल्यो. झादिग (1787) मायक्रोमेगास (1752) ह्यो ताच्यो तत्वगिज्ञानावयल्यो कथा प्रसिद्द आसात. कॅटलॅट हिका 1749 वर्सा मरण आयल्या उपरांत तो बार्लीन शारांत वचून रावलो. फ्रेडिक द ग्रेट हाच्या सवासांत तीन वर्सा काडल्याउपरांत तो रिस्वझरलँडाक गेलो. थंय आसताना 1755 पोर्तूगालांत जाल्ल्या भिरांकूळ भूंयकंपाची प्रेरणा घेवन ताणें 'द लिजबोन डिजास्टर' ही कविता बरयली. 1759 तो फ्रेंच स्लिस शिमेर आशिल्ल्या फेर्ने गावांत रावपाक लागलो. थंय सावनताणें संवसाराच्या वायट प्रवृत्तीचेर आनी धर्मपिठाच्या ढोंगाचेर साहित्यप्रकारांतल्या टिकांचो शिंवर केलो. कँडीड आनी युनिवर्सल हिस्ट्री हो ताचो त्या वेळावयलो म्हत्वाचो वावर. पारायेच्या 83 व्या वर्सा तो पॅरिसाक परत गेलो. उपरांत थंयच ताका मरण आयलें. व्हॉल्टेरान आपल्या वैचारिक लिखाणांतल्यान समाजांतल्या अंधश्र्दाचेर, धर्माच्या नांवान जावपी पिळवणूक, धर्मगुरूंचें पापचरण जुलमी राजवट हांटेर टिका केल्या. ताच्या अश्या लिखाणातल्यान युरोपी प्रभोदन कार्याक नेच आयलो अशें सांगता. कवी, नाटककार, इतिहासकार, तत्वगिज्ञानाची अश्या विंगड विंगड भूमीकेंतल्यान वाङमय रचून ताणें स्वताचें अशें यूग निर्माण केल्लें. लाखांनीं, परकी तशेंच देशी भोंवडेकार, दरदोर वर्सांवोर्सा अंतराष्ट्रीय फांक झोडलोल्या वेळांक भेट दींवक येतात। यूरोपाच्या भोंवडेकारांक ह्यो वेळो, फामाद सुट्ट्येचो जागो जाल्लो आसा। हीं नावां हेर प्रवित्र हिंदु बरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हातूंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बरोवपांत गोमांचल म्हण गोंयांक वळखतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या जाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बरोवपानींबोरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपडटात। गोंयांक, ’अप्रांत’ म्हणून वळखतात। १३१२ वर्सांवोर्सा देल्हीच्या सुलतानांनीं गोंयचेरगोंयेंचेर राजरज चोलोइलें। पूण त्या रजेचो ह्या जागेचेरझगेचेर ताबो ओसकोत आसलोल्यांन तांकां विजयनगरच्याविजोयनोगोराच्या हरीहर १ हांकां शेरोण जावचेंझांवचें पोडलें। विजोय्नोगोराच्या सोमराटान उपरांत शंबरशेंबोर वर्सांवोर्सां गोंयचेरगोंयेचेर शेक चोलोइलो। १४६९ वर्सावोर्सा गुलबर्गाच्या बहमानी सुलतानानीं गोंय बोचकआइलें। हो वोंश कोंसोळल्या उपरांत बिजापुरच्या आदिल शाह्च्या ताब्यांत हो जागोझागो आइलो आनी ताणीं वेल्हा गोअ पाल्वी राजधानी केली। इन्किझिसांवांक (१५१० तें १८१२) लागूनलागुन गांवकारंक, मिसोनरानीं बोळां क्रीस्तांव केले। हें कोरपाक ताणीं तांची झोमीन, किताब वो झागे झोप्त कोरपाचे खास्तीची भिरांत दाखौन, धोम्कि दिवपाचो उप्योग केलो। झाइते हिंदु क्रीस्तांव झाले पूण ताणीं आपलें दाइज सांभळ्ळें। इन्किझिसांव आनी सोतावणे कोडल्यान कूस मारुंक होजारनीं गोंयांतल्यान पोळ काडली आनी सेजारच्या कोर्नाटोकांतल्या मोंगळूर, कारवार गांवानीं वोसुन रावले। सोळाव्या शेकड्यांत युरोपी बोळ भारोतांत पावतोच, पुर्तुगेज आस्पोतिक ब्रितिश आनी डच हाणीं रेवडो घातलो। भारोत-पुर्तुगेज झागे पोस्चिमि किनारेर थोडेच उरले झांतुंत गोंयंचो व्होड आस्पाव आसलो। Sushilmishra न Dn/तेसालनिकारांक पावलुचें पयलें पत्र पानाचेर तेसालनिकारांक पावलुचें पयलें पत्र हालय ह्या पुस्तकांत दोन मुखेल सलमन पात्शायच्या म्हण्ण्याचे जमे एकठायल्यात, आनी उपरांत हेर जाणारांचे, आनी आगुर आनी लेंउयेल राजाचे स्लोक दिल्यात. शेवटीं एक कविता आसा, ती सुगुणी अस्तरेची वाखाण्णी करता, आनी लिपयेच्या अक्षरांनीं विणलली आसा (आल्पहाबेतिचाल पोयें). नवी दिल्लीःचीनाचे झोंग शानशान हे एक गिरेस्त व्यक्ती. पूण, प्रसार माध्यमांनी तांचो खूब उण्या प्रमाणांत उल्लेख जाता. पूण, शानशान हांणी विवीध क्षेत्रांत मोठे येस मेळयलां. पत्रकारिता, मशरुमाची शेती आनी हॅल्थ कॅर ह्या क्षेत्रांत तांचें चीनांत व्हड नांव आसा. हेंच शानशान आतां आशिया खंडांतले सगल्यांत गिरेस्त व्यक्ती थारल्यात. भारताचे मुकेश अंबानी आनी चीनाचे जॅक मा आनी हेर गिरेस्त व्यक्तींक फाटीं घालीत ही सुवात मेळयली. शानशान हांचो राजकारणांत हस्तक्षेप ना ताका लागून तांची ‘लोन वोल्फ’ अशी वळख आसा. तांणी विवीध क्षेत्रांत बरेंच येस मेळयलां. म्हावशी गांवच्यो फामाद दसरो उत्सव, ह्या वर्सा पयलेच खेपे करोना महामारीक लागून गांवांपूरतोच मनयलो वतलो. – देवेंद्र गांवकार गोंयातूच न्हय जाल्यार महाराष्ट्रात आनी कर्नाटका राज्यांतुय हो म्हावशी गांवच्यो दसरो उत्सव सामको फामाद आसा. तेन्ना आमच्या ह्या गांवच्या दसरो उत्सवाक गोंयभर भावीक हें येताच. तें भायर महाराष्ट्र आनी कर्नाटक राज्यांसुनूय खुबशें भावीक येता. अशे गांवच्ये जेष्ठ नागरीक सांगता. अनंत गांवकार सांगता कि म्हावशी गांवच्यो दसरो उत्सव फाटली कितलीशींत पीड्यान-पीडी गांवच्ये लोक मनयत आयल्ल्या, म्हावशी गांवांत. ह्या दसऱ्या उत्सवाक कौल आनी आपल्यों समस्या घेवन कितलेंशेत भावीक येता. आनी देवाकडेन मागता कि तांचो समस्या पयस करचों वा तांचेर तडगो काडचो म्हूण. अत्यावश्यक वस्तू कायदो 1980 आनी हेर संबंदीत अधिनेमाच्या काळ्या बाजाराचेर आळाबंद आनी म्हाल पुरवण सांबाळपा अंतर्गत कसल्याय प्रकारचो म्हाल सांठयल्यार तांच्या आड कारवाय करपाचो अधिकार ह्या पंगडाक दिला. फिनलॅंडाची दक्षिण आनी अस्तंत देग उथळ पूण रेवटाची आसा. ह्या देगांभोंवतणीं हजारांनीं ल्हान ल्हान जुंवें आसात. ह्या देशांतले प्रदेश सपाट आनी पर्वताची उंचाय सादारम 300 मी. आसा. फिनलॅंडाच्या मदल्या वाठारांनी ल्हान व्हड अशीं हजारांनी तळीं आसात आनी ह्या तळ्यांमदीं ल्हान ल्हान जुंवें मेलटात. उत्तर आनी उदेंतेचो उंचायेचो वाठार देशाचे 40% क्षेत्र व्यापता. फिनलॅंडाचे नैर्ऋत्येक जुंव्यांचो वाठार आसा. फिनलॅंड 60° अक्षवृत्ताचे उत्तरेक आशिल्लेयान गिमांत दीस व्हड आनी थंडायेचे आसतात. पूण शिंयाळ्यांत दीस ल्हान आनी कडक शिंयाचे आसतात. गिमांत दक्षिण वाठारांत दीस सुमार 19 वरांचे आसतात. उत्तरेकडच्या वाठारांत सूर्य वर्सांतले 73 दीस एकसारको आसता. हे कातीर फिनलॅंडाक ‘मद्यानरातच्या सुर्याचो देश’ अशें म्हळां. एप्रिल ते सप्टेंबर हे हांगचे गिमाचे दीस जाल्यार ऑक्टोबर ते मार्च मेरेन शिंयाळो आसता. जुलय म्हयन्यांत दक्षिणेकडचें तापमान सरासरी 17° सॅ. उत्तरेक 16° सॅ. आसता. सगळ्यांत कडक शिंयाचो म्हयनो फेब्रुवारी आसून ह्या तेंपार सरसरी तापमान 15° सॅ. ते 11° सॅ. इतलें आसता. देशांत कॉनिफर्स रुख व्हड प्रमाणांत आसात. ह्या रुखांचे पायन आनी स्प्रूस हांचे प्रकार चड मेळटात आनी देशाचे उत्तरेक बर्च आनी विलो हीं झाडां चड मेळटात. उत्तरेक फिनलॅंडाच्या तोंकार दगडफूल ही वनस्पत व्हड प्रमाणांत मेळटा. देशाचे दक्षिणेक हॅझेल, अस्पेन, मॅपल, एल्म, अल्डर आनी हेर रुखय आसात. जुंव्याचेर आर्किटेक कूररी, कुरव हीं सवणीं मेळटात. सायबेरियन मैना, रंगीत मडवळ हीं सवणीं आनी उत्तरेक गरुड आसात. वांस्वेल, कोले, रानमाजरां, सांबर आनी रेनडियर हीय मोनजात आसा. हें चित्र बरेंचशें अतिवास्तवशें दिसता. आनी तें निर्माण करपी कोण आसा जाल्यार मनीस. मनीस सभावाक लागून येवरोपांत जीं दोन महायुद्धां जालीं ताका लागून अगणीत मनशां मरणाच्या उज्यांत ना जालीं. ताचो परिणाम थंयसल्ल्या लागशिल्ल्या मनशांचेर जालो. जिविताचेर आसलेलो मनीस आत्तां ना जाता हे पळोवन तो निरशेंवक लागलो. युद्धाक लागून आर्थिक आस्पतीचोय विध्वंस जालो. आपलेंय खंच्याय खिणाक कितेंय जांव येता अशा धसक्यान मनीस जियेंवक लागलो. ताचो आपल्याचेरूच आसलेलो विश्‍वास हाल्लो. ह्या सगळ्याचो परिणाम ताच्या चिंतनाचेर जालो. आपल्या भयापसून पयस पळपाखातीर तरा तरांची चिंतना ताच्या मनांय (एसआयसी) येवपाक लागलीं. सुरवातेक हें अतिवास्तव दर्शन फ्रांसांतल्या चित्रकारांच्या कामांतल्यान पळोवपाक मेळ्ळें. आपल्या भयापसून पयस पळपाखातीर, ह्या भयांकृत वास्तवापसून पयस पळपाक अतिवास्तवतायेचो आदार घेतलो. हे चळवळींतल्यान फेदिरिकु गार्सिया लॉर्का, आन्द्रे ब्रेतों, आंतोनियु आर्तुद् अशे कवी आयले. आमचे कोंकणींत अतिवास्तववादी (सररिअलिस्टीक) कविता आमकां प्रामुख्यान काशिनाथ शांबा लोलयेंकार ह्या कवीन बरयल्ली दिसता. हीं पांच उतरां वाचल्या उपरांत वा आयकल्याउपरांत बाकीचे सगळें ब्रह्मांड फकत पोकोळ आसा अशें जाणवता. तें सतत घुंवत आसा अशेंय जाणवता आनीक तातूंत कांयच अर्थ ना हेंय जाणवत वयता अशा वेळार तो बेब्दो, बेब्दो उरना तर तो जिणेची निरर्थकताय अखंड जगलेलो असह्य अणभवसो दिसता. आनी आमचेर पडटा तें सररिअलिजमचें वागरें. हें झूज खुणांच्या रुपान दिलां. ह्या सगळ्या खुनांची संजणी दीवंक संपें न्हय; पूण साधारण खुणा आसात त्यो संजुंक संपें “जेरुसालें” म्हळ्यार क्रिसताची पवित्र-सभा; “बाबिलनिया” वायटाची खुणा आनी ताचो अर्थ म्हळ्यार “संवसाराची शक्ती”. सर्गिंच्या जेरुसाल्याक” देवाचे शक्तिचो आदार आसा: संवसारी “ बाबिलनियेक” खट्या पद्वियांचो आदार आसा, तशेंच त्या वरिश्ट आराचो आनी खट्या प्रवादियाचो. ह्या व्हडल्या झुजांत चित्रां आसात तीं बऱ्याच्यो आनी वायटाच्यो खुणा. आंकडे, शीक'के आनी तुतुरी हें झूज, चल्ता आनी शेवटाक पावता म्हण दाखवंक वापरल्यांत. टेलेकन्सल्टेशना वरवीं लोकांक म्हत्वपुर्ण म्हायती, दरेका मनशाक खासा सल्लो विनामुल्य मेळटलो. 24 वरां उपलब्ध आशिल्ले विशेशज्ञ आनी सहाय्यक, पिडेस्तांच्या प्रस्नांचेर सल्लो दितले आनी फुडल्यो चांचण्यो वळखपाक मजत करतले, जातुंत फुडल्यो तपासण्यो, वखदांची शिफारस, आनी जिवनशैलींत बदलांचो आसपाव आसू शकता. वखदांची वळेरी व्हॉट्सॅप वा एसएमएसा वरवी धाडतले. थळाव्या लोकां खातीर आनी पिडेस्तांच्या सोयी खातीर इंग्लीश, हिंदी, आनी कोंकणी भाशांनी सल्लो मेळू शकता. ह्रींकारवाच्या ह्रींकारपूज्या ह्रींकारपीठिका । ह्रींकारवेद्या ह्रींकारचिन्त्या ह्रीं ह्रींशरीरिणी ।।19।। उर्दू साहित्याची सुरवात महंमद तुघलकाच्या काळासावन सुरू जाता. देवगिरी ही आपली राजधानी करची, अशें महंमद तुघलकाक दिशिल्ल्यान जायत्या सुफंक आनी फकिरांक दौलताबादाक वचचें पडलें. हिंदी बोलभाशेचें मुळावण दक्षिणेंत पडपाक हें एक कारण जालें.तुघलकाच्या आदेशावेल्यान देवगिरींत आयिल्ल्या सुफींमदीं ख्वाजा बंदेनवाज हाचो बापूय राजू होय आसलो. ह्या ख्वाजा बंदेनवाजाक उर्दू आनी हिंदी भासांतलो दक्षिणेंतलो आध्य लेखक म्हूण मानतात. ताणें ‘मीराजुल आशिकैन’ (भक्तांचीं साधनां) आनी ९ शिकारनामा (कुराणाचेर आदारित) सारके ल्हान- ल्हान गध्यग्रंथ रचले. दक्षिणेंतलो आध्य कवी म्हूण निजामी हाका वळखतात. ताणें कदमराव अउर पझ (कदमराव आनी पदमीनी) हें मोग जीवांचेर आदारिल्लें खंडकाव्य रचलें (१४६०-६२). कवी कुरेशीन १४८२ ते १५२० काळांत ‘भोगबल’ हो काम-शास्त्राचेर आदारित ग्रंथ रचलो.अश्रफ बियाबीन (१४५८-१५२९) हाणें ‘नौ सरदार’ नांवाच्या हातबरपांत ‘करबला’ हांगाच्या झुजाचें वर्णन केल्लें मेळटा. हिंदीचे पयले अवस्थेंतल्या प्रत्याचो वापर ताणें तातूंत केला. ह्या उपरांतच्या नामनेच्या कवींत इन्शा (सुमार १७४६-१८१७ ‘ मुसहफी’ ‘जुर्अत’ आनी ‘रंगीन’ हांचो आस्पाव जाता. इन्शा आनी रंगीन ह्या कवींनी उर्दू काव्यांत ‘लखनौ-संप्रदाय’ हो नवो प्रवाह केळयलो. हे शैलींतल्यान काव्य रचपी कवी व्रज भाशेंतलीं उतरां काडून उडोवपांत आनी अरबी, फार्सी उतरां तातूंत भरसपाक मग्न आसले. धर्मीक बलिदानाचेर शोकगीतां रचपी मीर बबीर अली ‘अनीस’ (१८०२-१८७५ तर दुसरो सलामत अली ‘दबीर’ (१८०३-१८७४),तत्कालीन परंपरेचें पडबिंब पडिल्लो मीर हसन १७८६) आनी सैमाक म्हत्व दिवपी ‘नजीर’अकबराबादी १८३०) हेय ह्या काळखंडांतले म्हत्वाचे कवी जावन आसात. सर सय्यद अहमंद (१८१७-१८१९) हाका ह्या काळांत ‘आसारूस्-सनादीद’ (१८४७) ह्या ग्रंथाक लागून व्हड कीर्त मेळ्ळी. तातूंत दिल्लींतल्या पोरन्या आनी इतिहासीक म्हत्वाच्या वास्तूंचें विंगडविंगड तरांनी अप्रूप चित्रण केलां. सन १८६४ त ह्या ग्रंथाचो फ्रेंच भाशेंत अणकार जालो. ताच्या आर्विल्ल्या विचारसरणीचे प्रेरणेक लागून जायत्या साहित्यिकांनी सोप्या आनी साध्या उर्दूंत ग्रंथ रचून समाजाभितर जागृताय निर्मुपाचो यत्न केलो. अकबर हुसेन अकबर (१८४६-१९२१) हो कवी पुराणमतवादी आसलो. ताचें बरप विनोदी, तीख तशेंच उपरोधान भरिल्लें आसलें. त्या काळांतलो तो एक नामनेचो कवी आसलो. १९४७ त भारताचे सुटके उपरांत ज्यो जातीय दंगली वा वायट घडणुको घडल्यो, ताचें पडबिंब त्या काळांतल्या साहित्याचेर पडिल्लें आसा. कोवीड हॉस्पिटलांत दाखल आशिल्ल्या 58 वर्सां पिरायेच्या एका वास्कोच्या कोरोना दुयेंतीक आयज रातीं सव्वा धाच्या सुमाराक मरण आयलें. ताचे आदीं सकाळीं मोर्ल्यांच्या एका दुयेंती कोरोना दुयेंसाक लागून मरण आयिल्लें. राज्यांत कोरोनान मरण आयिल्ल्यांचो आंकडो 2 जाला. गोंय आनी आयआयटी हेंचें जुळतशें दिसना. आतां परत तिसरे सुवातेर आयआयटीक विरोध जाता. पयलीं जालें काणकोण, मागीर सांगेें आनी आतां सत्तरी. शेळ-मेळावलेचे लोक तर पेटून उठल्यात. दादले म्हणनाकात, बायलां म्हणनाकात, भुरगीं म्हणनाकात. कोणाकच आयआयटी नाका. तेंकां शिक्षण नाका? भारतांतली सगळ्यांत उत्कृश्ठ अशी शिक्षणसंस्था नाका? हे संस्थेच्या निमतान तयार जातल्यो त्यो देडशें-दोनशें नोकऱ्यो नाकात? हे संस्थेंत शिकपाक भायल्यान भुरगे येतले, तेंकां लागपी हेर सुविधांचे वेवसाय-धंदे सुरू जाल्ले नाकात? मजा म्हुटल्यार कितें? हे चर्चेंत एकल्यानय आयआयटीचेर चर्चा केली ना. अर्द पाऊण वर चर्चा जाली ती फकत जमनीचेर. लोक म्हणटात ही आमची जमीन. सरकार म्हणटा ती आमची जमीन. हें आयकून प्रस्न पडलो. तशें जाल्यार सरकार कोणाचें? लोकांचें, लोकांनी लोकांखातीर चलयलेलेें, काय भाटकारांनी भाटकारांचें भाटकारांखातीर चलयलेलें? कारण ह्या प्रकरणांत सरकार स्वताच भाटकार कशें वागपाक लागलां. आयआयटी दोन-तीन वर्सांत उबी करपाक जाता. पूण पिकावळ काडपाक वर्सांचीं वर्सां वतात हें कितें गांवांत जल्माक आयिल्ल्या मुख्यमंत्र्याक खबर ना? आरे बाबा, तुजे आयआयटीक विरोध करताच कोण? विरोध आसा तो आयआयटीक न्हूं. विरोध आसा तो सरकाराचे भाटकारशायेक. लोकांक आपले जमनीचो हक्क मेळना तेका. तेन्ना समेस्त गोंयकारांलागीं आनी राजकारण्यांलागीं एकूच मागणें. ह्या प्रस्नाकडेन आयआयटीचो प्रस्न म्हूण पळयनाकात. कारण हो आयआयटीचो प्रस्न न्हूंच. होे प्रस्न आसा जमनिचे मालकिचो. आनी सरकाराचे भाटकारशायेचो. आयआयटी जालां फकत निमित्याक कारण. तेन्ना, सरकार लोकांक तेंचे हक्काचे जमनिची मालकी दितलें तेन्नाच हो प्रस्न सुट्टलो. आशिया खंडाची रचणूक सामकी घुस्पागोंदळाची आसा. आशिया आनी आफ्रिका खंड पयलीं एकठांय आशिल्ले. तुर्कस्थान ते जपानमेरेन पाविल्ल्या दोंगरांमदल्यान टेथिस हो व्हड दर्या आशिल्लो. धर्तरेचेर जावपी कितल्याशाच गजालींच्या व्हड परिणामाक लागून आफ्रिका आनी आशिया एकामेकांपसून पयसावले. तुर्कस्थानासावन उदेंतेकडेन वचपी दोंगरांमदीं कितलेशेच उंचले वाठार तयार जाले. तुर्कस्थानाचे उत्तर दिकेक पाँटस आनी दक्षिण दिकेक टॉरस दोंगर आसात आनी तांच्यामदीं आनातोलियाचे उंचले वाठार आसात. इराण-अफगाणिस्तान हांगाच्या उंचल्या वाठारांक एलबर्झ, खुरासान, ह्या उत्तर दिकेंतल्यान येवपी आनी दक्षिणेवटेंतल्या झाग्रॉस, माकारान ह्या दोंगरांनी मदीं बंदिस्त केल्यात. अफगाणिस्तानचे उदेंतेक जाका जगाचें पाखें म्हणटात तो पामीरचो उंचलो वाठार आसा. हांगा सगळ्या दिकांनी व्हड व्हड दोंगर पातळ्ळ्यात. हिंदूकुश, सुलेमान, हिमालय, काराकोरम, कुनलुन, आस्तिन ता,तिएनशान, ट्रान्सआलाय, हिस्सार ह्या सारके दोंगर मुखेल आसात. हिमालय आनी कुनलुन हांच्यामदीं तिबेटचे लांबरुंद दोंगराभशेन दिसपी पठार आसात. कुनलुन आनी तिएनशान हांच्यामदीं ताक्ला माकान हें वाळवंटी पठार आसा. तिएनशानचे इशान्येवटेन बरेचशे दोंगर सामके बेरिग दर्यामेरेन पावल्यात. हिमालयाचे फांटे इंडोनेशियामेरेन पावल्यात. इशान्य भारतांतल्यो दोंगुल्ल्यो (गारो, खासी, जैतिया) तशेंच ब्रह्मदश, अंदमान-निकोबार आनी इंडोनेशियांतल्यो दोंगुल्ल्यो आनी दोंगर हे मूळ हिमालयाचेच कुडके जावन आसात. कुनलुनचे फांटे चीनांत गेल्यात. तांकां थंय चिनलिंग म्हणटात. आस्तिन ताच्या फांट्याक नानशान आनी मंगोलियांतल्या फांट्याक शिंगान दोंगर म्हूण वळखतात. चीनांतले यूनान, सेचवान आनी मंगोलियांतले गोबी वाळवंट हें पठारांनी आनी दोंगरांनी भरिल्लें आसा. हांगाची भूंय तरांतरांची आसा. भूंयकांप, ज्वालामुखी आनी धर्तरेच्या पोटांत जावपी घडणुकांक लागून दोंगर, न्हंयो, पठारां. दोंगुल्ल्यो, सकयले वाठार अशी वयर सकयल आनी बऱ्याच घुस्पागोंदळांतल्यान हांगाची भूंय तयार जाल्या. सादारणपणान सिंधू-गंगा न्हंयांमदलें मळ आनी भारतीय उपखंड, अरबी दोंगरीवाठार आनी इराकचें मळ, मध्य आशिया, आशियाभितरलो रशियन सकयल्लो वाठार (Lowland) आनी पॅसिफिक दर्यादहेवेले वाठार अशे भुंयेचे वांटे जांव येतात. गंगा-सिंधू न्हंयांमदलें मळ हें जगांतलें एक व्हड पिकाळ आनी सपाट मळ म्हूण नामनेक पावलां. हिमालयाच्या सकयल्या वाठारांत व्हावन आयिल्ल्या गाळापसून तें तयार जालां. बांगला देश, अस्तंत बंगाल, बिहार, उत्तरप्रदेश, पंजाब, राजस्थान आनी पाकिस्तानांतले पंजाब आनी सिंध हे वाठार ह्या मळांत येतात. गंगा आनी ब्रह्मपुत्रा एकामेकांक मेळिल्ल्यान आसामांतले ब्रह्मपुत्रा न्हंयच्या मळाचो वठार ह्याच प्रकारांत येता. हिमालय हो ह्या वाठारांतलो दोंगर. ह्या दोंगरांतल्यान कितल्योशोच न्हंयो व्हांवतात. ह्या मळाच्या सकयल्या वाठारांत दक्षिणेवटेंतलो भारत येता. हांगाची भूंय मदल्या वाठारांत पठारांची आसा जाल्यार दर्यादेगांवेली भूंय सकयल आसा. अरबी दोंगरी वाठार आनी इराकचें मळ अस्तंतेवटेन आसा. ह्या वाठारांक लागून आशियाचो संबंद आफ्रिका आनी युरोपाकडेन येता. ह्या वाठारांनी भूंयकांप बरेच जातात. मध्य आशियांत तिबेटचें पठार आसा.हाची उंचाय ४,८७५ मी. आसा. रशियांतल्या सकयल्या वाठाराक लागून युरोप आनी आशिया ह्या दोन खंडाचो संबंद येता. ह्या संबंदाक लागून युरोप-आशिया हे दोनूय एकठांय धरून ताका युरेशिया अशेंय म्हण्टात. पॅसिफिक दर्यादेगेवेल्या वाठारांनी उदेंत सायबेरीया सावन मलायामेरेनचो अशें तरांतरांचे वाठार आसात. हे भुंयेच्या प्रकारांवेल्यान एक गजाल स्पश्ट जाता ती म्हळ्यार हो पुराय खंड तरांतरांचे फातर आनी मातयेचो जावन आसा. आशयाचो मदलो भितरलो वाठार खंयच्याय म्हासागरासावन ३,२०० किमी. परस पयस आशिल्ल्यान, दर्यादेगांवेले वाठार आनी खंडाचो भितरलो वाठार हांच्याभितर हवामानाचो बरोच फरक आसता. हो खंड बरोच ऊंच सकयल आशिल्ल्या कारणान एकाच अक्षांशांत येवपी वाठारांच्या हवामानात लेगीत बरोच फरक आसता. हो खंड बरोच ऊंच सकयल आशिल्ल्या कारणान एकाच अक्षांशांत येवपी वाठारांच्या हवामानांत लेगीत बरोच फरक आसता. चडशी भूंय गिमाच्या दिसांनी तापता आनी हवेचो दाब उणो जाल्ल्याकारणान थंय दर्यावेल्या चड दाबाच्या वाठारांतलें वारें येता आनी गिमाचो पावस पडटा; शिंयाच्या दिसांनी हवेंतले थंडसाणीक लागून भुंयेचे दिकेंतल्यान दर्यावटेन वारें व्हांवता अशे सादारणपणान आशियाच्या हवामानाविशीं सांगू येता. उत्तरेवटेनच्या वाठारांनी हिम पडटा जाल्यार दक्षिणेवटेन दर्यांवेल्यान आयिल्लया वा-याक लागून पावस पडटा. भारत आनी आग्नेय आशियाचे दक्षिण वाठार आनी दक्षिणीवटेनच्या जुंव्यांचेर हवामान चडशें उश्ण, जाल्यार उत्तरेवटेन तें थंड जायत वता. धर्म, संस्कृताय, भाशा, इतिहासीक परंपरा, अर्थीक आनी राजकी परिस्थिती ह्या गजालींच्या आदारान आशियाचे चार वांटे करूं येतात. अस्तंत आशिया, दक्षिण आशिया, आग्नेय आशिया आनी उदेंत आशिया.तुर्कस्थान, इझ्राएल, सिरिया, लेबनान, इराक, इराण, जॉर्डन साउदी अरेबिया, अफगाणिस्तान आनी इराणी आखातांतली राज्यां अस्तंत आशियांत आसात. ह्या वाठाराक मध्य उदेंत (Middle East) अशेंय म्हणटात. युरोप आनी आशिया खंडांक आनी भूंयमध्य आनी अरबी ह्या दोन दर्यांक ह्या वाठारान जोडल्यात. पुर्विल्ल्या काळासावन आशिया आनी युरोप हांच्यामदल्या वेपाराचो रस्तो हांगासावनच वतालो. भूंयमध्य आनी अरबी दर्याक जोडपी सुएझ कालवो ह्या वाठारांत आसा १८६९). भुगोलीक नदरेन हो वाठार चडसो रेंवेन भरला. फकत दर्यादेगांचेर थोडोभोव पावस पडटा.तेभायर युफ्रिटीस, तायग्रिस आनी जॉर्डन न्हंयच्या देगांवेली जमीन शेतवडीखातीर उपेगी पडटा. उत्तर तुर्कस्थान, इराण आनी अफगाणिस्तानचे कांय वाठार; पॅलॅस्टायन, लेबनान आनी उत्तर सिरियासावन इराक मेरेनचो वाठार पिकाळ आसा पूण ह्या वाठाराची नामना सैमीक तेलांच्या सांठवणीक लागून चड आसा. इराण, इराक, कुवेत, बाहरीन, साउदी अरेबिया, कतार ह्या राज्यांनी जगांतले सगळ्यांत चड तेलाचे सांठे आसात. जगांतलें २५% तेल अस्तंत आशियांतल्यान येता. तेलाच्या शुद्धीकरणाक लागपी भांडवल, यंत्रां आनी बरें तंत्रगिन्यान हें चडशें ह्या देशांतलें नासता आनी तेल विकून मेळपी फायद्दांतलो चडसो वांटो हांगाचे राजा वा हुकुमशहा आनी तांची सत्ता तिगोवंक मदत करपी लश्कराचेर खर्च जाता. पूण इझ्राएल आनी तुर्कस्थान हे तेल साठवंक नाशिल्ले देश उद्देगधंद्याक लागून ह्या हेर देशांपरस चड फुडें पावल्यात. अस्तंत आशियांतल्यो ५६% तेल कंपन्यो अमेरिकेच्यो, २९% ब्रिटीश आनी ८% फ्रेंच आशात. उरिल्ल्यो कंपन्यो चडश्यो थळाव्यो आसात. धर्म, भाशा आनी वंश हया गजालींनी ह्या लोकांचें जिवीत बरेंचशें सारकें आसा. भाशीक आनी धार्मीक अल्पसंख्याकांचे प्रमाण दरेक देशांत २०% परस उणें आसा. हांगाचे ९५% लोक मुसलमान धर्माचे आसात. इझ्राएलांत मात ८९% लोक ज्यू आशात. सिरियांत १३ लेबनानांत १९ जॉर्डनांत ६% लोक किरिस्तांव धर्माचे आसात. इराणांतले ८८ येमेनातले ५५ इराकांतले ५०% आनी लेबनानांतले १८% लोक मुसलमान शिया पंथाचे आसात. बाकीच्या देशांनी चडशे मुसलमान सुन्नी पंथाचे आसात. फाटल्या शंबर वर्साचे अस्तंतेचे स्ंस्कृतायेकडेन आयिल्ल्या संबंदाक लागून ह्या वाठारांत बरेच मुळावे बदल घडले. वाडटे सरकारी सत्तेक लागून आनी सुदारिल्ल्या येरादारीच्या साधनांक लागून हेडग्या जमातींची स्वतंत्रताय नश्ट जायत चल्ल्या. नव्या तेलशुद्धीकरण उद्देगांनी आनी उदकापुरवण सुरू करून शेतवडीच्या उद्देगांत आतां ते थिरावल्यात. नवें शिक्षण घेतिल्लो आनी अस्तंतेच्या संस्कारांचो प्रभाव जाल्लो एक वर्ग हांगा निर्माण जायत आसा. हो वर्ग चडसो लश्कर, सरकारी नोकरी आनी हेर शारांतल्या उद्देगांनी मुखार आसा. देशांतल्या राजकारणाचेर ह्या वर्गाचो खासा प्रभाव आसा. पूण जांका अस्तंतेच्या आधुनिकीकरणाचे चडशे फायदे मेळिल्ले नात असो सकयल्या पांवड्यावेलो आनीक शारांतलो मध्यमवर्ग साम्यवादी नाजाल्यार 'मुस्लीम ब्रदरहूड' सारक्या संघटनातल्यान आपली बंडखोरी मुखार हाडीत आसा. अस्तंत आशियांत राश्ट्रवाद ह्याच शेंकड्यासावन घट जालो. राश्ट्रवादाची जाणविकाय चडशी शारांतल्या लोकांक जाल्या हाचें खाशेलपण म्हळ्यार, अस्तंतेवटेनच्या देशांची राजकी सत्ता आनी संस्कृताय हांच्या आक्रमणांचेर जाप म्हूण ह्या वाठारांत राश्टवाद जल्माक आयलो.ग्रीक सत्ता आनी ते सत्तेक पोसवण दिवपी युरोपीय राश्ट्रां हांच्या आड तुर्कस्थानांत १९१८ वर्सा मुस्तफा केमाल पाशा हाच्या फुडारपणाखाला उठाव जालो. जॉर्डन, इराक, लेबनान ह्या देशांतल्या राश्टवादाची तिडक ब्रिटीश आनी फ्रेंच सत्तेआड आशिल्ली. आयज इझ्राएलाक साम्राज्यवादी देशांचें, खासा करून अमेरिकेच्या हातांतलें बावलें म्हूण हांगाचे देश हिणसायतात. इरांणात दु-या म्हाझुजांतल्या ब्रिटीश आनी रशियनांच्या करण्यांक लागून राश्ट्रवादाचो जल्म जालो. परक्यांआड ह्या लोकांक, खासा करून शिकिल्ल्या लोकांक आयजलेगीत दुस्वास आसा. ब्रिटीश आनी अमेरिकन लश्करांचे तळ हांगाच्यान हालोवपाखातीर केल्ली मागणी, कृतेल कारखान्यांचे आनी सुएझ कालव्याचें ईजिप्तान केल्लें राश्ट्रीयकरण (१९५६) ह्या सारक्या गजालींतल्यान हांगच्या लोकांचो राश्ट्रवाद सिद्ध जाता. राश्ट्रवादी चळवळींक लागून हांगाच्या सुलतानशायेक बरोच त्रास जालो. ह्या चळवळींचो परिणाम सगळ्या देशांतल्या राजांचेर जालो. १९२२ वर्सा तुर्कस्थानच्या राजाक सत्तेवेल्यान काडून उडयलो. १९५२ त इजिप्ताचो राजा फेअरो, १९५८ त इराकचो राजा फैजल, १९६२ त येमेनचो राजा अल-बद्र हाका काडून उडयलो. इराण आनी जॉर्डन हांगाय सुलतानशायेआड ब-योच चळवळी जाल्यो. साउदी अरेबिया आनी अफगाणिस्तानांत त्या मानान चळचळी तितल्योश्यो खर जावंक पावल्योनात. राजेशाय नश्ट जाल्या, तरीपूण खंयच्याच देशांत लोकशायेचीं मुळां खोलमेरेन पाविल्लीं नात. तु्र्कस्थान, इझ्राएल ह्या देशांत ग्रीक आनी अरबांआड जैत मेळिल्ल्यान नवो आत्मविस्वास येवंक लागला. हांगाच्या राश्ट्रवादाचेर धर्माचो बरोच प्रभाव आसा. तुर्कस्थानांतले किरिस्तांव, अरब देशांतले ज्यू आनी इझ्राएलांतले अरब हांका त्या त्या देशांभितर घुस्मटिल्ल्यावरी दिसता.ब-याच देशांनी इस्लामी कायदे चलतात आनी धर्माकडेन संबंद आशिल्ल्या राजकी पक्षांत चड तेंको मेळटा. अस्तंत आशियांत बरीच व्हड व्हड साम्राज्यां जावन गेलीं. सगळ्यांत म्हत्वाचें साम्राज्य सातव्या शेंकड्यांतल्या इस्लाम धर्मांक जल्म दिवपी महंमद पैगंबर आनी ताच्या खलीफानी उबारलें. स्पेन सावन भारतमेरेन पातळिल्लें हें साम्राज्य तेराव्या शेंकड्यांत काबार जालें, पूण इस्लाम धर्म ह्या वाठारांत थीर जालो. तेराव्या शेंकड्याउपरांत तुर्कांनी ऑटोमन साम्राज्याची थापणूक केली. तांतल्या सुलेमान राजाचें (१५२०-६६) साम्राज्य युरोपांतल्या हंगेरीसावन उदेंतेक पातळिल्लें. १५ व्या आनी १६ व्या शेंकड्यांत युरोपियांनी आशिया आनी आफ्रिका खंडात वसाहतींची थापणूक करून ह्या साम्राज्याचेर हाडलो. उद्देगीक क्रांती आनी बदलत वचपी तंत्राच्या संदर्भात युरोपीय देशांचें बळगें वाडलें आनी ऑटोमन जाम्राज्य काबार जावंक लागले. ईजिप्तचो गव्हर्नर महंमद अली (१८०५-४९)स्वतंत्रतायेच्या मार्गार आयलो. १९ व्या शेंकड्यांत लश्करी बळगें वाडोवपाखातीर फ्रेंच आनी जर्मन तंत्रगिन्यानाची मदत जाली. अस्तंतेकडल्यान शिक्षण घेवन आयिल्लो नवो वर्ग सुलेमानाच्या अधिकारांचेर बंदी घालपाची मागणी करूंक लागलो. १९०६ वर्सा तरनाट्या तुर्कांच्या बंडाक लागून नवें संविधान तयार जालें. १९११-१२ चे लडायेंत तुर्कस्थानान आपलो युरोपांतलो वाठार वगडायलो. पयल्या म्हाझुजांत जर्मनीवांगडा तुर्कस्थानाकय हार खावची पडली. अफगाणिस्तान आनी साउदी अरेबिया ह्या देशांतली परिस्थिती मात्शी वेगळी आसा. हेर राश्ट्रंनी नश्ट जाल्ल्यो हेडग्यो जमाती, मागाशिल्लो समाज आनी राजेशायेच्यो परंपरा ह्या देशांनी हेरांपरस चड काळ तिगून उरल्यो. अस्तंत आशियांतले देश एका नव्या मोडणाचेर आसात. पोरनी समाजवेवस्था आनी संस्था मोडत चल्ल्यात. पूण तांचो जागो अजून नवे समाजवेवस्थेन घेवंक ना. राजेशाय काबार जाल्या, पूण पक्षपध्दतीचेर आदारिल्ली लेकशाय आनी सरकार अजून थीर जावंक ना. आंतरराश्ट्रीय थराचेर इराण-इराक झुजाक बरेंच म्हत्व आयलें. ह्या झुजाचो परिणाम तेलाच्या वेपाराचेर जालो. इझ्राएल, लेबनान, जॉर्डन, साउदी अरेबिया हांचें धोरण अमेरिकेक सादारण बरें आसा, पूण काळाप्रमाण आनी परिस्थितीप्रमाण तें बदलता. तातूंतल्या तातूंत इझ्राएल अमेरिकेक सगळ्यांत चड लागींचो देश. इराणांत खोमेनी सत्तेर आयल्या उपरांत अमेरिकेकडेन दुस्मानकाय केल्ली. सिरिया, इराक हाचीं धोरणा रशियेक बरीं आसात. यास्सर अराफताची पॅलेस्टायन मुक्ती संघटना वांशिक प्रस्नांचेर अरबांचो एकचार करूंक वावुरता, जाल्यार गदाफी सारक्या मनशाचेर जगांतलीं बरींचशीं खबरांपत्रां आंतरराश्ट्रीय धोरण देशांभितरल्या परिस्थितीसारकेंच चंचल आनी अंदाधुंदीचें आसा. १९९० त इराकान कुवेताचेर घुरी घाली आनी तो देश आपल्या शेकातळा हाडलो. इराकाचो राश्ट्राध्यक्ष सद्दाम हुसेन हाणें आपल्या देशाचें सैन्य थंयसावन काडूंक न्हयकार दिल्ल्यान आंतरराश्ट्रीय मळार ह्या वाठारांतल्या देशांच्या परराश्ट्रीय धोरणांचेर सगळ्या संवसाराचेर दोळे लागून आसात. भारत, पाकिस्तान, बांगलादेश, श्रीलंका, नेपाळ, भूतान हे सगळे देश दक्षिण आशियांत येतात. लोकसंख्या आनी विस्ताराचे नदरेन हाका उपखंड म्हणटात. आपल्या खाशेलपणाक लागून भारताचो प्रभाव ह्या सगळ्या वाठारांत चड आसा. उत्तर दिकेंतल्या हिमालयाक आनी दक्षिणेच्या दर्याक लागून हो वाठार आशिया कंडाकडल्यान मात्सो वेगळो जाला. भारताच्या कांय वाठारांनी पयलीं गणराज्यां आशिल्लीं. पूण चडशा वाठारांनी राजेशाय चलताली. राजाच्या अधिकाराचेर मात सभा, समिती, जातीवेवस्था, ब्राह्मणवर्ग, मंत्रिमंडळ,राजधर्म ह्या सारक्या गजालींनी मर्यादा घाली. पुर्विल्ल्या काळांत हांगा धर्मसंस्था आनी राज्यसंस्था एकमेकांसावन वेगळ्यो आशिल्ल्यो.इस्लाम धर्म भारतांत सगळ्यांत पयलीं अरब वेपा-यांनी हाडलो. ताचे पयलीं हिंदू, बौध्द, जैन हे धर्म हांगा आशिल्ले. पूण इस्लाम धर्माचो प्रसार चडसो मुसलमानी सत्तेची थापणूक जाल्या उपरांत जालो. मुसलमान राजांनी सुमार ७०० वर्सां भारतांतल्या ल्हान व्हड वाठारांचेर शेक गाजयलो. त्या काळांत सत्तेची जबरदस्ती, पयशे आनी प्रतिश्ठा हाका लागून ब-याचशा लोकांनी धर्मांतरां केलीं. हिंदू-मुसलमान हांच्या मदल्या संबंदांक औरंगजेब सारक्या धर्मनिश्ठ आनी पोरन्या मतांचो प्रसार करपी राजाक लागून बादा आयली. भारतीय वास्तूकला, शिल्प,संगीत, चित्रकला, भाशा आनी साहित्य हांचेर मुसलमानी राजवटींचो बरोच प्रभाव दिसून येता. श्रीलंकेतले सिंहली लोक ३,००० वर्सांपयलीं बंगालच्या वाठारांतल्यान थंय आयले आसुंये. ताचे उपरांक ११ ते १३ व्या शेंकड्यांत दक्षिण भारतातल्या तमिळ राजांनी घाल्ल्या घुरयांक लागून तांका ह्या जुंव्यांच्या मदीं आनी दक्षिणेवटेन वचचें पडलें. उत्तर आनी उदेंत वाठारांनी तमिळ लोक बरेच रावतात. भारतांत आनी श्रीलंकेंत ब्रिटीशांनी आपले सत्तेची थापणूक केली. देडशीं वर्सांची वसाहतवादान ह्या दोनूय देशांच्या फुडाराचेर बरोच परिणाम जालो. भारत पयलेच फावट एकतंत्री राज्यकभाराखाला आयलो. भारताच्यो चारय दिकांतल्यो शिमो ब्रिटीशांनी थारायल्यो. नवें अस्तंतेचे पध्दतीचें शिक्षण दिवन तांणी भारतांत नोकरशाहीची परंपरां चालू केली. नव्या शिक्षणाक लागून राश्ट्रवादाचे विचार शिकिल्ल्या लोकांमदीं पावले आनी स्वतंत्रताय चळवळीचें फुडारपण ह्याच वर्गाकडेन आयलें. स्वतंत्रताये उपरांत भारत, पाकिस्तान आनी श्रीलंका हांणी संसदीय लोकशाय आपणायली.वेंचणुकां उपरांत हांगा राश्ट्रीय सरकाराची थापणूक जाली. पूण भारत आनी श्रीलंका हांगा ते संसदीय लोकशायेची मुळां घट जालीं, जाल्यार पाकिस्तानांत लोकशायेसावन हुकुमशायेकडेन राजकारणाची वाट पावली. १९७१ वर्सा भारत आनी पाकिस्तान हांच्यामदीं झूज पेटलें आनी उपरांत बांगला देशाची निर्मणी जाली. भारत आनी पाकिस्तानाचे संबंद सामकेच दुस्मानकायेचे आशिल्ले ते इल्ले इल्ले बदलत गेल्यात. पूण दोनूय देशामदीं तशई खासा इश्टागत अजून जावंक ना. श्रीलंकेभितर १९५६ उपरांत बंदरनायके हाच्या पक्षान सिंहली भाशा आनी बौध्द धर्म हांकां म्हत्व दिलें, तेन्ना तमिळ फेडरल पक्षान तमिळ लोकांखातीर वेगळो प्रांत मागलो. त्यावेळार सुरू जाल्लें तें झूंज १९८० उपरांत चड पेटलें आनी हें झूंज सोडोवपाखातीर जयवर्धनेच्या सरकारान बारत सरकाराची मदत घेवन थंय भारतीय सैन्य हाडलें. तरीपूण तमिळ-सिंहली हांच्या मदलो प्रस्न अजून पुरायपणान सुटूंक ना. ह्या तीनूय देशांवांगडा बांगला देसामुखारय तीन मुळावे प्रस्न आसात ते म्हळ्यार अर्थीक उदरगत, आधुनिकीकरण आनी राश्ट्रीय एकचार. राश्ट्रीय एकचाराच्या प्रस्नाचेर भारतासारक्या देशांत तर जळींमळीं चळवळी आनी झुजां चालूच आसात. १९६२ त, भारत-चीन हांच्यामजगतीं जाल्या लडायेउपरांत भारत आनी रशिया हांची इश्टागत वाडीक लागली. दुसरेवटेन पाकिस्तान आनी चीन हांचेमदीं बरी इश्टागत जाली. भारत-रशिया ब-या संबंदाचो परिणाम म्हूण १९७१ वर्सा ह्या दोनूय देशांमदीं २० वर्सांची इश्टागतीची कबलात जाली. आयज ह्या उपखंडांतल्या देशांमदीं आरत सगळ्यात चड फुडारला. अलिप्त राश्ट्र परिशद सारक्या संघटनांतल्यान ताणें हेर देशांकडेन इश्टागतीचें संबंद वाडयल्यात. ह्या उपखंडाचेर फुडारिल्ल्या राश्ट्रांची आसा. ब्रह्मदेश, थायलंड, लाओस, कंबोडिया (ख्मेर दक्षिण आनी उत्तर विएतनाम, मलेशिया, सिंगापूर, इंडोनेशिया आनी फिलीपीन्स हे देश आग्नेय आशियांत आसात. हो वाठार जरी युरोपायेदो आसा तरी युरोपाची लोकसंख्या ताच्यापरस चड आसा. इंडोनेशिया होच देश मातसो चड लोकसंख्येचो. हेर देशांची लोकसंख्या तांच्याविस्ताराच्या मानान सामकीच उणी आसा.हांगाचो चडसो वाठार दाट रानांनी भरला. शेतवडीखातीर उपेगी पडपी जमीन १६% ते २०% मेरेनच आसा. तरीपूण अन्नाची निर्यात करपी आशिया खंडातलो हो मुखेल वाठार जावन आसा. बौध्द धर्म हो हांगाचो मुखेल धर्म. मलेशिया आनी इंडोनेशियांत मात मुसलमान चड संख्येन आसात. फिलीपीन्स हांगा किरिस्तांव लोक चड संख्येन आसात. विंगड विंगड वंशाचे लोक ह्या वाठारांत रावतात. मलेशियांत ५०% लोकच फकत मलेय आसात. ह्या देशांत ३९% लोक मूळ चिनी जाल्यार सुमार ९% भारतांतले. ब्रह्मदेशांतय ९% लोक भारतीय वंशाचे, ५% चिनी आनी ७% हेर वंशाचे आसात. पूण मंगोल वंश सादारणपणान हांगा चडसो दिसता. हो वाठार जगाच्या दर्यांतल्या वेपारीमार्गाचेर आशिल्ल्यान ताका बरेंच म्हत्व आसा आनी थंय ब-याच संस्कृतायांची भरसण जाल्या. भारत आनी चीन लागीं आशिल्ल्यान ह्या देशांच्या संस्कृतायांचो प्रभाव ह्या वाठारांचेर दिसून येता. हेर वाठारांपरस चीनाचो प्रभआव इंडोचायनांत (लाओस, कंबोडिया, विएतनाम) हांगा दिसता. ह्या प्रभावाक लागून जावा हांगासरलें शैलेंद्र (७८२-१४७४) आनी मजपहीत (१२९४-१५२० सुमात्रा जुव्यांवेलें श्रीविजय (४००-८०० कंबोडियांतलें ख्मेर (५५०-१२९५) आनी अंकोर (८०१-१४३२ ब्रह्मदेशांत पेंगू (१२८७-१५३९) ह्या राज्यांची थापणूक जावंक पावली. पूण हीं राज्यां संघटीत आशिल्लीं अशें दिसना. समाजीक वा अर्थीक बदल घडोवपाची शक्त तांच्यालागीं नाशिल्ली. आग्नेय आशियांतले आयचे राजवेवस्थेचें स्वरुपय बरेंचशें दुबळें आसा. राज्यांभितर राज्यकर्तो वर्ग आनी भोवजन समाज हांच्यामदीं बरेंच अंतर आसा. असल्याच प्रकारचें अंतर गांवगिरो भौस आनी अस्तंतेकडले संस्कार जाल्लो शारांतलो शिकिल्लो वर्ग हांचेमदीं अजून दिसता. पयलीं भारतीय संस्कृतायेचो प्रभाव राज्यकर्त्यांचेर चड आशिल्लो. ह्या उरफाटें ड लोकांनी इंडोनेशियांतले पारंपारिक अधिकारी आनी तांचे जागे तशेच दवरले. पारंपारिक कायदे, रुढी, कुळांचे आनी गांवांचे हक्क ह्या सारक्यो सगळ्यो पोरन्यो गजाली सांबाळून दवल्यो. भायलें शिक्षण फकत मर्यादीत स्वरुपांत उंचेल्या पांवड्यावेल्या लोकांक दिलें. हाकालागून इंडोनेशियांत स्वतंत्रतायेउपरांत खंयचेय एके खासा राज्यपध्दतीचो आदर्श उरलो ना. अस्तंतेच्या साम्राज्यवाध्यांचे सत्ता सर्तींतल्यान थायलंड वाटावलो. फ्रेंच आनी ब्रिटीश वसाहतींच्या वाठारांतलें एक राज्य म्हूण ताका मान्यताय मेळ्ळी. वसाहतवादाचें संकश्ट येवचें न्हय हाका लागून हांगाच्या राजांनी थंय ब-योच सुदारणा केल्यो. ह्या सगळ्या वाठारांकडेन साम्राज्यवादी देशांचो संबंद वेपाराक लागून आयिल्ल्यान हांगाचीं शारां वेपाराचीं आनी प्रशासनाचीं केंद्रां जालीं. उद्देगधंद्याक लागून तयार जाल्लीं शारां सामकींच उणी आसात. बुध्दीजीवी आनी शिक्षीत वर्ग शारांनी रावता. रशिया आनी अमेरिका ह्या दोन महाशक्तींचे सर्तींत ह्या वाठारांतल्या देशांचे परराश्ट्र धोरण चेपून उरलां. एकमेकांमदली दुस्मानकाय होय ह्या वाठाराचो एक मुखेल प्रस्न आसा. इंडोनेशिया आनी फिलीपीन्स हांणी मलेशियांतल्या सारावाक आनी ह्या वाठारांचेर आपलो अधिकार सांगला. कंबोडिया आनी थांयलंड हांचेमदीं अंकोर देवळाचे मालकेवेल्यान झगडीं चलतात. चिनाच्या विस्तारवादी धोरणाचो ह्या सगळ्या देशांक भंय आसा, पूण एकामेकांमदल्या दुस्मानपणाक लागून ते एकमेकांक मदत करपाचे परिस्थितींत नात. चीन, जपान, उत्तर आनी दक्षिण कोरिया हे उदेंत आशियाई देश आसात. चीन आनी जपान आशिया खंडांत सगळ्यांपरस बळीश्ट आसात. चीनाची संस्कृताय सामकी पोरनी. हेर आशियांतल्या देशांपरस हांच्या आधुनिकीकरणाक अस्तंतेकडल्या देशांचो हातभार उणोच लागला. तांच्यामदीं चिनाक आपले साम्यवादी विचारधारेक लागून चड म्हत्व मेळ्ळां, जाल्यार जपान उद्देगीक क्रांतींतल्यान निर्माण जाल्ले आपले अर्थीक संपत्तीक लागून बळीश्ट देश जाला. विस्ताराक लागून चिनांतली परिस्थिती राज्य चलोवपाक बरीच कश्टांची जावन गेल्ली. उत्तर दिकेंतल्यान येवपी घुरयांक लागून पुर्विल्ल्या काळांत सुमार २,४०० किमी. लांबायेची वणत बांदची पडली. पारंपारीक चिनांत कन्फ्युशीयसचे शिकवणीचो प्रभाव आशिल्लो. ह्या शिकवण्यांप्रमाण राजान संयमान राज्य चलोवचें अशी अपेक्षा बाळगिल्ली. पयलींसावन हांगा मनशापरस समाजाक आनी हक्कांपरस कर्तव्याक चड म्हत्व आशिल्लें. जपानांत ९ व्या शेंकड्यासावन राजाकडेन सत्ता सामकीच उणी आशिल्ली. सत्तेचो भोग आनी वापर चडशे सरदारुच घेताले. 1603 मेरेन सत्तेचें पुरायपणान केंद्राकरणय जावंक पावलेंना. ताचेउपरांत थंय एकाच राजाची केंद्रीय संरजामशाय निर्माण जाली. हातूंत तोकुगावा घराण्याचो मुखेली ‘शोगून’ म्हळ्यार सत्तेर येवपी वंशपरंपरागत अधिकारी आसतालो. समाजांत चार वर्ग आशिल्ले. सामुराय (झुजपी शेतकार, कारागीर आनी वेपारी.चिनी परंपरेप्रमाण बुध्दीजीवी, सरकारी अधिकारी आनी सरदार हे वर्ग उंचेल्या पांवड्यार आशिल्ले. सरकारी परिक्षांक बसपाचो कोणाकय अधिकार नाशिल्लो. पूण ह्या परिक्षांनी जैतीवंत जावपी भुरगीँ उंचेल्या वर्गांतलीं आनी गिरेस्त आसतालीं. राजेशायीच्या सरत्या काळांत १९११ वर्सा चिनांत मर्यादीत स्वरुपांत लोकशाय आयली, पूण उंचेल्या पांवड्यावेल्या लोकांचेर ताचो व्हडलोसो परिणाम जावंक ना. सन्-येत्-सेन् (१८६६-१९२५)ह्या राश्ट्रीय फुड्याऱ्यानय लोकशाय येवचे पयलीं लोकांक शिक्षण दिवपी अशा वर्गाचे हुकुमशायेची गरज आसा अशें सांगलें. आपल्या व्हड विस्तारान लागून आनी संस्कृतायेच्या पोरनेपणाक लागून चिनी लोकांमदीं एक प्रकारचो आत्मकेंद्रीतपणा आशिल्लो. तांच्या मतान संस्कृतायेचें जग फकत चिनापुरतेंच मर्यादीत आशिल्लें. चीन म्हळ्यार जगाचे सत्तेचें केंद्र अशें तांकां दिसतालें. अंदूंसावन गोंयांतलो सगळ्यांत व्हडलो म्हुणून धरतात तो कोंकणी भाशा मंडळाचो गोवा युवा महोत्सव डिसेंबराच्या म्हयन्यांत जातलो. ह्या वर्सा तो 12 आनी 13 डिसेंबराक जातलो. म्हणल्यारच ह्या एकाच वर्सा दोन युवा महोत्सव जातले. एक जानेवारींत जाल्लो आनी दुसरो आतां डिसेंबरांत जावपाचो. 2. ह्या महोत्सवांत जावपी उत्कृश्ट नाच, नाटकुलीं, पथनाट्यां, गितां तशेंच हेर सादरीकरणां वेगवेगळे कडेन सादर करपाक मेळचीं अशे भाशा मंडळाक दिसता. ह्या महोत्सवांत गोंयभरांतलीं उच्च माध्यमीक विद्यालयां, महाविद्यालयां आनी तरणाट्यांचे सांस्कृतीक पंगड वांटेकार जातात. पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें ताण देणें जन्म देणें पूजा देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें चढावर चढ देणें पोटास टांचा देणें दांत पाडून हातावर देणें ताव देणें-मारणें दिवसावर नजर देणें दाबा देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें दैवतपण ठाउकें जाहलें । आम्हांसी निरोप दिधलें । मनुष्यापाशीं जा म्हणितलें । तुझे हातीं नोहेचि कांहीं ॥१३॥ पाहतां सर्वांग बरवें जाहलें । तावन्मात्र जंघेसी राहिलें । पाहतां मन त्याचें भ्यालें । म्हणे स्वामी असे थोडें ॥५८॥ ऐसें क्षुधेनें पीडितां बहुत । मज घालिती पाळण्यांत । हालविती पर्यंदें गात । क्षुधाक्रांत रुदन करीं ॥८७॥ अन्वेषा सिंगबाळ कविता, निबंद अशें साहित्य प्रकार हाताळटा. समाजांतल्या चालंत घटनांचेर ते आपल्या बरोवपांतल्यान बोट दवरता. साहित्या वांगडाच कोंकणीचे कार्यकर्ते आनी संघटक म्हणून ताचो वावर आसा. सुलूस हो ताचो कविता संग्रह उजवाडाक आयला. बडिशेपीचें झोप सादारण दोन मिटर उंचायेचें आसात. हांची फुलां हळडुवीं ताका बारीक लांबट फळां लागतात. ह्या फळांक उब्या रेशो आसतात. जिऱ्याइतलीच बारीक आनी सुगंधी अशी एक बडिशेपेची वेगळी जात आसता. ते भायर रानटी जातिची बडिशेप म्हण तिसरो एक प्रकार आसता. वेपार करपाखातीर बडिशेपेची लागवड करतात. मसाल्यांत ताचो वापर करतात. जेवणाचें पचन वेवस्तीत जावचें म्हण जेवण जातकच बडिशेप खावपाची प्रथा आसा. भारताचो धावो प्रधानमंत्री. ताचो बापूय कृष्ण बिहारी वाजपेयी प्रसिद्द लेखक आनी कवी. ताचे आवयचें नांव कृष्णादेवी. मुंबय :लॉकडाऊन मजगतीं घरांतलीं उपकरणां बंद पडल्यार तांचे दुरूस्तीची सोय गिरायकां कडेन ना आनी हाकाच लागून तांका खानापूर: म्होंवाच्या मुसांनी अचकीत हल्लो केल्ल्यान तांचे पसून वाटावपा खातीर तरणाट्यांनी घसघश्यांत उडी घेतिल्ल्यान एका तरणाट्याक बुडून मरण आयलें. मरण आयिल्ल्या तरणाट्याचें नांव कुमरजीत (21, वास्को) अशें आसा. ही घडणूक काल सांजवेळा उक्ताडार आयली. रातीं उसरां ताची कूड सांपडली. दावी विचारसरणी मानतालो म्हुणोन तेंच्या चुकांचें समर्थन केल्लें हांवें टेंगसे सराक केन्नाच पळयलें ना. आनी उजवी विचारसरणी मानवनासली तरीकय तेंच्या बऱ्या गजालींचें कौतुक करतनाय केन्ना तो अनमनलोना. भारतीय संविधानाचीं मुल्यां हेंच तेचें पत्रकारितेचें बायबल आसलेलें. तटस्थपणान सगळ्या घडणुकांकडेन पळोवपाची ही नदर हो म्हाजो पत्रकारितेंतलो सगळ्यांत व्हडलो धडो. भूंयरचणूकेचे नदरेंतल्यान देशाचे चार वांटे जातातः 1. अँडीज दोंगर वाठार, 2. पॅटागोनिया, 3. पँपास आनी 4. उत्तरेवटेनचो गरम हवामानाचो वाठार. अँडीज दोंगरान आर्जेन्टिनाचो 30% वाठार व्यापला. ह्या वाठारांत बरेच निद्रीस्त ज्वालामुखी आसात. हातूंतल्या वट्ट तेमकांतल्यो एकवीस 6,200 मी. परस ऊंच आसात. हातूंतलें 7,034 मी. उंचायेचें अॅकन्काग्वा हें सगळ्यांत म्हान दिसता. उत्तरेकडलो वाठार अँडीज दोंगर आनी पाराना न्हंय हांचेमदीं आसा. थंय चिखोल खूब आसा. मनीस वस्तीक ही सुवात समा ना. पाराना ही हांगाची सगळ्यांत व्हडली न्हंय. तिची लांबाय 4,184 किमी. आसा. ला प्लाताक मेळचेपयलीं 193 किमी. मेरेन हिका बरेच फांटे फुटल्यात आनी परत एकठांय आयल्यात. हे न्हंयचे रचणूकेक लागून हांगाचो वाठार पिकाळ जाला. ला प्लाता भायर देल, व्हाये, दुल्से, प्रिमेरो, सेगुंदो, तेर्सेरो, क्वार्तो आनी किंतो ह्या सारक्यो न्हंयो हांगा आसात. आयरेस, पँपास, कार्दोव्हा ह्या प्रांतानी आनी पॅटागोनिया वाठारांत ल्हान व्हड तळीं आसात. हातूंतली कांय खाऱ्या उदकाचीं आसात. हवामानः देशाच्या विस्ताराक लागून हवामानाचे विंगडविंगड प्रकार आसात. जानेवारी हो सगळ्यांत गरम म्हयनो. जून, जुलय हे म्हयने सगळ्यांत थंड. उत्तरेवटेन चाको वाठारांत गिमाच्या दिसांनी गरमी 48˚ से. मेरेन पावता जाल्यार दक्षिणेवटेन पॅटागोनिया वाठारांत शिंयाच्या दिसांनी 16˚ से. सकयल पावता. उत्तरेवटेन हवामान केन्नाय थंड जाल्यार केन्नाय चड गरम आसता. त्या मानान दक्षिणेवटेन दर्याक लागून हवामान सम आसता. दक्षिण ध्रुवावेलें वारें अस्तंतेच्या वाठारांतल्यान येवन अँडीज वाठारांत पावस हाडटा. पूण हें वारें थंड आसता. त्या मानान अँडीजच्या उदेंतेकडल्या वाठारांत वारें गरम आसता. ह्या वाऱ्याक ‘ झोंडा ’ म्हणटात. आर्जेन्टिनाचे इशान्येवटेन पावस 50 ते 100 सेंमी. मेरेन पडटा जाल्यार हेर वाठारांनी पावसाचें प्रमाण एकसारकें नासता. पँपास आनी इशान्येच्या वाठारांनी ‘ पँपेरोस ’ ह्या वाऱ्यांक लागून वादळां जातात. इतिहासतज्ञांच्या मताप्रमाण युरोपीय हांगा पावचेपयलीं ह्या वाठारांत सुमार 3,00,000 लोक रावताले. आशिया खंडांतल्यान येवन हांगा ते 20,000 वर्सांपयलीं पावले अशेंय एक मत आसा. 15 व्या शेंकड्यामेरेन हांगा ‘ इंडियन ’ लोकांची बरीच वस्ती आशिल्ली. हांचेर इंका संस्कृतायेची सत्ता आशिल्ली अशें मानतात कारण बरेच लोक क्वेचुआ ही इंकांची भाशा उलयताले. ह्या लेकांचें पोट शिकार आनी शेतवेवसायाचेर चलताले अशें मानतात. आर्जेन्टिना 22 प्रांतांचे एक संघराज्य आसा. केंद्र सरकाराचे फाटीराखे आनी थळाव्या लेकांचे हित सांबाळपी लोक हांचे बरोच काळ जाल्ल्या झुजाउपरांत हांगा संघराज्याची थापणूक जाली. 1853 वर्सा तयार केल्लें संविधान अमेरिकन संविधानाचेर आदारिल्लें आशिल्लें. हातूंत उपरांत कितल्याशाच फावट बदल केल्यात. 1947 सावन हंगा बायलांक मतदानाचे अधिकार मेळ्ळे. केंद्र सरकाराचे तीन वांटे आसात. कार्यकारी (Executive विधीमंडळ (Legislature) आनी न्यायसंस्था (Judiciary कार्यकारी अधिकार राश्ट्रपतीच्या हातांत आसतात. राश्ट्रीय संसद दोन घरांनी भरताः प्रतिनिधी मंडळ (Chamber of Deputies) आनी राज्यमंडळ (Senate हांगा राजकी पक्ष बरेच आसात. सद्याक राश्ट्रीय थराचेर सात पक्ष मुखेल आसात. दक्षिण अमेरिकेभितर आर्जेन्टिना अर्थीक नदरेन बरोच फुडें आशिल्लो देश जावन आसा. हांगा गंव आनी मक्याचें भरपूर पीक येता. पँपास वाठार शेतवडीखातीर फाव सारको आसा आनी चडशी पिकावळ ह्या वाठारांत जाता. गंव आनी मको हे भायर ऊंस, फळां, तंबाखू हांची पिकावळ म्हत्वाची आसा. पशुधनाक लागूनय आर्जेन्टिनाचे अर्थीक उदरगतीक मदत जाता. सैमीक तेल आनी वायू हांचें उत्पादन मात बरेंच फुडें पावलां. ह्या गजालींक लागून आर्जेन्टिनाक इंधनाखातीर कोणाचोच आदार घेवंची गरज पडना. उदकांतली पिकावळ बरीच आसा आनी ह्या धंद्याक फाटबळ दिवपाक सरकार यत्न करता. पूण चिली, पेरु हांच्यामुखार आर्जेन्टिनाचो नुस्त्याचो वेपार सामकोच उणो आसा. कारखाने आना हेर उद्येगधंदे हांगा दिसानदीस वाडत आसात. कारखान्यांभितरलें 65% उत्पादन बुएनॉस आयरेस वाठारांतल्यान येता. ह्या वाठारांत इद्येगधंद्याचें प्रमाण सगळ्यांत चड आसा. रबराच्यो वस्तू, कपडे, वाहनां, रसायनीक पदार्थ हांचे कारखाने चडशे ह्याच वाठारांत आसात. हेर वाठार जंय कारखाने आनी हेर उद्येगधंदे वाडीक लागल्यात ते म्हळ्यार कॉर्डोबा (वाहनां, स्टील, लांकडाच्यो वस्तू सांता फे (वाहनांची जुळवणी, यंत्रां, कागद, दुदापसून तयार जावपी पदार्थ मेंदोझा (सोरो, रसायनीक द्रव्यां, फळां सुकोवप रुझारिओ (तेल, ट्रॅक्टर्स, मांस सुकोवप तुकुमान (साखर कारखाने चाको वाठार (कपडो आनी भंगसाळी 1978 वर्सा पेट्रोलियम उत्पादन सगळ्यांत चड आशिल्लें; ताच्या खाला सोरो, शिमीट, स्टील, हांचो क्रम लागतालो. आर्जेन्टिनांत दक्षिण अमेरिकेंतल्या हेर देशांपरस रेल्वेनीर्ग चड आसात. रेल्वेमार्गांनी सगळ्या प्रांतांक जोडल्यात. 43,500 किमी. लांबायेच्या वट्ट रेल्वेमार्गांपैकी 56% बुएनॉस आयरेस, कोर्डोबा आनी सांता फे ह्या प्रांतांनी आसात. रस्त्यांची लांबाय 2,90,200 इतली आसा. रस्त्यांवेल्यान जावपी येरादारीचें प्रमाण बरेंच व्हडलें आसा. 70% शेतकी उत्पादनाची येरादारी रस्त्यांवेल्यान जाता. शारांच्या वाठारांत कोलॅक्तीव्हो Colectivo) म्हळ्यार टॅक्सी सेवा आसा. ही टॅक्सी सेवा थाराविक मार्गांवेल्यान येरादारी करता. रिओ दे ला प्लाता न्हंयतल्यान आनी ह्या न्हंयच्या हेर फांट्यांतल्यान बरीच येरादारी चलता. येरादारी करपाक लायक अशे 11,000 किमी.लांबायेचे जलमार्ग आसात. देशांत सात मुखेल आनी हेर 20 बंदरां आसात. आयात- निर्यातीचे सगळे वेव्हार चडशे ह्या बंदरांतल्यान जातात. बंदरां येरादारीचो 75% वांटो उखलता. हांगाच्यान उजवाडाक येवपी खबरांपत्रां आसात. हांचो वट्ट खप 26,82,000 परस चड आसा. रेडिओ आनी दूरदर्शन क्षेत्र बरेंच फुडारिल्लें आसा. 66% परस चड लोक दूरदर्शनाचो लाव घेतात. संचारण क्षेत्रांत आर्जेन्टिना सुदारिल्ल्या देशांकडेन सर्त करपाइतलो फुडें पावला. चडशे लोक युरोपीय वंशाचे आसात. आर्जेन्टिनांत जे पयलीं युरोपियांआदीं लोक रावताले तांकां काबार करूंक युरोपियनांक चड वेळ लागलो ना. आतां इंडियन्स बरेच उणे आसात. स्पॅनिश आनी इंडियन हांची भरसण ह्या देशांत कमी जाल्ल्यान ‘ मॅस्तिझो ’ (मिश्रवंशीय) ची संख्या सामकीच उणी आसा आनी ती लेगीत अँडीज दोंगराच्या वाठारापुरती मर्यादित आसा. लॅटीन अमेरिका उपखंडांतलो सगळ्यांत चड गोऱ्या लोकांचो हो देश. हांगा शेतांचेर काम करच्याखातीर आनी ल्हान सान हेर कामांखातीर गरीब मेस्तिझोंक वापरून घेतले. वयर मळब, न्हिदपाखातीर जमीन, फिरपाक घोडो, आंगार जीन्स, खावंक गायचें मास आनी पिवपाक तांबडो सोरो अशे परिस्थितींत जगपी ‘ गाउचो ’ (Gaucho) वर्ग हांगा तयार जालो. हांची जीण आनी जीणेविशींच्यो काव्यकथा आर्जेन्टिनाचे संस्कृतायेचो एक वांटो जावन आसा. चडशे लोक कॅथलिक आसल्याकारणान तांचे सण आनी परबो देशभर दबाजान मनयतात. इटली देशांत दिश्टी पडपी विंगड विंगड देव-दवतांचीं ल्हान व्हड देवळांय हांगा दिसतात. आर्जेन्टिनातल्या लोकांक मांस खावपाची चड आवड. मांस खवपाच्या बाबतींत ह्या देशांचें प्रमाण जगांत सगळ्यांत चड आसा. तांबडो सोरो हे सगळ्या लोकांचें आवडीचें पेय. चडशे लोक निरोगी, उमेदी आनी उत्सवप्रिय आसात. नाचगाण्याचो शौक सगळ्या लोकांमदीं दिसून येता. गाउचो आनी स्पॅनिश ह्या नांचांच्या भरसणींतल्यान बरेच नवे नवे नाचाचे प्रकार तयार जाल्यात. फुटबॉलचो खेळ हांगा सामको लोकप्रिय. ह्या खेळाक लागून आर्जेन्टिनान संवसारांत नामना जोडल्या. कुटुंबपध्दत भारतीय पध्दतीक बरीच लागीं आसा. व्हड एकठांय रावपी कुटुंबां, जाण्ट्यांक मान आनी अधिकार, बायलांची सुवात ह्यो गजाली हांगाच्या लोकांभितर भारतांतल्या लोकांभाशेन आसात. इव्हा पॅरॉन सारके बायलेच्या कर्तुपांतल्यान देख घेवन बऱ्योच बायलो दादल्यांवांगडा वावुरतना दिसतात. कला कुसरीचेर युरोपीय पध्दतीचो प्रभाव स्पश्ट दिसता. राश्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण 93% आसा. जगांत हे गजालींत आर्जेन्टिनाचो क्रमांक 26 वो लागता. 6 ते 14 वर्सां मेरेनचें सात वर्सांचें शिक्षण फुकट, समान आनी सक्तीचें आसता.ताच्या उपरांत पांच वर्सांचें उच्च माध्यमिक शिक्षण आसता. मार्च ते डिसेंबर मेरेन एक शिक्षणीक वर्स आसता. पूण थंडेच्या वाठारांनी हें सप्टेंबर ते मे मेरेन आसता. स्पॅनिश ही शिक्षणाची भास, पूण मुळाव्या आनी माध्यमिक पांवड्यांचेर इंग्लीश आनी फ्रेंच भाशांतल्यानय शिक्षण दितात. नागरी सेवेंतल्या काम करप्यांमदीं सगळ्यांत चड वांटो म्हळ्यार शिक्षकांचो. शिक्षणाच्या मळार शिक्षकांची परिस्थिती बरी आसा. प्रौढ साक्षरतेचें काम बऱ्याच मोट्या प्रमाणांत चालू आसा. सरकारी शाळांभायर हांगा खाजगी शाळाय बऱ्योच आसात. आर्जेन्टिनांत 13 राश्ट्रीय, चार प्रांतीय आनी 23 खाजगी विश्र्वनिद्यालयां आसात. शिक्षणाच्या मळार हो देश सुदारिल्ल्या देशांपरस चड वेगळो ना. हांगा सगळे तरेचें शिक्षण दिवपाची वेवस्था आसा. आर्जेन्टिनातले बरेचशे विद्यार्थी शिक्षण घेवंक अमेरिका, फ्रांस, कॅनडा, अस्तंत जर्मनी, ब्रिटन, इटली, स्पेन,उरुग्वाय आनी चिली ह्या देशांनी वचून रावल्यात. विज्ञान आनी तंत्रगिन्यानाच्या शिक्षणाक हांगा चड म्हत्व दितात आनी सरकारी पालवान ह्या शिक्षणाची उदरगत करपाचे यत्न नेटान चालू आसात. दक्षिण अटलांटिकाच्या लागचें मार देर प्लाता, अँडीज वाठारांतले सान कार्लोस दे बारीलोचे, नायगारा परस ऊंच आनी रुंद आशिल्लो इग्वासा धबधबो, पँपास हीं थळां आपल्या सैमीक सोबीतकायेन सगळ्यांक लागीं हाडटात. मेंदोंसा, कोर्दोबा आनी तुकुमान हीं इतिहासीक शारां तशेंच बुएनॉस आयरेस हें राजधानीचें शार पळोवपासारकें आसा. तोंडांत देणें किं० भडकावणें चपराक लगावणें. थोबाडींत मारणें येथे “चपराक” हें कर्म योजलें किं० अध्याहृत ठेविलें तरी चालतें]. पणजी संवसारभर कोविड-१९चो प्रभाव आनी परिणाम दिसता आसतनाच सगळ्याच नेमाळ्यांची अवस्था सामकीच वायट जाल्या. लोकसंपर्क नाशिल्ल्यान जायतीं नेमाळीं आपलें अस्तित्व सोंपोवपाच्या मार्गार आसात. हेच Read more अनंत अग्नी कोंकणी समाजाक आपल्या कर्तुबाचो आनी खाशेले अस्मितायेचो दिश्टावो घडोवचे पासत जाणे अडेच हजार वर्सांचो इतिहास अभ्यासलो, कोंकणी ही स्वतंत्र भास म्हूण पटोवन दिवचे खातीर चार तपां कश्ट कर Read more पणजी :गोंयांत कोरानाक लागून पयल्या मरणाची नोंद जाल्या. मोर्ले सत्तरी हांगाच्या ८५ वर्सां पिरायेच्या कोरोना पिडीत दुयेंतिक मडगावांतल्या कोविड ऑश्पितालांत सोमारा फांतोडेर मरण आयलें.दुयेंतिची Read more मडगांव:सांताक्रुझ हांगा जाल्ल्या गँगवोरांत एकल्याचो खून जाल्‌लयाचे फाटभुंयेचेर विरोधकांनी गोंय सरकाराचेर टीकेचो मारो केलो आनी राज्यांतलो कायदो आनी सुवेवस्था रसातळाक पाविल्ल्याचो आरोप केला.वि Read more जेजू क्रिस्त क्रिरिस्तांव धर्माचो संस्थापक आनी क्रिस्तीधर्माचे शिकवणेप्रमाण देवाचो पूत आनी संवसाराचो सोडवणदार ताका येशू, क्रिस्त वा जीजस ख्राइस्ट अशेंय म्हणटात. जेजू क्रिस्ताविशीं आमी जे जाणात ते चडशें ताचे चार शिश्य मॅथ्यू, मार्क, ल्यूक आनी जॉन हाणी केल्ल्या वृत्तांततल्यान आनी हो वृत्तांत भावार्थाचे नदरेन बरयल्ल्यान तातूंत इतिहासीक सत्य कितलें आसा तें सोदून काडप कठीण. तेचप्रमाण तातूंतल्यान जेजू क्रिस्ताच्या जिविताच्या मूखेल प्रसंगाच्यो तारखो निश्र्चीतत करपूय कठीण जाता. पेलेस्टाइन हांगासल्ल्या जेरुसलेम लागसारच्या बेथेलेहम नांवाच्या गांवांत ज्यू कुटुंबांत ताचो जल्म जालो. ताची आवय मारिया हिचें जूजे नांवाच्या एका थवयाकडेन लग्न जालें आनी तीं एकठांय येवचेआदींच तिका पवित्र आत्म्यावरवीं गर्भ धरिल्लो. जूजेक सपनांत देवान दृश्टांत दिलो आनी ताका आपले बायलेचो स्वीकार करपाक सांगलें. फुडें तीं नाझारेथ ह्या गांवांत रावंक लागलीं. थंयच जेजू ल्हानाचो व्हड जालो. पिरायेच्या तीस वर्सांमेरेन तो थवयाचे काम करतालो. त्या काळांत पुराय यहुदी (जुदेव) जात रोमन सम्राट तिबेरियस हाचे सत्तेखाला आशिल्ली. ताच्या राजकीय अत्याचारांक लोक सामके विटिल्ले. कोणतरी इश्वराचो दूत येतलो आनी तांकां ह्या त्रासांतल्यान मुक्तताय दितलो, अशें तांच्या धर्मशास्त्रांत सांगिल्लें. त्याच वेळार योहान (जुवांव) नांवाचो एक धर्मीक मनीस लोकाक उपदेस करत जॉर्डनच्या वाठारांत भोंवतालों. ताणें जायत्या लोकाक जॉर्डन न्हयेंत बाप्तिस्म दिवन शुध्द केल्ले. थंयच्या लोकांक योहान म्हळ्यार देवाचो पूत अशें दिसतालें. ताची ही कीर्त जेजूच्या कानार पावली आनी तो ताका मेळूंक गेलो.जेजूक पळयतनाच योहानाक आत्मज्ञान जालें की, देवाचो पूत तो होच आनी तो ताका शरण गेलो. तें पळोवन जेजूक अजाप जालें आनी ताणें ताका आपूण बाप्तिस्म घेवंक आयलां म्हूण सांगलें. सुर्वेक तो बाप्तिस्म दिवंक तयार जालो ना. पूण अखेर जेजून ताचेकडसून शास्त्रोक्त तरेन बाप्तिस्मम घेतलो. त्या दिसासाववन जेजू परमेश्वराचो उपदेश करत भोवंक लागलो. थोड्या तेंपान ताका कांय शिष्य मेळ्ळे. तांच्या वांगडां तो देशाचे भोंवडेक गेलो. जेजू सादे बोलीभाशेंत आनी वेव्हारी जिणेंतली देख दिवन धर्मप्रवचनां करतालो. देखूनच सामान्य लोकांचेर ताचो प्रभाव पडलो. लोकांक शिकवण दिवप आनी रोगांतल्यान मुक्त करप असो वावर तो करतालो. ताच्या चमत्कारांनी कुड्डे, भेरे पुरायपणान बरे जाले अश्यो आख्यायिका आसात. ताणें फकत तीस वर्सां आपलो वावर केलो, पूण त्या थोड्याच काळांत ताणें आपल्या भोंवतणच्या लोकांक देवाविशींचें आनी मनीसपणाविशींचें गिन्यान दिलें. आपल्या अनुयायांमदल्या ताणें बारा शिष्य वेंचून काडले आनी तांकां प्रेषितांची पदवी दिली. तेन्नाचे परूशी आनी ज्यू पोरन्या करांरांतल्या वाचनांचो आनी शिकवणेचो आदार करीनासतना क्षुद्र कायदे लोकांचेर लादताले. तांणी जेजूची मोगाची आनी मनीसपणाची शिकवण उक्त्या मनान आनी समजीकायेन मानून घेतली ना. जेरूजालेम ह्या ज्यू लोकांच्या मुखेल शारांत जेन्ना जेजू आयलो तेन्ना थंयच्या इर्गजेत वेपार करपी लोकांक धांवडावन घाले. जेजू क्रिस्तान आपले जिणेंत म्हत्वाच्या प्रसंगांवेळार जे निर्णय घेतल्यात ताचेवेल्यान ताचे विचारसरणेची तांक दिसून येता. देखीक एके गुन्यांवकारी बायलेक ख्यास्त दिवपी सनातनी पुरूशी आनी ज्यू धर्मशास्त्री लोकांक ताणें सांगलें, जो कोण तिच्या पातकाखातीर तिचेर फातर मारतलो ताणें आपल्या जिवितांत कसलेंच पातक केल्लें आसूंक फावना. जेजूचो हो निर्णय आयकून तिचेर फातर मारुंक कोणूच मुखार आयलोना. उपरांत जेजू क्रिस्तान तिका अश्या पातकापासून पयस रावपाचो उपदेस केलो. ताचे शिकवणेक लागून ताचो दुस्वास करपी लोकूय बरेच आशिल्ले. तातूंत सनातनी धर्म पाळून कर्मठपणान जीयेवंक सोदपी, रोमन सत्तेआड बंड करूंक सोदपी आनी गिरेस्त लोक हांचो आस्पाव आशिल्लो. जेजू फाटल्यान लोक वतात ही गजाल तांकां मानवलीना. ते ताका मारून उडोवपाची संद सोदताले. आपल्या मुखार संकश्ट येवपाचें आसा हें जाणून पसून ताणें आपल्या शिष्यांसयत निमाणें जेवण घेतलें. ताचचो एक शिष्य जूडास हाणें ताचो घात केल्ल्यान ताच्या दुस्मानांनी ताका धरलो आनी ताचेर खटलो चलयलो. रोमन गव्हर्नर पॉंटियस पिलात हाच्या मुखार ताका उबो केलो. तेन्ना ताणें रोमन सत्तेआड बंडाचो यत्न केलो असो ताचेर आरोप दवरलो. खरें म्हळ्यार रोमन साम्राज्याक ताका काबार करपाखातीर कितेंयतरी कारण जाय आशिल्लें, देखून तांणी ताचेर असो फट आरोप केल्लो. तांणी पुराय चवकशी करीनासतना जेजूक खुर्सार मारपाची ख्यास्त फर्मायली. आपल्याक वेदना आनी दुख्ख जाता ह्या वेळार पसून जेजू आपलो छळ करप्यांखातीर प्रार्थना करतालो. उपरांत ताका एका थडग्यांत पुरलो. हाचे उपरांत तीन दिसांनी जेजू पर्थून जितो जालो आनी ताणें आपल्या शिष्यांक दर्शन दिलें अशी आख्यायिका आसा. ताणें तांकां आपली शिकवण आनी संदेश संवसारभर पातळावपाविशीं सांगलें. हो संदेश म्हळ्यार “वायटाक बरेपणान जाप दिवप, एकामेकांचो मोग करप, दुस्मानाक क्षमा करप आनी त्रास दितल्यांक बरें मागप” असो आशिल्लो. तो खासा सर्गांत गेलो आनी मनशांभितर वावर करूंक आनी आपली पवित्र सभा वा इर्गज चलोवंक ताणें आपलो आत्मो आपल्याचेर विस्वास दवरतल्यांचेर धाडलो. जेजू क्रिस्तान स्थापन केल्लो किरिस्तांव धर्म खास करून युरोप खंडांत आनी संवसारांतल्या हेर वाठारांत पातळ्ळा. संवसारांत मानपांत आयिल्ली इसवीसन ही आंतरराश्टीय काळगणना जेजू क्रिस्ताच्या जल्मासावन मेजप जाता 1] कसलें बरैला गो तुवें, मजा आयली! विषय मजेचो आनी कोकणांतली मनशां, भाषा, थंचे वातावरण, समां जमून आयला बरैत राव आमी वाचतेर रावतात. रामचरितमानस रामायाणाचेर आदारिल्लें एक म्हाकाव्य. गोस्वामी तुलसी हाणें तें अवधी भाशेंत बरयलां. रामायण, तुलसीरामायण वा चौपार्इ रामायण ह्या नांवान ताची नामना आसा. पूण रामचरितमानस ह्या नांवानूच ताची चड वळख आसा. कवीन हें काव्य चडशें चौपायांत रचलां. पूण तातूंत अदीं-मदीं दोहा, सोरठा, हरिगीतिका, त्रिभंगी, तोटक, तोमर, भूजंगप्रयात, नागस्वरुपिणी आनी छंद मेळटात. हातूंत सात कांडां आसात आनी दर एका कांडाचे सुरवेक संस्कृत श्र्लोक आसा. उत्तर कांडाच्या निमाणें दोन संस्कृत श्र्लोक आसात. कांय कांडां मदीं संस्कृत स्तोत्रां आसात. कांडाचो अनुक्रम वाल्मीकीक अनुसरुनच आसा. फकत ताणें झूजकांडाक लंकाकांड म्हळां. रामतरीतमानस बरोवंक कवीन जरी वाल्मीकी रामायणाचो मूळ आदार घेतलो तरी ताणें रामकथा, जायतीं पुराणां आनी निगमागम हातूंतल्यान जशी बरी दिसता तशी घेतल्या. ताका लागून हातुंतली रामकथा वाल्मीकीचे रामकथे परस वेगळी आसा. तुलसीदासान अध्यात्म रामायणाचीच संवाद ददत घेतल्या. हो सवांद तीन उलोवपी आनी आयकुपी हांचे मदलो आसा. रामकथा ही शिवान उमा आनी भुशुंडी हांकां सांगल्या. भुशुंडीन गरुडाक सांगल्या आनी याज्ञवल्क्यान भरव्दाजाक सांगली. पूण जायते कडेन तुलसीदासान अध्यात्मरामायणाकडे मतभेद दाखयला. रामचरितांत कवीन आपणायल्ली कथा कलापूर्ण रितीन घडोवन आनी जाय थंय तिच्यांत बदल घडोवन एक बेस बरो उत्कर्श सादला. तुलसीदासान महाभारत आनी जायतीं पुराणां हातूंत जंय जंय रामकथा मेळ्ळ्यो थंयच्यान कांय अंश घेतला. राघुवंश, प्रसन्नराघव, हनुमन्नाटक हातूंतल्यानय तुलसीदासान जायती म्हायती मेळयल्या. ताणें ब्रह्रा, विष्णु, महेशापरसय रामाक उंचेली सुवांत द्ल्या. रामचरितांत ताणें इतिहास भक्ती, आनी प्रेरणा हांचो मेळ घडोवन हाडला. तुलसीदासान रामचरितमानसांत भक्तीक चड म्हत्व दिल्लें आसा. हातूंत ताणें समाजाचें चित्र विचलित करुक नाका आशिल्ल्या मार्गान व्हरपी मतांचें आनी पंथाचें खंडन केलां. ताणें सज्जनाचें स्वरुप विशद केलें आनी दुर्जनाचें स्वरुप उकतें केलें. मनशाचो आचार कसो आसचो, मनशांमनशांमदले संबंद कशे आसचे, ल्हानांनी व्हडांकडेन आनी व्हडांनी ल्हानांकडे कशें वागचें, समाज वेवस्था आनी राजवेवस्था कशी आसची तशेंच मनशाचें श्रेय आनी प्रेय खंयचें ह्या सगळ्या गजालिंचें दिगदर्शन रामचरितमानसांत केल्लें आसा. धर्म खंयचो आनी हें फकत ताणें दोन वळींत सांगलां परहित सरिस धरम नहिं भार्इ पर पीडा सम नहिं अधमार्इ ll अर्थ: दुसऱ्याचें कल्याण करप ह्या सारको धर्म आनी दुसऱ्याक पिडप ह्या सारको अधर्म ना. सगळ्यांत चड भुरग्यांकडेन जियो आनी व्होडाफोनाचीं कनॅक्शनां आसात. आनी सगळ्यांत वायट कनॅक्टिविटीय तेंचीच आसा. साहजीक आसा. कारण कनॅक्शनां जितलीं चड तितलें कंजेशन चड. आनी आमचें सरकार कितें करता? स्पीड नाशिल्ल्या इंटरनॅटाचे टावर घालीत भोंवता? पावरफुल ऑप्टिकल फायबराचें इंट्रानॅट कुसयत दवरून? सरकाराचीय तीच परिस्थिती? हांडीर चेडो आनी सोदता वाडो? अवतार दैवी वा अतिमानवी शक्ती वा व्यक्ती, मनशाचें वा हेर प्राण्याचें रुप घेवन धर्तरेचेर येवन रावता आनी आपलें इत्सित कार्य पुराय करता, ह्या आदिकाळासावन चलत आयिल्ल्या धार्मिक समजुतीक ‘अवतार’ अशें म्हणटात. ‘अवतार’ ह्या उतरांत ‘अव’ ‘तृ’ हीं दोन उतरां आसून ताचो अर्थ वयले सुवाते वेल्यान सकयले सुवातेर देंवप असो जाता. संवसारांतल्या चडशा धर्मांत ह्या ना त्या प्रकारान अवतार कल्पना मानिल्ली दिसता. भारतांत, हिंदू धर्मीयां मदीं दोन अडेच वर्सां आदीं सावन ‘अवतार’ ही कल्पना अस्तित्वांत आशिल्ली. वेदकाळांत ही कल्पना वयर सरली अशें मानतात. भगवद्गीतेच्या फुडल्या दोन श्लोकांत ‘अवतार’ कल्पनेचें सगळ्यांत पयलीं स्पश्टीकरण केल्लें मेळटाः- अर्थ- हे भरतकुळांतल्या अर्जुना, जेन्ना जेन्ना धर्म मोडावता आनी अधर्म मातता, तेन्ना तेन्ना हांव म्हाका जल्माक घालतां. इतिहासीक नदरेन अवताराची मूळ कल्पना विष्णूच्या वासुदेवभक्तिसंप्रदाया सावन सुरू जाता. डॉ. रा. गो. भांडारकार हाच्या मतान ह्या संप्रदायाचो काळ इ. स. पयली चवथेंशतमान इतलो फाचीं त्या वेल्यान हो संप्रदाय ह्या आदीं लेगीत अस्तित्वांत आसलो अशें म्हणू येता. वासुदेव हो नारायण म्हळ्यार विष्णुचें मनीसरुप ह्या अर्थान ‘विष्णूचो अवतार’ ह्या स्वरुपांत पूज्य जालो.वर्णिल्ले मेळटात. महाभारताचें शांतिपर्व विष्णू अवतारांचो आंकडो णव तर हरिवंश आठ पूर्विल्लीं पुराणां विष्णु अवतारांत बुध्द आनी कल्की ह्या अवताराचो आस्पाव करीनात. वैष्णव पुराण आनी महाभारत ग्रंथांत विष्णू अवताराच्यो कथा तर शैव पुराण आनी महाभारत ग्रंथांत शिव अवताराच्यो कथा येतात. शैव आनी वैष्णव नाशिल्ल्या मार्कंडेय पुराणांत लेगीत शिव आनी विष्णूचेंच न्हय तर गणेश आनी हेर देव, ऋषिमुनी, गंधर्व, अप्सरा आनी हेरांचे अवतार आठ मानता. धर्मसंस्थापक म्हळ्यार अवतार हें तत्व आपणावन सगळ्या धर्मसंस्थापकाचो हिंदू धर्मांत आस्पाव करपाची प्रवृत्ती पूर्विल्ल्या काळांत भारतांत आ,सली. ताचो परिणाम जावन आसा. अर्थः धर्मथापणूक करपी पुरूश इश्वराचे अवतार आसात. अशे पुरुश जाल्यात आनी फुडेंय जातले हें ईश्वराचें देणें आसा. आवेश कांय महापुरुषांत शक्त, गिन्यान आनी भक्ति हे वरवीं भगवतांचो आवेश जाता. शेष हो शक्तावेश, सनक, सनंदन हो ज्ञानावेश आनी नारद हो भक्त्यावेश आसा. किरिस्तांव धर्मांत पयल्या दोन शतमाना मेरेन अवतार कल्पनेचो विचार जाल्लो दिसना. येशू क्रिस्त देवाचो अवतार काय मनशाचो पूत हे विशीं जायतीं शतमानां वाद चल्लो. मनीस जातीक पातकांचें प्रायश्चित दिवपाक आनी तांकां मुक्तीचो मार्ग दाखोवंक तो क्रिस्ताच्या रुपांत अवतरीत जालो अशें क्रिस्ती भौस मानता. इस्लाम धर्मांतलो शिया पंथ अवतार कल्पना मानता. मुहमद पैगंबराचो जावंय आनी खलिफा अली हाच्या इराणांतल्या अनुयायांनी अली आनी ताच्या वारस भुरग्यांक देवाचो अवतार मानलो. अली रुपान देवच धर्तरेर आयलो असें शियापंथीय मानतात. मडगांव :चीनान भारताचेर केल्लो हल्लो हो पुर्वनियोजीत आशिल्लो अशां म्हणीत केंद्रीय रक्षा राज्य मंत्री श्रीपाद नाईक हाणी केंद्रांतलें मोदी सरकार आनी रक्षा मंत्रालय इतले दीस न्हिदो काडटालें हें Read more नवी दिल्ली :केंद्रीय गृहमंत्रालयान अत्यंत म्हत्त्वाचो निर्णय घेतला आनी देशभरांत वेगवेगळ्या राज्यांनी अडकल्ल्या स्थलांतरित कामगार, पर्यटक आनी विद्यार्थ्यांक आपापल्या घरा वचपाक मेळटलें. गृहमंत Read more श्रीपाद दामोदर सातवळेकर थोर वेदाभ्थासक, वेदप्रसारक आनी चित्रकार. तांचो जल्म सावंतवाडी संस्थानांतल्या कोलगांव हांगा जालो. अकबर (जल्मः 1542, उमरकोट- सिंध; मरणः 15 ऑक्टोबर 1605, आग्रा) भारताचो तिसरो मोगल सम्राट. ताचें पुराय नांवः अबूल फतेह जलाल ऊद्दीन मुहम्मद अकबर. फु़डाराक तो 'अकबर द ग्रेट' ह्या नांवान फामाद जालो. आवयचें नांव हमिदाबानू. ताचो बापूय हुमायूँ हाका अफगाणचो शेर शाह हाणें दिल्लीच्या राजासना वेल्यान निखळायल्ल्यान तो इराणाक पळून गेल्लो. तीन वर्सांच्या अकबराचो सांबाळ ताच्या बापोलयान केलो. 1555 वर्सा हुमायूँन हिंदुस्तान जिखलें आनी तो परत सत्तेर आयलो. 1556 वर्सा जेन्ना हुमायूँक अपघाती मरण आयले तेन्ना अकबराक फकत चवदा वर्सां आशिल्लीं. अकबराचो गुरू सरदार बहरामखान हाणें हुमायूँच्या मर्णा उपरांत अकबराचो प्रतिनिधी म्हूण स्वता राजकारभार पळोवपाक सुरवात केली.[2] मोगल साम्रज्याची बुन्याद घट करपी ह्या राजाचें भुरगेपण खूब कश्टांत आनी दगदगांत गेलें. तरी आसतना फुडाराक एक प्रशासक म्हूण अकबर बादशाह नामनेक पावलो. ताणें आपल्या साम्राज्याचे 15 विभाग करून सगळ्यांक समान राज्य वेवस्था सुरू केली. शेतवडीक उत्तेजन दिवप, वसुलाची वेवस्था पद्दतशीर दवरप आनी काटकसरीन खर्च करप हें ताचें राज वेवस्थेचें खाशेंलेपण. सबंद लश्करी पुनर्घटना करून मनसबदारी पद्दत ताणें सुरू केली. लोकांची आर्थीक, सामाजीक आनी धार्मीक उदरगत जावंची म्हण ताणें जायते कायदे केले. त्या कायद्यांची अंमलबजावणी जावंची म्हण अधिकारी नेमलें. दिसाचीं सुमार 15-16 वरां तो राज्याचो कारभार पळोवपांत सारतालो. हिंदूंक त्रास जाता म्हण तांचे वेले जिझिया कर आनी यात्रा कर ताणें रद्द केले. आपल्या साम्राज्य थापणूके वेळार ताणें हिंदू धर्म- संस्कृतायेचो आदार आनी राजपुतांचो सल्लो घेतलो. हिंदू विशींचें ताचें धोरण उदारपणाचे आशिल्लें. 1562 – 1570 ह्या काळांत तो कांय राजपूत राजकुंवरीं कडेन लग्न जालो. ताणें कांय रजपुतांक म्हत्वाच्या मनसब खात्यांत आनी तहसील खात्यांत मुखेली म्हण नेमलें. हिंदू रजपूत अकबराचे निश्ठावान सेवक जाल्ले. हिंदूस्थानाक आपलो देश मानपी हो पयलोच मुसलमान बादशाह. सगळे धर्म एकठांय करून एक व्यापक धर्म निर्माण करपाची ताची इत्सा आशिल्ली. ताका अनुसरून 1581 वर्सा ताणें ‘दीन-ए-इलाही’ हो सगळ्या धर्मांतल्या वेंचीक तत्वांचेर आदारीत असो नवो धर्म पंथ निर्माण केलो. ‘दीन-ए- इलाही’ हाचो अर्थ ‘देवाचो धर्म’. ताका ‘तौहीदे इलाही’ (एकेश्र्वरी धर्म) अशेंय म्हणटात. लोकांनी शक्यतो घरांतूच रावचें, घर थंड दवरचें, पड्डे लावचे, शटर वा सनशेड आनी रातच्यो खिडक्यो उगडे दवरचे, शक्यतो सकयल्या मजल्यार रावचें. फॅन वापरचे डेम क्लोथिंग आनी थंड उदकान परतून परतून न्हावपाचें. जर तुमकां घुंवळ वा जिवाक बरें दिसना जाल्यार रोखडेंच दोतोराक मेळचें. गोरवांक शेडींत दवरची आनी तांकां पिवपाक भरपूर उदक दिवचें. उप-जिल्लोधिकारी आनी उप-विभागीय अधिकारी उप-विभागांचे मुखेली आसात आनी भूंय महसूल संहिता, टॅनन्सी कायदो, कूळ कायदो, फौजदारी प्रक्रिया संहिता (सीआरपीसी) आनी वेंचणूक ह्या अंतर्गत वेगवेगळीं कामां सांबाळटात. उत्तर गोंया खातीर चार उप-विभागीय न्यायदंडाधिकारी आसात आनी तांचीं कार्यालयां पणजी, म्हापशें, दिवचल आनी पेडण्यां आसात. पूर्विल्ल्या काळातलो महाकवी हिमर हाचें अभिजात ग्रीक महाकाव्य. डॅक्टिलिक हेक्झेमीटरांत ह्या महाकाव्याचे वट्ट चोवीस सर्ग आसात. ट्रॉजन झुजावेल्यान परतो येवपी ओडिस्यूस हो ह्या महाकाव्याचो नायक. आपल्या घरा इथाकाक परततना ओडिस्सूसाचेर तरेतरेचीं आनी जीवघेणी संकश्टां येतात. कितलींशींच वर्सां ताची बायल पिनेलपी ताची वाड पळेत आसता. तिचे लागीं लग्न जावंक सोदपी सगळ्यांक तो मारता. आपले बायलेलागीं ताचें मिलन जाता. हो ह्या ओडिसी महाकाव्याचो कथाविशय आसा. ओडिसी महाकाव्याचे सुर्वेक ऑलिंपस दोंगराचेर भरिल्ले देवसभेचें वर्णन केलां.ओडिस्यूसाक घर सोडून वीस वर्सां आनी ट्रोयचें झूज सोंपून धा वर्सां जाल्लीं आसतात. झूज सोंपून जेन्ना तो परतो घरा येता तेन्ना कॅलिप्सो नांवांचे दर्यादेवतेक ताचेकडेन लग्न जावपाची इत्सा जाता. ती ताका एका जुंव्याचेर आडवन दवरता. तेन्ना अथीना ही देवता झ्यूस ह्या देवांच्या राजाक ओस्सूसाक सोडोवंक आपयता. उपरांत दादल्याचो भेस करून इथाका हांगा वचून ओडिस्सरूसाचो पूत टेलेमॅक हे त्रास भोगीत आसतात. तेन्नाच अथीना देवता येता आनी टेलटमॅकस हाका ताच्या बापायचो सोद घेवंक सांगता. हाचो परिणाम जावन इतलो दीस कांचवेल्ल्या टेलेमॅकसाक लोकांक तोंड दिवपाचें धाडस जाता. दुस-या सर्गांत टेलेमॅकस इथाकांतल्या लोकांची सभा घेता आनी लग्नाच्या आंवड्यान पिनेलपीच्या फाटल्यान लागपी लोकांची कटकट ना करपाचो यत्न करता. ह्या सर्गाचे अखेरेक अथीना परतो भैस बदलून टेलेमॅकसाक मेळटा आनी मागीर तीं दोंगाय चोरयाम ओडिस्यूसाचो सोद घेवंक वतात. तिस-या आनी चवथ्या सर्गांत टेलेमॅकस कितलीशींच वर्सां शेणिल्ल्या आपल्या बापायचो सोद घेवपाचो यत्न करता. सुर्वेक तो पीलॉसाच्या नॅस्टॉर राजाकडेन वता आनी ताच्या सोद घेवपाचो यत्न करता. सुर्वेक तो पीलॉसाच्या नॅस्टॉर राजाकडेन वता आनी ताच्या पायसिस्ट्रेटस ह्या पुताक घेवन मेनेलेअर आनी हेलन हांकां मेळूंक स्पार्टाक वता. थंयच ताका ताच्या बापायक कॅलिप्सो हे दर्या-देवतेन आडावन दवरला ही बातमी मेनेलेअसाकडल्यान कळटा.हेवटेन इथाकांत पिनेपीकडेन लग्न जावपाची इत्सा आशिल्ल्या लोकांचो फुडारी अडिनाउस,टेलेमॅकस हाका जितो मारपाचो कट रचता. हो कट पिनेलपीक समजता. ती न्हिदिल्ली आसतना अथीना देवता तिका एक सपन घालता आनी तिका धीर दिता. पांचव्या सर्गांत इयूस देवाचे आज्ञेन ओडिस्यूस कॅलिप्सोचे तावडेंतल्यान सुटता. थंयच्यान ओडिस्यूस आपलो फुडलो प्रवास करतना ताचेर रागार आशिल्लो भूंयकांप आनी दर्या हांचो देव ‘पोझायडन’ हो व्हडलें वादळ निर्माण करता आनी ताचो थापो (तराफो) उध्वस्त करून उडयता. थंयच्यान ऑडिस्यूस फिओशियनांच्या शीर्या नावाच्या जुंव्यार येता. फुडल्या तेरा ते चोवीस ह्या बारा सर्गांत फिआशियनाच्या व्हड्यांत बसून ओडिस्यूस इथाकाक परतो येता. थंय ताका ताचो बापूय आनी पिनेलपी हीं मेळटात, असो कथाभाग आसा.इथाकाक येतकच ओडिस्यूसाक युमिअस नांवाचो लागचो सेवक मेळटा. थंय टेलेमॅकसूय आयिल्लो आसता. ओडिस्यूस ताका आपली वळख दाखयता आनी पिनेलपीच्या फाटल्यान लागिल्ल्या मनशाचो कसो कांटो काडप, ताचीय येवजण आंखता. सतरा ते वीस ह्या सर्गांत फुडल्या मुखेल प्रसंगांची फकत तयारी आसा. तातूंत भिका-याचो भेस घेवन ओडिस्यूसचो राजवाड्यांत प्रवेश, स्वताची वळख दाखयनासतना पिनेलपीची घेतिल्ली भेट, पिनेलपीक पडपी फुडल्या सुखाच्या प्रसंगांचीं सपनां, तिच्या लग्नाची तयारी, आदींचें वर्णन आसा. एकविसाव्या सर्गांत पिनेलपीच्या स्वयंवराखातीर ओडिस्यूसाचें धोणू हाटात. ह्या धोणवाचेर बाण चडोवन बारा कराडींचे वळींतल्यान जो बाण सोडटा, ताचेकडेन पिनेलपी लग्न जावचेली आसता. हे सर्तीत कोणाकूच यश मेळना. हें पळोवन भिका-याच्या भेसांतलो ओडिस्यूस टेलेमॅकसाची मान्यताय घेवन, सगळ्यांचो विरोध पयसावन फुडें वता आनी बाण सोडटा. फुडें बावीसाव्या सर्गांत आपलें खरें रूप प्रगट करून ओडिस्यूस अटिनाउसाक जितो मारता. हें पळोवन भिका-याच्या भेसांतलो ओडिस्यूस टेलेमॅकसाची मान्यताय घेवन, सगळ्यांचो विरोध पयसावन फुडें वता आनी बाण सोडटा. फुडें बावीसाव्या सर्गांत आपलें खरें रूप प्रगट करून ओडिस्यूस अटिनाउसाक जितो मारता. हें पळोवन लग्नाचे इत्सेन आयिल्ले हेर लोक पळून वतात. पूण तांकांय मारतात. हो रक्तखेव चालू आसतना पिनेलपी मात अथिनाच्या प्रभावान सुस्त न्हिदिल्ली आसता. तेविसाव्या सर्गांत तिका ही खोशयेची बातमी कळटा. तेन्ना ती आनी ओडिस्यूस परतीं मेळटात. चोविसाव्या सर्गांत ओडिस्यूसाची आपल्या जाणट्या बापायवांगडा भेट जाता. ओडिसी आनी इलिअड हीं दोनूय महाकाव्यां जरी होमरानच बरयल्यांत तरी तातूंतलो फरक स्पश्टपणान जाणवता. इलिअड महाकाव्यांत शोकात्मक गजाली आसात आनी ओडिसी ही एकाद्र्या सुखात्मक कादंबरीवरी दिसता. परिस्थिती कितलीय खर आसली तरी तातूंतल्यान वाट काडपाची मनशाची धडपड ओडिस्यूसाचया रूपान होमरान दाखोवन दिल्या. ह्या मकाकाव्यांतलें ओडिस्यूसाचें शाणेपण स्वभावीक दिसता. तातूंतल्यान ओडिस्सर्साच्या व्यक्तिमत्वांत शाणेपण स्वभावीक दिसता. तातूंतल्यान ओडिस्यूसाच्या व्यक्तिमत्वांत सामान्य मनशाभशेन आपलें घर,बायल हाचेविशीं ओड दिसून येता. देखून आर्विल्ल्या वाचप्यांक तो खूब लागशिल्लो दिसता.ओडिस्यूसा सारकेच पिनेलपी, टेमटमॅकस, युमिअस, अटिनाउस, अथिना, केलिप्सो आनी सर्सी ह्यो जरी दर्या देवता आसल्यो तरी ओडिस्यूसाचेर आशिल्ल्या तांच्या मोगांतल्यान तांचें मानवी आंग होमरान परिणामकारकपणान दाखोवन दिलां. ओडिसी महाकाव्याची शैली सादी, नितळ, पूण वेधक आसा. इलिअडच्या मानान ह्या महाकाव्याची रचणूक चड बांधेसूद आसा. ह्या महाकाव्यांत होमरान कितल्याशाच लोककथांचो कलात्मक उपेग केला. ह्या कावयांत होमरान पातिव्रत्य आनी बायलेचो नितळ मोग हांकांच म्हत्व दिलां.तेभायर इश्टाचो मोग, धनयाविशीं आदर हांचेंय म्हत्व पटोवन दिलां.आसतना वेगवेगळ्या काळांत ताचें वेगवेगळे विवरण जालां भारतवाणी हो एक प्रकल्प आसा, जाचो उद्देश मल्टिमिडिया (पाठ, ऑडिओ, व्हिडिओ आनी प्रतिमा) चो वापर करून सगळ्या भारतीय भासां विशीं तशेंच भारतीय भासांनी उपलब्ध आशिल्लें ज्ञान, एक पोर्टल (वॅबसायट) चेर उपलब्ध करून दिवप. ह्या पोर्टलांत समावेशी, संवादात्मक आनी गतिशीलचो आसपाव आसतलो. डिजिटल भारताच्या ह्या युगांत, भारताक मुक्त ज्ञान समाज निर्माण करप हो मुखेल उद्देश आसा. भारतवाणीचो वापर विभिन्न समाजीक, आर्थीक तशें शिक्षणीक (उपचारीक आनी अनुपचारीक) फाटभुंयेचे तशेंच सगळ्या पिरायेचे लोक करूंक शकतले. भारतवाणी, भारतांतल्या सगळ्या भासांक/ आवय भासां वांगडाच भारतांतल्या सगळ्या समुदायां कडेन संपर्क करतली आनी सामके पयसुल्ल्या वाठारांनीय पावून, संस्कृतीक जागृकताय आनी समजिकायेक प्रोत्साहन दिवपाचें काम करतली. ऑनलायन भाशा शिक्षण, अधिगम आनी भाशा शिक्षक प्रशिक्षण प्रदान करतली तशेंच प्रमाणपत्रूय दितली आनी सातत्यान व्यापक मूल्यांकन तशेंच ऑनलायन भाशा परिक्षण आनी मूल्यांकनाचेरूय भर दितले. तेभायर पातळ परसाकडेन, ओंकारे, लासपांतल्यान जाल्ले घाय आणि मूत तशेंच घामा संबंदीत दुयेंसा सारकिल्या साबार कारणांक लागून कुडींतलें उदक भायर वता कुडींतल्या उदकाचें प्रमाण उणें जाल्ल्यान तान लागता. मनशाचे कुडींतलें उदक जेन्ना उणें जाता तेन्ना ताचे कुडींतल्यो पेशी आंवळून येतात. ह्या बदलाची मेंदवाक जाणीव करुन दिवपी एक खाशेली रचणूक कुडींत कार्य करता. ते रचणुके वांगडाच मेंदवाच्या पेशींनीय जे बदल घडटात ताचो परिणाम म्हणून रोखडीच तानेची संवेदना जागी जाता जेन्ना उदक पियेवंक मेळना, तशेंच मुतांतल्यान वा गरमेच्या दिसांनी घामांतल्यान कुडींतलें उदक भायर वता तेन्नाय तानेच्या संवेदना जाता. पूण पातळ परसाकडेन जावप ह्या सारकिल्या दुयेंसांनी सुर्वेक खूब तान लागता, पूण उपरांत जेन्ना कुडींतले उदक आणि क्षार (SALT) उणें जाता तेन्ना चड करुन तानेची जाणविका जायना. हाचेचयल्यान, जेन्ना तान लागता तेन्ना कुडींतलेळ उदकाचें प्रमाण थीर आसता अशें म्हणूक जावंचें ना. विज्ञानीक प्रयोगांवरवीं मनशाच्या मेंदवाचो अंधःश्चेतक भाग तानेच्या संवेदनेविशीं जागरुक आसता आनी थंयच्यान तानेची जाणविकाय निर्माण जाता, हें सिध्द जालां. मेंदवाचो हो भाग जर यंत्राच्या आदारान नश्ट केलो जाल्यार तानेची संवेदना काबार जाता. तशेंच, जर मेंदवांतले तानेविशीं सुचोवणी दिवप सुवयेंतल्यान विद्युत ल्हारा उदेशीं उत्तेजीत करीत जाल्यार त्या जनावराक अंधःश्चेतक (hypothalamus) ह्या भागांक जर कसलेंय दुयेंस जालें जाल्या तानेविशींचें संतुलन इबाडटा. अँटी डायुरेटीकं (antidiuretic) हॉर्मोन नांवाचो एक कार्य वा उत्तेजक अंतःस्त्रावाचे संहति प्रवणता (concentration /gradient) उणें जाता हाचो परिणाम म्हणून मुत्रपिंडांतल्यान उदक कुडीभायर वता. सादारपणान सुमार 1 मि. लि. मूत मिनटाक तयार जाता. पूण कुडींत जर उदकाचें प्रमाण चड आसलें जाल्यार एका मिनटाक 16 जाता. डायबेटीस इंरिपिडस गोडेंमूत दिसाक 24 लिटरांमेरेन मूत कुडींतल्यान भायर वचूंक शकता. हें दुयेंस जाल्ल्या मनशाक खूब तान लागता. गोडयामुताचें दुयेंस आशिल्ल्याकय खूब तान लागता तशेंच खूब मुतूं करुन कोशिकांचे उदक सुकल्यार, प्रमाणापरस कुडींत मीठ चड आसल्यार लागता. तानेची संवेदना ही भितल्ल्यान निर्माण जाता आसली तरी भोवतेक खेपे तान लागता तेन्ना कांय फावटीं मनीस भियेता. तेन्ना तानेची भितल्ली संवेदना जालेबगरय ताळो सुकता. अशा वेळार ते व्यक्त्तीक उदक पियेवपाची इत्सा जाता. म्हणून तान ही शारिरीक तशी मानसीक संवेदना जाणवली तरी तिचो खरेलो संबंद कुडीच्या उदकाच्या प्रमाणांतल्या बदलाकडेन येता. कांय वखदां घेतलीं म्हण्टकच तान लागता. तशेंच मनशान चड कश्टांचें काम केल्यारय ताका तान लागता. पोटांत फाव तितलें उदक गेलें म्हण्टकच जठर फुगता आनी थंयच्या तंत्रिकांवरवी अधःश्चेतकांत संवेदना पावता. हाका लागून आनीक उदक पिवपाची क्रिया जाता. पूण उदकाचें प्रमाण कमी जालें म्हण्टकच उदक पिवपाची इत्सा निर्माण जाता. माध्यम सल्लागार समितीच्या अहवालांत मात कायलोळ्यो समितीन दिल्ल्या अहवालाच्या आदाराचेर शिक्षण खात्यान बेगोबेग कांय कामां सुरू केल्यांत. मुळाव्या शाळांच्ये इमारतींचो दर्जो सुदरावप, शाळांचें विलिनीकरण, मदले सुटयेचें खाण, शिक्षकांक प्रशिक्षण, शाळांचें… राष्ट्रीय कुटुंब भलायकी सर्वेक्षणांतल्यान स्पश्ट पणजी बायलां आनी दादल्यांचे साक्षरतायेंत गोंय तिसरें सुवातेर आसा. हे वळेरेंत केरळ पयलें सुवातेर जाल्यार मिझोराम दुसरे सुवातेर आसा. सगल्यांत उणें साक्षरतायेचें वळेरेंत बिहार… अशीर दर्यादेग, तिचेफाटलो पर्वतांचो वाठार आनी ताच्यायफाटीं पठारी वाठार अशें सादारणपणान ओमानाचें भुगोलीक स्वरूप आसा. ओमानच्या आखातावेली उत्तरेवटेनची दर्यादेग सुमार २४० किमी. लांब आनी २०-६० किमी. रूंद आसा. हो वाठार बरोच पिकाळ आसा आनी बाटिना ह्या नांवान वळखुपी ह्या वाठारांत खाजराचें पीक बरें जाता. बाटिनाचे दक्षिणेवटेनची दर्यादेग सामकीच अशीर आसा आनी मस्कत शार ह्याच वाठारांत आसा.दर्यादेगेक तेंकून अल् हाजर ही सुमार ४८० किमी. वायव्य- आग्नेय पर्वतांची वळ पातळ्ळ्या. वाडी समाईल ह्या न्हंतच्या देगणाक लागून तिचे उदेंत हाजर आनी अस्तंत हाजर अशे दोन वांटे जाल्यात. जबल-अल्-अख्दर हें हांगाचें सगळ्यांत ऊंच (३,१०७ मी दोंगरातेमक ओमानची अरबी दर्यावेली धोफारची देग मात सुमार ३२ किमी. रूंद आनी पिकाळ आसा. हे दर्यादेगेचे उत्तरेक जबल फलिक, कमर, कारा, समहान ह्या सारक्यो ९००-१, २०० मी. उंचायेच्यो पर्वतांच्यो वळी आसात. हांचेमदीं धोफर नांवाचो पठारी वाठार आसा. ओमानचो भितरलो पठारी वाठार सामकोच उसू पडिल्लो आसा आनी तो सावदी अरेबियाच्या रब-अल्-खली ह्या वाळवंटाक मेळटा. दर्यादेगो आनी कांय पाचवे वाठार सोडल्यार ओमान देश वाळवंटाचो, फातरांनी भरिल्लो आनी सुको आसा.न्हंयोय सुकून गेल्लो आसतात. तांकां वाडी म्हण्टात. ओमानचे दशिणेवटेनचे जुंवे, कुरिया-मुरिया हेय अशेच सुके आनी उसू पडिल्ले आसात. सामकेंच उश्ण आनी दर्यादेगांचेर दमट हवामान ,ही ओमानची खाशेलपणां. दर्यादेगांलागीं दर्याचें उदक चडशें गरम आसता. हांगाचें तापमान नोव्हेंबर ते मार्च मेरेन १६ °से ते २१° से. मेरेन आसता; तर गिमादिसांनी तें ५५° ते ६६°से. मेरेन वयर पावता. पर्वतांच्या वाठारांतलें हवामान त्या मानान उण्या तापमानाक लागून बरें आसता. उदेंतेचे दर्यांदेगो आनी पर्वतांच्या उंचेल्या वाठारांनीच पडटा. चड उश्णताय आनी उणो पावस हांकां लागून ओमानच्या कांय भितरल्याच वाठारांनी वाळवंटांनी वाडपी झोंपां, तींय सामकींच उण्या प्रमाणांत आसात. दोंगरी वाठारांनी सामकी उणीं रानां आसात. थंय चितो, हरण, सांबर, खोकड, कोलसूणें, सोसो ही मोनजात दिश्टी पडटा. ओमानांत पुरायपणान एकाधिकारशाय चलता आनी ह्या देशाक औपचारिक संविधान ना. सुलतान आपल्या हुकुमनाम्यावरवीं विधीमंडळ थारायता. देशाचो पंतप्रधान,राश्ट्राध्यक्ष, परराश्ट्र मंत्री, राखणेमंत्री आनी राखणे दळांचो सगळ्यांत वयल्या पांवड्यावेलो मुखेली सुलतान आशा. थळावें प्रशासन ४० प्रांतांतल्यान (विलायेत) चलता. हांचेर नियंत्रण दवरपाखातीर सुलतान राज्यपालाची नेमणूक करता. संसद आनी हेर लोकशाय राज्यांनी सांपडपी राज्यकारभाराची वेवस्था ह्या देशांत ना. सामकें उश्ण हवामान, उणो पावस ह्या गजालींक लागून ओमान शेतवड आनी उध्येगांच्या मळार पयलींसावन फाटीं पडला. चांचेगिरी, नुस्तेमारी, मोतयां आनी खाजूर ह्या गजालींक लागून हो वाठार पयलीं नांवाजिल्लो आशिल्लो. बाटिना हांगा खाजराचें पीक बरेंच येता. १९६४ त पेट्रोलियम सांपडल्या उपरांत ओमानाक म्हत्व आयलें. पेटदरोलियमच्या उत्पादनाचेर हांगाची अर्थवेवस्था आदारल्या. सामक्याच उण्या वाठारांनी गंव, बार्ली, ज्वारी, ऊस,उत्पादनाचेर हांगाची अर्थवेवस्था आदारल्या. सामक्याच उण्या वाठारांनी गंव, बार्ली, ज्वारी, ऊस,तंबाखू, केळीं, आंबे, ऑलिव्ह, बदाम, अक्रोड, नाल्ल हांचें पीक येता. रानां सामकींच उणीं आसात आनी थंय हिंगासारकें पीक सापडटा. नुस्तेमारी आनी दर्यांतल्यान मोतयां काडपाच्या धंध्याक हांगा म्हत्व आसा. अन्नाच्या चडशा वस्तूंची ओमानाक आयत करची पडटा. निर्यात चडशी पाकिस्तान, भारत, इराक, इंग्लंड ह्या देशांकडेन जाता. ओमानांत उंटांक पोसपाचो धंदो बरोच उदरगतीक पावला. हालींहालींच तरांतरांचे कारखाने उगडून उत्पादन करप चालू जालां. ह्या देशांत एकय दिसाळें ना. दोन सातोळीं, एक अरबी आनी दुसरें इंग्लीश भाशेंतल्यान उजवाडाक येतात. रेडिओ आनी रंगीत दूरचित्रवाणीची मात हांगा बरेपैकीं वेवस्था आसा. हिनवी आनी घाफिरी ह्या दोन पंगडांचे लोक हांगा आसात. चडशे लोक इबादीय पंथी सुन्नी इस्लामी आसात. दर्यादेगांवेल्या शारांनी भारतीय, बलुची, निग्रोवंशीय लोक सांपडटात; जाल्यार दोंगरी वाठारांनी भारतांतल्या तोडा जमातीसारक्यो कांय जमाती रावतात. मस्कत आनी हेर व्हडइया शारांनी बरेतरेचीं घरां आसात, जाल्यार गांवगि-या वाठारांनी लोक चडशे तंबू आनी खोपटांनी रावतात. सादारणपणान अरबी मनशासारकी हांगाच्या लोकांची जीण आसली, तरी संस्कृताय भारतीय आनी इराणी संस्कृतायेक चड लागींची आसा. सोरो पिवप ना, भौशीक जाग्यांचेर तंबाखू ओडप ना, आंग धापपी मुस्तायकी आनी बायलांखातीर बुरखो,असल्यो चालीरीती अजून हांगा आसात. हालीच्या लोकांचीं पोरनीं मतां बदलूक अस्तंतेकडल्या असल्यो चालीरीती अजून हांगा आसात. हालीच्या लोकांचीं पोरनीं मतां बदलूक अस्तंतेकडल्या लोकांच्यो चालीरीती समजून घेवन तेभशेन रावपाचो थोडो भोन यत्न चल्ला. ओमानांत राश्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण २०% आसा. हांगा अजूनमेरेन स्क्तीचें आनी फुकट शिक्षण घेवपाची तजवीज ना. स वर्सां मुळावें, ताचे उपरांत तीन वर्सां माध्यमिक आनी ३ वर्सां उच्च माध्यमिक अशें बारा वर्सांचे शिक्षण हांगा आसा. सप्टेंबर ते मे मेरेन शिक्षिणीक वर्स आसता. शिक्षणाचें माध्यम अरबी आसलें तरी माध्यमिक पावंड्याचेर इंग्लीशींतल्यानय शिक्षण दितात. शिक्षण मंत्रालयाच्या हाताखाला शिक्षण पध्दतीचें नियंत्रण आसता. हांगा उंचेल्या पांवड्यावेलें शिक्षण दिवपी संस्था नात. उचेल्या पांवड्यावेलें शिक्षण घेवपाखातीर हांगाच्या लोकांक दुस-या देशांनी वचचें पडटा. हांगाचे बरेच विध्यार्थी ब्रिटन. अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां,सिरिया, कुवेत हांगा शिक्षण घेवपापासत वचून रावल्यात. हांगाच्या लोकांचे सगळे वेव्हार अरबी भाशेंतल्यान जातात. थळावें नांव घेवपासारकें साहित्य हांगा ना. हेर अखस्तानांतल्या देशांतलें अरबी भाशेंतलें साहितय हांगाच्या लोकांक वाचडाखातीर मेळटा. राज्यवेवस्था: सद्याच्या केंद्रीय प्रजासत्ताकाचो कारभार १८८६ तल्या संविधानाप्रमाम चलता. ह्या संविधानांत उपरांत बरेचशे बदल जाल्यात; पूण मुळावीं तत्त्वां तशींच आसात. विधीमंडळ दोन घरांचें आसा. सीनेटांत ११४ वांगडी जाल्यार प्रतिनिधीमंडळाचे १९९ वांगडी आसात. राश्ट्राध्यक्ष हो राश्ट्राचो मुखेली आसात. वेंचणुको दर चार वर्सां उपरांत जातात. एक फावट वेंचून येतकच राशट्राध्यक्षाक फाटोफाट पर्थून दुसरे खेप राश्ट्राध्यक्ष जावपाची संद नासता. मंत्रीमंडळ वेंचपाचो अधिकार राश्ट्राध्यक्षाक आसता. १९७७ सावन १८ वर्सां पुराय जाल्ल्या दरेकल्याक मत दिवपाचो अधिकार दिला. पयलीं बायलांक मत दिवपाचो अधिकार आसा. थळावो राज्यकारभार २२ प्रांतांतल्यान चलता. प्रांतांनी राश्ट्राध्यक्षान नेमणूक केल्ले राज्यपाल आसतात. कंझर्व्हेटिव्ह आनी लिबरल हे हांगाचे दोन मुखेल पक्ष. अर्थीक स्थिती: अर्थवेवस्थेचो मुखेल भार शेतवडीचेर आसता. तांदूळ, ऊंस, केळीं, कापूस, कोको, तंबाखू, काफी, मको, गंव, बटाट, बार्ली हीं हांगाचीं मुखेल पिकां. शेतवडीच्या मळार व्हडां प्रमाणांत यांत्रिकीकरण जावपाक लागलां. काफी आनी केळीं निर्यात केल्ल्यान ह्या देशाक बरेंच परकी चलन मेळटा. गोरवां आनी हेर मोनजात पोसपाच्या उद्येगाकूय म्हत्व आसा. कोळसो आनी पेट्रोलियम हांगाच्या खणींनी मेळ्ळें, तरी हेर इंधनाचीं साधनां व्हडलींशीं नात. भांगर, रुपें, तांबें,शिशें, पारो (mercury मॅंगनीज, पाचू, लोखण, गंधक आनी प्लॅटिनम हांची बरीच सांठवण हांगा आसा. प्लॅटिनमची जगांतली सगळ्यांत चड सांठवण हांगा आसा अशें मानतात. सीपाकीरा खणींत आनी कॅरिबियन दर्यादेगेर मीठाचें उत्पादन जाता. देशाचो बरोच वाठार रानांनी भरिल्ले आसलो तरी ताचो जाय तसो उपेग जायना. सद्या रबराचें प्रमाण उणें आसा. प्लायवूड आनी कागद तयार करपाखातीर लागपी लांकूड बरेंच आसा. पेसो हें हांगाचें चलनी नाणें. अर्थवेवस्थेच्या वेव्हाराचो वावर राश्ट्रीय बँक करता. तेभायर हेर वेपारी बँकोय हांगा आसात. येरादारी आनी संचारण: कोलंबीयांत १९८३ मेरेन १,०५,२०१ किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले आनी १९८५ मेरेन ३,४०३ किमी. लांबायेचे रेल्वेमार्ग आशिल्ले. येरादारीखातीर हांगाच्यो न्हंयो बऱ्योच उपेगाच्यो आसात. बारांक्विला, कार्ताजेना, सांता मार्ता, बुएनाव्हेंतुरा आनी तुमको हीं हांगाचीं मुखेल बंदरां. हवाई मार्गाचेर येरादारी करपी चार राश्ट्रीय विमानकंपन्यो मुखेल आसात. हवाई मार्गांवेल्यान संवसारांतल्या बऱ्याच देशांकडेन कोलंबियाची येरादारी चलता. १९६४ मेरेन हांगा ३१ दिसाळीं आशिल्लीं. रेडिओ आनी दूरचित्रवाणीचीय बरी वेवस्था आसा. खबरांपत्रांक मत उक्तावपाची मेकळीक आसा. खबरांपत्रां खाजगी मालकेचीं आसात. शिक्षण: कोलंबियाचें राश्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण ८१% आसा. शाळेंतलें शिक्षण फुकट, सक्तीचें आनी एकसारकें आसा. मुळावें शिक्षण ७ ते ११ वर्सांमेरेन चलता. हें पांच वर्सांचें शिक्षण जाल्याउपरांत चार वर्सां माध्यमिक आनी दोन वर्सां उच्च माध्यमिक अशें वट्ट ११ वर्सांचें शाळेंतलें शिक्षण आसता. फेब्रुवारी ते नोव्हेंबर मेरेन शिक्षणीक वर्स आसता. शिक्षणाचें माध्यम स्पॅनिश भाशेंतल्यान आसा. धर्मीक संस्था आनी हेर खाजगी संस्थाय सरकारी संस्थांवांगडा शिक्षणाच्या मळार वावर करतात. शिक्षणाची मिथून राशींतल्यान वृषभ राशींत जाल्लो राहूचो राशी बदल तुमच्या षष्ठस्थानांत येता आनी वृश्‍चीक राशींतलो केतू व्ययस्थानांत येता. फाटले कांय दीस ताणतणावाचे गेल्ले आसत जाल्यार सध्या ती परिस्थिती उरची ना. संघर्शमय… लेखना भाशेनच स्वाभिमान होवूय तांचो म्हत्वाचो गूण. तांच्या स्वाभिमानी सभावाची देख म्हळ्यार मुंबय काम करताना तांच्या वांगडच्या सगळ्या कारकुनांक वर्सुकी पगारवाड जाली. पूण गोंयबाबाक मात ती जाली ना. हाचेर तांच्या सायबान आपूण जावन सांगलें, हांव जेन्ना ऑफिसात भितर सरता तेन्ना सगळे जाण उठून उबे रावतात आनी तूं काम करीत बसतात. देखून तुमकां पगारवाड दिवंक ना. हें आयकना फुडें गोंयबाबान सोडचीट दिली. त्यावेळार ते ४८ वर्साचे आशिल्ले. उपरांतची पुराय जीण ताणीं कोंकणी भाशेचे आनी समाजाचे सेवेखातीर ओंपली.[2] कोंकणींत पुर्तुगेज मिशनरी पाद्रीनीं साहित्य निर्माण केलें. व्याकरणीक वावरूय जाल्लो. कोंकणीक साहित्यीक आनी व्याकरणीक मान्याताय मेळूंक लागली. पूण सामाजीक मान्यताय मेळूंक नाशिल्ली. लोक कोंकणींतल्यान उलोवंक,वेव्हार करूंक लजताले. अशा वेळार भाशेची जाल्ली अवतिकाय पळोवन शणै गोंयबाबान आपल्या साहित्यांतल्यान कोंकणीची गिरेस्त उतरावळ तिच्या उतरांचें सामर्थ्य आनी सौंद्रर्य तशेॆच तिचें इतिहासीक पोन्नेंपण लोकां नदरेक हाडलें. शणै गोंयबाबांनी कोंकणी मनशाचो, कोंकणी भाशेचो आनी कोंकणी भुंयेचो इतिहास अभ्यासून साहित्य निर्मणी केली. ते खातीर तांकां जायतें वाचन करचें पडलें. ताणी 'गोंयकारांची गोंयाभायली वसणूक १९२८ आल्बुकेर्कान गोंय कशें जिखलें (१९५५) आनी वलिपत्तनाचो सोद १९६२) हीं पुस्तकां बरोवन गोंयच्या इतिहासाचेर उजवाड घालो गोंयकारांची गोंयांभायली वसणूक' ह्या पुस्तकांत तांच्या इतिहासीक विशयावेल्या उलोवपांचो आस्पाव जाला. गोंयबाबाच्या तेपार लेगीत लोकांमदीं कोंकणींतल्यान बरीं नाटकां जावंकच शकनात असो गैरसमज आशिल्लो. हेर भासांवरीच कोंकणींतल्यान बरीं नाटकां जावं येतात आनी कोंकणीची तांक दाखोवचे खातीर गोंयबाबान नाट्य लेखन केलें. आपल्या नाटकांतल्यान ताणीं समाज प्रबोधन करुन कोंकणी विशीं जागृताय निर्माण केली. ताणीं रोमी लिपयेंतल्यान शेक्सपियराच्या नाटकांच्यो काणयो अणकारींत केल्यो. मोलियेराचीं नाटकां ताणीं मोगाचें लग्न १९१३ आनी पोवनाचें तपलें १९४८ ह्या नांवान कोंकणींत हाडली. तेचप्रमाण ताणीं अरेबियन नाय्ट्सातले अबू हसनाचें काणयेच्या आदारान झिलबा राणो १९३७ हें नाटक रचलें. हीं नाटकां इतलीं बरी रुपांतरीत जाल्यात की कोणूय म्हणचोना ती परक्या भाशेंतलीं म्हण.[3] तंबाकूचे लागवडीक सरासरी २७ सॅ तापमानी गरज आसता. हें तापमान ३५ सॅ.परस चड आसल्यार पानां करपतात आनी उत्पन्नाचेर परिणामजाता. तंबाकूच्या त्या त्या प्रकाराचेर जमनीची निवड करतात. देखीक-विडी तंबाकूखातीर हलकी जमीन चलता, जाल्यार सिगार तंबाकूची लागवड करपाखातीर सुपीक जमनीची गरज आसता. ह्या पुस्तकांतली अश्लीश म्हूण हरकत घेतलेली एक कविता कवीन कवितेकडेन केल्ल्या प्रणयाचेर आसा. पान 38 वेली ‘अशीच गेली कविता एकदां’. तेतूंतलो हो कांय वांटोः जे कोंकणी अकादेमीन निलबाचें ‘ध वर्डस्’ हें आतां साहित्य अकादेमी पुरस्कार फावो जाल्लें पुस्तक विकतें लेगीत घेवपाक न्हयकार दिलो तेच कोंकणी अकादेमीन ‘ब्लॅक’ हे तेचे पुस्तकाक 10 वर्सां आदीं उत्कृश्ट साहित्य कृतिचो पुरस्कार दिल्लो. तेतूंतय जेका कांय जाण अश्लीश म्हणटात तसल्यो कविता आसलेल्यो. देखीक ही पान 119 वेली ‘सत्ता’ ही कविता पळयातः 1919 – 21 ह्या काळांत ताणें पाटणा विद्यापिठांत प्रपाठक म्हणून काम केलें. 1920 वर्सा भारतीय विज्ञान परिशदेंत तो मानवशास्त्र विभागाचो अध्यक्ष आशिल्लो. बिहार आनी ओरिसा कायदेमंडळाचेर वांगडी म्हणून तो वेंचून आयलो. ताच्या मानवशास्त्राच्या विद्वत्तायपूर्ण लिखाणाखातीर ब्रिटीश शसनान ताका कैसर-इ-हिंद हें रुप्यापदक 1913 वर्सा आनी रायबहादूर हो किताब 1919 वर्सा फावो जालो. राश्ट्रीय एकवटाचें म्हत्वपूर्ण कार्य ताणें भारतीय आदिवासींच्या अभ्यासावतीन केलें. रॉयनी मुंडा, भुईया बिऱ्होर आदी जमातींचो पुराय अभ्यास करून तांचे खाशेले संस्कृतायेचें पयलें दर्शन आपल्या ग्रंथातल्यान ताणें घडयलें. पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें दाबा देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें शरणचिठी देणें हात कापून देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे शब्द खालीं पडूं न देणें हातीं भोपळा देणें ताण देणें पूजा देणें जन्म देणें चढावर चढ देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें ताव देणें-मारणें दांत पाडून हातावर देणें पोटास टांचा देणें दिवसावर नजर देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें दर्शन देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें ताण देणें ओशंगला देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें पूजा देणें चढावर चढ देणें पोटास टांचा देणें दांत पाडून हातावर देणें दिवसावर नजर देणें दाबा देणें पदर फाडून देणें ताव देणें-मारणें डोळा देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें उतारचिट्ठी देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें जोशीमठाच्या रैणी वाठारांतल्या ऋषिगंगा प्रकल्पाचेर बर्फाचे दोंगुल्लेची धड कोसळिल्ल्यान प्रकल्पाचें बरेंच लुकसाण जालें. उदकांत झेलाचे व्हडले फांतर पडटकूच न्हंयेंतलें उदक वाट मेळटा थंय गेलें. तातूंत चमोली वीज उर्जा प्रकल्पाचो काँक्रिटाचो बांदूच व्हावन गेलो. जोशीमठ वाठारांत अचकीत आयिल्ल्या उदकाच्या लोटांत कितलेशेच कामगार व्हांवून गेल्यात. ह्या संकश्टाचे स्थितीक फुडो करपा खातीर, भारतीय सैन्य आनी आयटीबीपीचे सैनीकांनी झुजा पांवड्यार मजत केली. ऋषिगंगा वाठारांतल्यान बेपत्ता जाल्ल्या कांय कामगारांक तांणी वाटायले. देशांतले कांय वाठार मुदलांतूच सैमीक संकश्टाचे धडेर आसतात. उत्तराखंड हो तातूंतलोच एक. 2013 वर्सा केदारनाथाच्या हुंवाराचो उगडास हे घडणुकेक लागून सगळ्यांक जालो. तातूंत 5700 लोकांक मरण आयिल्लें. आतांय थंय लुकसाण बरेंच जालां. मनीसहानी जाल्या. झाडां-झोपां, रूख, घरां, बांदावळी मातये भरवण जाल्यांत. रानांचो इबाड जाला. साधनसुविधांचें कितें जालां, ते विशीं न उलयिल्लें बरें. रैणी गांवांत नवें तळें तयार जालां. हें गांवाक बादिकार थारपाक शकता. खंयचेंय लुकसाण भरून काडप सोंपें आसना. लोकांच्या मनांचेर जाल्ले घावेय बेगीन पेखनात. हीम न्हंयेचें उदक अचकीत वाडून हो हुंवार आयलो, अशें सुरवेक तज्ञांक दिशिल्लें. पूण उपरांत बर्फाच्या दोंगुल्लेच्यो धडो कोसळिल्ल्यान हें घडलें, अशें तांणी सांगलें. वत-पावस नासतना अकस्मात बर्फ वितळ्ळो अशेंय थोड्यांक दिसता. तशें खरेंच जालां जाल्यार हवामान बदलाक लागून जें परिवर्तन घडूंक लागलां ताचेच हे परिणाम, अशें म्हणचें पडटलें. राहूचें राशी परिवर्तन हें तुमच्याच राशींतल्यान जायत आसा आनी केतू तुमच्या सप्तमस्थानांत येता. अशा वेळार स्वताच्या मना वयलें नियंत्रण सोडूं नाकात. दरेक गजालीचो सारासार विचार करात. स्वताचेंच मन दुखावतलें अशी… एक जिल्हो, एक कृशी उत्पादन ही केंद्र सरकाराची येवजण. देशांतले 707 जिल्हे हे खातीर वेंचून काडल्यात. थंयच्या खाशेल्या फळांक उर्बा दिवन तांचेर प्रक्रिया करपी उद्देग उबे जावचे हे खातीर सरकारान हें पावल उखल्लां. शेतकार, ल्हान उद्देग आनी आपसेवी गटांक हाचो लाव मेळटलो. फुडल्या पांच वर्सां खातीर एक हजार कोटींची तजवीज केल्या. तातूंतली 40 टक्के रक्कम राज्य सराकाराक उबी करची पडटली. हे येवजणे खाला आमचे गोंयचीं दोन फळां आसात. उत्तर गोंयांतल्यान पणस आनी दक्षीण गोंयांतल्यान नाल्ल. नाल्लाक कल्पवृक्ष म्हणटात. कारण ताचो कसलोच वांटो फुकट वचना. मागीर तो काथो जावं वा चुडत. गोंयांत एका काळार नाल्लाचो व्हड वेपार चलतालो. मात आतां माड उणे जायत आसात. अर्थांत हाचे फाटलें कारण काँक्रिटाचीं रानां. वाऱ्यार धोलपी माड आता थारावीक जाग्यांचेर दिसतात. गोंयकारांक जेवणांत सदांच नाल्ल लागतात. देखून नाल्लाच्या वेवसायाक बरकत येवपाक जाय आशिल्ली. पूण गोंयांत बरींच वर्सां जालीं नाल्ल हेर राज्यांतल्यान आयात करचे पडटात. काथ्या पसून पांय पुसणी, राजू, सूम करपाचे, कट्टे पसून दवले वा कलाकुसरीच्यो वस्तू करपाचे, सोयेचीं खाणां करपाचे ल्हान उद्देगूय गोंयांत चड नात. देखून सरकाराच्या येवजण्यांचो लाव घेवपाक गोंयकारांक मुखार हाडचे पडटले. नाजाल्यार ही येवजण फुकट वतली. नाल्ल आनी पणसा पसून उत्पादनां तयार करपाक ल्हान उद्देग सहज सुरू करूं येतात. बाजारपेठूय मेळटली. पूण, म्हालाचें कितें? फावो ते प्रमाणांत नाल्ल, पणस नाकात? वयर म्हणलां ते प्रमाण गोंयकारांक खावपाक जाय ते नाल्ल भायल्यान येतात. देखून माड, पणसाच्या झाडांची लागवड करची पडटली. ते खातीर जमीन जाय. आसा थंय प्रकल्प उबे जाल्यात, उरिल्ल्यो लाखांनी मिटर जमनी प्रकल्पां खातीर ताब्यांत घेतल्यात. कांय कडेन माड, झाडां मारलीं, मारपाचीं आसात. म्हणटकूच माड, पणस नात जाल्यार हे फळांचेर प्रक्रिया करपी उद्देग गोंयांत उबे करपाक त्रास जातले. ते नदरेन आतां सावनूच पेंगट बांदून वावराक लागचें पडटलें. कोंकण, केरळाचे आशेर रावूं येता, पूण थंय नाल्ल आनी पणसाचे दोनूय उद्देग चलतात. [1]अगरताला सद्याच्या त्रिपूरा राज्याची आनी आदल्या टिपेरा संस्थानाची राजधानी. आसामाच्या काचार जिल्ह्यांतल्या स्थानका पसून त्रिपूरा प्रदेशाच्या उत्तर भागांतल्या धर्मनगरा मेरेन रेल्वेचो फांटो आसा. थंयच्यान अगरताला मेरेन रस्तो आसा. तशेंच आसाम- अगरताला हो 201 किमी. लांबायेचो त्रिपूरा प्रदेशाचो म्हत्वाचो रस्तो तयार जाल्ल्यान हो भाग भारतांत उदेंत प्रदेशा कडेन पुरायेन जोडून गेला. भूंय मार्गान कलकत्ता सावन अगरताला 1680 किमी. पयस आसा आनी वायुमार्गान उदेंतेक 315 किमी. अंतराचेर आसा. हांगाचें हवामान 10 ते 30 से. आसता. लोकांची भास बंगाली आसून, खुबशे हिंदू लोक हांगा रावतात. 1875 वर्सा सावन हांगा नगरपालिका आसा. मुळाव्यो तश्योच माध्यमीक शाळा, कलेच्यो शाळा, महाविद्यालयां, संस्कृत शाळा, सरकारी कार्यालयां आनी हेर संस्था आसात. हांगा ‘उज्जयंत’ नांवाच्या नव्या राजवाड्या भायर पोरन्या राजवाड्या लागसार आशिल्ल्या एका देवळांत, आदल्या राजघराण्याच्या कुलदेवतांची तरेकवार धातूंनी तयार केल्लीं रूपडीं आसात. हांगाचें पोरनें नगर हाओरा न्हंयच्या अस्तंत देगेर तर नवी वसणूक उदेंत देगेर आसा. ल्हानपणाथावन तांका संगीताचें मोग आसलें. १९६३ थावन ताणीं 'All India Radio' वयर सुमार पाचशें कार्यावळींत भाग घेतलो. आपल्या जीवितांत ताणीं कितकेशेंच कोंकणी केसेटी आनी CD काडल्यो. १९६७ वर्सा गोंयच्या फ़ुडारार लोकमत मतदानांत ताणीं मुखेल भाग घेतलो. गांव-गांवाक वसुन, पदां आनी भाषणाची मजत घेउन ताणीं गोंयाक म्हाराष्ट्रांत जोडचो विरोध लोकांक जागृत केलों. गोंयांत विंगड विंगड जाग्यांत ७५ कार्यावळी केले गोंयच्या म्हज्या गोंयकारांनो' हे तेन्नाचे तांचे गाजलेले एक गीत. १९८६ च्या कोंकणीक राजभास करच्या आंदोलोनांत ताणीं भाग घेतलो. ताणीं "रात राणी" कोंकणी नेमाळें रोमि लिपिंत छापयले. ताणीं बरयिल्ली काय फामाद पुस्तकां:"राम गीता हांगा खून ज़ालां" आनी "यो गो तूं मांदार नवी फ़ांतोद कोंकणी भासेक रोमि लिपि औप्चारिक करुंक ताणीं सहयोग दिलो. सांगें: महेश चंद्रकांत नायक हे सगल्या गोंयांत बऱ्यांतले बरे नाट्य लेखक म्हणून फामाद आसात. विशेश म्हणल्यार तांच्या वझरी ह्या मुळ गांवांत दर एका उत्सवाक तांची नाटकां जातात आनी तीं आपुणूय… भांगरभूंय । प्रतिनिधी सांगें गांवगिऱ्या वाठारांतले विद्यार्थी शिक्षणांत फाटीं उरपाक जायना. तांकां शिक्षणा खातीर जे कितें जाय ते खासदार निधींतल्यान उपलब्ध करून दिवपाचो आपलो यत्न आसतलो. ते खातीर पालकांनी… ‘गोमंत मुक्तिध्यास’ ह्या पुस्तकाचें जालें प्रकाशन भांगरभूंय । प्रतिनिधीसावयवेरें पुर्तुगेजांच्या त्रासांतल्यान गोंय मुक्त जालें आनी स्वातंत्र्याची उमळशीक सोंपली. गोंय मुक्ती लढ्यांत सावयवेरेंचे योगदान खूब व्हड आसा. सावयवेरेंच्या चाफाडकर, सावयकार,… कराटे म्हळयार जपानी भाशेंत मोकळे हात. शस्त्रासारक्या खंयच्याच भायल्या साधनाचो वापर करिनासतना फकत मनगटाच्या नेटाचेर आत्मसंरक्षण आनी चढई करपाच्या हया तांत्रिक खेळाक पडिल्लें हें नांव उद्बोधक आसा. नि:शस्त्र स्थितींत आत्मसंरक्षण कशें तांत्रिक खेळाक पडिल्लें हें नांव उद्बोधक आसा. नि:शस्त्र स्थितींत आत्मसंरक्षण कशें करपाचें आनी सशस्त्र घुरी घालतल्यातेर चढाई कशी करपाची, हाचें शिक्षण घेतां घेतां कराटे हया खेळाचो पयली चीनांत उदय जालो, अशें म्हणटात .इ स. च्या पांचव्या –सव्या शतमानांत दारूमा तैशी नांवाच्या भारतीय बौध्द भिक्षून ही विघा चीनी लोकांक शिकयली. जपानांत हो खळ चार प्रकारांनी खेळटात. ते चार प्रकार अशें: शोटोकान ,वाडो –र्यु, गोजु-र्यु आनी शिटो –र्यु .थंय हया खेळाच्यो नाकायमा राश्ट्रीय सर्ती जातात. हीरोकाझ कानाझावा, मासाटोशी आनी यामागुची गोगेन हे तीन नामनेचे कराटेपटू आसात. कसल्या शस्त्राचो वा हेर साधनांचो आदार घेनासतना फकत मनगटाचो ,मुठीचो ,कोपराचो आनी पांयांचो वापर करून प्रतिपक्षाचेर धांवड्यांचो फाटलाव करतना पाकिस्तानान पयल्या डावांत 4 विकेटी वगडावन 33 धांवड्यो केल्यात. पयल्या दिसाचो खेळ सोंपलो त्या वेळार अझर अली 5 आनी फवाद अली 5 धांवड्यांचेर खेळटालो. इमरान बट्ट (7) आनी अबीद अली (4) हांकां कगिसो रबाडान बाद केले जाल्यार मुखेली बाबर आजम (7) आनी शाहिन आफ्रिदीक (0) वळेरी केशव महाराज आनी नोर्जे हाणें बाद केलो. ६२% लोक साक्षर आसात. साक्षरतेच्या मळार इंडोनेशियाचो जगांत ७४ वो क्रमांक लागता. ७ ते १२ पिरायेमेरेन शिक्षण फुकट आनी सक्तीचें आसा. शिक्षण मुळाव्या, माध्यमिक आनी उंचल्या अशा तीन पांवड्यांचेर आसा. शिक्षणीक वर्स जानेवारी ते डिसेंबर मेरेन आसता.भाशा-इंडोनेशिया हे भाशेच्या माध्यमांतल्यान शिक्षण चलता, पूण माध्यमिक पांवड्यार इंग्लीश एक नामनेचो भारतीय नृत्यप्रकार, कथ्थक (कथक) म्हळ्यार कथा सांगपी. लक्षणेन नाच,गायन, गायन आनी अभिनय हांच्या माध्यमांतल्यान कथा सांगपी असो ताचो अर्थ जाता. कथकांत एक नट वा कथोपजीवी अशें म्हण्टात. भारतांतल्या खूब पूर्विल्ल्या आनी परंपरासंपन्न लोकनाचांनी शास्त्रीय नृत्याक जल्म दिलो. कथ्थक नृत्याचें रास ह्या लोकनाचांतल्यान मुळावण पडलें. ह्या रासनृत्याचें वर्णन पुराणांतल्यान, नाट्यशास्त्रांतल्यान तशेंच वैष्णव पंथाच्या काळांत रामनृत्याक चड म्हत्व मेळिल्लें. संगीत, काव्य आनी अभिनय ह्या तीनय कलांचो मेळ ह्या नाचांत दिसून येतालो.थाट, भ्रमरी, गत, ततकार ह्या कृथक नाचांत आशिल्ल्या प्रकारांचो रासनृत्यांत आस्पाव आशिल्लो, हें वैष्णव कवींच्या कीर्तनकाव्यांतल्यान दिसून येता. राधाकृष्ण हो रासाचो मुखेल विशय. रास नाचांतल्या कृष्णकथांचे साभिनय कथन करपी मनशांक रासधाली कीर्तनकार वा कथ्थक अशें म्हण्टाले. फुडें ह्याच वर्गाकडल्यान नाचाची एक आगळी शैली तयार जाली आनी कथ्थकाकडल्यान केल्लो नाच कथ्थक ह्या नांवान रूढ जालो. फुडें नर्तक-नर्तकींक मेळिल्ली हीन सुवात आनी कथ्थक नृत्यांतली कला-गुणांचो जाल्लो न्हास हेखातीर ह्या नृत्यप्रकाराक कांय काळ देंवती कळा लागली. पूण अठराव्या शतकाच्या शेवटाक अवधचो नबाब वाजिद अली शाह हाणें ह्या नृत्याक पाळो दिलो. ताच्याच काळांत कथ्थक नृत्यांतल्या लखनौ घराण्यांचो उदय जालो. १९२६ त श्रीमती मेनका सोखी हिणें कथ्थक नाच मुंबय भौशिकतरेन सादर केलो. तोमेरेन तो नाच दरबारांत वा मेजक्या नृत्यरसिकांचे बैठकीपुरतोच मर्यादीत आशिल्लो. कथ्थक नृत्यशैलीचीं लखनौ, जयपूर आनी बनारस अशीं तीन नामनेचीं घराणीं आसात. आमद:हो फारसी शब्द आसून ताचो अर्थ ‘प्रवेश’ असो जाता. संथ लयींत नाचपाक येतलें अशे तरेन पखवाजाचो आनी नृत्याचे बोल एकठांय करून आमदची रचणूक केल्ली आसता. भद्रकाली हें हिंदू धर्मान देवीचें एक रुप. भद्र म्हळ्यार मंगलप्रद अशें जे कालीचें रुप, ती भद्रकाली अशी तिची व्याख्या आसा. तिचे उत्पत्तीविशीं खूब कथा आसात त्यो अशो. दक्षिणेंतल्या गांवगि-या वाठारांनी तिका कालीयम्मा वा कालम्मा म्हणून वळखतात. दक्षिणेंत सदांच तिची नृत्यमूर्त करतात. ते मूर्तीचें ध्यान अशएं सांगलां. सोरपाचें वेटाळें आशिल्लो ज्वालीयुक्त मुकूट, सगळ्या आंगांतल्यान उज्याच्यो ज्वालो, कपलाचेर भस्म, दोन व्हड भायर आयिल्ले दांत, धा भुजांची, चार हात रिते आसून हेर स हातांनी पाश, शुक, भालो, डमरु, शूळ आनी अग्नी आसता. तिचे भोंवतणीं विघ्नेश्र्वर, वीरभद्र, अघोर हे तीन देव आसतात. सगळ्याक भद्रकालीचीं देवळां आसात. महाराष्ट्रांत तिका ग्रामदेवता मानतात. नासिक हांगा तिचें देवूळ आसा. थंय तिची मूर्त आठ भुजांची आसून ती वागाचेर बशिल्ली आसा. वरंगळ हांगा भद्रकालीची णव फूट उंचायेची मूर्त आसा. तिचो एक पांय मड्याचेर आसा. काकतीय राजवंशआची ती कुलदेवता आशिल्ली अशें म्हण्टात. कोंकणी काव्यशेतांत फादर पावल लुवीस बोतेलाक आपलेंच नांव आसा. हाश्यांत मिसळल्ल्या तीक्ष्ण कवितांक तो फामाद आसल्लो. ’पी. एल. बी.’चो काव्यां झेलो ताच्या कवितांचो पुस्तक. ह्या पुस्तकांत शेंभरांक मिकवोन कविता आसात. हो पुस्तक पयले फावटीं स्वतंत्र प्रकाशनान पर्गट केल्लो. त्या उपरांत जेरोसा कंपेनीन ताच्यो चाळीसां वयर कविता चडतीक मेळोवन, १९६८ इस्वेंत दुसरो छापो पर्गट केल्लो. १९३९ वरसाच्या आगोसत म्हयन्यांत ’राकणो’ पत्राचेर पर्गट जाल्ली ताची एक कविता हांगासर दितांव. बरपारीत आसा तशी आमी सांबाळ्ळ्या. पावल बोतेल्लोचें ’देव आमकां जाय, आंकवारी मरये’ कांतार आजून क्रिस्तांवा लोक तांच्या घरांनी, इगर्जांनी गायता. हें ताणें १९३७ व्या वरसा घडल्लें. नवे दुयेंती मेळपाचें प्रमाण उणें जाल्ले आसलें तरी फाटले 4 दीस सेगीत दुयेंती मरण येवपाचे प्रमाण सुरू आसा. सोमारा 2 दुयेंतींक मरण आयिल्लें. हाचे पयली आयतारा, शेनवारा आनी शुक्रारा दरेकी 1 दुयेंतीक मरण आयिल्लें. काल तीन दुयेंतींक गोंय वैजकी म्हाविद्यालय हॉस्पिटलांत मरण आयलें. चांदर (69 कुडटरी (57) आनी केपेंच्या 63 वर्सां पिरायेच्या बायलेक कोरोनाक लागून मरण आयलें. फुडले दोन दीस चामोली जिल्ह्यांत खंयच पावस वा झेल पडपाचो धोको नाशिल्ल्याची म्हायती हवामान खात्यान दिल्या. हवामान पूर्ण सुकें उरतलें आनी मजत आनी बचाव कार्यांत खंयच आडमेळीं येवची ना अशें हवामान खात्याचे अतिरिक्त म्हासंचालक आनंद शर्मा हांणी सांगलें. मडगांव: खांपो गुंड अन्वर शेख हांचेर जिवघेणो हल्लो केल्ल्याच्या प्रकरणांत आनीक पांच दुबावितांक कोल्हापूर महाराष्ट्र हांगा सोदून काडून फातोड्डें पुलिसांनी अटक करून तांकां गोंयांत हाडल्यात. ह्या प्रकरणांत हे आदीं होर्णेंकार आनी विपुल पट्टारी ह्या दोगां जाणांक फातोड्डेंच्या पुलिसांनी अटक केल्ली. पणान दोन प्रकार मेळटात. बारीक आनी मोठी अशीं घोंसानी लागपी हीं फळां मे-जून म्हयन्यात रानमळांनी मेळटात. हीं फळां पिकतकच तांबूस- काळ्या रंगाची दिसतात जांबळीच्या तरण्या पानांचो, सालिचो आनी फळांचो जायतो वखदी उपेग जांव येता. जांबळां खाल्ल्यार काळजाची क्रियां सुदारतात. ती घडी कपाळार दवरची. पींत आनी जोर कमी जाता. अन्नपचनाचो त्रास आनी भूक कमी लागता जाल्यार तशेंच पातळ परसाकडेन जाल्यार मुतात बिंयांचो चूर्ण पोटात घेवचो. तशेच पूर्ण फळां वतात सुकोवन ताचो पिठो करून एक-एक चमचो सदांच घेवचो. अशें केल्यार साखरेचे प्रमाण कमी जावपाक मदत जाता. ह्या सगळ्या वखदी उपेगा खातीर जांबळाच्या वदे रक्ष राज्य करितां । वापी केल्या निर्जळपंथा । विप्रांवृत्ति दिधल्या आतां । आलें हातां त्याचें फळ । महाराष्ट्र ह्या व्हड आनी प्रगत राज्याची मराठी ही राजभास आसा. महाराष्ट्रा भायर गुजरात, मध्यप्रदेश, कर्नाटक, तेलंगणा, तामिळनाडू आनी गोंय ह्या राज्यांतूय मराठी भाशिकांची संख्या खूब आसा. अ) पुर्विल्लो कालखंड कोरीव लेखांत मेळपी पुर्विल्लें रूप, मुसलमानी सत्तेच्या काळांतलें महानुभावी वाडमय आनी ज्ञानेश्र्वरींत प्रतिबिंबीत जाल्लें उत्तर प्राचीन स्वरूप. क) अर्वाचीन युग युरोपियन लोकांकडे संपर्क आयल्या उपरांत घडिल्ले बदल. युरोपियन आनी चडकरून ब्रिटिश तशेंच पुर्तुगेजांनी घडयल्ल्या वसाहतीकरणाचे भाशीक आनी वाडमयीन परिणाम अजून पुरायतरेन अभ्यासूंक ना. काट्टीणीक हळडुव्या रंगाचीं फूलां येतात. ह्या फुलाक एकामेकांक दशिल्ल्यो पांच पाकळ्यो आसतात. देखून फुलाचो आकार एकाद्र्या कोपासारको दिसता. फुला वांगडा तोरो आसता आनी त्या तोऱ्याचें उपरांत काट्ट जाता. तोरो ल्हान आसतना, ताच्या आंगार सांसवां सारके दिसपी काळे कांटे आसतात. कारीट जून जालें म्हण्टकच हे कांटे झडून आंग सुळसुळीत जाता. कारीट आनी काट्टीण दोनूय पूराय कोडू आसतात. कारीट आकारान लांबट वाटकुळें आसता. सुरवातीजा ताचो रंग पाचवो आसता, उपरांत तें जून जाता आनी धवसार जायत वता. पिकतकच मात कारीट मोव जाता. वाल सुकतकच कारीट झडटा. काट्टाभितर खूब बियो आसतात, त्यो आठ ते धा खणांनी गोरोपांत रचिल्ल्यो आसतात. बियो धव्या रंगाच्यो, मोटव्यो आनी चपट्यो आसतात. दिवाळेच्या अदमासाक काट्टां जून जावन तयार जातात. नामनेचो गोंयकार मराठी कवी. मुळावें शिक्षण कवळें आनी मडगांवच्या दामोदर विद्यालयांत घेतलें. उपरांत सेगुंदग्राव आनी लिसावाचें पोर्तुगेज शिकप पुराय केलें. १९२५ वर्सा तो दामोदर विद्यालयांत शिकोवपाची नोकरी करूंक लागलो. उपरांत १९२४ वर्सा, पुरुषोत्तम श्रीनिवास सुकेरकार हाणें उजवाडाक हाडिल्ल्या ’हिंदू’ ह्या नेमाळ्यांत, संपादक दत्तात्रय व्यंकटेश पै हाचो सहाय्यक म्हूण तो काम करूंक लागलो. १९२७ वर्सा सावन तो थंयचें पुराय वेवस्थापनाचें काम पळेतालो. थंयच तो साहित्य समालोचनात्मक लेखनूय करतालो. फ़ुडें मडगांव वाठारांत ताणें आपलो ’गोमंतक’ छापखानो सुरू केलो. भुरगेपणासावन ताका वाचपाची आवड आशिल्ली. तरणेपणांत बाकीबाब बोरकाराकडेन वळख जाल्ल्यान काव्य आनी साहित्य हाचेकडेन ताचो दाट संबंद आयलो. १९२५ वर्सा म्हळ्यार पिरायेच्या सोळाव्या वर्सा ताणें बरयल्ल्या ’ह्ह्दय मंदिर’ हे कवितेक लागून ताका बरीच नामना मेळ्ळी. १९३० वर्सा सावन सां. घ. कंटक हाच्या ’सुबोध’ ह्या म्हयन्याळ्यांत ताचे काव्य समीक्षेचेर लेख उजवाडाक येताले. १९३४ वर्सा ताचो ’नंदादीप’ हो कवितां झेलो उजवाडाक आयलो. हाचे उपरांत ताणें जायत्यो कविता रचल्यो पूण त्यो पुस्तकरुपान लोकांमेरेन पावल्यो नात. बारीकसाणेन केल्लें नियाळ, सैम, गिन्यानी कल्पकतेचो अप्रूप आविश्कार, शांत आनी सात्विक भावांचें पडबींब ताचे कवितेंत दिसून येता. ताची ’स्मरूनी गोमन्त देवी’ ही कवीता खूब गाजली. साहित्या वांगडाच ताणें तरणेंपणात हेर मळारूय वावर केला. समाज सेवा संघ आनी गोमंत विद्यानिकेतन ह्या संस्थांनी ताणें तळमळीन वावर केला. पद्य लेखना वांगडाच ताणें गद्य आनी टीकात्मक लेखन, तशेंच शह-शह देणें पाठ देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें ताण देणें पूजा देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें चढावर चढ देणें पोटास टांचा देणें दांत पाडून हातावर देणें दिवसावर नजर देणें ताव देणें-मारणें दाबा देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें ऋग्वेद चार मुखेल वेदांमदलो सगळ्यांत पोरनो वेद. यजुर्वेद, सामवेद आनी अथर्ववेद हे हेर वेद आसात. संवसारांतल्या सगळ्या मेळिल्ल्या साहित्यामदीं ऋग्देव सगळ्यांत पोरनो आसा. अष्टकरचना: आठ अध्यायांचें एक अष्टक, अशीं आठ अष्टकां ऋग्वेदांत आसात. वट्ट ६४ अध्याय आसात. दरेका अध्यायाच्या पोट विभागाक वर्ग म्हण्टात. वर्गांत सादारणपणान पांच मंत्र आसात. कांय वर्गांत मंत्र चड- उणेय आसातात. ऋग्वेदसांहितेंत २००६ वर्ग आसात. वेदमंत्री हें अपौरूषेय आसात. तांची खंयच्याच ऋषीन रचणूक करूंक ना, अशी मान्यताय आसा. ऋषीक समाधी अवस्थेंत ह्या मंत्राचें गिन्यान मेळ्ळा अशी समजणी आशिल्ल्यान ऋषीक मंत्रकर्ते न्हय तर मंत्रद्रष्टे म्हण्टात. सगळे वेद हे रितीन उपलब्ध जाल्यात. मंत्र ईश्वराचे निश्वास आसात, अशी कल्पना आसा. ऋग्वेदांत मुखेल रूपान यज्ञांतल्या देवतांची तोखणाय, वर्णनां, प्रार्थना आतल्यात. आर्य लोकांच्या तत्त्वज्ञानाचे विचार हातूंत दिसतात. पावस,वत, जंगलां आनी हेर सैमाच्या घडणुकांचीं काव्यमय वर्णनां, पुरूरवा, उर्वशी, यम, यमी हांचीं आख्यानां आसात. ऋग्चेद काळांतल्या लोकांक संस्कृतायेच्या उदरगतीक लागपी अर्र्क थीरपण आसलें.शेतकाम करप, गोरवां पोसप, धातुकाम करपाची कला, तरसादी, भाले, रथ, वाध्यां, फातरमाती आनी लोखणाचीं सुंदर घरां घडोवपाचें गिन्यान, रस्ते, बांयो, पूल, गांवाभोंवतणचो कोट बांदपाचें गिन्यान तांकां आसलें. गोरवांचे गिरेस्तकायरचीं वर्णनां करपी ऋग्वेदांतली जायतीं सरूक्तां त्या काळांत भूंयधनापरस पशुधनाक दिवपांत. येवपी म्हत्व दाखयतात. वेपार येरादारी करपाक लागपी दुचाक्यो, बैलगाड्यो, घोड्यागाड्यो त्यावेळार आसल्यो. शंभर ओल्यांच्या व्हड्याचें वर्णन तातूंत आयलां (१-११६-५). मेस्तपणाकय खूब ऊंच मानताले. ‘त्वष्टा’ ही ह्या कामाची देवता. १०० दारां आशिल्ल्या नगराचो उल्लेख ऋग्वेदांत मेळटा. बायल ‘उलना’ (लोकर) चें विणकाम करतालीं. दादल्यांक बायलांक उंची वद्त्रांची आवड आशिल्ली. भांगराचो वापर खूब जातालो. ‘निष्क’ नांवाचे भांगराचें नाणें अस्तित्वांक आशिल्लें. वस्तुंच्या बदलाक वस्तू दिवपा=-घेवपाचो वेव्हार चलतालो. ऋग्वेदांत मनीसपणाच्या उदात्त कल्पनेचे जें स्फुरण जालां ते कल्पनेक पुरूषसूक्तांत थारो मेळ्ळो. पुरूषसूक्तांत देवाक पुरूष म्हळ्यार मनीस अशें म्हळां. मनशाक येदें व्हडपण फाव जाता, असो ताचो अर्थ जाता. नीती-अनितीची कल्पना तांणी वेवस्थित मांडली. ऋषींनी ‘एकं सत्’ म्हूण दिसून आयिल्लें भावना निर्माण जाली. एकात्मभाव म्हळ्यार अमरत्व अशें म्हणून इहलोक आनी परलोक हांचो संबंद जोडलो. तेपासत लोक मरणाक भिना जालो आनी धर्तरेक स्वर्ग मानपाक लागले. ऋग्वेदांत सोमयागाक खूब म्हत्व आसा. सोम ही वृष्टीची तर अग्नि ही उजवाडाची कुरू मानल्या. वत आनी पावस हांकां लागून सजीव सृश्ट चलता, अशें तांकां दिसता. ऋग्वेद काळांतले लोक संवसारांतल्या खंयच्याय राश्ट्रापरस चड सुदारिल्ले. ते बळिश्ट,बुदवंत, गिरेस्त आनी सुखी आसले. धर्तरेचेर आपली सत्ता, धर्म चलचो म्हूण तांणी यत्न केलो (कृण्वन्तो विश्र्वमार्यं पूण कोणाच्याच स्वातंत्र्याचेर बंधनां घालींनात. सगळ्यांक वांगडाक घेवन मुखार वचपाचो हावेस तांणी बाळगिलो. 'जागोर खेळ' वा 'फेळ' हे नाटकाचे कांय प्रमाणांत अपरिपक्व अशे नाट्यप्रकार तियात्रा आदीं लोकांचें मनोरंजन करताले. जागोर हो उत्तर गोंयांत चड लोकप्रिय आसलो जाल्यार 'खेळ' वा 'फेळ' हो प्रकार दक्षीण गोंयांत लोकप्रिय आसलो.जागोर हें चड करून गांवच्या फेस्तादीस जातालो.एका उकत्या मळार लोक जमताले.मदीं उजो पेटयताले.नाचपाखातीर जागो सोडून लोक सरभोंवतणी बसतालो.घुमट ह्या एकाच वाद् याचो जागोरांत वापर करताले. जागोरेंतलें काम (acting)हें आयत्या वेळार सुचता तेप्रमाण आसतालें.लोकांचीं आनी एकामेकांचीं उणींदुणीं काडपाचें काम कलाकार करताले.जाचेर टिका जाता तो नाटकांतल्यांनच ताची जाप दितालो.ह्या जागरांत अश्लिलतायेक अदीक म्हत्व आसतालें. तियात्राचें आनीक एक खाशेलें आंग म्हळ्यार कमेडी वा सायड शॉव्ज. कमेडी वा सायड शॉव्ज म्हळ्यार तियात्रांत आसपाविल्लीं विनोदी वा हांसयाळीं प्रहसनां. हीं प्रहसनां मुखेल कथानक जुळून वा जुळिळ्लीं नासतात. जीं गावपां तियात्राच्या कथानकाक जुळून आसतात तांकां कांतूश वा कांत अशें म्हणटात. हे कांत चड करून एक वेर्स (verse) आनी एक कॉरस अशे बसयल्लें आसतात चड करून एका तियात्रांत तीन वा चार कांत आसपावतात. तांचें स्वरूप: मोगाचे उमाळे खुशालकायेचे उल्हास आनी दुखाचे तळमळे अश्या तीन भावनांनी प्रगट जाता. हें गावप पात्रां खाशा गायतात. तियात्राच्या कथानका कडेन संबंद नाशिल्ल्या गावपाक कांतारां म्हणटात. सोलो,डुयेट, डुवो, त्रियो, क्वारटेट, आनी कोरल अशे तरेचीं कांतारां एका तियात्रांत आसपावतात. एका तियात्रांत कमीत कमी धा कांतारां आसपाकच जाय. चड करून एका तियात्रांत बारा तीं पंदरा कांतारां आसतात. अदीक कितलीं आसचीं तीं तियात्र सादर करतल्यान थाराव येतात. जीं उतरां वा वाक्यां लिखणेच्या वा उचारणेच्या रुपान (तियात्रांत) घळणुकेंत येतात, ताका भास अशें म्हणप. तियात्राचो जल्म जालो तेन्ना कोंकणी भाशेनूच माचयेर सादर केलो. आजून पासून कोंकणी भाशेची परंपरा चलयत आसा.तियात्रांतल्यान कोंकणी भाशेचो प्रचार जाता. तियात्राची लिखणी जाता तेन्ना भाशा सादी,सोंपी,आनी सुटसुटीत आसपाक जाय. वेळ-काळ आनी थळ हाचें वर्णन तियात्र लिखणेंत आसपावता ताका वातावरण निर्मिती अशें म्हणप. तियात्राचें कथानक कसल्या विशयाचेर केंद्रीत आसा त्या परमाणें तियात्राचें वातावरण दिसून येवपाक जाय. तियात्राचें कथानक समजुंया खंयच्याय समाजाचेर आदारीत आसा जाल्यार त्या समाजाचें पडबिंब थंय दिसून येवप योग्य. तांच्यो चाली-रितींचें, आचार-विचार, देव-धर्म, समज आदी हांचें प्रदर्शन खूब म्हत्वाचें. हें वातावरण निर्मिती जाता तेन्ना वेळ-काळ आनी थळ हाचें भान बरोवप्यान दवरचें पडटा. तियात्र हो नाट्य प्रकार जाल्यान माचयेची निबेल गरज. तियात्राची लिखणी जाली आनी तो माचयेर सादर करूंक ना जाल्यार ताचो योग्यपणी आसवाद घेवपाक मेळना. तियात्र जेन्ना माचयेर सादर जाता तेन्नाच ताचें खाशेलेपण नदरेक भरता. तियात्र आनी माची हांचें नातें दोशी करपाक जायना. तियात्र हो प्रकार माचयेर दाखवपा खातिरूच आसता. तियात्र माचयेर सादर करतात तेन्ना एका परस अदीक प्रेक्षकांक ताचो आसवाद घेवपाक मेळटा. माचयेर तियात्र सादर जातना उजवाडा येवजणेचो आनी ध्वनी येवजणेचो वापर जाता ताका तंत्रीक मांडावळ अशें म्हणटात. जेन्ना तियात्रांत एक पात्र अदीक म्हत्वाचें म्हण दाखवंचें आसता तेन्ना उजवाड त्या पात्राचेर घालून आनी हेर कडेन काळोख करतात. उजवाडा येवजणेचो फावो ते परीं वापर जाता तेन्नाच त्या त्या देखाव्याक अदीक जिवसाण येता. माचयेर तियात्र सादर जातना ध्वनी येवजणेचो वापर खूब म्हत्वाचो. पात्रां संवाद उचारतात ते ध्वनी येवजण प्रेक्षकां मेरेन पावयतात. तियात्रांतलीं पात्रां आपल्या भेसा परमाणें आपल्या आंगाक वस्त्रांचो वापर करतात ताका वेशभुशा अशें म्हणटात. तियात्र हो पळोवपा-आयकुपाचो साहित्य प्रकार. तियात्र माचयेर सादर जातना पळोवपा-आयकुपा खातीर हाजीर आसतात तांकां प्रेक्षक अशें म्हणटात. प्रेक्षक ना जाल्यार तियात्र अपुर्ण. तियात्र आनी प्रेक्षक हांकां दोशी करपाक जायना. महाराष्ट्र राज्याची चडशी भूंय अग्निजन्य तळपांसावन तयार जाल्ली आसा. यतमाळ आनी नांदेड जिल्हंयानी आर्कियन म्हाकल्पांत तयार जाल्ली ग्रनायट आनी पट्टीताश्म तळपां आसात .दोंगरी प्रदेशांनी जांभ्याची तांबडी माती चड आसा .गाळाची काळी माती मुखेलपणान कोंकण वाठारांतूच सांपडटा. कोंकण पट्टेक समांतार आशिल्ल्या सह्याद्री पर्वतांवळींक लागून महाराष्ट्र राज्याचे कोंकण आनी देश हे दोन विभाग तयार जाल्ले आसात. सह्याद्री दोंगरावळींक अस्तंत घाट अशेंय म्हणटात. सह्याद्री परवतांची अस्तंत देंवती चड खर आसा. सादारणपणान सह्याद्रीची उंचाय ९१५ते१४००मीटर आसून उत्तरेक ती चड उंच आसा.हया उंच पर्वतामदीं कांय मेकळी सुवात आसा. हातूंतल्यान रस्ते आनी रेल्वेमार्ग पासार जातात. सातमाळा,अजिंठा, हरिश्चंद्रड, बालाघाट, हे कांय सह्याद्री पर्वताचे मुखेल फांटे आसात. बळसूबाई हें महाराष्ट्रंतलें,सगळ्यांत उंचेलें तेमूक( १,६८४मी साल्हेर, महाबळेश्र्वर, सप्तशृंगी, त्र्यंबकेश्र्वर हीं सह्याद्रीचीं हेर म्हत्वाची तेमकां आसात. सह्याद्री वळींचे उदेंतेक व्हड पठारी प्रदेश पातल्ळा. उत्तरेक नर्मदा न्हंयचें देगण आनी दक्षिणेक कृष्णा न्हंयेचो पाणटो हांचे मजगतीं ज्वालामुखिच्या लावान तयार जाल्लें दख्खनाचें पठार पाताळ्ळां सह्याद्रीचे उदेंत देंवतेंसावन ते विदर्भाच्या साप्प उदेंत भगांतले सुरजगड, भामरागड आनी चिरोली दोंगुल्ल्यांमेरेन सुमार ७५० किमी आनी उत्तरेक सातपुडा पर्वतासावन दक्षिणेक कोल्हापूर जिल्ह्यामेरेन सुमार ७००किमी अशें महाराष्ट्राचें पठार पातळिल्लें आसा. राज्यांतल्या चडशा न्हंयांचो उगम सह्याद्रीपर्वता वळींचेर जावन त्यो वळीच्या अस्तंत आनी उदेंत अशा दोनूय दिकांनी व्हावतात. अस्तंतेक व्हांवपी न्हंयो अरबी दर्यांत तर उदेंत दिकेक व्हांवपी न्हंयो राज्याभायर वचीन बंगालाच्या उपसागराक मेळटात. उल्हास ,वैतरण, दमणगंगा, अंबा, वासिश्ठी आनी सावित्री ह्यो कोंकण भागांतल्यान व्हांवपी मुखेल न्हंयो. कापी वैनगंगा, वर्धा, गोदावरी भीमा, कृष्णा,ह्यो पठारी भागांतल्यो कांय म्हत्वाच्या न्हंयो तापी ही राज्यांतली सगळ्यांत लांब न्हंय आसा. पुर्णा हो तापी न्हंयेचो मुखेल फांटो आसा. महाराष्ट्रांत मे म्हयन्यांत चड उश्णता जाणवता. ह्या म्हयन्यांत दर्या लागशिल्ल्या वाठारांनी सरासरी तापमान ३३ से इतलें आसता.पूण उदेंत महाराष्च्रांत ह्याच तेंपार तापमान ३८से ४३ से.इतलें आसता.उदेंत महाराष्ट्रांत शिंयाळोय कडक आसता.पूणें ,नासिक ह्या सारकेल्ल्या उंचेल्या प्रदेशांनी शिंयाळो आनी गीम कूब कडक आसता पावसाळ्याचे सुवेक अरबी दर्यांत चक्री वादळां जातात. तांते परिणाम राज्याच्या दर्यादेगांनी आशिल्ल्या वाठारांनी जाणवतात. इतिहासः राज्याच्या चड आदल्या इतिहासाची स्पश्टअशी म्हायती मेलना. हांगाच्या मुखेल न्हंयांच्या देगणांनी सांपडिल्ल्या अश्मयुगीन हत्यारांवयल्यान अश्मयुगीन काळा पयलींसावन हांगा मनश्ची वसती आशिल्ल्याचें सिध्द जालां. अर्थीक नदरेन महाराष्ट्र हें भारतांतलें एक फुडारिल्लें राज्य आसा. भारताच्या उद्देगीक विकासांत महाराष्ट्राक म्हत्वाची सुवात आसा. पाज्याचे अर्थ वेवस्थेंत शेतकी उत्पादनाचो व्हड वांटो आसून हांगाचो वट्ट लोकसंख्येंतले सुमारल ७० लोक शेतांत लावुरतात. राज्याचे वट्ट भूंयेंतली सुमार ६० भूंय लागवडीखला आशिल्लो भुंयाचो फक्त आठवो वांटो शिंपणावळीकाला आसा. तांदूळ गंव, ज्वरी, बाजरी आनी कड्डण ही हांगाची मुखेल पिकावळ. भिकमां सूर्यफूल ह्या सारकिल्या तेलबियो उत्पादन करपी हें भारतांतलें एक मुखेल राज्य. कापूस, उूस,कंबाकू,हळद आनी भाजीपालो हीं हांगाची म्हत्वाचीं नगदी पितां. केळी ,द्रक्षां,मोसंबी, आबे ,संत्रां आनी हेर फळांची लागवड करपाखातीर महाराष्ट्र राज्य सरकारान खाशेली सुवात राखून दवरल्या. साग,शिसव, बांबू, चंदन आनी पुड्यांचीं हीं हांगाच्या रानांतल्यान मेळपी म्हत्वाची येनावळ. पुडयांच्या पानांसावन विडये तयार करतात. रान उत्पादनाचेर आदारिव्वे उद्देग वेडोवपाचे नदरेन हांगा यत्न चालूच आसात. महाराष्ट्रांत खनीजसंपतीचे सांठे कमी प्रमाणांत आसात. हांगाच्या कांय जिल्हयानी बॉक्सायट, तांबें, चून्याखडी, सिलीकी आनी मिठाचे सांठे कमी प्रमाणांत सांपडटात. भंडारी नागपूर आनी चंद्रपूर जिल्हयानी फातरी कोळशाचे सांठे आसात. मुंबयचे उत्तर दर्यादेगेर खनीज तेल काडटात. महाराष्ट्र राज्याक अरबी दर्याची व्हड दर्यादेग लाबिल्ल्या कारणान हांगा नुस्तेमारी वेवसायाक चड म्हत्व आसा. हांगाच्या दर्यात नुस्तें आनी नुस्त्यासावन तयार केल्या पदार्थांची भारताच्या हेर भांगांनी आनी परदेशांत निर्यात जाता. महाराष्ट्रांत जलविधुत तयार जाता. भारतांलें सगळ्यांत पयलींचे अणूकेंद्र तारापूर हांगा आसा. मुंबय हें भारताचें फिल्म इंडस्ट्रीचें केंद्र आसा.हाका लागून मुंबय शार बॉलीवूर्ड हया नावान जगभर प्रसिध्द आसा. सैमीन सोबीतकय, इतिहासीक वेस्तू, आर्विल्ली बांदावळ, संग्रहालयां, राश्ट्रीय उधानां ,तीर्थक्षेत्रां आनी धर्मीक सुवातींक लागून महाराष्ट्रांत दर वर्सा हजारावी भोंडेकार येतात. राज्य अर्थीक सर्वेकक्षण १९९१-९२च्या नियाळा प्रमाण उद्देगधंधाच्या मळार महाराष्ट्र हें भारतांतलें एक मुखेल राश्ट्र आसा. हया नियाळाप्रमाण भारतांतल्या वट्ट उत्पादनांत महाराष्ट्राचो सुमार २२ वांटो आसा.आधुनिक येरादारीचीं साधनां, व्हडले बंदर, वेगवेगळेया क्षेत्रांतसगळ्या प्रकाराचे तंत्रज्ञ,भारतांलो सगळ्यांत व्हड द्रव्य आनी भांडवळ बाजार हया सगळ्यांक लागून महाराष्ट्राचे राजधानी मुंबय हें भारतांले मुखेल वेपारी आनी उद्देगी केंद्र आसा.मुंबय शार आनी बोंवतणच्या प्रदेशांचो उद्देगीक विचार व्हड प्रनाणांत जाल्लो आसा. हया कारखानदारी क्षेत्रांत राज्यांतल्या वट्ट उत्पादनातलें सुमार ७८ उत्पन्न निर्माण जाता. नागपूर औरंगाबाद, सोलापूर आनी कोल्हापूर शारांनी उधेगधंधाचीं वाड नेटान जायत आसा. महाराष्ट्रांत उपऊोग्य. वस्तू,रसायनीक द्रव्यां आनी भांडवली वस्तूच्या उत्पीदनांत नेटान वाड जाल्ली आसा.अलेक्ट्रॉनिकि हो हांगाचो सगळ्यांत नेटान वाडपी उधेग. बारीक बारीक हत्यारां ,ल्हान ल्हान घरगुती, आनी शेतवडींत उपेगी पडपी वस्तू, विंगड विंगड उधेगांक लागपी विजेची आनी हेर यंत्रसामुग्री, मोटारी आनी तामचे सुटे भाग,डिझलाचेर चलपी इंजीनां, सारें, रबर,साखर,-प्लास्टीक वस्तू आनी फार्मास्यूटीकल हीं महाराष्ट्रांत जावपी मुखेल उधेगीक उत्पादना आसात. सूत आनी कापडनिर्मिती हो महाराष्ट्रांतलो आदलो आनी व्हडलो उद्देग जावन आसा.देशाच्या निर्यात वेपारांत महाराष्ट्राच्या उधेगीक उक्पादनांक म्हत्वाची सुवात आसा. गांवगिऱ्या भागांतली बेकारी उमी करपाखातीर आनी शेतवडींत गर्दी करप्यांक वावर दिवपाखातीर ग्रामीण उद्देगधंधांक उत्तेजन दिवपाचें धोरण महाराष्ट्र सरकारान आपणायलां.खागी, लोकर,रशमी धागे तयार करप, चामड्याच्यो वस्तू, बांबूकाम,दोरकाम, गोड आनी ल्हान ल्हान आयदनां तयार करप हांगाचे मुखेल ग्रामोद्दोग. राज्याक व्हड दर्यादेग लाबिल्ली आसून हांगा ल्हान व्हड सुमार ४८ बंदरां आसात. हांतूंतलें मुंबय बंदर हें सगळ्यांत व्हड आनी अर्थीक नदरेन खूब म्हत्वाचें आसा. मुंबय बंदराक आंतरराश्ट्रीय बंदरांभितर मानाची सुवात आसून भारताचो चडसो परकीय वेपार ह्या बंदरांतल्यान जाता. तशेंच मुंबय हें नौदलाचें म्हत्वाचें बंदर आसा. मुंबय-गोंय अशीं कोंकणपट्टींतलीं बंदरा घेवपी जहाज-येरादारी एकातेंपार खूब तेजींत चलताली. रवी नायकाचो थाराव भायरायलो पणजी: गोंयची लोकसंख्या आनी क्षेत्रफळाचो विचार केलो जाल्यार सध्या तरी तिसर्या जिल्ह्याची गोंयांत गरज ना. फुडाराक तिसर्या जिल्ह्याचो विचार जावये अशें निवेदन मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंंत… पोट धरधरुन हंसणें हां हां हां म्हणतां करणें हां हां म्हणतां बारीक हंसणें चित्रासारखें चालणें-बोलणें-हंसणें हं हंसणें हं (हां) सणें-खापरानें हंसणें हं हं गालांत-गालीं-गालींगालीं-गालावर हंसणें हां हूं हां-हां हां म्हणणें आपलें तें हां हां, दुसर्‍याचं तें हीः हीः कावळ्याचें होतें हंसणें, बेडकाचा जातो जीव हां जी? हो जी? हं ग गांव हंसलें म्‍हणजे म्‍हरवडा हंसणें ह्या सगळ्या संकश्टां मदें दानयेल आनी ताचे सांगाती जैतिवंत जातात; आनी देवान तांकां सालवार केले तें पळेवन मूर्ती पुजा करतात ते देवाक वाखाण्तात. हें सगळें, नॅबूकादनेजजार, ताचो पुत बेल्स्हाजार आनी दारियुस हांचे राजवटके काळार बाबिलनयेंत घडता. ह्या पुस्तकाचो हावेस म्हळ्यार; आंत्यकूस ऑपिफानेस हाण्व्ंअ जुदेवांक पिडापीड दिली त्या समयार जुदेवांचो भावार्थ आनी भरवानसो सांबाळूंक. हेच परीं दानयेल आनी ताच्या सांगातयांक, समूर्त सोडून दिंवक ताळणी घातलोली (अव. १) आनी मूर्तींक भजूंक सांगललें (अव. ३ ६ ते जैतिवंत जाले आनी तांकां पिडापीड दिताले ते खऱ्या देवाक वळकुंक पावले. पिडापीड दिता तो थोड्याच काळाक जैतिवंत जाता-सो दिसता पूण देवान नेमलोल्या वेलार फारिखपण दिंवक जाय ८/१९; ११/३६) आनी शेवोटाचो काळ येतलो (८/१७; ११/४०) आनी पिडापीड दितल्याचो भस्म जातलो (८/२५; ११/४५ ह्या वरवीं दुकाचो आनी पातकाचो काळ सोंपून, देवाचें राज येतलें जंय 'मनषाचो पुत' सासणाच्या सासणांक राजवटकी चलयतलो (अव. ७ आक्ख्या पुस्तकांत देवाच्या राजाचो भरवानसो दाखयला (२/४४; ३/३३ (१०० ४/३१; ७/१४). हेंच वैशिष्ठय मानवाचें । जगीं सौख्य नांदवी साचें । त्याविण सार्‍या प्रगतीचें । मंदिर मिळे धुळीमाजीं ॥५४॥ कुणाचें बिघडलें सुधारावें । कुणाचें भांडण तोडोनि द्यावें । कुणासाठी योजनाबध्द व्हावें । मार्ग सांगावया ॥८३॥ पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें दिवसावर नजर देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें शरणचिठी देणें हात कापून देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे शब्द खालीं पडूं न देणें हातीं भोपळा देणें पाठ पोट सारखें होणें ताण देणें जन्म देणें पूजा देणें चढावर चढ देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें ताव देणें-मारणें दांत पाडून हातावर देणें पोटास टांचा देणें दाबा देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें दर्शन देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें मगधाचो सम्राठ जरासंध हो कंसाचो मांव आशिल्लो. कंसाच्या मर्णाचो सूड घेवपाखातीर ताणें अठरा खेप कृष्णाचेर घुरयो घाल्यो. दर फावट कृष्ण आनी बलराम ताचो पराभव करून ताका धांवडावन घालो. निमणे घुरयेवेळार कृष्णान मथुरा सोडून सौराष्ट्रांत व्दारका हांगा नव्या राज्याची थापणूक करून आपल्या राज्यांतले प्रजेक थंय हालयली. विदर्भ राजा भीष्मक हाची धूब रुक्मिणी हिका तिच्या मोगाचो आदर करून कृष्णान उबारून व्हेली आनी तो तिचेकडेन लग्न जालो. ह्या वेळार रूक्मी हो तिचो भाव आनी तिच्या स्वयंवराक जमिल्ले हेर राजा कृष्णाकडेन झुजूंक आयले. कृष्णान तांचो सगळ्यांचो पराभव केलो. ह्या पयल्या लग्ना उपरांत कृष्णान जांबवंती, सत्यभामा, कालिंदा, मित्रविंदा, सत्या, भद्रा आनी लक्ष्मणा हांचेयवांगडा लग्ना केलीं. ह्यो कृष्णाच्यो अष्टनायिका जावन आसात. फुडें प्राहज्योतिषपुरच्या नरकासुराक मारून उडोवन ताणें बंदी केल्ल्या सोळा हजार बायलांची मुक्तताय करून तांचेकडेन लग्नां केलीं. पांडवांचो वनवास सोंपतकच कौरवांनी तांकां राज्याचो वांटो दिवचो आनी झूज जावचे न्हय म्हूण कृष्णान शिष्टाय केली. निमाणे जेन्ना झुज जालें तेन्ना कृष्णान पांडवाचो पाखो घेतलो आनी आपलें नारायणी नांवाचें सैन्य कौरवांवटेनच्यान झुजूंक धाडलें. महाभारतांतल्य झुजांत कृष्ण अर्जुनाचो सारथी जालो आनी झुजावेळार संभ्रमित जाल्ल्या अर्जुनाक तत्वगिन्यानयुक्त गीतेचो उपदेश करून ताका कर्तव्याक प्रवृत्त केलो. ताच्या मोलादीक मार्गदर्शनाउपरांत पांडाव झुजांत जैतिवंत जाले. कृष्णाविशीं पोरन्यो साहित्यांतल्यान तरेतरेचें वर्णन वाचूंक मेळटा. आनी विंगड विंगड विव्दानांनी वेगवेगळ्या पध्दतीन ताच्या चरित्राचें फोडणीशी केलां. कांय जाणांच्या मतान तो लोकोतर इतिहासिक मनीस जाल्ल्यान ताका देवपण मेळ्ळें. ताणें आपल्या अवराताच्या काळखंडांत दैत्यांक मारून उडोवप, कालियामर्दन, गोवर्धन पर्वत उखलून धरप असल्या प्रसंगांतल्यान अदभुतपण मेळयलें. ह्या प्रसंगांतलीं प्रतीकां पयस करून तांचो लौकिक अर्थ स्पश्ट करपाचोय वावर बर्‍याच जाणकारांनी केला. कृष्णाची अलौकिक बुध्द, सोबीतकाय, कुडीचें बळगें, प्रसंगावधान, शौर्य, कुशळताय, वक्तृत्व, मुत्सदीपणा हांचेर आनी ताच्या निस्पृह वृत्तीवांगडाच कावेबाज राजकारण आनी वेव्हारीक शाणेपणाचेर बरीच बरपावळ जाल्या, उंचेल्या पांवड्यावयली तात्विक विचारसंपदा ताचे भगवद्‌गीतेंतल्या तत्वगिन्यांनांतल्यान दिसता. तातूंत उपनिषदांचो आनी पूर्विल्ल्या तत्वप्रणालींचो सगळो आपरोस दिश्टी पडटा. गोवर्धन पूजेसारक्या प्रसंगावेळार ताणें दाखयिल्ली सुदारक वृत्ती आनी समाजधारणेखातीर वैदिक आनी वेदपूर्व अशा दोनय परंपरांचो समन्वय, ह्यो गजाली ताका हिंदू धर्मांतल्या देवांमदीं म्हत्वाची सुवात दितात. लेफ्टनंट जनरल ह्या दर्जाचो आधिकारी राश्ट्रीय छात्रसेनेचो मुखेली आसात. देशांत छात्रसेनेची वट्ट 16 संचालनालयां आसून तांच्या अखत्यारीत देशांतली सगळीं घटक राज्यां आनी केंद्रशासित प्रदेश आस्पावतात. ब्रिगोडियर वा त्याच पांवड्याचो अधिकारी ह्या संचालनालयाचो मुखेली आसता. महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांचो वयलो विभाग, शालेय विद्यार्थ्यांचो सकयलो विभाग आनी विद्यार्थीनींचो विभाग अशे छात्रसेनेचे तीन विभाग आसात. विद्यार्थीनींच्या विभागांतूय उंचेली आनी सकयल अशे विभाग आसतात. 1986 त उंचेल्या विभागांतल्या छात्रांचो आंकडो 40 लाख आशिल्लो. तातूंत भूसेना, नौसैना आनी वायुसेना हांचेखातीर अनुक्रमान 3 लाख, 33 हजार 800, 12 हजार 600 आनी 11 हजार 600 अशी छात्रांची संख्या आसिल्ली. विद्यार्थीनींचो आंकडो 62 हजार इतलो आशिल्लो. परत भूसेना 5 लाख 31 हजार 900, नौसेना 49 हजार 100, वायुसेना 52 हजार आनी विद्यार्थींनी 67 हजार. भारतीय बायल मनीस आनी अमेरिका हेंचें हें नातें हिंगाच्यान सुरू जायना. हिंगां तें एके तेंगशेर पावलां. तेचें मुळावण घातलेलें दोतोर जावपाक अमेरिकेक गेल्ल्या आनंदीबाई जोशी आनी तिचो घोव गोपाळ जोशीन आनी वांगडाच तिच्याच कुटुंबांतल्या पंडिता रमाबाई (डोंगरे) हे बायलमनशेन. पूण भारतीय बायल मनीस आनी अमेरिका हेंचें हें नातें हिंगाच्यान सुरू जायना. हिंगां तें एके तेंगशेर पावलां. तेचें मुळावण घातलेलें दोतोर जावपाक अमेरिकेक गेल्ल्या आनंदीबाई जोशी आनी तिचो घोव गोपाळ जोशीन आनी वांगडाच तिच्याच कुटुंबांतल्या पंडिता रमाबाई (डोंगरे) हे बायलमनशेन. पुणेरी ब्राह्मणांमदलीं हीं बंडखोर बायलां. एकोणिसावो शेंकडो सोंपतनाच्या काळांत. नौसेना (नौदल) दर्याच्या वयल्या भागार आनी दर्या भितर झूज करूक शकपी लश्करी संघटना. भूंयसेना (लस्कर वायूसेना हांचे सारकीच नौसेना ही राश्ट्रीय संरक्षण वेवस्थेचो एक घटक आसता. ज्या देशा भोंवतणीं दर्या आसता, ताका नौसेना उबारप भोव गरजेचें आसता.देशाच्यो राजकीय आनी अर्थीक गरजो आनी परस्पर संबंद हाचें परिपुर्तीचे नदरेन नौसेना उबारप म्हत्वाचें आसता. दर्याचें बळगें वापरपाचें नौसेना हें एक साधन आसा. आर्वील्ल्या काळांत नौदल स्वतंत्रपणान विकसीत जालां. 5)दर्यातलें तेल आनी हेर खनीज संपत्ती हाचें सुरक्षीततायेची वेवस्था करप, उदकांतल्या हेर कारवायांक फावोसो प्रतिसाद दिवप, आपले उपस्थिती वरवीं अर्थीक आनी राजकीय फायदे मेळोन गरज तेन्ना लडायो करून दुस्मानांचें नावीक बाळगें उणे करप. शांततायेच्या काळांत नौसेनेक फुडलीं कामां करचीं पडटात – झुजांची शक्यताय मतींत दवरून ते नदरेन आदींच पूर्वतयारी करप, नौसेनेच्या तारावांचो झूज नितीक परावर्तक म्हूण उपेग करप, वेपारी तारावांक संकश्ट काळांत मदत करता, दुसरेया राश्ट्रांक भेटी दिवप आनी अस्वडी आपल्या दर्या बळग्याचो तांचेर प्रभाव घालप, झगडीं, किजिलां चालू आसिल्ल्या वाठारांक भेट दिवन आपले उपस्थितीन हेर संबंदितांचेर चेपण हाडप, चोरयेचो वेपार आळाबंद हाडप आनी दर्या देगेर पाळत दवरप ह्या वावरांत दर्यादेग संरक्षक दळाक पालव दिवप, खावपाचें तेल आनी खनीज संपतीचो सोद लावपाक मदत करप, दर्याचें सर्वेक्षण आनी नकाशांची निर्मिती ह्या वावरांक मदत करप, दर्यातली येरादारी सुरळीत करपाक मदत करप, दर्यादेगेवयली शासकीय कार्यालयां, आस्पत आनी बंदरां हांची राखण करप. नौसेनेचे स्वरूप भुगोलीक आनी राजनितीक परिस्थितीचेर आदारून आसता. विदेश धोरणांक फाटपुरवण करपा खातीर नौदलाचो वापर करतात. देशाच्या विदेश धोरणांक अणसरून नौसेनेचें स्वरूप आनी तिचो विस्तार, वाड थरयता. संवसारीक वेपार, दळणवळण, परकी चलन मेळोवपाची गरज आनी आंतरराश्ट्रिय राजकारण ह्या सगळ्या गजालींचो विचार करून नौसेनेचो आकार, संघटना आनी स्वरूप थारायता. राश्ट्राची प्रतिश्ठा वाडोवपाच्या नदरेनूय उपेग जाता शांततायेच्या झूज काळांत उपेगांत येवपी नौसेनेचें स्वरूप झूज नौकांनी आनी शस्त्रास्त्रांनी सुसज्ज दवरचें पडटा. विंगड विंगड तरेचीं झुजा तारावां ताची संख्या आनी गुणवता हांचे मदीं संतुलां दवरचीं पडटात. झूज नौक, पाणबुडयो, विमान वाहक, हॅलिकॅर्प्टस हांची संख्या आनी तांचें परस्पर प्रमाण, तांचेर जावपी खर्च ह्या सगळ्यांचो ताळमेळ राश्ट्रीय उत्पादन आनी अर्थीक क्षमताय हांचेकडेन वेवस्थीत बसोवचो पडटा. नौसेनेचो विभाग आनी तांचो वावर झूज नौकेचें प्रचालन, अभियांत्रिकी, शस्त्रास्त्र आनी पुरवण अशे चार कार्यविभाग आसतात. दर्यातली येरादारी, संदेश-दळणवळण, रडार आनी हेर वेवस्थापन हो प्रचालनाचो वावर आसता; तारावांतली यंत्रसामुग्री, उदक आनी वीज हांची पुरवण हे विशय अभियांत्रिकी वावरांत आस्पावतात. नांगर उडोवपाक आनी तो उखलप, पाणबुडयांचो थाव घेवप आनी त्यो नश्ट करप, नाळी आनी शस्त्रास्त्रां हांचो मारो करप हीं कामां शस्त्रास्त्र विभागाकडेन आसतात. जेवण, कपडे, पगार वांटप हीं कामां पुरवण विभाग पळयता. नौसेनेंतल्या व्हडयांचे झुजारी, सहाय्यक आनी सेवा अशे तीन वर्ग आसतात. अठरावे शतमान हें अस्तंतेकडले नौसेनेचे नदरेन भंगरायुग अशें म्हण्टात. ह्या काळांत साठ ते सत्तर मीटर लांबायेच्यो आनी २,५०० टन भाराच्यो झूज नौका फुडें आयल्यो. हिदुस्थानांत मुंबय शारांत तारवां बांदपाचे कारखाने सुरू जाले. अठराव्या शतमानांत येवरोपांत नौसेना वेवसायिक जाल्यो. सरकारी केंद्रीय कार्यालयां स्थापन जालीं. नौसेनेखातीर भरती, प्रशिक्षण, नौका बांदावळ ह्या कामांची जापसालदारकी तांचेर पडली. वेपारी नौदल आनी नौसेना हांचे मदल्या संबंदांनी सुसुत्रपणां आयली. विज्ञानांतले उदरगतीचोय तातूंत वापर जालो. १८५० ते १९०० ह्या काळांत लागिल्ल्या तंत्रीक सोदाक लागून नाळी तिख्याचीं तारवां तांचो आकार आनी टनभार, तोफगुळे हाचें भितर सुदारणा जाल्यो. कोळसो, उदक आनी हेर पुरवणेखातीर जगभर नाविक तळ उबारपाची सर्त सुरू जाली. ब्रिटनांत, मुंबय, त्रिंकोमाली, सुएझ, एडन ह्या सुवातांचेर तळ स्थापले. दुस-या म्हझुजांत नौसेनेचे नदरेन कांय म्हत्वाचे बदल जाले ते अशें :झूजनौकांक दुय्यम सुवात फावो जाली, आघात विमान वाहक तारवांनी पयली सुवात मेळयली आनी नावीक दळाचो वापर करपीं तें मुखेल साधन जालें. वेपारी नौदलाचें, पाणबूडयो आनी झूजनौकां वरवीं जावपी नुकसान भरून काडपाखातीर तारवांची बांदावळ बेगोबेग करप सक्तीचें थारलें, रडार आनी हेर इलेक्ट्रॉनीक उपकरणां हांची गरज उप्रासली, पाणबुडयांतल्या तंत्रांत उदरगत जाल्ल्यान पाणबुडीविरोधी झूज तंत्रांत सुदारणा करप गरजेचें जालें, अणुशक्तिचो वापर करपाच्यो नव्यो संदी मुखार आयल्यो. १९४५ उप्रांत विज्ञान आनी तंत्रगिन्यान हातूंतल्या नव्या सोदांक लागून नौसेनेंत बरीच प्रगती जाली. प्रतिनियुक्त नौसेनाध्यक्ष – नाविक वायुदळ, पाणबुडयो आनी ताचेविशींच्यो येवजण्यो, पाणबुडयां विरोधी झूजतंत्र आनी हेर कामां ताच्या अधिकारांत येतात. हाचो हुद्दो व्हायस अडमिरलाचो आसा. सांग्रामिकी मुखेली – हो रियर अडमिरल आसता. स्थापत्य आनी वास्तूरचना, पगार, शास्त्रास्त्रां आनी रसद तपासपाचें काम आनी हेर विशय हाचे कक्षेंत येतात. ध्वजाधिपती मुखेली अस्तंत कक्ष हाचें कार्यालय मुंबय आसा. नौसेनाध्ययक्षाच्या आदेशाप्रमाण नाविक झूज आनी ते सारकीं कामां हाका करचीं पडटा. हाच्या हाताखाला अस्तंत आरमार आसता. हो व्हायस अडमिरल आसता. पाकिस्तानान १९४७ उपरांत भारताचेर चार खेप आक्रमणां केलीं. १९४८ आनी १९६५ त जाल्ल्या झुजांत भारतीय नौसेनेक दर्याचेर पाकिस्तानाच्या आरमाराकडेन झुजपाची संद मेळ्ळी ना. पाळत दवरपाचो आनी येरादारीची राखण करपाचो वावर नौसेनेन केलो. १९७१ तल्या झुजांत भारतीय नौसेनेन बांगलादेश आनी पाकिस्तान हाचें मजगतची दर्यातली येरादारी बंद उडयली. तशेंच कराची आनी चित्तगॉंग बंदरांचेर हल्ले करून पाकिस्तानी आरमाराची नाकेबंदी केली. चित्तगॉंगचे दर्यादेगे लागसार भारतीय सैन्याक हल्लो करपाक पालव दिलो आनी पाकिस्तानी आरमाराचो नाश केलो. १३१२ वोर्सा देल्हीच्या सुलतानांनीं गोंयेंचेरगोंयचेर रजराज चोलोइलें। पूण त्या रजेचो ह्या झगेचेर ताबो ओसकोत आसलोल्यांन तांकां विजोयनोगोराच्या हरीहर १ हांकां शेरोण झांवचें पोडलें। विजोय्नोगोराच्या सोमराटान उपरांत शेंबोर वोर्सां गोंयेचेर शेक चोलोइलो। १४६९ वोर्सा गुलबर्गाच्या बहमानी सुलतानानीं गोंय बोचकआइलें। हो वोंश कोंसोळल्या उपरांत बिजापुरच्या आदिल शाह्च्या ताब्यांत हो झागो आइलो आनी ताणीं वेल्हा गोअ पाल्वी राजधानी केली। लाभ स्थानांतलो मंगळ वृषभ राशींत राहू बरोबर आसतलो. पुनव तुमच्या धनस्थानांत वचत आसा. उलोवपाचें ताळतंत्र इबाड नासतना पुनव सुखाची करात. गुरुपुष्यामृत शुभयोगाच्या शुभारंभांत तुमच्यो इत्सा पूर्ण जातल्यो. आतां मेरेन जावपी… वृषभ राशींत जाल्ले राहूचें राशिपरिवर्तन लाभस्थानांत येता. हाचो लाव तुमकां जातलो. पूण पंचमस्थानांतले केतू कडेन आडनदर करून चलची ना. भुरग्यां विशीं वा शिक्षणा विशीं आशिल्ल्यो तडजोडी स्विकारच्यो पडटल्यो. ताचेर पर्यायी… सप्तकाचे सुरवातेक तुमची भावंडां, इश्ट आनी सहकारी हांचे पयलींचे तुळेन अदीक म्हत्वाचें योगदान आसतलें. वेवसायीक आघाडेर तुमची सक्रियताय चड उरिल्ल्यान संबंद तिगोवन दवरपाक यत्न करचे पडटले. जोडिदारा लागीं वचून संबंधांतल्या… श्रीलंका हिंद म्हासागरांतलो एक जुंव्याच्या रुपान आशिल्लो देश. भारताचे आग्नेय दर्यादेगे सावन तो सुमार 32 किमी. पयस आसा. डॅमोक्रेटीक सोशलीस्ट रिपब्लीक ऑफ श्रीलंका हें ताचें सावन तो सुमार 32 किमी. पयस आसा. डॅमोक्रेटीक सोशलीस्ट रिपब्लीक ऑफ श्रीलंका हें ताचें राजकीय नांव. देशाचो आकार पिएर(Pear) ह्या फळासारको आसा. 1972 मेरेन ह्या देशाक सिलोन ह्या नांवान वळखताले. क्षेत्रफळ 65,610 चौ. किमी. उत्तर-दक्षिम चडांत चड लांबाय 435 किमी. आनी अस्तंत-उदेंत चडांत चड रुदांय 225 किमी. पाल्क स्ट्रेट ह्या उथळ दर्यान श्रीलंकेक भारता सावन वेगळो केला. कोलोंबो हें देशाचें राजपाटण.[1][2] पिदुरुतालागला हें मध्यवर्ती पर्वतीय प्रदेशांतलें सगळ्यांत उंचेलें तेमूक आसून ताची उंचाय 2,524 मी.जाल्यार अॅडम तेमकाची उंचाय 2,243 मी आसा. हें तेमूक म्हळ्यार बौध्द, हिंदू, मुसलमान तशेंच किरिस्तांव लोकांचें पवित्र स्थान. ईशान्येकडचो प्रदेशय पर्वतीय आसून तातूंत रक्वाना पर्वताचो आस्पाव जाता. थंय ल्हान ल्हान दोंगुल्यांच्योय वळी आनी समान्तर गेल्लीं देगणांय खूब आसात. उदेंतेकडचो प्रदेश हो खडबडीत मैदानी भाग आसून थंय एकामेकांक पयस अशो कांय दोंगुल्ल्योय आसात. उत्तरेकडच्या सखल भागांत खूब न्हंयो आनी कांय ल्हान ल्हान दोंगुल्ल्योय आसात. श्रीलंकेचें हवामान विषुववृत्त प्रकारचें. पूण चारयवटेन दर्यान रेवाडिल्ल्यान तातूंत थोडोसो बदल जाणवता. देशांतलें वर्सुकी सरासरी तापमान 27°सॅ. पूण पर्वतीय भागांतलें सरासरी तापमान 16°सॅ. आसा. श्रीलंका हो ल्हान देश आसलो तरी थंयच्या वेगवेगळ्या भागांतलें पावसाचें प्रमाण वेगवेगळें आसा. देशाचे आग्नेयेकडच्या प्रदेशांनी सरासरी पावसाचें वर्सुकी प्रमाण 130 सेंमी. जाल्यार ईशान्येकडच्या भागांत तें 510 सेंमी. इतलें आसता. च्याचे मळे तयार करपा खातीर खूब प्रमाणांत वनस्पत कातरप जाल्या. पूण आयज लेगीत देशाचो 70% भाग रानांखाला आसा. सद्या फुलपी आनी नाफुलपी वनस्पतीच्यो 3,000 उपजाती आसात. रानां मारप आनी शिकार हांकां लागून मोनजातीचेंय प्रमाण उणें जालां. हांगाच्या रानांनी हत्ती, हरणां, बिबळो, वांस्वेल, कोलो, माकड, रानदुकर, चितो, मानगें आनी गव्या रेड्यांचो तड आस्पाव जाता. हांगा तरेकवार सुकण्यांच्योय जाती आसात. रस्त्यांच्या येरादारीच्या मळार मालदीव बरोच फटीं आसा. राजधानी माले हांगा कांय बरे रस्ते आसात देशांतल्या जुंव्यांतली येरादारी ल्हान ल्हान बोटींतल्यान जाता. माले हांगा आंतरराश्ट्रीय विमानतळ आसा. दुसरो विमानतळ हूलूलू जुंव्याचेर आसा.[3] वातावरणांतल्या केन्ली – हेवीसायड (Canley-Heavyside) थराचें अस्तित्व ताणें प्रायोगिक रितीन दाखोवन दिलें आनी ताची उंचाय मेजली. ह्या थराच्याय वयर आनी जमनीपसून २३० किमी. उंचायेचेर धर्तरेभोंवतणी रेडीओ लघुतरंग परावर्तित करपी आनीक एक थर ताणें सोदून काडलो. ह्या थराक आतां 'ॲपलटन थर' अशें नांव पडलां. अशेच कितलेशेच थर मेळून 'आयनांबर lonosphere) तयार जालां, अशें ताणें प्रयोगावरवीं दाखोवन दिलें. ताच्या ह्या सोदाक लागून दीर्घकालीन रेडिओ संपर्क करप शक्य जालें आनी रडाराची (Radar) फुडली उदरगत करप सोंपें जालें. विद्युत् चुंबकीय तरंगांचें प्रसारण (electro-magnetic waves propagation) आनी आयनांबराचीं (ionosphere) लक्षणां हातूंत ताणें केल्ल्या संशोधनाक लागून ताका आंतरराष्ट्रीय नामना मेळ्ळी. भौतिकशास्त्रांत ताणें केल्ल्या वयल्या वातावरणांतल्या, खास करून 'ॲपलटन' थराच्या सोदाखातीर ताका 1947 चो भौतिकशास्त्रा खातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. उत्तर यॅमॅनाचो आवांठ १,९५,००० चौ.किमी.ह्या देशाचे (आदलो देश) उत्तर आनी उत्तर उदेंतेक साउदी अरेबिया, दक्षिणेक दक्षिण यॅमॅन आनी अस्तंतेक बाब अल् मंडबचो दर्या आनी तांबडो दर्या (रॅड सी) आसात.[1][2 3] ज्या घरांनी क्वारण्टायन केल्ले लोक आसात त्या घरांनी शारी उदरगत संस्थांनी हळदुवी केसरी रंगान अंकीत केल्ली खासा कोयर घालपी पोतयांची पुरवण केल्या आनी ह्या कोयराचो विलो जैव वैजकी पद्दतीन करपाक सांगला. क्वारण्टायन नाशिल्ल्या घरांतल्यान मास्क आनी हेर संबंदीत कोयराचो सुरक्षीत विलो लावचो तशेंच कोविड-19 कोयर एकठांय करपी सफाई कर्मचार्‍यांचें कल्याण करचें. जनजागृताय आनी अंमलबजावणी करपा खातीर शारी उदरगत संस्थांनी आनी जिल्लो भलायकी प्रधिकारणा वांगडा मेळून काम करपाक सांगला जातूंत कामगारांनी कितें करचें आनी कितें करचें न्हय हे विशीं म्हायती दिवची आनी सगळ्या नागरिकां मदीं कोविड-19 चे संबंदीत मार्गदर्शक सुचोवण्यांचो आनी जागृताय संदेशाचो प्रसार करचो. तबलें भारतीय संगितात साथसंगती खातीर आनी स्वतंत्र वादनाखातीर उपेगाक पडपी एक तालवाद्यांची जोडी.उजव्या हातान वाजयतात त्या वाद्याक तबलें बी लमक ह्या अरबी कलाकाराक फावता हें वाद्य मोगलांनी भारतांत हाडलें अशें म्हण्टात. 1296 ते 1316 ह्या सुमाराक मृदंग पखवाजवरी तींत (शाई) उपेगांत येतकच तबल्यांत म्हत्वाच्यो सुदारणा जाल्यो. ख्याल आनी टप्पासारख्या संगीत रचणुकांवांगडा साथी खातीर ताचे उपेग जावंक लागले. स्वरबध्द गायकी, वादन आनी कथ्थक नाचाक तबल्याक ठेक्याची आनी लयेची गरज आसता. तबल्याचें सुदारणेचें श्रेय चडशें अमीर खुसरौक फाव जाता. ह्या वाद्याचो मूळ जनक म्हणून सुधारखॉँ धाडी हाचेंय नांव घेतात. पूण ते विशीं फाव तो पुरावो मेळना खैर, शिशें, बाभूळ, चीच आदी झाडांच्या लांकडापासून तबलें तयार करतात. तोंडा कडेन मात्शें अशीर आशिल्लें नळकांडयेच्या आकाराचें लांकूड घेवन भितल्ले वटेन कोंरातून घेतात. डग्गो, तांब्याचो, पितुळचो वा केन्नायमातयेचो आसून घुमटा आकृतेचो आसता. आनी ताचें तोंड तबल्याच्या आकारापरस रुंद आसता. डग्ग्याच्या आनी तबल्याच्या तोंडार बोकड्याचें चामडेम ताणून बसयतात. ह्या चामड्याचें वादयेची विणिल्ली कड लायतात. ह्या सगळ्यांक मेळून पुडी म्हण्टात. तबल्याच्या आनी डग्ग्याच्या पुड्याच्या मदल्या भागर तींत (लोखणाचो कीस, काळें तींत, भात हांचें मिश्रण) घोंटून वाटंकुळो थर दितात, पुड्यांतल्यान विणिल्ली वादीतळाच्या कड्यांतल्यान तोंडा भोंवतणीं ओडून घेतात. तबल्याचे वादयेंत जें लांकडी फाळके (गठ्ठे) घालतात, तेय जाय तेन्ना सकयल-वयर करुन आनी विणयेचे तुतयो मारुन गायन-वादनाच्या स्वरा कडेन ताचो सूर मेळयतात वादन शैलीप्रमाण तबल्यांचीं वेगवेगळीं घराणीं थारायल्लीं आसात. तातूंतलें घराणें बंद बाज आनी खुला बाज ह्यो ह्या घराण्याच्यो मूळ संकल्पना आसात का बाज ह्या प्रकारांत चाट आनीतिंतावयलो आघात करतात. दिल्ली, अजराडा, बनारस, हीं ह्या प्रकारांतलीं घराणीं आसात. पुर्विल्ल्या संस्कृत साहित्यांत बगाल वाठाराक (अस्तंत बंगाल हो ताचो एक वांटो) वंग आनी गौड ह्या नांवांनी पाचारिल्लें पळोवंक मेळटा.महाभारतांतल्या झुजांत वंग प्रांताचो राजा कौरवांचेवटेन पांडवाआड झुजिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.ते आदीं ऑस्ट्रिक आनी द्रवीड लोक ह्या वाठारांत वसती करून राविल्ले.अथर्ववेद आनी शतपथ ब्राह्मणांत तांचो उल्लेख ‘प्राच्य लोक’ असो केला. इसवी सना आदल्या सव्याशतमानांत जैन आनी बौध्द साहित्यांत अंग, वंग, राघ आनी सुमोत्र ह्या बंगालाकडल्या महाजपदांचो उल्लेख येता.हीं महाजनपदां बळीश्ट आसून तांचेकडेन खडेगांठ सैनीकबळ आशिल्ल्याचें प्लिनी हाणें म्हळां खिस्ताआदल्या तिसऱ्या शतमानांत मौर्य सम्राट चंद्रगुप्त हाणें बंगाल जिखून घेतलो.तेवरवीं मौर्य राजवट हांगा सुरु जाली. ह्याच काळांत हांगा आर्यीकरणाक आरंभ जालो. इसवी सना उपरांत पांच शतमानांत हें आर्यीकरण चललें.ह्या 800 वर्साच्या कालखंडांत बंगाली भौसान आर्यभाशा (मागधी) आपणायली.तेचपरी ब्राह्मणाच्या फुडारपणाखाल धर्म आनी संस्कृती शिकून घेतली.वैदिक धर्मावांवडा बौध्द आनी जैन मताचोय प्रसार मौर्य राजवटींत हागां जालो.सम्राट अशोकाच्या अंता उपरांत मौर्य राजवटीचो अस्त जालो.मौर्या फाटल्यान कुशाण राजवंशान ह्या वाठाराचेर सत्ता चलयली असो अदमास ह्या वाठारांत मेळिल्ल्या फातरांपटे आनी नाण्यांवयल्यान पुरातत्त्वज्ञांनी काडला. उदकाळ न्हंयो आनी व्हड दर्यादेग हांकां लागून राज्यांत उदका येरादारीक खूब म्हत्व आसा. राज्यांत 779 किमी. लांबायेचे उदका मार्ग (न्हंय आनी खारीजां मेळून आसात. राज्यांतलें म्हत्वाचें शार हुगळी न्हंयेचेर वसलां. उदका रचनाचीं साधनां उपलब्ध आशिल्ल्यान तें वेपार आनी आर्थीक उलाढालींचें केंद्र थारलां. ईशान्या भारताक भारताच्या हेर वांट्यांकडेन जोडपांत राज्यांतल्यान वचपी रेल्वे आनी रस्ते उपगी थारल्यात. 1986 मेरेन बंगाली भाशेंत 52 दिसाळीं आनी 433 सातोळीं भायर सरतालीं राज्यांत मान्यतायप्राप्त दिसाळ्यांचो खप 9 लाख 10 हजार जाल्यार हेर नेमाळ्यांचो 13 लाख 69 हजार इतलो आसा (1989 अमृतबझार पत्रिका इंग्लीश बंगाली हें राज्यांतलें म्हत्वाचें दिसाळें आसून 1990 त ताचो दीसपट्टो खप 4,08,773 इतलो आसलो. हेर म्हत्वाच्या खबरांपत्रांमदीं जुगांतर (बंगाली स्टेटसमन (इंग्लीश हिंदुस्थान स्टँडर्ड (इंग्लीश),विश्र्वामित्र (इंग्लीश सनमार्ग (इंग्लीश) हांचो आस्पाव जाता. राज्यांत हिंदूंचें प्रमाण 78 मुसलमान 19% आनी हेर 3% बौध्द, जैन आनी क्रिस्तांव आसात. हेर जातीं मदीं उच्चवर्गियांच्यो सप्तशती, वैदिक, कनौजी, साहू, मोदी, बनिया कामकरी जातीं मदीं गोप, गदेरी, कुणबी, कोइरी, कलिता अघरिया आनी आदिवासी जातींमदीं बेदिया, राजवाड आनी बागडी जमाती राज्यांत आसात. वीरभूम जिल्ह्यांतलो फूलमाळी नांवाचो कारागिराचो वर्ग सनकाड्या आनी भेंड ह्या वस्तूंसावन सोबीत सजावटीच्यो वस्तू तयार करता. नरम लांकडामदीं कातरकाम करून केल्यो ल्हान व्हड फणयो, दारदक लावपाचें तोरण, गळ्यांत घालपाचे हार, लग्नांत न्हवऱ्याच्या माथ्यार घालपाची तोपी ह्या जिल्ह्यांतले कारागीर तयार करतात. मुर्शिदाबादेक (कलकत्ता) हतयाच्या दांतांसावन देव-देवतांच्यो ल्हान ल्हान मूर्ती, कांकणां, कुकमाच्यो डबयो तयार करतात. विष्णुपुराणांत शंखाची कांकणां करतात. ढाक्का आनी कलकत्त्याक भांगर आनी रुप्याचे नक्षीदार नाजूक काम करतात. विष्णूपूर, मुर्शिदाबाद, शांतिपूर, टंगाई, चंद्रकोना, भागलपूर, फाराशडांगा आनी हेर सुवांतीनीं जावपी रेशमी नांवाजिल्लें आसा. मेदिनीपूरच्यो शेंदऱ्यो खूब नामना जोडून आसात. भादुर आनी शीतलपाटी नांवाच्या तणासावन ह्यो शेंदऱ्यो करतात. शेंदऱ्यो खास करून बायलो विणटात. जाण्ट्यो बायल्यो फाविल्ल्या वेळांत सुंदर गोजड्यो शिंवतात. तांकां बंगालांत ‘कंथा’ म्हणटात लेप, सुजनी, बेतन, ओआर, आरसीलता, दुर्जनी आनी रुमाल अशो सात तरांच्यो कंथा आसतात. जालेंय तशेंच. तरणाटे चाळवले. फकत फेसबुकांतल्यान तेंचेर तुटुून पडलेना. सोशल मिडियांतल्यान एकठांय येयले आनी 16 जानेवारीक गोमंतक मराठी अकादमीच्या पडंग पडिल्ले परवरीचे इमारतीमुखार तेंणी ‘अस्मिताय जागोर’ केलो. ह्या वादींच्या गाढवपणाचें प्रतीक म्हुणोन गाढवाची प्रतिमाय लासली. भाशणांवांगडाच धोल-ताशांच्या गजरांत घोशणा दीत कोंकणी आरत्योय म्हुटल्यो. श्रद्धा धोंड हें साखळी कॉलेजींत मराठी शिकयता. तेचें भाशण आयकोन तर दोळ्यांत दुकां येयलीं. तेणें सांगलेंः “हांव स्वता मराठी शिकलां आनी शिकयतां. पूण हाचो अर्थ असो न्हय कीं म्हाका कोंकणीचो अभिमान ना. हे भाशेन म्हाका म्हज्या अस्तित्वाची जाणीव करून दिल्या. म्हाका खंयचेच भाशेचो दुस्वास ना. आज आमकां आमचो इतिहास समजून घेवचे खातीर हे वास्तूची (मराठी अकदमी इमारतीची) गरज आसा. आनी तुमी तांचें खंडहर करून उडयलां? जायना न्हय तुमचेकडेन? आमचेकडेन दियात. आमी चलोवन दाखयतात.” तितलेंच प्रभावी भाशण आशिल्लें कोंकणी भाशा मंडळाची अध्यक्ष अन्वेषा सिंगबाळाचेंः “तुमी भाशेच्या आनी धर्माच्या नांवान समाजांत फूट घालतात. आमचे कोंकणीन आमकां एकचार शिकयला. तेच वाटेन आमी चलतलीं. म्हाका मराठीचोय मोग आसा. हांव मराठी शिकलां, बरयतां आनी वाचतां. पूण अशें म्हुणून कोणय कोंकणी अस्मितायेक नखलामी करपाक लागले जाल्यार मात आमी ओगीं रावचीं नात.” माल्कॉम डिकॉस्टा, वैभव कळंगुटकार, प्रणिता रेडकार, पंकज नमशीकार आनी पुरुषोत्तम वेर्लेकारय ह्याच सुरांत उलयले. मराठी आमची आवयभास न्हूं आनी देखून ती आमची राजभासय जावंक शकना. पूण गोंयांत मराठीक स्वताचें अशें एक खाशेलें स्थान आसा. जशें आज इंग्लीशीक आसा तशेंच. विधानसभेंंत हिंदी आनी इंग्लीशीन उलोवपाक जाता जाल्यार मराठींतल्यान कित्याक न्हूं? मराठीचें गोंयांतलें स्थान मतींत घेवनच राजभास कायद्यान मराठींतल्यान संवाद करपाची मेकळीक आमकां दिल्या. मात गोंयकार आसून लेगीत कोणूय आपणाक ‘मराठी माणूस’ म्हणटा आसत जाल्यार तीं निव्वळ अपुर्बुद्दांचीं राजकारणां. निशेधच करपाचो आसत जाल्यार विधानसभेंत आमचो मुख्यमंत्री दोतोर प्रमोद सावंत धरून कांय आमदारांनी ज्यो कोंकणीच्यो भोयो भोयो चलयल्यात तेचो करया. ‘करपांत येतलें’, ‘जावपांत आयलां’, ‘सांगलें गेलां’ ही दोन-दोन क्रियापदांची मराठी-कोंकणी सोडातच, मराठींत लेगीत नासलेलें ‘केलें गेलें वता’ म्हुणोन उलयतात. खून करतात कोंकणीचो. आनी ‘बॉब’ हें विवीध अर्थांचें अस्सल कोंकणी उतर असांसदीय थारायतात. लोक बॉब मारतात म्हुटल्यार आड्डी मारतात. लोकांची बॉब पडल्या, म्हुटल्यार ते गोंदळ्ळ्यात वा घुस्पल्यात. पूण हे सभाग्ये बॉब ह्या उतराचो सरळ मराठींतल्या ‘बोंब ठोकली’ ह्या उतरांकडेन संबंद जुळयतात आनी ‘बॉब’ असांसदीय थारायतात. तरीकय आमी ओग्गी बसतात. खरें म्हुटल्यार हेचेर बॉब मारपाची गरज आसा. गोंयांचेर 16 वेगवेगळ्यो राजवटी राज्य करून गेल्यो आनी तेका लागोन आमचेकडेन भाशीक विविधता आसा. आमच्या जाण्टेल्यांक कोंकणी, मराठी, हिंदी, पोर्तुगीज, इंग्लीश, कन्नड, गुजराती फ्रँच अश्यो कितल्योशोच भासो येताल्यो. उपरांतच्या पिळग्यांक उणीच कोंकणी, मराठी, हिंदी आनी इंग्लीश येवपाक लागली. आतां मात आमी एकभाशी जावंक लागल्यात. आवयभास आनी राजभाशेचो प्रस्न आमी आमचे भाशीक विविधतेंत घुस्पावया नाका. तेतूंत आमचें खूब व्हडले लुकसाण जातलें. कारण आयची अर्थवेवस्थाच भोवभाशीक जाल्या. आमचें हें गिरेस्त दायज तिगोवन दवरया. खंयचेच भाशेचो दुस्वास करिनासतना जाता तितल्यो भासो आपणावया. कोंकणीचो सार्थ स्वाभिमान बाळगून. जय कोंकणी. जय गोंय. “नजमा हो फ्रॉक रशिदाचो मुगो?” रेशान ताका विचारलें. ताणे मानेनच “हय” म्हुणून सांगलें आनी ताच्या दोळ्यांतल्यान घळघळ करून दुकां गळूंक लागलीं. ताचीं दुकां पळोवन मीना गळसणलें. रशिदाचें कितें बरें-वायट जावंक ना मूं? हें नजमा अशें कित्याक वागता काय? दर उल्यासरशीं मीना आपली मान घुंवडायतालें. ताका ह्या सगळ्यांची मजाच दिसताली. लोक ताका दोतोर म्हण्टात हाचें ताका अप्रूप दिसतालें. हालींच ताची इण्टर्नशीप सोंपिल्ली आनी आता तें तेच कॉलेजींत ज्युनियर रॅसिडॅण्ट म्हूण कामाक लागिल्लें. म्हण्टकीच ताका कोणेय “दोतोर मीना ” म्हटलें काय ताच्या मनाक खोशयेच्यो खातखुतल्यो जाताल्यो. तें मनांतल्या मनांत “येस्स ” म्हणत हाताची मूठ करून सकयले वटेन वोडटालें. अशें “येस्स ” करपाची आयच्या भुरग्यांची निशाणीच. म्हण्टकीच, तेवीस वर्सांच्या मीनान तशें केल्यार तातूंत अजाप कसलें? पूण हे ल्हान पिरायेचेर लेगीत दोतोर म्हुणून समाजकार्य करपाचीं सपनां ताच्या दोळ्यांत खच्चून भरिल्लीं. “वोय दोतोर” इजाबॅलान सांगलें आनी मीनाक मात्शें बरें दिसलें. “मात्सो मात्सो जोर आसलेल्या सोगल्यांक गुडयो दिल्याय दोतोर. पूण ह्या चेडवाक हॉस्पिटलांत दोवोरल्यार बोरो न्हू?” सिस्टरीन मीनाक विचारलें. “हय, हय” मीनान म्हटलें. “ना सिस्टर, पयलीं तें भुरगें खंय आसा तें पळोवचें पडटलें. ही काम करपी भुरगीं एका जाग्यार मेळपाक कुस्तार,” अशें सांगत मीनान इजाबॅलाक विचारलें, “आगो ताचें रगत तपासपाक केन्ना धाडिल्लें?” ताणे इजाबॅलाकडल्यान रिपोर्ट घेतलो आनी आपले स्कुटीकडेन धांवलें. मनांतल्या मनांत ताणें कोंत केलें. हांगच्यान नुस्त्या बाजारांत पावपाक कितलो वेळ लागतलो? वीस मिण्टां? आसूं. कितलोय वेळ लागूं. हरशीं म्हुणून ड्युटी सोंपोवन तें घरां वतालेंच. ही आडवाट धरल्यार एक जीव वांचतलो. ताचे पयलीं ताणे तारा आनी रेहानाक फोन लावपाचो यत्न केलो. दोगांयचे फोन बंद मेळ्ळे. ताणे घडयाळांत पळयलें. दोन जाल्ली. तीं दोगांय वर्गांत भुरग्यांक शिकयता आसतलीं. पयली थंयच गेल्यार बरें, अशें ताणें येवजिलें. देडाक सुमार हीं भुरगीं भुकेन वखवखून येतालीं. भुरगीं आयलेबराबर हातपाय धुंवन तीं खावपाक बसतालीं. तारा आनी रेहाना तांचेखातीर चपाती, भाजी, इडली, डोसा अशीं खाणां हाडटालीं. खावन जालें काय मागीर प्रार्थना जाताली. मागीर एक वरभर अभ्यास. अभ्यास जातालो खेळांतल्यान. कॅरम, पत्ते, गुणे, साप-शिडी आनी पदांतल्यान गणीत, भास आनी विज्ञान तीं त्या भुरग्यांक शिकयतालीं. साडेतीन जालीं काय तीं भुरगीं आपापल्या कामार वतालीं. तांचें काम म्हणल्यार नुस्त्या बाजारांत प्लास्टिकाच्यो पोतयो विकपाचें, लिंबू, भाजी, नुस्तें विकपाचें काम. कांय जाण दुकानांनीं पुडयो बांदपाचें काम करतालीं. तीं जे तरेचें काम करतालीं, ते तरेचो तांच्या आंगाक वास येतालो. नुस्त्याच्यो हिवळाणी, कसली तरी खातसाण, शेंबडाचो कुशिल्लो वास. नवीन मनशांक ह्या भुरग्यांमदीं रावल्यार मळमळपाचें. पूण रेहाना आनी ताराक ह्या वासांची संवकळ जाल्ली. केन्ना तरी रेहाना ह्या भुरग्यांक रुटीन चॅकपाखातीर हॉस्पिटलांत घेवन गेल्लें. थंयच मीना आनी ताची वळख जाल्लीं. रोखडीच तांची वळख इश्टागतींत बदल्ली. कांय दिसांनीं मीनाय ते शाळेंत मजत करपाक लागलें. हांगांच मीनाक ऱशिदा मेळ्ळें. सगळ्या भुरग्यांपरस वेगळें. तिकतिकीत कातिचें आनी लखलखीत दोळ्यांचें. ताचे केंस आशिल्ले पिंगशें-पिंगशें मुदयाळे. ताच्या त्या केसांक तेल-फणयेचो केन्ना गंध लागूंक नाशिल्लो. पूण शिकपाक हुशार. आनी मुखेल गजाल म्हणल्यार ताका शिक्षणाची आवड आशिल्ली. आता कितें करपाचें? रशिदाचें कितें बरें-वायट शे! जोर चड जालो काय? रेहाना आनी तारा थंय वचूंक ना मूं? शाळेंत येवपी भुरगींय लागी खंयच दिसनाशिल्लीं. सगळीं तोडां ताचे वळखिचीं. पुण नांवाकडेन ते सदांच घुसपतालें. रेहमानाक अमर म्हण्टालें, अमराक जितू, शाणू आनी दिलावर कोण हेच ताका कळनाशिल्लें. “आगो तें खंय रावता?” मीनान गंगीक विचारलें. “पयलीं चिंबलां रावतालें टीचर. आता खंय रावता तें खबर ना,” अशें म्हणत गंगी पोती विकपाक धांवलें. बाकिचींय भुरगीं गेलीं. रेशा मात थंयच रावलें. हे नुस्तेकान्नीचें आनी ह्या भुरग्यांचें एक वेगळेंच नातें! हरशीं ती ह्या भुरग्यांक खेपताली, गाळी संवताली, मारताली, पूण गरजेक तांकां पावतालीय बी! “फुंयचें रशिदा गो? लामाण्यालें, मुंबयचें काय चिंबलाचें गो?” आण्टी, “आनी तेका कित्याक सोदता तूं? कितें जालां?” तीं तिगांय न्हंयकडेन गेली. न्हंयेक सुकती आयिल्ली. लोक पाटलो भरभरून तिसऱ्यो काडटाले. ही तिगांय थंय पावलीं. पूण पिंगश्या केसांचें रशिदा दिसलेंना. “रशिदा, रशिदा!” ताणे उलो माल्लो मात्, दोन रशिदांनीं सोश्यांभशेन भिल्ल्या दोळ्यांनी ताका पळयलें. आतां कितें करपाचें? इतल्यान खंयच्यान तरी वासिम धांवत आयलो. “टिचर, टिचर, तुका वो काला डरेस घालता ती रशिदा जाय गे? ती गार्डनान आसा टिचर. झुल्याचेर बसलां” ताणे धांपेत धांपेत सांगलें. आब्बा, ते गार्डनांत पावलें? गार्डन लागींच आशिल्लें. पयसुल्यानच झोपाळ्याचेर धोलपी रशिदा मीनाक दिश्टी पडलें. शी! ह्या भुरग्यांची प्रतिकारशक्ती अजापाची! आनी कोणय जाल्यार आडवो जावपाचो! आनी हें हांगां खेळटा? मदींच मीनाक दुबाव आयलो, हें रशिदाच? कारण मीनाक ताची फाटच दिसताली. ना, ना, रशिदाच तें! तेंच तें! ताचो तो सदांचो ठिपक्या ठिपक्यांचो काळो फ्रॉक ताणे घातिल्लो. बरेंच बारीक जाल्लें पोर! फ्रॉक मात्सो सदळ जावंक लागिल्लो ताका. “रशिदा, ए रशिदा sssss” जिवाच्या आकांतान मीनान ताका उलो मारलो. वासिमान रशिदाफाटल्यान धांव मारली आनी ताचे शेणयेक धरून ताका थंयच आडायलो. मीनाय धांवत धांवत थंय पावलें. “रशिदा, कसली पिशेंपणां करता तूं? म्हाका वळखना?” अशें म्हणत मीनान ताका आपलेवटेन वळयलें. आरे, हें रशिदा न्हय! हें रशिदाभशेन दिसतालें खरें, पुण हें रशिदा न्हय! “रशिदा खंय गो?” मीनान ताका जाता तितल्या मोव आवाजांत विचारलें. आपल्याक धरलां म्हुणून तें भिल्लें घडये. वासिमान आनी रेशानय ताका रशिदा खंय काय म्हुणून विचारलें. कितलो तरी वेळ तें भुरगें मान सकयल घालून रावलें. “नजमा हो फ्रॉक रशिदाचो मुगो?” रेशान ताका विचारलें. ताणे मानेनच “हय” म्हुणून सांगलें आनी ताच्या दोळ्यांतल्यान घळघळ करून दुकां गळूंक लागलीं. ताचीं दुकां पळोवन मीना गळसणलें. रशिदाचें कितें बरें-वायट जावंक ना मूं? हें नजमा अशें कित्याक वागता काय? ताका तारा आनी रेहानाची परत याद जाली. रेशान ताका सांगिल्लें तीं दोगांय खंय तरी “कॉनफरीक” गोंयांभायर गेल्यांत म्हुणून. तीं खंयच्या तरी कॉन्फरन्सीक गेल्यांत आसतलीं इतलें मीनाक कळ्ळें. तें मनांतल्या मनांत फडफडलें. असले परिस्थितींत तारा आनी रेहानाक कितें करपाक जाय तें जुस्त कळपाचें. आसूं. ताणे मनांतल्या मनांत कितें तरी थारायलें. “चल नजमा, तुजें घर दाखय” ताच्या बोचकुलाक धरून वोडीत मीनान फर्मायलें. पूण नजमा जागचें हाल्लेंच ना. रेशा आनी वासिमानय ताका पारातून पळयलें. पूण तें जागचें हाल्लेंना. हो बाबा ताका बडयेन धोडायतालो आनी मागीर माथ्याचेर पांख भोंवडायतालो. तें चली किलांट्यो मारतालें. ताचें पुराय आंग भयान थरथरतालें. तें सगळें पळोवन मीनाक कितें जालें कोण जाणा. ताणे नेटान बाबाच्या हातातलीं बडी ओडून घेतली आनी तें ताचेर कडकडलें, “हें कितें चल्लां? कितें करतात तुमी हें?” हें सगळें इतलें फटाफट घडलें की बाबा खीणभर गडबडलो. पुण रोखडोच सादूर जालो. “काळी जादू बी कांय ना. ताका मलेरिया जाला. हो पळय ताचो रिर्पोट. ताका हॉस्पिटलांत घालपाक जाय,” मीनान सगळ्यांक समजावपाचो यत्न केलो. “आमच्या भुरग्याक ताप येवं नाजाल्यार आनीक कितेंय जांव. तेची काडजी आमी कोरतोले. आमच्या मदीं पोडपाक तूं कोण?” एकटो सोऱ्यान तर्र जाल्लो दादलो उलयलो. घडये, रशिदाचो बापूय आसुयें. “हांव सरकारी हॉस्पिटलांतलें दोतोर मीना. हांव ताका हॉस्पिटलांत घालपाक आयलां” अशें म्हणत मीनान 108 क फोन लायलो. “तुमचें दवाखाने आमकां गरिबांक न्हू बाये. ते फकत तुमकां पयशेवाल्यांक. आमकां गांवठी वखदां आनी बुवा-बाबाच बरे.” आनीक कोण तरी देड शाणो उलयलो. रशिदा मीनाक येवन दसलें. मीनान सगळ्यांचेर एक नदर भोंवडायलीं. सगळीं ताचेकडेन दोमाऱ्याच्या खेळांतलें खेतें आशिल्लेवरी पळयतालीं. “बाय, तूं दोतोर आसूं नाजाल्यार आनीक कोणय. म्हाज्या चेडवाक हांव दवाखान्यांत व्हरपाक दिवचोना,” रशिदाचो बापूय मीनाच्या मुखार माड कसो येवन उबो रावलो. तो माडाभशेनच झेलतालो. मीनान ताका कांयच जाप दिलीना. ताचेर एक थंड नदर मारली आनी ताचेकडेन पळयतच ताणे रशिदाक विचारलें, “या मुगो दवाखान्यात? ” “हय चिचर,” अशक्त आवाजांत रशिदान जाप दिली. ताका धड उबेय रावंक जायनाशिल्लें. मीनान ताका थंयच जमनीर बसयलें. “रशिदा, तूं खंयच वच्चें ना,” बापूय आड्डलो. “बेटी तूं हांगां यो, अम्मीकडेन यो” आवयन रशिदाक आफयलें. रशिदान मीनाक आनीक घट्ट धरलें. मीनान विचार केलो. हें सगळे आनी हांव एकटें ना ना ताचे वांगडा वासिम आनी रेशाय आशिल्लीं. आमी चौगां आनी ते सगळे. ऍम्बुलन्स आयल्यारय हांगच्यान भायर सरपाक कुस्तार जावपाचें. हरशीं मात्शें भित्रें आनी लजरें मीना एकदम कडक जालें. ताणे आपल्या मोबायलावेल्यान 100 नंबर धुंवडायलो. वाठाराच्या आकारा नदरेन, दिल्ली उपरांत गोंय भारताचो सगळ्या हून दूसरो ल्हान (१९८७ वर्सा घटक राज मेळ्ळया उप्रांत) प्रांत. लोकवस्तेच्या नदरेन सिक्किम मिझोरम आनी अरुनाचल प्रदेशाउप्रांत तो चवथो येता. उत्तरे कडेन महाराष्ट्र प्रांताची, तर उदेंत आनी दक्षिणे कडेन कर्नाटक प्रांताची भोंवतण लागता गोंय]]च्यागोंयच्या अगस्तमा कडेन अरबी दर्या आसा. प्रांताची राजधानी पणजी आसुन, वाश्को हें तिचें व्हडलें शार. सगळ्यांत दूसरें व्हडलें शार मोडगांव जें इतिहासिक तशें पुर्तुगेज संस्कृतीचे शार जावन आसा। पुर्तुगेज वेपार्यानीं गोयांत १५व्या शेकड्यांत पाय़ दवरलो आनी ताका बळकयलें. पुर्तुगेजांचो हो पोरदेशी जागो (जाका वसणूक म्हणटालें) ४५० वर्सां आसलो, जो भारतांत १९६१व्या वर्सा ताब्यांत घेतलो। हीं नावां हेर पोवीत्र हिंदु बोरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हांतुंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बोरोवपांत गोमांचल म्होण गोंय]]ांकगोंयांक वोळ्खोतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या झाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बोरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपोडतात। गोंय]]ांकगोंयांक, ’अप्रांत’ म्होणुई वोल्खोतात। १३१२ वोर्सा देल्हीच्या सुलतानांनीं गोंय]]ेंचेरगोंयेंचेर रज चोलोइलें। पूण त्या रजेचो ह्या झगेचेर ताबो ओसकोत आसलोल्यांन तांकां विजोयनोगोराच्या हरीहर १ हांकां शेरोण झांवचें पोडलें। विजोय्नोगोराच्या सोमराटान उपरांत शेंबोर वोर्सां गोंय]]ेचेरगोंयेचेर शेक चोलोइलो। १४६९ वोर्सा गुलबर्गाच्या बहमानी सुलतानानीं गोंय बोचकआइलें। हो वोंश कोंसोळल्या उपरांत बिजापुरच्या आदिल शाह्च्या ताब्यांत हो झागो आइलो आनी ताणीं वेल्हा गोअ पाल्वी राजधानी केली। इन्किझिसांवांक (१५१० तें १८१२) लागुन गांवकारंक, मिसोनरानीं बोळां क्रीस्तांव केले। हें कोरपाक ताणीं तांची झोमीन, किताब वो झागे झोप्त कोरपाचे खास्तीची भिरांत दाखौन, धोम्कि दिवपाचो उप्योग केलो। झाइते हिंदु क्रीस्तांव झाले पूण ताणीं आपलें दाइज सांभळ्ळें। इन्किझिसांव आनी सोतावणे कोडल्यान कूस मारुंक होजारनीं गोंय]]ांतल्यानगोंयांतल्यान पोळ काडली आनी सेजारच्या कोर्नाटोकांतल्या मोंगळूर, कारवार गांवानीं वोसुन रावले। सोळाव्या शेकड्यांत युरोपी बोळ भारोतांत पावतोच, पुर्तुगेज आस्पोतिक ब्रितिश आनी डच हाणीं रेवडो घातलो। भारोत-पुर्तुगेज झागे पोस्चिमि किनारेर थोडेच उरले झांतुंत गोंय]]ंचोगोंयंचो व्होड आस्पाव आसलो। सगळ्यांच्या वळखीचो एक सादारण द्रव पदार्थ. पयलींच्या काळांत उदक हें एक मूलद्रव्य आसा, असो समज आशिल्लो. पूण 1760 त हन्री कॅव्हेंडिश हाणें उदक हें हायड्रोजन आनी ऑक्सिजन हांची 2:1 ह्या घनफळाच्या प्रमाणांत भरसण आशिल्लें संयुग आसा अशें सिद्ध केलें. 1800 त सर हंफ्री डेव्ही हाणें उदक हें ऑक्सिजनचे 8 भाग आनी हायड्रोजनचो 1 भाग अशा प्रमाणांत तयार जाल्लें संयुग आसा, अशें दाखोवन दिलें. 1867 त, उदकाक H2O हें रेणुसूत्र (formula) निश्चित केलें. धर्तरेवयल्या जीवांची उत्पत्ती उदकांत जाली आनी ताका लागून उदक हें जीव-उत्पत्ती जावंचे आदींपसून अस्तित्वांत आसा अशें निश्चितपणान म्हणूं येता. धर्तरेच्या पृष्ठभागावयलो सुमार तीन चतुर्थांश भाग उदकानूच व्यापिल्लो आसा. वट्ट उदकाच्या 97% उदक दर्यांत आस्पावता आनी उरिल्लें 3% उदक धर्तरेच्या कट्ट्यापोंदा 5 किमी. चेर आनी धर्तरेच्या पृष्ठभागावयर 12 किमी. चेर सांपडटा. रायमंड नेस ह्या एमेरिकन उदकवैज्ञानिकान उदकाचे वांटणेविशींचो (distribution) तयार केलेलो तक्तो फुडें दिल्लो असो: मोनजात आनी वनस्पत हातूंत उदक हो एक म्हत्वाचो घटक आसा. मनशाचे कुडींत सुमार 70% जमनीवयले वनस्पतींत 50-75% आनी उदकांतले वनस्पतींत 95 ते 99% उदक आशता.कांय खनिज पदार्थांत, उदक संयोगित (combined) अवस्थेंत आसता. धर्तरेचेर दर्या, न्हंयो, व्हाळ, बांयो ह्या रुपान उदक मेळटा. कांय सुवातींनी जमनीसकयल उदक आसात, पूण खूब खोल आशिल्ल्याकारणान तें भायर काडप परवडना. घनरूप उदक उत्तर आनी दक्षिण ध्रुवांकडल्या सदांच हिमाच्छिदित आशिल्ल्या वाठारांत, शीत कटिवंधांत आनी हेर ऊंच दोंगरांचेर दिसून येता. कऱ्यांचो पावस पडून हिमवर्षाव जाता तेन्ना ताचें अस्तित्व दिसून येता. बाश्परूप उदक वातावरणांत कमी-चड प्रमाणांत सदांच आसता. सैमीक उदकाचें, बर्फ हें एक शुद्ध रूप. नागरी जिणेखातीर लागपी उदक न्हयो, सरोवरां आनी बांयो हांचेपसून मेळटा. धर्तरेच्या जल्मासावन म्हळ्यार सुमार 460 कोटी वर्सां आदल्या काळासावन धर्तरेवयलें वट्ट उदक आनी ताचीं लक्षणां हातूंत मातूय बदल जावंक ना. वनस्पत आनी मोनजात हांणी बाश्पाच्या रुपान सोडिल्लें उदक, दर्या आनी जमीन हातूंतल्यान उदकाचें बाश्पीभवन (evaporation) जावन रुपान सोडिल्लें उदक, दर्या आनी जमीन हातूंतल्यान उदकाचें बाश्पीभवन (evaporation) जावन उदकाची तयार जाल्ली वाफ वातावरणांत पावता आनी ताचेपसीन कुपां तयार जातात. कुपांपसून पावसाच्या, हिमाच्या आनी कऱ्यांच्या पुरान उदक परत धर्तरेक येवन मेळटा.हातूंतलें कांय उदक दर्यांत झिरपून वता आनी अशे तरेन हें जलवर्तन वा जलस्थित्यंतचक्र (water cycle) एकसारकें सासणाचें चालूच उरता. मनीस, प्राणी आनी वनस्पत हांच्या जिविता खातीर उदक ही एक मुळावी गरज जावन आसा. विक्रियक (reactant विद्रावक (solvent) आनी उत्प्रेरक (catalyst) म्हूण वैज्ञानीक प्रयोगशाळेंत आनी उद्येगकारखान्यांत उदकाचो मोट्या प्रमाणांत वापर जाता. लिटर,कॅलरी सारक्या कांय भौतीक एकाकांचें निदर्शन करपाखातीर उदक हें प्रमाण अशें मानतात. खास गुरुत्व (specific gravity सापेक्ष सांद्रता (relative viscosity) हांच्यासारक्या कांय भौतिक गुणधर्मांची तुळा करपाखातीर उदक हें प्रमाण अशें मानतात. बार्जीवरवीं आनी बोटीवरवीं मालाचें हाड-व्हर करपाखातीर उदकाचो मार्ग वापरतात. उरिल्ले आनी घआण पदार्थ सोडपाखातीर उदक हें एक बऱ्यापैकी साधन आसा. उदक खडपांतल्यान व्हांवत वता तेन्ना तातूंत कॅल्शियम आनी मॅग्नेशियम हांचीं सल्फेटां आनी क्लोराइडां आसत जाल्यार तीं तातूंत विरगळटात. कार्बन डाय-ऑसाइड थोड्या प्रमाणांत विरगळिल्लो आसता. असलें कार्बन डाय-ऑक्साइड भरसल्लें उदक कॅल्शियम आनी मॅग्नेशियम कार्बोनेटां आशिल्ल्या खडपांच्या सांगातांत आयलें म्हण्टकच रसायनीक विक्रिया जावन कॅल्शियम आनी मॅग्नेशियम बायकार्बोनेटां अनुक्रमान तयार जातात आनी तीं विद्राव्य आशिल्ल्यान उदकांत विरगळटात. हीं बायकार्बोनेटां, सल्फेटां, क्लोराइडां आशिल्लें उदक शाब्बान कपडे धुवपाखातीर वापरूंक मेळनात. असल्या उदकांत शाब्बाचो फेणेर येना म्हूण ताका ‘अफेदान उदक’ (फेणेर न येवपी-Hard Water)’ अशें म्हण्टात. ज्या उदकांत असलीं क्षारां आसनात, त्या उदकाक ‘फेनद उदक’ (soft water) अशें म्हण्टात. ह्या उदकाच्यो रसायनीक विक्रिया सामान्य उदकाभशेनूच आसतात पूण विक्रियेचो वेग मात कमी आसता. सस्तन जनावरांक जड उदक पियेत जाल्यार चड तान लागता. ह्या उदकापसून बियांचें अंकुरण (germination) जावंक पावना. जड उदक सैमीक उदकांत मेळटा आनी ह्या सैमीक उदकाचें पर्थून ऊर्ध्वपातन (distillation) करतकच जड उदक मेळटा.रसायनीक आनी जीवविज्ञानीय संशोधन कार्यांत जड दकाचो मोट्या प्रमाणांत वापर जाता. रशियांतले एऩ्.एन्. फोड्याकिन तशेंच बी. व्ही. डेरजॅग्युइन आनी तांचे वांगडी हांणी 1962 च्या सुमाराक भौवारिकाच्या (दोन वा अदीक रेणूंचो संयोग जावन तयार जाल्ल्या जटिल संयुगाच्या) रुपांत आशिल्लो एक उदकाचो प्रकार सोदून काडलो. ताचे गिणधर्म सामान्य उदकापरस मात्शे वेगळे आसात अशें मत तांणी मांडलें. पूण उपरांत जायत्या प्रयोगशाळेंत जाल्ल्या संशोधनान लेगीत ताचें अस्तित्व सिद्ध जालें की, भौवारिक उदक हें कांय कलिल (colloidal) अपद्रव्यां आशिल्लें सामान्य उदकाचेंच एक रूप आसा. उदक हें उतर मूळ संस्कृत भाशेंतले आसा. कोंकणी भाशेंतय ह्याच उतराचो वापर जाता.उदक उतराची व्युत्पत्ती अशी करतात. ‘उद’ म्हळ्यार वयर वा ओलें करप. ‘क’ हो स्वार्थी प्रत्यय म्हळां. वैदिक साहित्यांत उदकाची देवता ‘वरुण’ असो उल्लेख आयला. ही देवता उदकाचेर नियंत्रण दवरता. तिचें वस्त्र उदक आसून तें ती पांगरूंक घेता. उदक हें पंचमहाभूतांतलें सृश्टीवेलें भूत आसा. पंचमहाभूतांच्या द्रव्याचे उत्पत्तीचें हे कारणभूत आशिल्ल्यान सह्य रसाचें उदक हें समवायी कारण आसा. ताचो वर्ण शुक्ल, रस मधूर आनी स्पर्श शीतल आसा. द्रव्यत्व हो ताचो सभावीक गूण आसा. मूळ उदक हें सगळें एक आसलें तरी देश वा काळ हांकां अनुसरून तें तरेकवार जाता.तेपासत तें हितकारक वा घातक जावं येता. मळबांतल्यान पडिल्लें उदक चंद्र, वायू आनी सूर्य हांचो स्पर्श जाल्ल्यान थंड, शुद्ध आऩी नितळ आसता आकाशात्पतितं जलं सोमवायवुर्मै:सृष्टंभवति, हितहितत्वे तद्देशकालमपेक्षते). वृषभ राशींत मंगळ प्रवेश करीत आसा आनी तो दशमस्थानांत राहू बरोबर आसतलो. पुनव प्रथम स्थानांत वचत आसा. पुनवेचें शूभ फळ मेळटलें. गुरुपुष्यामृत योगाचेर गरजे भायर धाडस करचें न्हय. खर्च सांबाळून… वृषभ राशींतलो राहू तुमच्या दशमस्थानांत येता. तुमच्या कर्मांत वाड जातली आनी राज्यकारभारांत भरभराटीचे संकेत उरतले. दशमस्थानांतलो राहू बरो आसलो तरी चतुर्थांत केतू येता. ह्या वेळार मातृसुखाचो विचार करप फायद्याचें थारतलें.… गाडयो थिवी थाण्यार एकामेकाक ओलांडूंक रावतात. वर्साच्या शेवटाक आनी नव्या वर्साच्या सुरवातेक लोक ह्या भोंवडेकारांच्या राज्यांत गर्दी करतात. कोच्चि(कोचिन) हें भारतांतलें केरळ राज्यातलें एक शार. हें भारताचें प्रामूख समुद्री बंदर आनी हें एर्नाकुलम जिल्यांत आसा. हाची आबादी ६००,०० लागीं आसा. हें थिरुवनथपुराम नन्तर केरळ्चें दुसरें व्हडलें शार. - हय. कोंकणींत तो सामको चीप जाला. खरें म्हणजे हो साहित्य अकादमीचो पुरस्कार कोंकणी साहित्यीकांक येन्नाच दिवपाक सुरू करूंक फाव नासलो. कोंकणी भाशा चळवळीक किमान शंबर पावूणशीं वर्सां तरी जावपाक जाय आसलीं. एक साहित्यीक भास म्हणून ती बरी घटमूट जावंक जाय आसली.तेन्नाच हो पुरस्कार दिवपाक सुरू केल्लो जाल्यार थंय कस लागपाचो आनी आतांच्या सारके कोणाय फडतूस लेखकाच्या गळ्यांत तो पुरस्कार बांदपाचें पाप तरी घडचें नासलें. - घेतलों. पूण साहित्यीक भौमान मेळ्ळो हाचो म्हाका कसलोच आनंद जावचो ना. उलट ह्या पुरस्काराच्या निमतान हे म्हारगायेंत खर्चाखातीर पंचवीसेक हजार मेळ्ळे हाचेंच म्हाका चड अप्रुप दिसतलें. जंय कस लागता थंयच साहित्यीक भौमानाचो आनंद मेळटा. आनी कोंकणींत तर तें ‘लिटररी काँपिटिशन’ ना, ‘कस’ना. तो कस येवपाक कोंकणीत बरींच वर्सां वचपाक जाय. मुख्य म्हणजे ती साहित्यीक भास म्हणून टिकून उरूंक जाय. ‘साहित्य अकादेमीन सध्या ‘कोंकणी प्रतिनिधीक कविता’ हें पुस्तक काडपाचें थारायलां. हांव ह्या पुस्तकाचो संपादक आसां. त्या पुस्तकाखातीर हांवे तुजी ‘जागां’त प्रसिद्ध जाल्ली एक कविता निवडल्या.’ बाकीबाबन सांगलें. ह्या म्हज्या असल्या उतरांची बाकीबाबान अपेक्षाच धरूंक नासली. ते कांयवेळ म्हजेकडेन पळयतूच उरले आनी ‘बरें आसा बरें आसा’ अशें पुटपुटत चलत रावले. उपरांत ती कविता बाकीबाबन त्या पुस्तकांत घेवंक ना हें येयलेंच. पूण आयजे ते पुस्तक पळयतना हे गजालीची म्हाका हटकून याद येता आनी बाकीबाबाचो तो त्यावेळचो फोटू काडपासारको जाल्लो चेहरो आयजूय तस्सो दोळ्यांफुडें उबो रावता. काव्य गायनांतल्यान आयिल्लो बाकिबाबांचो ‘फिवर’ म्हजे तकलेंतल्यान देंवलो. कारण मुळांतच हांव एक चिकित्सक मनीस. काव्य-गायन हो म्हजे कवितेचो पिंड न्हय, हें म्हाका रोखडेंच होलमलें. शिवाय व्यासपिठाचेर टाळयो घेवपी सवाय कविता म्हाका बरोवच्यो नासल्यो. म्हजे कवितेचो पिंड चड आत्मनिश्ट, गंभीर, हें म्हाका जाणवतांच हांवे ती वाटूच सोडली. आनी हांंव म्हजे पद्धतीन कविता बरोवपाक लागलों ही गजाल जाली कॉलेज टायमावेली. त्या वगतार हांव म्हज्या घरदाराक वाजेल्लों. कुटुंबसत्तेचो म्हाका तिटकारो आयिल्लो सांगपाचें म्हणजे ही कविता (‘1984’) बयल्या उपरांत कांय दिसांनी हांवे खर्‍यांनीच घर सोडिल्लें एकांतांत खंयतरी वचून रावचें अशें म्हाका दिसूंक लागिल्लें. हांव चिडचिडो जायत गेल्लों. घरदाराचे नियम तोडून हांव मनाक मारीत तसो वागूंक लागिल्लों. खरें म्हणजे तसो हांव कितें नास्तिक मनीस न्हय. पूण कसल्याच धार्मिक कर्मकांडांत म्हाका केन्ना रस दिसूंक ना. हांवें जरी मूर्तीपूजा सत्यनारायण असले प्रकार मानले नात तरीय हांव म्हज्या जिणेंत कितेंतरी मानतालों. आनी तें मानप आदर्शाचें आसलें. मूल्यांचें आसलें. नीती, नैतिकता, अहिंसा, अभिमान, बाणेदारपणा असले आदर्श हांव मानतालों. म्हणुनूच हांवें स्वताक केन्नाच नास्तिक समजूंक ना. आनी जो मनीस हे सगले जीणेचे आदर्श, हीं मूल्यां मानता ताका असले तथाकथित देव-बीव मानपाची कांयच गरज नासता, हें म्हजें आजुनूय ठाम मत आसा. ‘काशि म्हंटा’(1982 ‘काशिक म्हणचेंच पड्टा’(1997) आनी ‘काशीन म्हणपाचें सोडुंक ना’(1999) ह्या तीन काव्यझेल्या उपरांत हांवें कांय कविता सूत्ररूपांत बरयल्ल्यो. बालसूत्र, फामीलसूत्र, मित्रसूत्र, गणपतीसूत्र, कामसूत्र, अध्यात्मसूत्र, काव्यसूत्र, अश्यो सूत्ररूपांत बरयल्ल्यो सुमार दोनेकशें कविता म्हजेकडे पडून आशिल्ल्यो. तांतुतलें फकत एकूच सूत्र म्हळ्यार ‘काव्यसूत्र’ आज पुस्तकरूपांत उजवाडा येता. उरिल्ल्या बाकीच्या सूत्रांचो झेलो ‘काशिखंड’ ह्या नांवान रोखडोच प्रकाशीत करपाचो विचार आसा. ‘कविते संबंदी बरयल्ल्यो कविता’ अशें ह्या ‘काव्यसूत्र’ झेल्याचें स्वरूप आसा. अख्खे जीणेचे फाटभूंयेर कविता, कवी, रसिक, टीकाकार, भाशा, अणभव, अभिव्यक्ती, संस्कृती, परंपरा, आधुनिकता ह्या सगल्यांचे एकमेकांकडले संबंद आनी त्या संबंदातली गुंतागुंत हांवें हांगा मांडपाचो यत्न केला. ‘काशि म्हंटा’ आनी ‘काशिक म्हणचेंच पड्टा’ ह्या दोन काव्यझेल्यां उपरांत ‘काशिन म्हणपाचें सोडुंक ना’ हो बाब काशिनाथ शांबा लोलयेकाराचो तिसरो काव्यझेलो आतां उजवाडा येता. कवी म्हणून काशिनाथ शांबा लोलयेकाराचो अवतार सोपुंक ना हाची गवाय दिवपी हो संग्रह. सात वर्सां जाणे एक्कूय कविता बरोंवक नासली त्याच लोलयेकाराच्यो ह्यो फकत एका वर्साच्या काळांतल्यो कविता. सात वर्सांचो गॅप ताणे एकाच वर्सात भरून काडलो अशेच म्हणचें पड्टलें, वा ह्यो कविता बरोवपाक ताका तब्बल सात वर्सां ताटकळत रावचें पडिल्लें अशेंय म्हणू येता. कितेंय जांव, ‘काशिन म्हणपाचें सोडुंक ना’ इतलें खरें. हीं नावां हेर पोवीत्रप्रवित्र हिंदु बोरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हांतुंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बोरोवपांत गोमांचल म्होण गोंयांक वोळ्खोतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या झाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बोरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपोडतात। गोंयांक, ’अप्रांत’ म्होणुई वोल्खोतात। प्रवादांच्या पुस्तकां मदें, अबादया हें सगळ्यां परस ल्हान पुस्तक आनी तशेंच तें आदल्या करारांतल्या पुस्तकां मदें ल्हान जावन आसा. ह्या पुस्तकांत फकत एकवीस स्लोक आसात. अबादया म्हळ्यार 'सर्वेस्पोराचो चाकर'. पवित्र पुस्तकांत, एदम आनी इसरायेल हांचे मदें जालोल्या परंपरिक दुस्मानकायेची खबर केल्या. ही दुस्मानकाय खूब आदली, म्हळ्यार एसाव आनी जाकब ह्या इजाकाच्या पुतां थावन सुरू जालोली. इतलेंच न्हय ही दुस्मानकाय उत्पतीच्या पुस्तकांत (२५:२३) भाकीत केलां त्या परमाणें रेबेकाच्या कुसव्यांत थावन सुरू जालोली दोन राष्ट्रां तुज्या कुसव्यांत आसांत आनी तुजे थावन जल्मतलीं दोन कुळां दशीं जातलीं." एदमितकार, एसावयाच्या ववनशांतले जाल्यार जाकबाच्या ववनशांतले म्हण मांदून घेतात. सुटकेच्या काळार एदमान भायर सरपाचो रस्तो बंद केलो लोक. २० १४-२१ एदम आनी इसरायेला मदें झुजां जाल्यांत ताची खबर दुसरी समूर्त, २सामुयेल, १इतिहास, १ राजा, २राजा ह्या पुस्तकांनीं वाचूंक मेळता. विलापाचें पुस्तक एदमा आड आरप मांडता. हो फाटलो इतिहास मनांत धरुन हें पुस्तक वाचूंक जाय. हें पुस्तक खूब प्रस्नांनीं भरललें आसा. अबादीयाच्या भाकीतांत दोन विशय आसात : १. एदमाक खास्त (१ १५) एदमाचे गुन्यांव दाखयल्यात आनी कसली खास्त फावो जातली तें सांगलां. देखीक तुनवें तुज्या भावा जाकबाक केल्ले जबरदस्ती खातीर, तूं लजेन भरतलय आनी सर्वकाळाक तुजें निसंटन जातलें १/१०). २. सर्वेस्पोराचो दीस येतलो तेदना इसरायेल एदमाची सूड घेतलो (१५, १६-१८) म्हण 'सर्वेस्पर उलयला पूण पळून गेल्यांत तीं सियन दोंगरार रावतलीं आनी तो जातलो एक पवित्र स्थान. जाकबाचें घराणें होक'कान आपलें दायज तें नव्यना आपल्या हातांत घेतलें १/१७ एसावच्या पर्वताचेर राज चलोवपाक, जैतिवंत जावन सियन पर्वत चडतलीं आनी सगटा-सर्वांचो अधिकार सर्वेस्पोराचो जातलो १/२१ गर्वाचें निसंटन जातलें आनी आत्मसंतूसह्टतायेचो चोंपलाचेन्च्य्) नास जातलो म्हण अबादीयाच्या पुस्तकांत शिकवण मेळता. जीं कोण देवाक सोडून दुसऱ्यांचेर विस्वास थेवतात तांचें निसणतन जातलें म्हण अबादीयाच्या पुस्तकांत स्पश्ट जाता. ह्या पुस्तकांत, भाव-भयणीं कशीं मोगाच्या संबंदान जियेवंक गर्जेचें ताचें म्हत्व दाखयलां. एदम आपल्या भावा जाकबा सवें क्रूरतायेन वागलो आनी जेदना जाकबाचें लुटून व्हरताले तेदना ताणें ताची पर्वा केली ना पूण परतेंच जाल्यार तो त्या विशीं खुशाल जालो. देखून सर्वेस्परान ताका खास्त लायली. कोणाकडेनूय घसट आनी दाटी करतना खूब जतनाय घेवची पडटा. सोयरो आसूं, इश्ट आसूं, कार्यालयांत सक्तीन आदळपी वांगडचे कर्मचारी आसूं, वेवसायांतले अशील आसूं वा हेर घटक आसूं त्या त्या मनशांकडेन तांच्या कलान जुळोवन घेवचें पडटा. ही एक साधना. एक उपासना. जिणेची एक व्हडली कला. कोणापसून कितलें अंतर दवरचें आनी ताका कसो हाताळचो वा टॅकल करचो ही कला सोपी न्हय. पासिंयेंस, सहिश्णुता, समजून घेवपाची आनी प्रेमान सांसपुपाची, स्वीकार करपाची मॅच्युरीटी हांगा उपकारा येता. सगले तरेचे लेखक, कलाकार, प्रतिभावंत, प्रज्ञावंत, हेर वेवसायीक आनी बाकीचे समाजीक घटक भोंवतणी आसात. तांचो आमचे जिणेकडेन प्रत्यक्षपणान वा असवडीं संबंद येत आसता. तातूंतले कांय जाण आमकां थेट घश्टतात. कांय जाण पयसुल्ल्यान. लागसारपण येता तेन्ना दक्षताय घेवप म्हत्वाचें आसता नाजाल्यार घावे जाले, जखमो जाल्यो आनी दुख्ख आयलें म्हणून उपरांत खंत करून कितें फायदो? सगलीं न्हय पूण भोंवतणचीं कांय मनशां जीण सुसह्य करतात. गोड करतात. एकेकदां कांय जाण नाका पुरो करून सोडटात. धोंगशे अशे तरेन मारतात की जगणें कठीण करून सोडटात. शिक्षण आनी वागणें हांचो कसलोच संबंद ना हें कळपाक खूब वेळ वता. तापदायक आनी त्रासदायक लोकांपसून कूस मारप वा कुशीक रावप हें कोणूय पसंद करतलोच. बेठोच चूड दाखोवन म्हारू घरांत हाडपाक कोणाक आवडटलें? पूण ह्या जगांत रावतात म्हणटकच ह्या सगले तरेच्या मनशांचो संपर्क येतलोच. तांचेवांगडा तांच्या कलान घेवन निस्तर काडचो पडटलोच. पूण तांकां कितल्या प्रमाणांत, कितले खोलायेन आदळप हें थारावप हीच मनीस नांवाचे पुस्तक- वाचन कलेची कळाशी. हें सगलें एकेच गजालींतल्यान सादता. अणभव आऩी निरीक्षण. अणभवान खूब कितें शिकूंक मेळटा. आनी निरीक्षणान म्हणजे तेळटकच चिंतन करपाक वाव मेळटा. हें निरीक्षण मनशाविशींच्या उपाट कुतुहलान, प्रेमान आनी लकतुबायेन मात घडूंक जाय आं! आपूण दीसभर स्वताच्या मुखामळावयलीं जीं म्होंवाळीं अनिवार्य आशिल्ल्यान बदलीत आसतां, त्या मुखवट्यांचोय अभ्यास सत्याच्या वक्लांतल्यान करचो पडटा जिणचें संगीत स्वरेल आनी सुरेल जावन स्वताक आनी भोंवतणच्या सवंगांक आनंद दित रावतलों जाल्यार मुकॆशबाबांसारख्या बरौवप्यांचॆ बरप आमकां वाचूंक मॆळपाची तजवीज कॆल्लॆबद्दल गॊवा न्यूजाचॆ आनी संदॆशभाईंचॆ उपकार आनी मुकॆशबाबांक हूनहूनीत यॆवकार. रमॆशबाब आनी नूतनबाय हांचॆय वाचप्यांवतीन स्वागत. सगळीं सदरां 'फॉर्त' उतरल्यांत. मौसलपर्व श्रीकृष्ण हो व्दापर युगांतलो विषणुदेवाचो आठवो अवतार. कौरव-पांडवांचें झूज काबार जाले उपरांत श्रीकृष्ण परत व्दारकेक गेलो. व्दापर युगाचे निमाणेकडेन ताणें आपल्या अवतारांतल्यान मुक्त जावपाचें थारायल्लें. पूण अवतार समाप्ती आदीं ताका गांधीरीचो शाप खरो जावपाखातीर पुराय यादव कुळाचो नाश करूंक जाय आसलो. श्रीकृष्णाक असो योग घडोवन व्हड झगडीं जावन तांणी एकामेकांक मारून उडयले. उपरांत श्रीकृष्ण संवसाराचो त्याग करून रानांत समाधी लावन बशिल्लेकडेन एका भिल्लान हरणाचेर सोडिल्लो बाण चुकून कृष्णाच्या पांयांक लागलो. अशे रितीन कृष्णाचो अवतार सोंपलो. आमचो देश रंगरंगयाळो, मनभुलयणो… खंयचेंय राज्य घेयात, थंय पळोवपा सारकें कितें तरी आसाच. देवळां, इगर्जो, आदल्या राजांनी उबारिल्ल्यो वास्तू, किल्ले, अभयारण्यां, दर्यावेळो… भारत, हांगाचो सैम, संस्कृताय, सण-परबो, इतिहासीक वास्तू पळोवपाक लाखांनी विदेशी पर्यटक येतात. देशी पर्यटकूय आसातूच. आमची संस्कृताय ‘अतिथि देवो भव:’ मानपी. म्हणल्यार सोयरो हो देवा सारको. देवाक जसो मान दितात, तसो सोयऱ्याकूय मान. ताचे कडेन घरचे भशेन वागप. ताका त्रास जावचो ना, हाची जतनाय घेवप. मात, हें जाताच अशें ना. तांचे कडेन आमी कशे वागतात, हें पर्यटन मळाचेर नदर भोंवडायल्यार कळटा. हाचेर सरकारान जायराती पसून तयार केल्ल्यो. आमच्या देशांत, राज्यांत येवपी सोयऱ्यां कडेन सारकें वागपाक जाय, असो संदेश तातूंतल्यान मेळटालो. टीव्हीचेर ती जायरात अजून दिसता. पूण तिचे पसून आमी कितें बोध घेतला व्हय? आमच्या गोंयांत पूर्व आनी अस्तंती संस्कृतायेचो सोबीत सुमेळ आसा. हांगा येतकूच विदेशांत गेल्ले भशेन दिसता, अशें जायत्या देशी पर्यटकांनी बरोवन दवरलां. मात हांगा पर्यटन मळाक खत लावपी घडणुको खूब फावटीं घडल्यात. आदलें उस्तून काडून आतां उपेग ना. पूण, हालींच एक घडणूक घडली ती गोंयच्या पर्यटनाक बादिकार थारूं येता. वागातोरा एका तरणाट्या पर्यटकान गोवा मायल्स टॅक्सी बूक केल्ली. तो तातूंत बसले उपरांत थळाव्या टॅक्सिकारांनी ती आडायली आनी वाद घालपाक सुरवात केली. ‘तुमी थळावे टॅक्सिकारां बदला गोवा मायल्साचें बुकींग कित्याक करतात?’ अशें विचारून त्या पर्यटकाकूय तापयलो. ताका त्रास जाले. विमान चुकपाचो वेळ आयलो. ताणें हे सगळे घडणुके विशीं व्हिडियो तयार करून तो सोशल मिडियाचेर सोडलो. हाचो धपको गोंयच्या पर्यटनाक बसतलो हें वेगळें सांगपाक नाका. गोंयांत सगळें कितें म्हारग, हें भायर फां फां जालां. गोंयांत कांय देशी पर्यटक येतात. येतना स्वताच्यो गाडयो घेवन येतात. रस्त्यार रांदून जेवतात, न्हिदतात, ताचे फाटलें कारणूय हेंच आसतलें. आमी फावो तो आवटपूट पुरवण करूंक, विक्रेते /अनुवादकांची विशेशताय, ताचो राबितो आनी ताचें मूळ सोदून काडटात. अणभव – दोळेदिपकावपी 19 वर्सां मिडियांत, 8 वर्सां आंतरराष्ट्रीय वेव्हारांत आनी 10 वर्सां अणकाराच्या धंद्यांत, अंकरूपण, डेटा वेवस्थापन. फुलांतल्या मकरंदापसून म्होंवामूस जो चिकट आनी गोड द्रव पदार्थ तयार करता ताका म्होंव म्हणटात. विशिश्ट जातीचे मूस (मक्षिका) फुलांतलो मकरंद कण कण एकठांय करून तो आपल्या पोळ्यांत सांठयतात आनी मनीस ही पोळी एकठांय करून म्होंव तयार करतात. मकरंदांतल्या सुक्रोज हे शर्करेचें व्हड प्रमाणांत लेव्हुलोज (फ्रुक्टोज) आनी डेकस्ट्रोज (गदलुकोज) ह्या शर्करांत रुपांतर जाता. मकरंदांतल्या उदकाचें प्रमाणय कमी करतात आनी अशे तरेन मकरंदापसून म्होंव तयार जाता. म्होंवांत साकरेचें वट्ट प्रमाण कितलें आसा हाचेर ताची प्रत थरता. जितलें साकरेचें प्रमाण वड तितली म्होंवाची प्रत उच्च समजतात. म्होंवाच्यो सादारणपणान तीन प्रती थरयल्यात, १) विशिश्ट गुणधर्म आशिल्ली प्रत, २) ‘ए’ प्रत, ३) प्रमाणभूत प्रत. विशिश्ट गुणधर्म आशिल्ली प्रत – हें म्होंव पोळ्यांतल्यान यंत्रावरवीं काडटात. हें म्होंव नितळ आनी पारदर्शक आसता. ए प्रत – हें म्होंव पोळ्यांत सैमीक तरेन तयार जाता. हें म्होंव ६० से. तापमानाचेर दोट्टी कपड्यांतल्यान गाळूंक येता. प्रमाणभूत प्रत – हें म्होंवय सैमीक तरेन तयार जाता आनी वासापसून मुक्त आसता. म्होंवामूस खंयच्या फुलाच्या मकरंदापसून म्होंव तयार करता हाचेर म्होंवाचें वर्गीकरण करतात. हातूंत एकेच खेपे दोन तीन झाडांच्या फुलांपसून म्होंव तयार करपी म्होंवामुसूय आसतात. म्होंव कशें एकठांय करतात हाचेवयल्यानय ताचें वर्गीकरण करतात. हे पद्दतीप्रमाण म्होंवाचे जे प्रकार मेळटात. ते अशे – १) विलगीकृत म्होंवः केंद्रोत्सारक (केंद्रापसून पयस घालपी) प्रेरणेन, गुरुत्वाकर्शणान वा गाळण्यांत पोळयाचे फणयेंतल्यान काडिल्ल्या म्होंवाक हें नांव दितात. हातूंत जायते प्रकार आसात. १) जातूंत दृश्य स्वरुपांत साकरेचे स्फटिक नासतात अशें म्होंव २) जातूंत साकरेचें वा परिणामी म्होंवाचें घनीभवन जाल्लें आसता शें म्होंव. २) फण्यांतलें म्होंवः हें म्होंव फण्यांतच तयार जाता आनी तें बाजारांत अशे तरेन धाडटात. १) चवकोनी वा काटकोनी. चवकोनी आकाराचें म्होंव भरिल्ल्या फण्याचे कुडके (हाचे हेर आकारय आसूंक शकतात २) म्होंवान भरिल्ली पुराय फणी. ३) विलगीकृत म्होंव आनी म्होंवान भरिल्ल्या फणयांच्या कुडक्यांचें मिश्रण. म्होंव हें गोड, दाट, आर्द्रताशोशक द्रव आसून ताजें आसतना अर्दपारदर्शक आनी थीर दवरल्यार अपारदर्शक आनी कणिदार आसता. म्होंवाचो रंग धवो, गडद तपकिरी वा काळो आसता. ताची रूच सौम्य ते उग्र अशी वेगवेगळ्या स्वरुपाची आसता. ३८ से. चेर म्होंव हून केल्यार ताची दाटसाण कमी जाता. ४९ से. च्या वयर मात घटसाण कमी जावचें प्रमाण उणें आसता. डेक्स्ट्रिनयुक्त म्होंव हेर तरेच्या म्होंवापरस खूबच दाट आसता. ओसाड वाठारांतल्या हीदर वनस्पतीपसून मेळयल्ल्या युरोपीय म्होंवाची दाटसाण तें फकत धवळतकच बदलता. हें म्होंव तीर दवरल्यार जेलीवरी जाता आनी धवळल्यार पातळ जाता. म्होंवांत सादारणपणान वामवलनी शर्करा मेळटात. जाल्यार मकरंदांत मात दक्षिणवलनी शर्करेचें प्रमाण चड आसता. मकरंदाचें म्होंवांत रुपांतर जाता आसतना म्होंवामूसांकडल्यान वामवलनी शर्करा तयार जाता. रसायनीक गुणधर्मः म्होंवांत उदक, शर्करा, अम्लां, खनिज द्रव्यां, एंझायमां, जीवनसत्वां आनी हेर घटक आसतात. शर्करा – म्होंवांत डेक्सट्रोज आनी लेव्हुलोज ह्यो मोनोसॅकेरायड तरेच्यो शर्करा चड प्रमाणांत मेळटात. तशें पळयल्यार म्होंवांत पंदरायेक तरेच्यो शर्करा दिसून येतात. ह्यो सगळ्योच शर्करा मकरंदांत आसतना. पूण एंझायमाच्या आदारान जेन्ना मकरंदाचें म्होंवांत जाता तेन्ना त्यो तयार जाता आसुंये. अम्लाः म्होवांत सायट्रिक, मॅलिक आनी सक्सिनिक हीं अम्लां चड प्रमाणांत आनी फॉर्मिक आनी ऍसिटिक हीं अम्लां कमी प्रमाणांत मेळटात. म्होंवाची रूच कांय प्रमाणांत तातुंतले अम्लतेचेर आदारीत आसता. हेर घटकः मकरंदाच्या उद्गमाप्रमाण म्होंवांत झँथोफिल, कॅरोटीन आनी क्लोरोफिलाचे अनुजात हीं रंगद्रव्यां आसात. जैव क्रियाशिलता आशिल्ले कांय पदार्थय म्होंवांत आसतात. तंत्रिका प्रभावीत करपी ऍसिटिलकोलिन आनी जंतुनाशक गुणधर्म आशिल्ली इन्लीबीन हीं संयुगां कांय प्रमाणांत आसतात. वास आनी रूचः ज्या फुलाच्या मकरंदापसून म्होंव जाता ताचेर म्होंवाचो वास आनी रूच आदारून आसता. जायते फावट अतिउश्णता लागतकच म्होंव इबाडटा आनी ताचो वास ना जावन रुचींतय बदल घडटा. म्होंवांत कण तयार जावपाची क्रिया वाडोवपाची आसल्यार वा तातुंतलें किण्वन (आंबेवप) थांबोवपाचें आसल्यार योगग्य तें तापमान वापरून म्होंव हून करचें पडटा. घनरुपांत मेळपी म्होंवः कांय म्होंवामूस फातराचे खाचीं मकरंद एकठांय करतात. थंयच ताचें म्होंवांत रुपांतर जाता. ह्या म्होंवांतले शर्करेचे स्फटिक जातात. तो घनरुपांत आशिल्ल्यान जायते दीस तिगता. हो म्होंवाचो प्रकार रशियेंतल्या आझर बैजान राज्यांत मेळटा. किरणोत्सर्गी म्होंवः म्हळ्यार भेदक कण वा किरण भायर उडोवपाचो गुणधर्म आशिल्लो. हे म्होंव कांय वनस्पतींपसून मेळपी मकरंदांत आनी जमनींत मेळपी पोळ्यांत मेळटा. छायाचित्रण पट्टेचेर ह्या म्होंवांतल्या किरणाचें चित्रण करूंक मेळटा अशें ऑलिन कॉलास ह्या फ्रेंच रसायन शास्त्रज्ञान १९०८ त सोदून काडलें. कॅन्सरावयल्या उपचारांत हे म्होंव उपेगी पडटा. कृत्रिम म्होंवः शुध्द साकरेच्या विद्रावांत विशिशट तरेचीं कार्बन आनी अकार्बन द्रव्यां आनी अकार्बनी द्रव्यां आनी ताका लागून साकरेचें रुपांतर जाता. ह्या म्होंवांत डेक्स्ट्रोज आनी लेव्युलॉज ह्या प्रमाण सैमीक म्होंवावरी वा ताचेयपरस चड जाता. हातूंत रंगाखातीर कृत्रिम द्रव्यां आनी फावते प्रमाणांत वनजीवनसत्वांय भरशितात. म्होंव हो जंतुघ्न पदार्थ. तातूंत कसलेच तरेचे जीव जीते उरनात. पूण झायगोसॅकॅरोमायसीज यीस्टच्यो कांय जाती तातूंत आसतात. ह्या यीस्टच्यो पेशी वाऱ्यांत, उदकांत, धुल्लांत वा परागकणाचेर आसतात. म्होंवामूस जेन्ना मकरंद एकठांय करतात तेन्ना ताचेवांगडा म्होंवांतय तांचो प्रवेश जाता. म्होंवांत जर ह्या यीस्ट कोशिकांची संख्या चड जाली जाल्यार म्होंवाचें रोखडेच किण्वन जाता. २५ – ३८ से. ह्या तापमानांत यीस्ट कोशिकांची वाड जाता. जर तें तापमान १० से. च्या सकयल आसलें जाल्यार तांची वाड जायना. सगळेतरेच्या म्होंवांत थोडें तरी कीण्व आसताच. ताका लागून तापमान १० से. वयर आसल्यार रोखडेंच कीण्वन सुरू जाता. अशा म्होंवाक ६३ से. तापमान ३० मिनटां उश्णता दिल्यार म्होंवांतलें किण्व नश्ट जावन किण्वन क्रिया बंद जाता. म्होंवाचें किण्वन जावंचें न्हय हाका लागून फाव ते उपाय घेवंचे पडटात. देखीकः पुराय तयार जाल्या वा मेणान म्होंवाचीं सगळीं घरां बंद जाल्याबागर म्होंव काडप ना. म्होंव काडपाचीं यंत्रां आनी उपकरणां हून उदकांत नितळ धुवप, म्होंव निवळ आयदनांत घेवन रोखडेंच बंद करप, म्होंव काडटकच ताचेर रोकडीच फुडली प्रक्रिया करप, म्होंव जातूंत सांठयतात तीं आयदनां फाव त्या धातुचीं वा योग्य धातुंचो लेप दिल्लीं आसचीं आदी जायते उपाय घेतात. उपेगः खूब पुर्विल्ल्या काळासावन मनीस म्होंवाचो उपरग करता. म्होंव हें चड ऊर्जा दिवपी अन्न आशिल्ल्यान मनशाच्या आहारांत ताचो आस्पाव जाता. बेकिंग क्रियेन केल्ल्या खाद्यापदार्थांत साखर घालचे बदला म्होंव घाल्यार त्या पदार्थाक आगळीच रूच येता (देखीकः केक म्होंवांतल्या लेव्हुलोज हे शर्करेंत आर्द्रता शोशून घेवपाचो गुणर्धम आशिल्ल्यान अशें घडटा. ल्हान भुरग्यांच्या आहारांत फाव त्या प्रमाणांत म्होंव आसल्यार बरोच फायदो जाता. स्निग्ध पदार्थांचें पचन जावपाक म्होंव बरें पडटा. म्होंवाक लागून भूक वाडप आनी रक्तांतलें हीमोग्लोबीन वाडप, शरिराचें वजन वाडप आनी अर्जीण ना जाता. अतिसार, ओंकारो, मुडदूस, आंतकड्याचो दाह आदी विकारांचेर म्होंव वखदी आसा. खेळगडदयाक वा कश्टांचीं कामां करप्यांक म्होंव घेतल्यार थकवो येना, तशेंच तरतरी येता. जायत्या धर्मीक विधींत म्होंवाचो उपेग करतात. मूर्तीच्या अभिशेक- पुजेवेळार म्होंव वापरतात. म्होंव हें पंचामृतांतलें एक आसा. निवेद्दयाखातीरय ताचो उपेग करतात. श्राध्दाच्या जेवणांत म्होंवाची गरज लागता. उच्च घनता आनी अम्लता ह्या गुणधर्मांक लागून म्होंवांत मनशाक बाधाक अशे जीव उरनात. म्होंवाच्या तर्पण परिणामाक लागून जंतूंचे निर्जलीकरण जाता आनी ताचो नाश जाता. म्होंवांतल्या इन्हीबीन ह्या जंतुनाशक पदार्थाक लागून म्होंवाचें निर्जंतुकीकरण जाता. वखदी गुणधर्मः भाजील्ले कातीर म्होंवाचो लेप गुणकारी पडटा. म्होंवांत आशिल्लीशर्करा, खनिजा द्रव्यां आनी म्होंवाची निर्जंतुकीकरण तांक हाकालागून जखमेचेर मलमपट्टी करतना म्होंवाचो वापर करतात. इजिप्तांत पुर्विल्ल्या काळांत ममी तयार करतना म्होंवाचो उपेग करताले. म्होंव घेतल्यार सोऱ्याची धुंदी देंवता अशें दिसून आयलां. वखदी गुळयो करतना ताका गोडसाण हाडपाक म्होंवाचो उपेग करतात. म्होंव आनी उदक हांचें मिश्रण आंबोवन ताचेपसून जें म्होंव तयार जाता ताका इंग्लिशींत ‘मीड’ अशें म्हणटात. सैमाचे हालचालीत सगळे संगीत, ताल, सूर आनी ताचो मेळ लिपिल्लो आसता. जोगलांची कडकडाट, ल्हारांचो साथ नाद, कोंब्याचो साद, गाय-म्हसरांचे हांबेवप, बोकडचे बें ऽऽ बें ऽऽ करप, चिमण्यांचे चींव चींव हें सगळे सुरुच. हे खरे मुळावे सूर. हाकाच लागून संगीतक्षेत्रांतल्या तज्ञानी संगीतांतल्या सप्तस्वरांची जनवरांच्या आवाजांकडेन अशें तरेन तुळा केल्या मोराचो आवज षडज् म्हळ्यार सा' कडेन बैलाचो आवाज रिषभ म्हळ्यार रे' कडेन बोकडेचो आवाज मध्यम म्हळ्यार 'म' कडेन भारव्दाजाचो आवाज पंचम म्हळ्यार 'प' कडेन घोड्याचो आवाज धैवत म्हळ्यर 'ध' कडेन आनी हतयाचो आवाज निषाद म्हळ्यार 'नी' कडेन Sushilmishra न Dn/तिमताक पावलुचें पयलें पत्र पानाचेर तिमताक पावलुचें पयलें पत्र हालयला: तिमताक पावलु डॅन्यूब न्हंयचे देगेवेलो अशीर वाठार आनी फदेंत शीमेवेलो हंगेरियन मळांचो सकयल्लो वाठार, डॅन्यूबचे उत्तरे वटेनच्या बोहिमीयाच्या पठाराचो वाठार आनी दक्षिणीवटेनचो उदेंत आल्प्सचो दोंगरी वाठार अशे ऑस्ट्रियाचे भूंयरचणूकेचे नदरेंतल्यान वांटे जातात. डॅन्यूब ही मध्य युरोपातली न्हंय. जर्मनीतल्यान सुरू जावन जर्मनी, ऑस्ट्रिया, चेकोस्लोव्हाकिया, हंगेरी, युगोस्लाव्हिया आनी रुमानिया वाठारांतल्यान व्हांवत वचून काळ्या दर्याक मेळटा. ही न्हंय ऑस्ट्रियांत 347 किमी. मेरेन व्हांवता. ती वायव्य वाठारांतल्यान येवन उत्तर वाठारांतल्यान वता आनी व्हिएन्नांतल्यान फुडें चिकोस्लोव्हाकियांत वता. तिका दोंगरी वाठारांतल्यान इन, एन्स, झालत्साक, मूर्त्स, लेख राबॉ, मूर, द्रावा ह्यो उपन्हंयो मेळटात. अस्तंत शीमेचेर थोड्याच अंतरा मेरेन ऱ्हायन न्हंय व्हांवता. हिमाक लागून तयार जाल्लीं सुमार 200 तळीं ह्या देशांत आसात. तातूंत उदेंत शीमेवेलें नॉझझीडलर सगळ्यांत व्हडलें. आर्विल्ल्या युगांतल्या घडणुकांक लागून आनी हिमाच्या अस्तित्वाक लागून ह्या देशांत विगंड विंगड प्रकारचे फातर आनी खनिजां मेळटात. डॅन्यूब न्हंयचे कुशीक चुनखडीचे फातर तशेंच इशान्येवटेन बोहिमियाच्या पठाराच्या मुळसालागीं खनीज तेल आनी सैमीक वायू मेळटा. ऑस्ट्रिया अटलांटिक म्हासागरासावन 800 किमी. परस पयस आशिल्ल्या आनी दक्षिणेवटेनच्या दोंगरी वाठारांक लागून हांगाचें हवामान वेगळ्या स्वरुपाचें आसा. गीम आनी शिंयाळो हांच्या तापमानांत बरोच फरक जाणवता. जानेवारीचें तापमान -130से. मेरेन जाल्यार जपलयांत 180से मेरेन आसता. ते भायर भंयरचणूक आनी उंचाय हांचेय परिणाम हवामानाचेर जाल्यात. अस्तंते कडल्यान येवपी वाऱ्यांचो परिणामय दिसून येता. पावसाचें प्रमाण गिमांत वाडटा आनी शिंयाच्या दिसांनी तें उणें जावन हिमाच्या रुपान पडटा. अस्तंतेच्या दोंगरी वाठारांनी पावस खूब जाल्यार उदेंतेवटेन 50 ते 75सेंमी. मेरेन पडटा. 600 मी. परय ऊंच आशिल्लो दोंगर जानेवारी, फेब्रुवारींत हिमान भरिल्ले आसतात. भूंयमध्य समुद्राच्या वाठारांतलें हवामान इटलीवटनेचे शीमेलागीं जाणवतात. ते वटेनच्यान येवपी पॉन वारें तापमानांतली उब वाडयता. बरेच वाठारांनी थंड जाल्यार दोंगराचे देंवतेचेर गरम हवामान आसता. आल्प्स दोंगरी वाठारांत वांस्वेल, शामॉय हरण आनी रानबोकडे हे सारके मोनजात आसा. आयबेक्स आनी मॉर्मट सारकी मोनजात उणी जायत गेल्यात. डॅन्यूब न्हंयचे आनी हेर तळ्यांच्या दोंगराचेर कॉरमोरंट, हेरॉन,बकीं, हांयसां, टर्मिगन ह्या सारकीं सुकणीं सांपडटात. पूण भांगरां कोराचो गरूड काबार जावन गेला. शिकार करपाआड कडक नेम आसले तरीपूण वट्ट मोनजात उणई जाल्या. तळ्यांतल्यान नुस्तें चडशें मेळना. गोरवां आनी मेंढरां ही पोसपा सारकी मोनजात मात बरीच आसा. पुर्विल्ल्या काळाँसावन ह्या देशाक युरोपांत म्हत्व आसा. इ. स. चे सुर्वेक जेन्ना रोमनांनी ह्या देशाचेर जैत मेळयलें, तेन्ना हांगा सुएबी लोक रावताले. पांचव्या शंकड्या उपरांत हूण, ऑस्ट्रोगॉथ, लोंबार्ड आनी बव्हेरियन हांणी हांगाचे रोमन वाठार भूंयभरवण केले. सातव्या शंकड्याचे सुर्वेक स्लाम लोकांनी हालींचो स्टिरिया, लोअर ऑस्ट्रिया आऩी कॅरिथिया हे वाठार घेतले. 788 वर्सा शार्लमेन हाणें हो देश जिखलो. ताणें हांगा वसाहतींक उर्बा दिली. किरिस्तांव धर्मप्रसाराक हांगा नेट आयलो. शार्लमेन उपरांत उदेंतेचो वाठार पयलीं मोरेव्हियन आनी उपरांत मग्यार लोकांकडेन गेलो. पयलो ऑटो हाणें हो वाठार 955 वर्सा जिखून घेवन बव्हेरियाक जोडलो. 976 त, हो वाठार लीओपोल्ड ऑफ बॅबेनबर्ग हाचे सत्तेखाला आयलो. हाणें पयल्या ऑस्ट्रियन घराण्याची थापणूक केली. 1192 वर्सा, स्टिरीयाचोय वाठार बॅबेनबर्गालागीं आयलो. इकराव्या आनी बाराव्या शेंकड्यांत हांगा सरंजामशाय सगळ्यांक चड बळइश्ट जाली आनी त्याच काळांत डॅन्यूब न्हंयचें म्हत्व वाडून थंय कितलींशींच शारां तयार जालीं. बॅबेनबर्ग उपरांत बोहिमियाच्या राजान लोअर आऩी अपर ऑस्ट्रिया, स्टिरीया, कॅरिथिया आनी कार्निओला हे वाठार घेतले. तेन्ना जर्मन राजाच्या मुखेल्यांनी 1272 वर्सा हॅप्सबर्गच्या रुडॉल्फाक राजा म्हूण वेंचलो. रुडॉल्फान हे सगळे वाठार परत जिखून घेतले. हांगासावन हॅप्सबर्गच्या घराण्याचो प्रभाव युरोपाचेर चालू जालो. फुडें पवित्र रोमन साम्राज्याचे राजाय ह्याच घराण्यांतल्यान वेंचून येवंक लागले. पूण राजकी थीरपण हांगा केन्नाच नाशिल्लें. सोळाव्या शेंकड्यांतल्या वेपारी क्रांतीक लागून पोरने वेपारी मार्ग आनी टायरोल, कॅरिथिया हांगाच्या भांगराच्या खणींचें म्हत्व उणें जालें. कॅथलिक आनी प्रॉटेस्टंटपंथांमदीं स्रत लागली. टायरोल हांगा प्रॉटेस्टंटांच्या फाटबळाक लागून शेतकारांचे उठाव जाले पूण हे उठाव चिड्डून उडयले. दुसरो फर्डिनांड हाचे राजवटींत प्रॉटेस्टंट विरोधी धोरणाक लागून तीस वर्साच्या झूजाक एक कारण मेळ्ळें. राज्य सत्ता आनी कॅथलिक धर्मसत्ता हांचो एकवट जालो. फुडें राज्यसत्ता काबार जायसर हो एकवट तिगलो. बोहिमिया आनी मोरेव्हिया ह्या ऑस्ट्रियन साम्राज्याचेच वांटे जावन गेले आनी वेस्टफेलियाचे कबलाती उपारंत पवित्र रोमन साम्राज्य नांवापुरतेंच उरून हॅप्सबर्ग साम्राज्य बळिश्ट जालें. स्पेनचो 6 वो चार्लस् हाणें आपली चली मासिया तेरेझा हिचेखातीर हॅप्सबर्गचो वाठार मेळयलो. तिचो घोव पयलो फ्रान्सिस हो 1945 वर्सा राजा जालो, पूण खरी सत्ता मारियाच्याच हातांत आशिल्ली. प्रशियाचो दुसरो फ्रीड्रीख हाचे लागीं त्चें बरोच काळ झूज जालें. जर्मन भुंयेचे मालके खातीर ऑस्ट्रियन दायज झूज आनी सात वर्सांचीं झूजां जालीं. मारीयान उदेंतेवटेनचे साम्राज्य वाडयलें, सरदारांचें म्हत्व उणें करून तांकां नोकरशायेंत दवरले आनी केंद्र सत्ता, वाडयली. तिचे उपरांत, तिचे चलयेन हेंच धोरण फुडें चलयलें. हेवटेन तेवटेन फाफसल्ल्या आपल्या वाठारांचें केंद्रीकरण आनी जर्मनीकरणा आड सगळेवटेनच्यान विरोध जालो. ताचे उपरांत ऑस्ट्रियांतले वयल्या वर्गाचे लोक समाजीक आनी सांस्कृतीक मळांचेर शेक गाजोवंक लागले. अठराव्या शेंकड्यांत ऑस्ट्रियन संगीत आनी वास्तुकला हांची बरीच उदरगत जाली. एकुणिसाव्या शेंकड्याचे सुर्वेक ऑस्ट्रियन साहित्य उदेंवक लागलें. ऑस्ट्रिया आनी फ्रांस हांचे संबंद केन्नाच बरे जाले नात. 1792 वर्सा, ऑस्ट्रिया आनी फ्रांस हांचे मजगतीं लडाय जाली. झुजां आनी कबलाती हातूंत ऑस्ट्रियाचे बरेंच लुकसाण जालें. 1812 वर्सा, ऑस्ट्रियाक नेपोलियनाचे वटेन रशिया आड झूज करचें पडलें; पूण 1813 वर्सा तो रशियावटेन गेलो. 1814 च्या व्हिएन्ना काँग्रेसींत ऑस्ट्रियाक नेदरलँडस् आनी बाडेन हे वाठार मेळ्ळे नात, पूण लाँबर्डी, व्हिनीशिया, इस्त्रिया आनी डाल्मेशिया हे वाठार मेळ्ळे. 1848 मेरेन युरोपच्या साम्राज्यवादी राजकारणाचेर ऑस्ट्रियन पंतप्रधान मेटरनिख हाचो बरोच प्रभाव आशिल्लो, पूण मदल्या आनी सकयल्या लोकांचे प्रस्न वाडूंक लागिल्ले. राश्ट्रीयवादी प्रवृत्ती वाडटाली आनी ऑस्ट्रियांतले जर्मन, स्लाव, हंगेरियन आनी इटालियन ह्या विंगड विंगड लोकांमदलीं झगडीं वाडूंक लागलीं. 1848 त, क्रांतीकारकानी मेटरनिखाक सकयल उडयलो, फर्डिनंडान राज्य सोडलें आनी फ्रांसिस जोजेफ राजा जालो. ऑस्ट्रियाचो शंक वाडटा अशें दिसतालें, पूण हें साम्राज्य भितरल्या भितर दुबळें जाल्लें. वेपारी सवलती मेळून जरी अर्थीक लाव वाडलो तरी वंशीक झुजां वाडत आशिल्लीं. 1859 त इटालीच्या झुजांत लाँबर्डी हातांतल्यान गेलो आनी ऑस्ट्रियन साम्राज्याचें लश्करी आनी राजनितीक दुबळेपण उक्ताडार पडलें. हीं संद मतींत दवरून प्रिन्स बिस्मार्कान ऑस्ट्रियाचेर जैत मेळयलें आनी ताका जर्मन संघराज्यांतल्यान भायर उडयलो. व्हिनीशीया इडलीक दिवचो पडलो आनी 1867 वर्सा ऑस्ट्रो-हंगेरियन जोड राजशायेची थापणूक जाली. पूण विंदड विंगड प्रकारांच्या भोवसंख्यलोकांचेर ही जर्मन मग्यार अल्पसंख्य लोकांची राजवट राश्ट्रवादी वातावरणांत थिरावंक पावली ना. 1914 वर्सा लोकांमदल्या प्रस्नावांगडाच ऑस्ट्रियन राजकुंवराचो खून जाल्ल्यान पयलें म्हाझूज पेटलें. 1918 त, पयलो चार्ल्स हाणें राज्य सोडलें. राजेशाय काबार जाली आनी 12 नोव्हेंबराक सोशलिस्ट आनी पॅनजर्मन पक्षांनी शांतीकडेन सत्ता बदल्ली. जर्मन ऑस्ट्रिया हो उरिल्ल्या जर्मनीचोच वाठार मानून तो एक लोकशाय देश म्हूण घोशणा केली. 19 डिसेंबर 1945 वर्सा प्रजासत्ताकाची घोशणा केल्ल्या ह्या देशाची राज्यपद्धत 1920-29 च्या काळांक मान्यताय मेळिल्ल्या संविधानाप्रमाण चलता. ह्या संविधानाप्रमाण बर्गेनलँड, कॅरिथिया, लोअर ऑस्ट्रिया, सॉल्झबर्ग, स्टिरीया, टायरोल, अपर ऑस्ट्रिया, व्हिएन्ना आनी व्होरालबर्ग ह्या 9 प्रांताचें ऑस्ट्रिया हें एक लाकशाय संघराज्य जावन आसा. दर स वर्सां उपरांत लोकांनीं वेंचून काडिल्लो अध्यक्ष हो राश्ट्राचो मुखेल म्हूण काम करता. अध्यक्ष चार वर्सा खातीर चॅन्सलरची (पंतप्रधान नेमणूक करता आनी चॅन्सलर आपल्या मतांप्रमाण मंत्रीमंडळ वेंचता, तांका खाती वेंटून दिता आनी राश्ट्रीय धोरण थारयता. ह्या मंत्रीमंडळाचेर पार्लमेंटचो विस्वास आसचो पडटा. पार्लमेंटच्यो संघराज्यसभा (फंडरल कौन्सिल),आनी राश्ट्रीय सभा आसतात. एकवीस वर्सावेल्या सगळ्यां लोकांक मत दिवपाचो अधिकार आसा आऩी सव्वीस वर्सां पुराय केल्ल्या कोणाकय पार्लमेंटच्या वेंचणूकांखातीर उबो रावंक मेळटा. दरेक प्रांताखातीर लोकांनी वेंचून दिल्लें विधीमंडळ आसा आनी तातूंत वेंचिल्लो राज्यमुखेली प्रांताचो कारभार राज्यचिटणीसाच्या पालवान चलयता. हेभायर थळाव्या स्वराज्य संस्थांचे (communes) कारभार त्या थरावेल्या लोकांच्या वेंचणुकांतल्यान चलतात. अळे हांगा 3,000 सम्यून आसा. 14 व्हडल्या हें शारांक कायद्यान खाशेले अधिकार दिल्यात. व्हिएन्ना हे शार ऑस्ट्रियाचो एक प्रांतच जावन आसा.न्यायवेवस्था केंद्क सरकाराच्या हाताखाला आसता. सक्तीचो लश्करी नोकरेचो कायदो 18 ते 51 वर्सांमदल्या दादल्यांक लागू जाता. व्हिएन्ना, ग्रात्स आनी सॉल्झबर्ग हांगा लश्कराचीं मुखेल केंद्रां आसात. मूळ 1952 त, लश्करी अधिकाऱ्यांखातीर थापणूक जाल्लें केंद्र 1958 सावन पर्थून चालू केलां. देशाचो विस्तार ल्हान आनी बरोच वाठार ऊंचसकल आशिल्ल्या कारणान शेतवडीचेरच पुराय अर्थवेवस्था चलोवप शक्य ना. शेजरा जर्मनी, स्वित्झर्लंड, चिकोस्लोव्हाकिया ह्या सारके फुडारिल्ले देश आशिल्ल्यान तांचे कडल्यान शिकून चडांत चड जमनींत पिकावळ काडपाचो यत्न जालो. हाचो परिणाम म्हळ्यार आयज गरजे पुरती 87% पिकावळ हांगा जाता.तणांच्या मुळांचो उपेग दुदाखातीर आनी मांसाखातीर गोरवीं वाडोवपांत जाता. बऱ्या रानांक लागून हांगाच्या लांकडाक जगाच्या बाजारांत मागणी आसा. अर्थवेवस्थेचो तिसरो मुखेल आदार म्हळ्यार हांगा जाल्ले उद्देगीकरण. खनिजां भितर लोखण, बॉक्सायट, चुनखडी आनी खनीज मीठ हीं गरजेपुरतीं मेळटांत. कोळसो पोलंड, रशिया ह्या सारक्या देशांतल्यान हाडटो पडटा. खनीज तेल आनी सैमीक वायू हांगा बरोच मेळटा. डॅन्यूब न्हंयच्या सगळ्या ऋतूंनी उपेगी पडपी सवाय जलमार्गाक लागून देशाची बरीच उदरगत जाल्या. सादारणपणान शएतवड, वनसंपत्ती, पर्यटन आनी उद्देगीक उत्पादन ह्या गजालींचेर हांगाची अर्थवेवस्था चलता. पयल्या आनी दुसऱ्या म्हाझुजार लागून ऑस्ट्रियाची अर्थवेवस्था सामकीच वायट जाल्ली, पूण भायल्या राश्ट्रांक लागून ताणें आपली उदरगत करून घेतली. शेतांभितर यांत्रिक पद्धतीन पीक काडटात. शेतांत काम करतल्यांचो आंकडो दिसानदीस उणो जायत आसा. हांगाची मुखेल पिकावळ म्हळ्यार गंव, राय, ओट, बार्ली, सातू, बटाट आनी बीट. द्राक्षांची लागवड करून ताचो सोरो तयार करतात. गोरवां पोसपाच्या धंद्याक लागून दूद, लोणी,चीज, मांस बऱ्याच प्रमाणांत मेळटा. बऱ्या गोरवांची पैदास करपांत ऑस्ट्रियन शेतकारांनी जगांत नामना मेळयल्या. लांकडाच्यो पेटयो, टर्पेन्टायन, खेळणीं, मदेराचें सामान रानांतल्या रुखांतल्यान मेळटा. हांची चडशी निर्यात जाता. लोखण आनी बॉक्सायट वांगडा हागा शिशें, तांबे, ज्सत ह्या खनिजांची सांठवण आसा. बऱ्यापैकी ग्रॅफायट हांगा मेळटा. खण वेवसायाचें राश्ट्रीकरण जालां. मोटारी, ट्रक, ट्रॅक्टर, मोटरसायकली, सायकली हांचेंय उत्पादन बरेंच जाता. रसायनीक उद्देगधंदे हांगा बरेच वाडल्यात. सारे आनी प्लास्किकच्या धंद्यांक म्हत्व आसा. कपडो तयार करपाचे कारखाने व्हडा प्रमाणांत हांगा आसा. ते भायर कागद आनी विजेचीं उपकरणां हांगा तयार जाता. हांगाच्या कारागिरीक लागून फर्निचर, आयदनांक जगांत नामना मेळ्ळ्या. फ्रांस आनी इटली फाटल्यान युरोपांत पर्यटनाच्या मळार ह्या देशाचो क्रमांक लागता. चडशे पर्यटक अमेरिका, ब्रिटन ह्या सारक्या देशांतल्यान येतात. पर्यटनांतल्यान ह्या देशांक बरेंच मोचें उत्पन्न मेळटा. देशांतल्या 25% उद्देगांचें राश्ट्रीयकरण जालां. युरोपांतल्या आयात-निर्यात मळाचेर ऑस्ट्रियाचो म्हत्वाचो वांटो आसा. क्रोन हें हांगाचें चलनी नाणें जावन आसा. धर्मीक नदरेन हांगा सुमार 90% लोक रोमन कॅथलिक पंथाचे तर सुमार 6% लोक प्रॉटेस्टंट पंथाचे आसात, उरिल्ले कांय ग्रीक इगर्ज संप्रदायाचे आनी कांय जाण ज्यू धर्माचे आसात. नाझी काळांत ज्यू लोकांचे प्रमाण बरेंच उणेंजालें. देशांत पुराय धर्मस्वातंत्र्य आसा. लोकांची रावपाची तरा हेर युरोपीय देशांवरी बऱ्या आनी उंचल्या पांवड्यावेली आसा. कामगार वर्गाखातीर नगरपालिकां कडल्यान आदर्श पद्धतीचीं घरा बांदतात. दोंगरी वाठारांनी घरां बांदपाक लांकूड आनी चिरो ह्या दोनूय गजालींचो उपेग जाता. देशांत उदक आनी दूद पुरवण करपा खातीर सरकार खासा कश्ट येता. भलायकेचे नदरेंतल्यान ह्या देशाची परिस्थिती बरीच सुदारल्या. हॉस्पिटलां आनी दोतोरांची संख्या उपाट आसा. साथीचे रोग ना जावंक पावल्यात. कामगारां खातीर आनी मध्यम वर्गीयांखातीर कल्याण येवजण आसात. अस्तंतेकडल्या संगीतांत ह्या देशाचो वांटो म्हत्वाचो आसा. अठराव्या शेंकड्या सावन व्हिएन्ना हें युरोपांतल्या संगीताचें केंद्र म्हूण वळखतात. ह्या ल्हानशा देशांत सुमार 5,200 वयर संगीत मंडळां आसात. सॉल्झबर्ग आनी व्हिएन्ना हांगा व्हडलीं संगीत केंद्रां आसात. ल्झबर्गांत तर रस्त्यार कोनशाकोनशानी संगीत आयकूंक मेळटा. हांगाची नाट्यकलाय बरींच फुडें पावल्या.बर्फाचेर निसरपाचे खेळ (स्कीईंग फुटल हे हांगाचे आवडीचे खेळ. ऑलिंपिकाच्या शिंयाळ्या खेळांत ऑस्ट्रिया सदांच बरो पांवडो दाखयता. येरादारी आनी संचारण:हांगाचे रस्ते दुसऱ्या म्हाझुजावेळार सामकेच नश्ट जाल्ले. पूण खर कश्ट करून हांगाच्या लोकांनी पर्थून रस्त्यांचें जाळें देशभर पातळायलें. हांगा सुमार 66,000 मैल लांबायेचे रस्ते आसात. 1950 त, रस्त्यांचेर धांवपी मोटार गाड्यांची संख्या फकत 2,85,000 आशिल्ली ती 1980 मेरेन 34,00,000 जाली. हांगाचे सुमार 40% रेल्वेमार्गय म्हाझुजांत काबार जाले.पूण ते सारके करून तांचें आधुनिकीकरण केलें. सुमार 65% येरादारीचो वांटो उखलपी रेल्वे मार्ग चडशे विजेचेर चलतात. डॅन्यूब ह्या न्हंयतल्यान उदकांतली येरादारी जाता. ‘ऑस्ट्रियन एअरलायन्स’ 1958 त अस्तित्वांत आयली. ते संस्थेवरवीं युरोपांतल्या 25 परस चड देशांकडेन हवाई मार्गांतल्यान येरादारी चलता. व्हिएन्नाच्या आग्नेयेवटेन आसिल्लो विन श्वेचाट हो हांगाचो सगळ्यांत व्हडलो विमानतळ जावन आसा. खबरापत्रांच्या मळार हांगाय युरोपांतल्या हेर फुडारिल्ल्या देशांवरवी बरींच दिसाळीं आनी नेमाळीं आसात. ‘कुरिअर’ आनी ‘एक्सप्रेस’ हीं हांदाचीं मुखेल दिसाळीं जावन आसा. देशांतल्या 90% परस चड लोकांमेरेन रेडिओ आनी दूगदर्शनाच्यो कार्यावळी पावतात. रंगीत दूरदर्शन हांगा 1969 सावन सुरू जालें. येरादारी आनी संचारणाच्या मळार ऑस्ट्रियाची हेर खंयच्याय फुडारिल्ल्या युरोपीय देशांकडेन तुळा करूं येता. 6 ते 15 वर्सांमेरेन सगळ्यांखातीर सक्तीचें आनी फुकट शिक्षण आसा. साक्षरतेचें प्रमाण 98% वयर आसा. हांगा सगळे तरचें शिक्षण दिवपाची तजवीज आसा. सगळ्यांक एकसारकें शिक्षण दिवपाचें धोरण मुळाव्या पांवड्यासावन 1970 वर्सा चालू केलें. माध्यमिक शाळांनी विद्यार्थ्यांक विश्वविद्यालयांतलें शिक्षण आपणावपाखातीर तयार करतात. शिक्षकां खातीर खासा प्रशिक्षण संस्था आसात. हांगाचें व्हिएन्ना विश्वविद्यालय 1365 त सुरू जाल्लें. ग्रात्स, इन्साब्रूक आनी सॉल्झबर्ग हीं विश्वविद्यालयां बरींच पोरनीं आसात. सगळीं मेळून हांगा 15 विश्वविद्यालयां आसात. नृत्य, नाट्य, तंत्रगिन्यान, मानव्यशास्त्र असा विंगड विंगड मळांचेर शिक्षण दिवपी विश्वविद्यालयां हांगा आसात. शिक्षणाचें माध्यम जर्मन भाशा. ऑस्ट्रियाचे 99% लोक जर्मन भाशा उलयतात. पूण हें भाशेंत जर्मन बोलीभाशांचें खआशेलेपण आसा. उदेंत आनी आग्नेय शीमे वाठारांतले लोक मग्यार आनी स्लोव्हिनिक भाशा उलयतात. ऑस्ट्रियन साहित्य जरी हेर जर्मन भाशेंतल्या साहित्याक लागींचे आसलें तरी ताणें आपलें खाशेलपण तिगोवन दवरलां. रोमन कॅथलिक पंथाचो प्रभाव पोरन्या साहित्याचेर बरोच दिसता, तेभायर इटालियन आनी स्पॅनीश साहित्याचोय प्रभाव हांगाच्या साहित्याचेर जाला. साहित्याचेर सोबीतकाय, सैम हांचे परिणाम आसात. मध्यमयुगांतलें साहित्य चडशें धर्म, वीरकथा हांचे भोवतणी केंद्रीत जाल्लें. 1365 सावन व्हिएन्न विश्वविद्यालयाचे थापणुके उपकांत मानवतावादी साहित्याक बरोच नेट आयलो. आर्विल्लें साहित्य युरोपांतल्या साहित्यांत आयिल्ले वास्तववाद, अस्तित्ववाद हांच्या प्रभावाखाला गेलें. काव्य, कादंबरी, कथा, नाट्य, विनोद ह्या सगळ्या मळांवेलें साहित्य हांगा बरेतरेन फुललां. नामनेचो अस्तित्ववादी लेखक फ्रान्झ काफ्का हो ह्याच देशांत जावन गेलो. अस्तंतेवटेनचे फॉरॉर्लबेख आऩी टायरोल हांगाचे दोंगर भोव सोबीत आसात. उदेंतेवटेन कॅरिथिया आनी सॉल्झबर्ग ह्या प्रांतांतलीं तळीं आऩी पयसुल्ल्या दोंगरांक सागून बरेच पर्टक हांगा येतात. आग्नेयेवटेनचो स्टिरिवा प्रांत रपखांक लागून म्हत्वाचो थारला. डॅन्यूब न्हंयचे अस्तंतेवटेनचे देगेर इतिहासीक म्हत्व आसिल्ले व्हिएन्नाशार आसा. हांगाची सांत स्टीव्हनची इगर्ज नांवाजिल्ली आसा. ते भायर ग्रात्स, लिंट्स, सॉल्झबर्ग आनी इन्सब्रूक हीं शारां नांवाजिल्लीं आसात. तेवीं विवेकशांतीचें भूषण ॥ तुकयाचें अंगीं अक्षय लेणें ॥ तें निजमुखें वर्णावें कोणें ॥ पवित्र सज्ञान जाणती ॥१२॥ पणजी आयतारा आनीक एका दुयेंतीक मरण आयिल्ल्यान जानेवारींत 10 दिसांनी 10 दुयेंतींक मरण आयलां. आतां मेरेन कोरोनाचे 747 बळी जाल्यात. सक्रीय दुयेंतींचो आंकडो उणो जावन तो 832चेर पावला. मडगांवां कोवीड हॉस्पिटलांत सगल्यांत चड 87 दुयेंती आसात. हाचे उपरांत फोंड्यां 61, पर्वरी 49, वास्को 45, चिंबल 35 दुयेंती आसात. वाठाराच्या आकारा नदरेन, दिल्ली उपरांत, गोंय भारताचो सगळ्या हून दूसरो ल्हान (१९८७ वर्सा घटक राज मेळ्ळया उप्रांत) प्रांत. लोकवस्तेच्या नदरेन सिक्किम मिझोरम आनी अरुनाचल प्रदेशाउप्रांत तो चवथो येता. उत्तरे कडेन महाराष्ट्र प्रांताची, तर उदेंत आनी दक्षिणे कडेन कर्नाटक प्रांताची भोंवतण लागता. गोंयच्या अगस्तमा कडेन अरबी दर्या आसा. प्रांताची राजधानी पणजी आसुन, वाश्को हें तिचें व्हडलें शार. सगळ्यांत दूसरें व्हडलें शार मोडगांवमडगांव जें इतिहासिक तशें पुर्तुगेज संस्कृतीचे शार जावन आसा। पुर्तुगेज वेपार्यानीं गोयांत १५व्या शेकड्यांत पाय़ दवरलो आनी ताका बळकयलें. पुर्तुगेजांचो हो पोरदेशी जागो (जाका वसणूक म्हणटालें) ४५० वर्सां आसलो, जो भारतांत १९६१व्या वर्सा ताब्यांत घेतलो। टाकून येणें अंड्यास येणें गुडघे मेटी-मेटीवर येणें हातपाय मोडणें-मोडून येणें हकाटकांत-हक्काटक्कांत-हक्काटक्कास येणें फुलार्‍यास येणें दांतावर येणें रंगणास येणें आडबें येणें गुळें येणें उपाई (थी) येणें ठिकाणी येणें-लागणें कांठावर येणें पुढिला मरण येणें नाकावर पदर येणें मुदलावर येणें जन्मास येणें गळ्यात तंगड्या-पाय येणें युक्तीस येणें पाय उतारार्‍यां आणणें-येणें बेंबीच्या देठापासून कळवळा येणें-माया येणें सरी येणें पालथा येणें फळ-फळास-फळां येणें भराक्या सरसा येणें-जाणें-पडणें वेताळ-वेताळ पूर्वस्थळीं येणें रंगास-रंगारुपास आणणें-येणें चढणें घडून येणें गुणास येणें पडणें प्राकृतावर येणें काळीज काढून टाकले तरी विश्र्वास न येणें तिळागुणी येणें कामा येणें येणें ना जाणें, फुकट वेल्हावणें (एखादें काम) लागाला येणें-लागीं लावणें-लागा वर येणें-मिळणें-जुळणें हाड गळुन मांस येणें कंठास-कंठी प्राण येणें मांजर-मांजर आडवें येणें सिगेला येणें-लागणें मागल्या पायीं परत येणें चिरकीस येणें नाकिर्दीस येणें प्रहर दिवस येणें पोटांतून उगळणे-कळवळा येणें उतू जाणें-येणें सुवर्णाचें गोकर्ण तोंडात धरुन जन्मास येणें तोंडावर पदर येणें हातावर येणें-लागणें, हातावर दूध देऊं लागणें लाभा येणें न्हाणी पाह्यला विटाळ येणें १३१२ वोर्सावर्सां देल्हीच्या सुलतानांनीं गोंयचेर राज चोलोइलें। पूण त्या रजेचो ह्या जागेचेर ताबो ओसकोत आसलोल्यांन तांकां विजोयनोगोराच्या हरीहर १ हांकां शेरोण झांवचेंजावचें पोडलें। विजोय्नोगोराच्या सोमराटान उपरांत शेंबोर वोर्सां गोंयेचेर शेक चोलोइलो। १४६९ वोर्सा गुलबर्गाच्या बहमानी सुलतानानीं गोंय बोचकआइलें। हो वोंश कोंसोळल्या उपरांत बिजापुरच्या आदिल शाह्च्या ताब्यांत हो झागो आइलो आनी ताणीं वेल्हा गोअ पाल्वी राजधानी केली। तियोतन डिकॉस्टा गोंयच्या सगळ्यांत फामात अश्या तियात्राच्या पालकावेलीं नखेत्रां तुमचे मुखार हाडटा आनी तांचे जिणेचीं खबर नाशिल्लीं लेगीत तासां मुखार हाडून हीं व्यक्तिमत्वां आमचे मुखार उबीं करता. दरेकल्याचें आपापलें एक विचार करपाचें लॅव्हल आसता. तो तो मनीस आपापल्या लॅव्हलाप्रमाण वागता. खरें म्हुटल्यार मुद्याक गुद्याचेर वा हिणसावपाचेर व्हरोन तो आपलें स्वताचें लॅव्हल दाखयता. तुमचें न्हूं. मागीर आमी तेच्या लॅव्हलाचेर कित्याक वचप? READ आमी एकभाशी जावंक लागल्यात. आवयभास आनी राजभाशेचो प्रस्न आमी आमचे भाशीक विविधतेंत घुस्पावया नाका. तेतूंत आमचें खूब व्हडले लुकसाण जातलें. READ तांचो जल्म एका गौड सारस्वत ब्राम्हण कुटूंबांत जाल्लो. म्हापशेंलागींच्या पर्रा (Parra) गांवच्या नावांवयल्यान तांच्या आडनांवाची उत्पत्ती जाल्या. तांची बायल मेधा हांकां 2000 वर्सा कांक्राचें दुयेंसान मरण आयलें. उत्पल आनी अभीजात हे तांचे दोन चले. उत्पल पर्रीकार हाणें मिशिगन स्टेट युनिव्हर्सिटींतल्यान इंजिनिअरिंग केलां आनी अभिजत वेवसयांत व्यस्त आसा. लसीक मान्यताय दिल्ल्यान लसीकरणाक सुरवात जावपाची शक्यताय आसा. पयल्या टप्प्यांत 30 कोटी लोकांक लस दिवपाची शक्यताय आसा. विरामचिन्हां मनीस जेन्ना उलयता,तेन्ना ताच्या आवाजावयल्यान, हावभावावेयल्यान, ताच्या उलोवपाचो आशय वा मुद्दो आमकां समजता.तो प्रश्न विचारता,सादे विधान करता, ताका खोशी जाल्या वा अजाप हे ताच्या उलोवपा वेयल्यान कळटा. पूण हेंच बरोवन दिले जाल्यार समजूंक कठीण जाता.देखुन किते सांगपाचे आसा ते व्यक्त करपाक तो आपल्या बरोवपांत कांय कुरवाचो वा चिहांचो उपेग करता.वाचतना खंय-खंय थाबप, कितले थांबप, प्रश्न विचारला काय कितें,हे कळपाखातीर कांय कुरवो वा चिहां थारायल्ली आसता. ह्या चिहांक विरामचिन्हा अशें म्हणटात. आडकित्त्यांत धरणें – पेंचांत धरणें, अडचणींत घालणें आडकित्त्यांत सुपारी चांगली धरल्याशिवाय तिचीं चांगलीं शकलें करितां येत नाहींत]. रुमानियन साहित्य हे पंदराव्या शेंकड्यांत, धर्मसुदारणेचे चळवळीचे प्रेरणेंतल्यान कांय धर्मीक साहित्य चर्च स्लाव्हॉनिकांतल्या रुमानियन भाशेंत अणकारीत जालें. रुमानियीन भाशेंतल्या लौकिक स्वरुपाच्या लिखाणाचो आयज उपलब्द आशिल्लो सगळ्यांत पोरवो पुरावो म्हळ्यार 1521 त, ब्रासॉहव्हच्या न्यायाधिशाक बरयल्लें एक पत्र. तुर्कांकडल्यान आक्रमण जावपाची शक्यताय त्या पत्रांत उक्तायल्या. मौखिक परंपरेन सांबाळून दवरिल्लें रुमानियन लोकसाहित्य भरपूर आसा. तातूंत महाकाव्यां, भावकविता, बोधवादी साहित्य, नाट्यात्म संवाद हांचो आस्पाव जाता. सोळाव्या शेंकड्याचें सुरवेक वालेकियांत मुद्रणाची सोय जाल्ली. 1544 वर्सा रुमानियन भाशेंतलें धर्मतत्त्वाविशींचें पयलें मुद्रीत पुस्तक उजवाडा आयलें. सोळाव्या आनी सतराव्या शेंकड्यांत धर्मीक आनी इतिहासाविशींचें साहित्य व्हड प्रमाणाचेर निर्माण जालें. सोळाव्या शेंकड्याचें निमाणें डीकन कोरेसी हाणें बरयल्लीं सुमार बावीस धर्मीक पुस्तकां सद्या उपलब्द आसात. व्हारलाम, अल्बा यूलिया, दोसोफ्तई हांणीय धर्मीक स्वरुपाचें लिखाण केलां. दोसोफ्तईन रुमानियनांत बरयल्लें पयलें छंदोबछ्द सॉल्टर (द बुक ऑफ साम्स) म्हळ्यार रुमानियन भाशेंत बरयल्लें पयलें काव्य. इतिहासाविशींच्या लिखाणांत ग्रिगोर युरेची, मिरॉन कॉस्तिन, यॉन नेक्यूल्स, निक्यूलाय कॉस्तिन, निक्यूलाय मायलेरक्यू आनी डीमीट्रीये कांटेमीर हांचो आस्पाव जाता. कन्स्तांतीन कांताकुझीनो हाणें वॉलेकियाचो इतिहास बरयला. 1688 वर्सा रुमानियन भाशेंत बायबलाचो अणकार जालो. ह्याच काळांत रुमानियन भाशेंत ॲलेक्झांडराचें चरित्र, इसापाच्यो नितीकथा अशेंय साहित्य तयार जासें. कवींभीतर सगळ्यांत पयलीं त्यूदोर आर्गेझी हाचो उल्लेख करचो पडटा. ताणें तात्विक, समाजीक, उपरोधप्रचुर, आनी मोगाचेर कविता बरयल्यात. हेर उल्लेख करपासारक्या कवींभितर ल्यूशन ब्लागा, गेओर्ग तोपीर्सीनू, अलेक्सांद्र फिलिप्पीदी आनी गेआर्ग बाकोव्हीआ हांचो आस्पाव जाता. तेदनां शिसांनीं लागीं सरुन ताका विचारलें वपारींनीं तांचे कडे कित्याक उलयताय ताणें परतीपाळ केलो कित्याक सर्गींच्या राज्याचे गूट वळखूंचें देणें तुमकां दिल्लें आसा; तांकां हेरांक ना. आसा तांकां देव आनींक-उय दितलो आनी तांचें माप भरन अत्तलें; पूण ना तांकां, आसा तें पोरयान तांचे कडलें देव काडून घेतलो. देखून हांव वपारींनीं तांचे कडे उलयतां, कित्याक पळेवन-उय तांकां दिसना, आनी आयकुन-उय तांकां आयकना आनी समजयी ना." "आयकुन-आयकून तुमकां काय, समजचें ना; पळेवन-पळेवन तुमकां काय दिसचें ना. कित्याक ह्या लकाचें काळीज जोड-निबर जालां, तांचे कान भेरे जाल्यात, तांचे दोळे धांपलले आसात; ना तर दोळयांनीं तांकां दिसूंक लागतलें, कानांनीं तांकां सारकें आयकुंक मेळतलें, मनान तांकां समजतलें, आनी, तीं परतून येवन, हांव तांकां बरीं करीन २९ आनी ताणें êक वपार सांगली आंजिराच्या झाडाक आनी हेरां सगळ्या झाडांक पळेइयात. ३० तांकां कंबरीो फूट’तात तेदनां गीं’ लागीं पावला म्हण तुंकां कळन येता; ३१ तशेंच हेो सगळेो वसतू घòड्ललेो तुमी पळेतोच, देवाचें राज लागीं पावलां म्हण जाणो जाय्ात. ३२ हांव तुंकां खरेंच सांग्तां: हें सगळें घòड्ल्या बगर ही पिनड्का अंतर्ची ना. ३३ अंत्राळ आनी प्रिथूं’ सर्तलीं, पूण म्हजीं उत्रां सर्चीं नांत." जून 1892 वर्सा तो बाळाबाय लाड हाचे कडेन लग्न जालो. 1907 वर्सा तांकां चलो जालो, ताचें नांव दामोदर, चलयांची नांवा माणिक आनी मरोरमा आसलीं. ताच्या शिक्षणा विशीं ताच्या बापायक खूब आस्थ आसली. सुरवातीक घरांत, माती सारयिल्ले पाटयेर तो अक्षरां शिकलो. फुडें ताका मडगांवां आनी चिखले भयणीच्या घरा शिकपाक दवरलो. 1888 वर्सा शहापूर-बेळगांवा भयणीगेर यत्ता दुसरे खातीर, मराठी सरकारी शाळेंत ताचें नांव घालें. थंय ताची हुशारकाय नदरेंत भरताली. तालीम सोडून हेर सगळ्या विशयांनी ताचो क्रमांक पयलो आसतालो. ते खातीर ताका एकदम मराठी पांजवे यतेंत बसयलो. थंयूय ताचो पयलो क्रमांक चुकलो ना पूण भलायकी बरी नाशिल्ल्यान ताका गोंयांत परतुचें पडलें. 1899 वर्सा तो मंगळूरां गेलो. पुण्याक 1900 वर्सा पावतकच ताणें संस्क्रतांचे शिक्षण घेवपाक सुरवात केली. त्याच वर्साच्या आक्टोबर म्हयन्यांत तो काशीक गेलो. थंय ताणें एक वर्स चार म्हयने अभ्यास केलो. कां रे महारा बदमस्ता । कां हो ब्राह्मणबावा भलतेंच बोलतां । तुझे बापाचें भय काय । मायबाप तुमचें आमचें एकच हाय । ऐक ऐसें बोलूं नको । उदकाक संस्कृतांत जीवन म्हणटात. म्हणल्यार ते कितलें म्हत्वाचें तें पळयात. उदकाच्या उणावाचो पेंच देशभर आसा. कांय राज्यांनी जाल्यार वर्सूयभर उदकाची वाट पळोवची पडटा. कांय कडेन पावस नाशिल्ल्यान दुकळ पडटा. हाचें भान आमकां आसप गरजेचें. जाणकार सांगतात, उदकाचो इबाड करपाक जायना. उरफाटी काटकसर करची. आमी गोंयकारांनी सरभोंवतणी नदर मारल्यार दिसतलें, कोण नळाचो घसघसो सोडून आयदनां घासता, कोण दुसऱ्याच्या उदकान गाडी धुता. 30-35 वर्सां पयलीं भौशीक नळ आशिल्ले, ते कपडे, गाडी, आयदनांच न्हय, जाल्यार रेडे- म्हशी धुवपाकूय वापरताले. उपरांत सरकारान ते बंद केले. सरकाराच्या उदका साधनां गटान ह्या विशयाचो अभ्यास केला. धरतरे वयलो उदकाचो सांठो वेगान उणो जायत आसा. उदक जापसालदारकेन वापरलें ना आनी पावसान दडी मारली जाल्यार 2030 मेरेन उदकाचो सांठो अर्दान आट्टलो, अशें जाणकारांनी शिटकायलां. भौसान विचार करचो. आमकां उदक कित्याक लागता? दीसपट्ट्या गरजांक, शेतांक, बागायतींक. कांय कडेन वीज तयार करपाक. चडशे शेतकार न्हंयों, बांयो, ट्यूब वेलीचो वापर करतात. मात आमी वापरतात त्या उदकाची गुणवत्ता तितलीशी बरी ना. संवसारीक उदका गुणवत्तेंत भारताचो क्रमांक 120 वो. हाचे वयल्यान आमी कसलें उदक पितात, झाडां शिंपतात, ताची कल्पना करची. साबार दुयेंसांचें एक कारण म्हणल्यार उदक, हाचे वयल्यान वाचप्यांनी कितें तें समजुचें. फुडाराक शिवोली, साळगांव तळ्यांतल्या उदकाचो वापर करपाचो निश्चेव सरकारान केला. उदका प्रकल्पांचो विस्तारूय करतले. झरे, व्हाळांच्या रुपांत गांवांगांवांनी इबाडिल्ले उदका स्रोत आसात. ते नितळ करून वापरपाचो वेळ आयला. मुळांत उदकाचो अतिवापर करूंक जायना. बांयो पुरोवपाचें काम हाचे मुखार थांबोवचें. फोंडें वाठारांत जलयात्रा मिशन म्हूण कांय वावुरपी उदका सांबाळाचेर जागृताय करतात. तें कार्य हेर गांवांनीय पावचें. उदक कशें वापरचें हो भोव म्हत्वाचो संस्कार भुरग्यांचेर जावंक जाय. गोंयांत पावस रक रक रकता. तें उदक सरळ दर्या भेटेक वता. पावसाचें उदक जमनींत जिरोवपाचें, सांठोवपाचें काम भोव गरजेचें. तें जिरत जाल्यार गोंयच्यो न्हंयो, बांयो, व्हाळ, तळयो बाराय म्हयने ओल्यो, जिव्यो उरतल्यो. सिंगापूरा पेड्डेर उदक शुद्ध करतात. कितलें? पिवपाच्या उदका इतलें. लोक ते पियेनात, पूण ताचो वापर पोरसां शिंपपाक, गाडयो धुवपाक करतात. भारतांतूय हें शक्य आसा. दुसरी गजाल, दर्याच्या खाऱ्या उदकाची. तेंय शुद्ध करूं येता. तसले प्रकल्प साबार देशांनी आसात. हांगाय ते आसचे. उदकाची समस्या गंभीर आसा, हें सरकारान कबूल केलां, ताचो संबंध म्हादय कडेन बी जोडिल्लो ना मूं? गोंयची लोकसंख्या वाडटली, तसो मुखार उदकाचो प्रस्न आनीक खर जातलो, हातूंत दुबाव ना. उदक सांठोवपाचे, जिरोवपाचे प्रयोग हालींसराक कांय राज्यांनी जावपाक लागल्यात, ताका सरकारान उर्बा दिवची. गोंयां पुरतें उलोवपाचें जाल्यार उदकाची बचत, उदका स्रोतांची नितळसाण, झरींचें पुनर्वसन जाता तितलें बेगीन केल्यार बरें. पणजीः अबकारी खात्यान गोंयांत फार्मास्युटीकल्स कंपनींक उपेगी पडपा खातीर गांजाची लागवड कायदेशीर करपाचो प्रस्ताव सरकाराक दिला. सरकाराचें भलायकी खातें हें खातीर नियंत्रकाचें काम पळयतलें. कायदो खातें आनी भलायकी खात्यान फायलीचेर काय हरकती नोंद केल्यो ताका लागून फायल परतून मुख्यमंत्र्यांच्या सचिवा कडल्यान कायदो खात्याक धाडल्या. कॅन्सरा सारक्या दुयेंसाचेर उपचारा खातीर तयार जावपी वखदांक गांजाचो उपेग जाता. जांकां परवानो मेळटलो तांकाच गांजो लावपाक मेळटलो. ते खातीर भलायकी खातें परवानो दितले. मात कांय नियंत्रणाचे अधिकार अबकारी खात्याक आसतले. लागवड केल्लो गांजो गोंयांतल्यो फार्मास्युटीकल्स कंपनी विकत घेतल्यो. सप्त सिधूं म्हळ्यार सात न्हंयो वा सात न्हंयांचो वाठार, ऋगवेदांत हो शब्द सात न्हंयो ह्या अर्थान आयला. ह्या सातय न्हंयो दर्याक मेळटा. आठव्या मंडलांतल्या चोविसाव्या सूक्तांत, सप्तसिंधू म्हळ्यार सात न्हंयांचो वाठार अशें सुचीत केलां. मध्य आशियांत रशियन तुर्कस्तांनातल्या कांय वाठाराक सात न्हंयाचो प्रदेश म्हण्टात. पुर्विल्ल्या काळांत त्या प्रदेशांत भारतीय आर्यांचे पूर्वज रावतालो. कांय काळा उपरांत थंयसावन ते पंजाबांत आयलो आनी नवे वसाहती तांणीं सप्त सिंधू हेंच नांव दिलें आसूंये अशें कांय जाणांचें मत आसा. उलटी भजनीं-भजनास लागणें गळा लागणें पागेस लागणें दम लागणें पंथास लागणें-टेकणें उलटी अंबारी हातांत येणें लोढणें मागें लागणें-लावणें राशीला लागणें कर्ज लागणें बुद्धीस लागणें कवटी ससेमिरा-ससेमिरा मागें लागणें-लावणें गळीं लागणें शुक्लकाष्ठ (पाठीस) लागणें अभाळ डोक्याला लागणें दोन बोटें उरणें ठसठसा लागणें ठेंगणें दिसणें ठेंगणें होणें टेंकणें येकदेठीस लागणें वाटेस लागणें डोळ्यांपुढें काजवे दिसणें-चमकणें-नाचूं लागणें नखाला माती न लागणें चालीस लागणें कांटी लागणें मांडवदळ लागणें-येणें डाव लागणें चुलीला अक्षत देणें-लागणें पिंडास खिळणें-जडणें-बसणें-लागणें कानाशी लागणें अंगीं मिरच्या लागणें,कुयले लागणे,झोंबणें ढाळ पडणें-लागणें पायीं लागणें बाप होऊन लागणें वाहवटीला लागणें हिंडणें-हिंडणवारे करणें-लागणें पेठ लागणें काडीची आग माडीस लागणें हातावर येणें-लागणें, हातावर दूध देऊं लागणें हातां पायां, हातीं पायीं पडणें, लागणें पोटांत कोंबडीं चरुम लागणें भाकरीला भूक लागणें नाकाला पदर लावणें-लागणें भीक लागणें शेवटास लागणें मोघा-मोघा करतां येईना तो रांजण करुं लागणें पट्टी चालणें-लागणें स्वस्थपणें थोडें खाणें, तेंचि अंगीं लागणें सुतानें सूत लागणें तालु लागणें मेंढीनें हुरळून वाघाचे पाठीस लागणें खोटें वाण लागणें ससा-ससे धोके बाळगणें-करणें-लागणें खंडपिठाच्या निवाड्या उपरांत राजकी घडणुकांक येतलो नेट पणजी आरक्षणाक आव्हान दिवपी याचिकांचेर खंडपीठ आयज निवाडो दीत आशिल्ल्याचें स्पश्ट जाल्ल्यान आरक्षणाच्या प्रस्नाचो आयज सोक्षमोक्ष लागपाचो आसा. चडशे इत्सू उमेदवार तशेंच… देशांतली सगल्यांत उंच बस गोंयांत पणजी भारतांतली सगल्यांत उंच इलेक्ट्रीक बशीचो हालींच कदंब म्हामंडळांत आस्पाव जाला. ह्या बशीची उंचाय 900 मि. मि. आसून लांबाय 12 मिटर आसा. जाल्यार बशीची… कुटुंबीक छळणूक, सोशल मिडिया वयलीं मोगाचीं कारणां; आयोगा कडेन म्हयन्याक 75 कागाळी दाखल Vidhya Gawade पणजीः लग्ना उपरांत 25 ते 30 वर्सां संवसार करून आनी भुरगीं व्हड जाले उपरांतूय घोवा… भलायकी खात्यान जारी केल्ल्या प्रसिद्धी पत्रका प्रमाण 426 जाणांनी लस घेतली. जातूंत उत्तर गोंयांत 242 आनी दक्षीण गोंयांत 184 जाणांचो आस्पाव आसा. पुर्तुगेज वस्णुकवाद्यनीं ’गोआ’ नांव यूरोपी भासानीं भितर काडलें पूण ताचो ओरम्ब ओझून निवोळ जावंक ना। महाभारत ही भारती वीरकथा, गोंयाक ’गोपराष्ट्र’ वो ’गोवरष्ट्र’ म्होण उल्लेख करता जाचो अर्थ ’गोर्वांचो झोमो। पूर्वील्या संस्कृत भाशेंतल्या बोरोवपानीं ’गोपकपुरि’ वो ’गोपकपटन’ वापुडलोलें मेळटा। हीं नावां हेर प्रवित्र हिंदु बरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हातूंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बरोवपांत गोमांचल म्हण गोंयांक वळखतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या जाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बोरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपडटात। गोंयांक, ’अप्रांत’ म्हणून वळखतात। गोएंचा वाथाराचो आकार ३७०७ चौकट किलोमीट्र (१४३० मोइल) 14° 53'54" उत्तोर आनी 15° 40'उत्तोर ओक्सांस तोर 73° 40'33" आनी 74 °20'13" रेखांक्स उरता. चडशो गोयंचो भाग कोंकणाती दरियादेग जी असतंप्त घानटांत पावता आनी देक'कान सड्याक कुशीन कर्ता. सगल्यां वन उंच तेंक्षी सन्सगर जावन जी ११६७ मेत्र उंचाय्ेर आसा. गयांक १०१ किलमेत्र दरियादेग आसा. गेंच्यो मुखेल नदी मांदवी, जुारी, तेरेखल, चापरा आनी बेतूल. मुर्गांव बंद्र जुारिच्या तनडार उर्ता जें दक्षीण आसियेंतलें एक बऱ्यांतलें बरें संयबीक बंद्र. जुारी आनी मांदवी नदी गेंच्या जिविताच्यो झरी जावन आसात आनी आपल्या न्हंय-आ वर्वीं ६९ टके भुगलीक वाठार उदकान व्हांवयतात. गेंच्या नदिंचो मार्ग २५३ किलमेत्र (१५७ मयल) आसा. गयांत तिंशीं पुर्विलीं तळीं आसात जीं कादांबा वंशाच्या काळार बांदललीं. तशेंच शेंबर अधीक वयजुकी झरी आसात. शिंपी एक जात. महाराष्ट्र आनी कर्नाटकांत ह्या लोकांची चड वसती आसा. मुळांत शिंपी ही जातच ऩाशिल्ली. शिलाय म्हळ्यार कपडे शिंवप हो एक वेवसाय आशिल्लो. हो वेवसाय करपी सगळ्यां वर्गाचे लोक शिंपी हे जातींत आस्पावले. देखून ह्या शिंपी समाजांत हिंदूंवांगडाच, लिंगायत,जैन आनी मुसलमान लोकय आसात.[1] शिंपी लोक हे मुळांत क्षत्रिय आशिल्ले. परशुराम जेन्ना पृथ्वी निःक्षत्रिय करपाक गेलो तेन्ना ह्या लोकांनी कपडे शिंवपाचो पेशा आपणायलो, अशें हे लोक सांगतात. पयलीं हे लोक कपडे रंगोवपाचो धंदो करताले. पूण उपरांतच्या काळांत कपडे रंगोवपी लोकांची एक वेगळी जात जाली. शिंपी लोकांत आयज लेगीत रंगाची नांवाची पोटजात आसा. कर्नाटक आनी महाराष्ट्र हांगाच्या शिंप्यांनी कातर, सुयो आनी गज(माप-पट्टी) तशेंच पंचपालवी हीं देवकां आसात. कोंकणांतल्या शिंप्यांचीं आंब्याचीं पानां, रूमडाच्यो बडयो आनी पिपळाचीं पानां हीं देवकां आसतात. श्रावण शिंपी जैन आसून, ते चोवीस तीर्थंकरांची पुजा करतात. तशेंच ते बालाजी सोडून हिंदुंच्या सगळ्या देवांक भजतात. तांचो पुरोयत तांचेच जातीचो आसता. ह्या लोकांत एकाच गोत्रांत आनी एकाच आडनांवांत लग्न करीनात. सादारणपणान आतेभावाकडे लग्न जातात. न्हवऱ्याचो बापूय चलयेक मागणी घालता. आनी सामान्यपणान हिंदू चालीरितीन पुराणोक्त विधीन लग्नसुवाळो करतात. पूण कांय सुवातींप्रमाण हातूंत बदल दिसता. बेळगांव जिल्ह्यांतल्या गोपाळकाली शिंप्यांत, लग्न सुवाळो जातकच न्हवरो व्हंकलेगेर वता आनी घरांतलो एक देव चोरून घेवन येता. उपरांत दादल्याचो भेस करून व्हंकल न्हवऱ्यागेर वचून ताचे फाटीचेर थापटां मारतां. उपरांत ती ताका आपले वांगडा येवपाक विनवणी करता. नासिक जिल्ह्यांत, व्हंकल- न्हवऱ्याची तकली एकमेकाक लावन तांच्या वस्त्रांची गांठ मारप लग्नींतलो मुखेल विधी आसता. व्ययस्थानांत वृषभ राशींत मंगळ आसतलो. तो राहू बरोबर आसा. पुनव तुमच्या पराक्रम स्थानांत जायत आसा. ह्या काळांत शेजारधर्म, काका, पुतणयो बी अशा घरच्या मनशां पसून मातशे पयस रावचें. ह्या गुरुपुष्यामृत… राहून वृषभ राशींत प्रवेश केला आनी तो तुमच्या व्ययस्थानांत आसतलो आनी केतू षष्ठ स्थानांत आसतलो. राशिपरिवर्तन जाल्लो राहू विशेश खर्च करपाक लायतलो. अशा वेळार खर्चाचेर नियंत्रण दवरून धर्मीक गजालींत दान… ह्या सप्तकांत तुमी अर्थीक वेव्हारांत सादुरताय बाळगिल्यार हें सप्तक सगले नदरेन बरे तरेन वचूंक शकता. भलायकी बरी उरपा खातीर तेलाचें आनी मसाल्याचें पदार्थ खावपाचें टाळत जाल्यार भलायकीचो प्रस्न उप्रासचो ना.… सादारण रचना आसता. चोंच चेपटी, मोटी आसून तोंडाकडेन कांय प्रमाणांत वयर आयिल्ली आसता. केन्ना केन्नाय तिच्या तलाक मासाळ, गुळयेवरी वाड जाल्ली आसता. अॅनॅटिडी पक्षीकुळांतल्या आनी उदकांत रावपी सगळ्या सुकण्यांमदीं राजहंसाचो आकार व्हड आनी वज़न चड आसता. राजहंस खुबूच वेगान आनी लांब अंतरामेरेन पेवंक वा उटूंक शकता. तो चडसो समशीतोश्ण कटिबंधांत, उदकांत वा उदकाच्या लागसार दिश्टी पडटा. सामान्य राजहंसाचें शास्त्रीय नांव सिग्नस सिग्नस. ताचें शरीर व्हड, लांबाय सुमार 150 सेंमी. आनी मानेची लांबाय 75 सेंमी. आसता. रंग धवोफुल्ल, चोंच हळदुवसार आसून तोंकाकडेन मातशी काळी आसता. चोंच आनी दोळो हांचे मदल्या भागाचेर पिसां पड्डो आसता. नर आनी मादी पळोवंक सारकींच दिसतात. पूण मादी नरापरस आकारान म्हान आसून तिचें वज़न सुमार 6- 10 किग्र. जाल्यार नराचें वज़न 7 ते 12 किग्र. आसता. सिग्नस प्रजातींतल्यो आनीक दोन जाती भारतांत मेळटात. ते गिमी दिसांनी भारतांत सोयरे कशे येतात. तातुंतलो शिळोणी घालपी राजहंस दिल्ली आनी कच्छ ह्या वठारांनी मेळटा. ताचें शास्त्रीय नांव सि. कोलंबियानस. हो रंगान धवोफुल्ल, चोंच हळदुवसार आनी चोंचीच्या मुलांत हळदुव्या रंगाचो दाग आसता. ताचे चोंचीचें तोंक काळें आसता. मोनो राजहंस सिंधू न्हंयेचे देगेर आनी पंजाबांत मेळटा. ताचें शास्त्रीय नांव सि. ओलोंर. ताचे चोचीकडेन मुळांत व्हड काळी गुठली आसता. राग येतकच तो मान शरिराकडेन दोडून ओडून घेता आनी पांखां पातळावन शरिराक चिकटावन उबो रावता. काळो राजहंस चड करून ऑस्द्रटलियांत मेळटा. ताचें शास्त्रीय नांव सि. मेलँकोरीफस. ताचें पुराय शरीर कालेंकिट्ट आसून ताचेर पाचविचार सया मारता. ताची चोंच तांबडी आसून तुच्या तळाक तांबड्या रंगाची मांसाची गुठली आसता. अर्थशास्त्र हो पोरन्या काळा सावन म्हत्वाचो अभ्यास विशय अशें मानलां. क्रिस्ता पयलीं चवथ्या शतमानांत भारताचो कौटिल्य आनी ग्रीसाचो अॅरिस्टॉटल ह्या पंडितांनी ह्या विशयाचेर ग्रंथ बरोवन दवरल्यात. कौटिल्य हाणें आपल्या पयलींच्या अठरा आचार्य परंपरेचो उल्लेख करून अर्थशास्त्राची व्याख्या केल्या ती अशीः कौटिल्याच्या काळावयलो युरोपांतलो विचारवंत अॅरिस्टॉटल (इ. स. पयलीं 384-322) हाणें ह्या विशयाचे दोन वांटे केल्यातः अॅडम स्मिथ (इ. स. 1723-1790) ह्या ब्रिटिश अर्थशास्त्रज्ञाक आर्विल्ल्या ‘अर्थशास्त्राचो मूळपुरूश’ मानतात. ताणें ‘राश्ट्राचे संपत्तीचें स्वरुप आनी कारणां हांचें अन्वेशण’ अशी अर्थशास्त्रची व्याख्या केल्या. अर्थशास्त्राविशीं हेर बऱ्योचशो व्याख्या आसात त्यो अशोः 1. पैशांच्या पालवान वा त्या खेरीज लोकांमदीं विनीमय वेव्हाराचीं जीं कार्यां जातात तांचो अभ्यास म्हळ्यार अर्थशास्त्र. 2. मार्शल हाच्या मतान ‘उपजिविकेच्या साधना खातीर दिसपट्ट्या वेव्हारांत आशिल्ल्या मनशांचो अभ्यास म्हळ्यार अर्थशास्त्र.’ 3. संपत्तीचो अभ्यास म्हळ्यार अर्थशास्त्र.‘संपत्तीचें शास्त्र’ वा ‘पैशांचें शास्त्र’ अश्यो ज्यो अर्थशास्त्राच्यो व्याख्या आसात. त्य बऱ्योच संकुचित आसात अशें जाणकारांचें मत आसा. नॅसो सिनाअर, एस्. मिल, डब्ल्यू. एस्. जेव्हन्स ह्या अभिजात अर्थशास्त्रज्ञांच्या मतान, अर्थशास्त्र हें एक पुराय वस्तुनिश्ठ निगमनात्मक (Deductive)शास्त्र आनी संपत्ती हो ह्या शास्त्राचो अभ्यास विशय जावन आसा. अभिजात अर्थशास्त्रज्ञांच्या अर्थविशींचे हे संकल्पनेचेर जर्मन इतिहासीक संप्रदायवाद्यां कडल्यान आनी कालाईल, रस्किन ह्या सारक्या विचारवंतांकडल्यान बरीच टीका जाली. त्या वेळावयल्या अर्थशास्त्रज्ञांनी पैसो आनी संपत्ती ह्या गजालींचेर जाय ताचे परस चड भर दिल्ल्यान अशी टिका जाली. अभिजात संप्रदायाचीं मतां आनी तांचेर जाल्ली टिका मतींत दवरून डॉ. मार्शल (1842-1924) हाणें प्रत्यक्ष अणभवांचेर आदारिल्ले आपले विचार मांडले. गरीबांच्या वसणुकांचो नियाळ करून ताणें बरोवंक सुरवात केली. अर्थशास्त्राचो सगळ्यांत पयलो अभ्यास विशय म्हळ्यार मनीस आनी ताचो वेव्हार हें ताणें पयलींच बरोवन दवरलें. डॉ. मार्शल हो मूळचो गणिती, रँग्लर. पूण संपत्ती उपाट आसून पसून दळीद्र कित्याक आसचें? दळीद्राचें निर्मलून करप शक्य आसा वा ना? ह्या प्रस्नांच्यो जापो सोदचे खातीर ताणें अर्थशास्त्राचो अभ्यास केलो आनी त्या विशयाचो तज्ञ अशी नामनाय मेळयली. हे फाटभुंयेचेर डॉ. मार्शल हाणें मांडिल्ल्या विचारां मुखार कार्लाइल, रस्किन हांची मतां फाटीं पडलीं. ‘अर्थशास्त्रांत संपत्तीचो अभ्यास आसताच, पूण ताचे परस म्हत्वाची गजाल म्हळ्यार,मनशाचो अभ्यास तातूंत जाता.’ डॉ. मार्शल हाचो मुखेल भर अर्थशास्त्राच्या ‘शास्त्र’ ह्या तासाचेर आशिल्लो आनी ताका लागून पोलीटिकल इकॉनॉमी (राजकी अर्थशास्त्र) ह्या परंपरागत नांवाच्या बदलाक ताणें ‘इकनॉमिक्स’ हें नांव रुढ केलें. भारतीय विचारवंतांनी भारतीय प्रस्नांच्या संदर्भांत अर्थशास्त्राचो अभ्यास आनी वापर करूंक जाय, अशें मत न्यायमूर्ति महादेव गोविंद रानडे हाणें मुखार हाडलें. रानडेचो शिष्य गोपाळ कृष्ण गोखले हाणें आपल्या अर्थीक प्रस्नांविशींच्या विवेचनांत रानडेचोच विचार फुडें व्हेलो. भारतीय परिस्थितचें संशोधन करपी अभ्यासकांची परंपरां ह्याच भारतीय अर्थशास्त्राचो अभ्यास करीत आशिल्ली. स्वतंत्रताये पयलीं आनी उपरांत भारतीय अर्थशास्त्रज्ञांनी ह्या विशयाचेर भरपूर बरपावळ केली. अर्थशास्त्राचो अभ्यास करचे खातीर खास संस्थांची निर्मणी जाली; देशांतल्या विंगड विंगड विश्वविद्यालयांतल्यान ह्या विशयाचो अभ्यास करचे खातीर संशोधनाचें काम सुरू जालें. अठराव्या शतमानाच्या निमण्या दशका मेरेन अर्थशास्त्राक युरोपांत ‘राजकी अर्थशास्त्र’ अशेंच नांव आशिल्लें. चाणक्य वा कौटिल्य हाणें तर चडसो राजकारणाचो अभ्यास करपी आपल्या ग्रंथाक ‘अर्थशास्त्र’ हें नांव दिल्लें, हाचेवेल्यान ‘अर्थ’ आनी ‘राजकारण’ हांचो लागींचो संबंद जिसून येता. दुसरी गजाल म्हळ्यार राज्य हें ‘अर्था’ चेर चलता. संवसारांतली संपन्न राश्ट्रां हेर राश्ट्रांचेर अधिकार चलयतात. अर्थशास्त्रांत जसो राज्याच्या विंगड विंग़ड धोरणांचो अर्थीक नियाळ करचे खातीर राज्यशास्त्रांचो अभ्यास गरजेचो आसता तशेंच दरेक राज्याकय आपली सामग्री संपन्न करचे खातीर आनी लोकांनी परिस्थिती सुदारचे खातीर अर्थशास्त्राचो पालव घेवप म्हत्वाचें आसता. मानशास्त्राच्या अभ्यासांतल्यान मनशाच्यो विंगड विंगड प्रवृत्ती (सेवनप्रवृती, संचयप्रवृती ह्या सारक्यो) कशेतरेन काम करतात हें समजता आनी ताचेवयल्यान अर्थशास्त्राच्यो उपपत्ती फुडें मांडटात वा सुदारतात. प्रो. केन्स हाच्यो उपपत्ती समाजीक मानसशास्त्राचेर आदारित आसात. मनशाचें वैयक्तिक आनी समाजीक वर्तन कशें प्रभावित जाता आनी प्रतिक्रिया कशो घडटात हांचो शास्त्रशुध्द विचार मानसशास्त्रांत जाता. ह्या सगळ्या म्हायतीचो उपेग अर्थशास्त्राच्या अभ्यासा खातीर जाता. मनशाची संस्कृताय आनी उदरगत हांचो पुराय अभ्यास करपी शास्त्र म्हळ्यार समाजशास्त्र. समाजाचे वेव्हार, संस्थांची रचणूक, परंपरा, रुढी, चालीरीती, पद्दती हांच्यावरवीं जातात. मनीस समाजाची खाशेलपणां म्हळ्यार भाशा, नितीनेम, धर्मकल्पना,शिक्षणवेवस्था आनी शास्त्र उदरगत ह्या सारक्यो गजाली आसात. तांचो अन्योन्य संबंद आनी एकामेकांवयलो प्रभाव हो समाजशास्त्राचो अभ्यासविशय जावन आसा. समाजशास्त्राचो अभ्यास अर्थशास्त्रा खातीर केल्ल्यान ‘समाज’ आनी ‘अर्थ’ हांच्या मदले घुस्पागोंदळाचे संबंद स्पश्टपणान दाखोवंक येतात. मनीस हें एक अर्थीक यंत्र न्हय, तर समाजीक अस्तित्व. आनी ताचो समाजा कडेन आशिल्लो वेव्हार संबंद तोडून अर्थीक येवजण मुखार हाडीत जाल्यार ती फळादीक जायना हें सद्याच्या अभ्यासा वयल्यान जाणकारांक पुरायपणान समजलां. फकत आकडेवारीच्या पालवान सगळे अर्थीक प्रस्न सुटावे जायनात. ताका समाज शास्त्रीय सिध्दांताचो सांगात आसचो पडटा. हे गजालीक लागून समाजशास्त्राचो अभ्यास अर्थशास्त्रा खातीर म्हत्वाचो आसता आनी ह्या दोनय शास्त्रांमदीं लागींचे संबंद येतात. समाजीक शास्त्रांमदीं सैमीक शास्त्रां भशेन पयली थारावन प्रयोग करप शक्य नासता. काळा प्रमाण घडत गेल्ल्या घडणूकांवयल्यान तांचो अभ्यास करचो पडटा. ताका लागून इतिहासाक जाणकार ‘समाजीक शास्त्रांची प्रयोगशाळा’ अशें म्हणटात. वस्तूंच्या समाजीक शास्त्रांमदीं सैमीक शास्त्रां भशेन पयली थारावन प्रयोग करप शक्य नासता. काळा प्रमाण घडत गेल्ल्या घडणूकांवयल्यान तांचो अभ्यास करचो पडटा. ताका लागून इतिहासाक जाणकार ‘समाजीक शास्त्रांची प्रयोगशाळा’ अशें म्हणटात. वस्तूंच्या मोलांतले फरक, मागणेतले फरक, रोजगारी, बेकारी, उत्पादनविक्री. चलनवाड, चलनघट हांचे परिणाम जाय ते प्रमाण घडवन हाडप शक्य नासता; ताका लागून सगळ्यो अर्थीक घडणुको जशो घडत गेल्यात तसोच तांचो अभ्यास करचो पडटा. अर्थीक इतिहासाच्या नियाळांतल्यान अर्थशास्त्राक अभ्यासाचो विशय मेळटा. ह्या अभ्यासांतल्यान सिध्दांत मांडप जातात. दिसपट्टो वेव्हार होच अर्थशास्त्राचो खरो आदार आसता. जेन्ना वेव्हार आनी सिध्दांत हांची फारकत जाता, तेन्ना सिध्दांतांचें म्हत्व उणे जाता. समाजांतल्या बदलांची दखल घेवप हेर खंयच्याय शास्त्राभशेन अर्थशास्त्रकय भोव गरजेचें आसा. ही दखल घेवपाचें कार्य इतिहास करता.ताका लागून अर्थीक बदलांचो इतिहास आनी इतिहासांत जावपी अर्थीक बदल हांचो संबंद सामको लागींचो थारता. पुर्विल्ल्या काळार सावन आर्यांक ह्या रुखाची म्हायती आशिल्ली. वेदांत ताचो न्यग्रोध असो उल्लेख मेळटा. कारण ताच्या आडव्या खांद्यांपसून पाळां फुटून तीं जमनींत रिगतात आनी झाडाचो विस्तार जाता. रामायण, महाभारत, चरकसंहिता, बृहतसंहिता, कौटिलीय अर्थशास्त्र, रघुवंश आदी जायत्या ग्रंथांतल्यान वेगवेगळ्या संदर्भांत उल्लेख आयिल्ले आसात. शतपथ ब्राह्मणांत वडाचे उत्पतीची कथा दिल्या ती अशी कुरू क्षेत्रांत देवांनी यज्ञ केलो आनी त्यावेळआर, सोमचमसाचें तोंड तांणी सकयलेवटेन करून दवरलें. त्या सोमचमसाचोच उपरांत वड जालो. प्लिनी हाणें 'इंडियन फिग ट्री' असो ताचो उल्लेख केल्लो आसा. हिंदू धर्मांत वडाक पवित्र मानतात. सवायशिणी बायलो ज्येष्ठ पुनवेक वडाची पुजा करतात. सीतेन प्रयागच्या नामनेच्या वडाची प्रार्थना केल्ल्याचो उल्लेख रामायणांत आसा. वडाच्यो बडयो काडून होमहवनांत आनी यज्ञांत समिधा म्हूण वापरतात. बौध्द धर्माचे लोकय ह्या रुखाक पवित्र मानतात. तांच्या सात बोधी रुखांत वडाचो आस्पाव जाता. हो यज्ञीय रूख आसा आनी यज्ञांत लागपी आयदनां हाच्याच लांकडापसून करतात. ब्रह्मदेव वडाच्या झाडार रावता असो समज आसा. देंवचार, यक्ष आनी वेताळ हेवूय वडाचेर रावतात असो समज आसा. सौभाग्य आनी संतती मेळेवपाखातीर वडाक पार बांदून ताची मूज करची आनी ताचें दुर्वेकडे लग्न लावचें अशें विधान आसा. हो रूख अंजिराचे जातीचो आसून हिमालयाच्या मूळसांत, व्दीपकल्पाचो अस्तंत भाग आनी दक्षिणेकडल्या दोंगुल्ल्यांच्या वाठारांत रानांनी हो मेळटा. रस्त्याचे, शेताचे कडेन, बागांनी, देवळाच्या तशेंच समाधी स्थानालागसार सावळेखातीर हो रूख लायतात. तशेंच सवण्यांचे विश्ठेवरवीं ताचो बीज प्रसार जावन गांवगिऱ्या वाठारांतल्या मेकळ्या जाग्यांनी पडक्यो इमारती, वण्टींमदल्यो भोगो आदी जायते कडेन तो वाडटना दिसता. भडोचसावन लागीं आशिल्ल्या नर्मदा न्हंयेंतल्या एका जुंव्यार कबीरवड हो पुर्विल्लो वड आसा. फॅार्बड हाणें (१७७६-८३) वर्णन केल्ल्याप्रमाण ताचो परिघ सुमार ६०० मी. आशिल्लो. तशेंच सुमार ३५० व्हड वायवी मुळां आनी ३,००० ल्हान वायवी मुळांच्या आदाराचेर तो उबो आशिल्लो. ताच्यासकयल ७,००० सैन्कांचो तळ पडटालो. १८१९ त ह्या रुखान सुमार देड हॅक्टर क्षेत्र व्यापिल्लें. हाचेभायर जावळी (सातारा) आनी जुन्नर (पुणे) हांगाचे वडूय खूब पुर्विल्ले आसात. मद्रास हांगाच्या अड्यार न्हंयेचे दक्षिण देगेर चौरस मीटर इतलें क्षेत्र व्यापिल्लें आसा. ताका रुखाखाल सुमार ३,००० मनशांची परिशद भरिल्ली अशी नोंद मेळटा. जायतीं सवणीं, पाखे (वागोळीं चानी, माकड आदी प्राणी तीं खातात. ह्या प्राण्यांचे विश्ठेंतल्यान जायत्यो बियो जायतेकडेन शिंपडटात. ह्यो बियो किल्लून वडाचो प्रसार जाता. जायते फावट वडाचें बीं दुसऱ्या व्हड रुखाचे खांद्यांचे वा पानांचें खाचींत किल्लता. सुरवेक अपिवनस्पती ह्या स्वरुपांत हें रोप वाडटा. पूण फुडें मूळां जमनींत वतात आनी रूख मूळच्या आश्रीत रुखाचेर अवलंबून उरनासतना स्वतंत्रपणान वाडटा. वडाची लागवड जून पूण ल्हान खांद्यो लावन करतात. वडाच्या मुळाचेंलांकूड चिवट आनी घटमूट आसता. ताचेपसून तंबूचे खांबे, बैलगाड्यांचें जूं आनी दांडे करतात. खोडाचें लांकूड करडें आनी सादारण घट आसता. ताचो उपेग सादारण किरकोळ वस्तू आनी सजावटी सामानाखातीर करतात. वडाच्या लांकडापसून कागदाचो लगदो तयार करतात. तशेंच सालीच्या धाग्यांपसून दोर, जाल्यार उपमुळांपसून दोरी तयार करतात. दिखा पसून सामको घट गम तयार करतात, जाचो उपेग सवणीं धरपाखातीर करतात. वडाच्या पानांपसून पत्रावळी आनी दोणे तयार करतात. तरन्यो खांद्यो आनी पानां गोरवांक तशेंच बोकडां-मेंढरांक खावपाक दितात. वडाचो दीख दातदुखी, संधीवात, कटिशूल आदी व्याधींचेर दितात. तशेंच तळव्यावयल्या भेगांचेरय ताचो लेप लायतात. वडाचे सालींत ११% टॅनीन आसता. तिचो रस स्थंभक आनी पुश्टीक आसता. तशेंच आमांश आनी अतीसारांत तो उपेगी पडटा. नडाचे सालीचो काडो गोड्यामुताचेर दितात. हो रूख खऱ्या वडापरस वेगळो आसता. ताचें शास्त्रीय नांव फा. कृष्णी अशें आसा. इंग्लिशींत ताका कृष्णाज बटरकप अशें म्हण्टात. हाचीं पानां तळाकडे दोडिल्लीं आसतात आनी तीं पेल्यावरी दिसतात. हाच्या पानांविशीं एक दंतकथा आसा ती अशी एकदां कृष्ण गोरवांक घेवन रानांत गेलो. थंय कांय गोपी लोणी घेवन आयिल्ल्यो. तांणी कृष्णाक लोणी दिलें. कृष्णान लागसारचीं वडाचीं पानां काडून दोणे केले आनी त्या दोण्यांतल्यान लोणी सगळ्या गोपगोपींक वांटलें. तेन्नाच्यान त्या वडाचीं पानां दोण्यावरी जालीं. हो रूख ल्हानसोच आसून तो सोबेखातीर पोरसांत लायतात. राष्ट्रपिता महात्मा गांधीन पंचायतीराज हें भारतीय राजवेवस्थेचें मुळावण अशें म्हणलां. दरेका गांवां कडेन आपल्या कामकाजाचें आनी कारभाराचें उत्तरदायित्व विकेंद्रीकरण रुपांत आसचें, हो तांचो विचार. ही संकल्पना म्हणल्यार ‘ग्राम स्वराज’. गांवांची उदरगत जावची आनी ती लोकांनी वेंचून हाडिल्ल्या प्रतिनिधीं वरवीं जावची, अशें ते म्हणटाले. त्या काळांत कांय आडवाद सोडल्यार हेर सगळे समाजसेवा करपाक राजकारणांत येताले. देश वयर काडपाचो हावेस आसतालो. एका परस एक सुशिक्षीत, कर्तृत्ववान अशे ते मनीस. पयल्या मंत्रीमंडळांतल्या फुडाऱ्यांची फक्त नांवांच वाचल्यार हें कळटलें. आयज पंच वा सरपंच जावप ही मुखा वयलीं सोंपणां गांठपाची म्हळ्यार आमदार जावपाची निसण जाल्या. पंचायतींनी मोट्या प्रमाणांत जावपी राजकी हस्तक्षेप गांवचे उदरगतीक मारक, बादक थारपाक लागल्यात. अशें जावंक फावना. केंद्रा कडल्यान मेळपी 300 कोटींच्या पॅकेजीचो वापर मुळाव्यो सुविधा दिवपाक वापरतले, अशी घोशणा दोन दिसां पयलीं मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत हांणी केल्ली. पयर जाल्ले उच्च अधिकाऱ्यांचे बसकेंत तांणी ताची विस्कटावणी केली. दरेके पंचायतीक 50 लाख रुपया मेळटले. तो निधी उदरगतीच्याच कामांचेर खर्च करचो पडटलो. सरकारी येवजण्यो लोकां मेरेन पावोवपाचें काम वरिश्ठ अधिकाऱ्यांक दिलां. गोंय मुक्तीच्या हिरक महोत्सवा निमतान मेळिल्लो हो निधी गोंय समस्यां पसून मुक्त जावपा खातीर खर्च जावचो, इतलेंच. पंचायतींक थळाव्या पांवड्यार प्रकल्प चालीक लावपाक निधी दितले, तातूंत पंचायतींक मसंडभूंय, पंचायत घर, सभाघर दुरुस्ती आनी हेर खाशेल्या प्रकल्पाचें काम करचें पडटलें. नितळ- निवळ, सगळ्यां समाजां खातीर आशिल्ले मसंडभुंयेची आयज गरज आसा. गांवां भायल्या वा कथीत उण्या जातींच्या मनशांचें पार्थीव गांवांतले भौशीक मसंडभुंयेंत लासपाक जायते खेपे विरोध जाला. मरतकूच दुस्मानकाय सोंपता, अशें म्हणटात. मात प्रत्यक्षांत तशें जाताच अशें ना. तेन्ना नव्यो मसंडभुंयो, आसा तांची दुरुस्ती जावची. गोरवां, सुण्यांक दवरपाची खाशेली सुवात दरेके पंचायती कडेन आसप ही आयची गरज. कारण रस्ताद सुणीं, गोरवांचो आंकडो खुबूच वाडला. तांकां दवरपाक सुवात नाशिल्ल्यान पंचायती, पालिका तांचे वाटेक वचनात. परिणाम अपघात, मरणां. मोदी सरकारान डिजीटल भारत उपक्रमा खाला ग्रामपंचायती ऑनलायन करपाचो संकल्प केलो. ताका अणसरून गोंयांतल्यो चडश्यो पंचायती ऑनलायन सुरू जाल्यात. हे वरवीं फटींगपणाक आळो बसतलो आनी पारदर्शकताय वाडटली अशी आस्त बाळगुया. सरकारी येवजण्यो खोटल्यांनी आसात. जांकां त्यो मेळनात तांच्या नांवांची वळेरी करपाचो आदेश मुख्यमंत्र्यान दिला. गृह आधार, दयानंद समाजीक सुविधा असल्यो येवजण्यो ज्यो खऱ्या लायक, गरजू मनशांक मेळच्यो. गोंयांत शेतकामती तशे उणे. पूण जे आसात, तांकां उर्बा दिवची. जें कोण वर्साचीं वर्सां कसतात, तांच्या नांवार ती जमीन जावची. कारण शेत, कुमेरी, बागायती जमनीचीं शेंकड्यांनी प्रकरणां वर्साचीं वर्सां आडकून पडल्यांत. खंयचीं तें आमी सांगपाक नाका. ताचो मनस्ताप आतां गोंयच्या शेतकारांक जावचो न्हय. खंयच्यो येवजण्यो कशे पद्दतीन चालीक लायतले, हाचे कृती आराखडेय तयार करपाचे आदेश दिल्यात. ‘ग्राम स्वराज्य’ हे संकल्पनेक घटाय मेळटली, आमचो देश बळिश्ट जातलो, जाल्यार तळागाळांतले खेडेगांव घट जाय. बुन्याद घट आसल्यार खंयचीय इमारत वयर झेतान उबी रावता. दुसऱ्या उतरांनी सांगचें जाल्यार, गांव घट जाल्यार देश घट. एक दीस राजा कृष्णदेवराय खंयच्या तरी एका कारणाक लागून तेनालीरामाचेरनिरशेल्ले आनी तिडकी भितर तांणी भरिल्ल्या दरबारांत तेनालीरामाक सांगलें. तुवें फाल्यां सावन म्हाका तोंड दाखोवपाचें ना. तूं दरबारांत पावल दवरचो ना.… अकबर बादशाहचो दरबार भरिल्लो आसतना बादशाहान आपल्या सगल्या मंत्र्यांक विचारलें की आमच्या राज्यांत दोळे आशिल्ल्या कुड्ड्या लोकांची संख्या कितली आसा. ताचेर सगले मंत्री एकामेकां कडेन अजापीत रितीन पळोवंक लागले आनी… एका शारांत एक गिरेस्त मनीस रावतालो. ताका पयशाचो कसलोच उणाव नाशिल्लो. ताणें एका साधू महाराजाक गुरू मानिल्लो. एक दीस शारांत एक देवूळ बांदचें असो ताच्या मनांत विचार आयलो. ताणें गुरूक… एका शारांत एक गिरेस्त मनीस रावतालो. ताचे कडेन खूब पयसो आशिल्लो. समाजांत ताका बरी प्रतिश्ठा आशिल्ली. पूण ताचें मन सदांच अशांत आसतालें. आपले कडेन सगलें अासून लेगीत आपूण रितो आसा अशें… व्हिएन्ना विद्यापिठांत वैजकीचें शिक्षण घेवन 1891 वर्सा ताणें एम्. डी. ची पदवी घेतली. कांय काळ जर्मनींत एमील फिशर आनी स्वित्झर्लंडांत आर्थर हांटश् हांच्या मार्गदर्शनाखाला रसायनशास्त्राचो अभ्यास करतकच आर्थर हांट्श हांच्या मार्गदर्शनाखाल रसायनशास्त्राचो अभ्यास करतकच ताणें कांय रुग्णालयांनी आनी उपरांत व्हिएन्ना विद्यापिठाच्या पॅथॉलॉजिकल इन्स्टिट्युटांत 1897 – 1908 मेरेन संशोधन सहाय्यक म्हणून काम केलें. 1909 – 19 ह्या काळांत तो व्हिएन्ना विद्यापिठांत विकृतीविज्ञानाचो प्राध्यापक आशिल्लो. 1919 वर्सा तो नॅदर्लंड्साक गेलो आनी थंयसावन 1922 वर्सा अमेंरिकेंत न्यूयॉर्कांतलो रॉकफॅलर इन्स्टिट्यूट फॉर मॅडिकल रिसर्च हे संस्थेच्या आपोवण्यावयल्या गेलो आनी निमाणेमेरेन ताणें थंय अध्यापन आनी संशोधन केलें. ताका अमेरिकेचें नागरिकत्वय मेळ्ळें. लँडस्टायनर हाका मनशाच्या रगतांत मूलभूत फरक आशिल्ल्याचें दिसलें. ताका लागून तारतम्यतायेन विचार करिनासतना एका मनशाचें रगत काडून तें दुसऱ्या मनशाक शिरांतल्यान दिवप हातुंतले धोके समजले. रगतांतल्या तांबड्या पेशींच्या पातळ पटलमय आवरणावयल्या शर्करायुक्त पदार्थांच्या प्रकारांवयल्यान उण्यांत उणें तीन मुखेल रगताचे गट वळखूंक येतात अशें ताणें 1901 वर्सा दाखयलें. ह्या गटांक ताणें A, B आनी O अशीं नांवां दिलीं. फुडल्या वर्सा ताच्या सहाय्यक संशोधकांक A आनी B हे दोनय प्रतिजन आशिल्लो पूण AB प्रतिपींड नाशिल्लो असो चवथो रगताचो गट (AB) मेळ्ळो. लँडस्टायनर हाचे A B O रगतगट विभागणी पद्दतीक लागून आतां रक्तधान ही वैजकी परिपाठांतली एक सुरयक्षीत गजाल जाल्या. फुडें 1927 वर्सां लँडस्टायनर हाणें पी. लेव्हिन हाचेवांगडा M, N आनी P ह्या रगतगटांचो आनी 1940 वर्सा लेव्हिन आनी ॲलेक्झांडर वीनर हांचेवांगडा ऱ्हीसस (RH) घटकाचो सोद लायलो. आवय आनी भ्रूण हांच्या रगतांत घडून येवपी घटनांत RH घटक मूलभूत म्हत्वाचो आसून ताका लागून गर्भापात वा नवजात अर्भकांत अपायकारक दुयेंस जांव येता. लँडस्टायनर हाच्या कार्याक लागून न्यायवैजकींत विवाद्य पितृत्व आनी खूनाची चवकशी हे विशीं ग्राह्य धरपासारको पुरावो मेळ्ळो. रगताचो गट विशिश्ट जिनांचे वतीन बडीन प्राप्त जाता अशें सिध्द जाल्ल्यान मानवी अनुवंशिकी आनी मानवशास्त्र हांच्या अभ्यासांत म्हत्वाचें साधन उपलब्ध जालें. झटकेयुक्त रक्तारुणमेह (रगतांतल्या तांबड्या कोशिकातल्या तांबड्या रंजकद्रव्य हीमोग्लोबीन मुतांत मुक्त स्थितींत आसप) ही विकृती निर्माण करपी प्रक्रियेचो लँडस्टायनर हाणें सोद लायलो. पोलिओ हें दुयेंस माकडांभितर प्रायोगिक रितीन ताणेंच पयलीं उत्पन्न केलें. हें दुयेंस वायरसजन्य आसा असो निश्कर्शूय ताणें काडिल्लो. 1921 वर्सा ताणें प्रतिजनांच्या हॅप्टेन ह्या विशिश्ट घटकांचें अस्तित्व सिध्द केलें. रोगप्रतिकारक्षमताय विज्ञानाच्या विकासांत हो सोद म्हत्वाचो थारलो. रसायनीक आनी रक्तरस वैज्ञानिक तंत्रांचो उपेग करून ताणें रक्तारुणाच्या विंगड विंगड प्रकारांनी भेद केलो. लँडस्टायनर आनी निग्ज हांणी 1930 – 32 त प्रकारांनी सन्निपात ज्वराक (Typhus Fever) कारणीभूत आसपी रिकेट्सिया प्रोवाझेकी ह्या सुक्षीमजूंतूंचें जित्या माध्यमाचेर संवर्धन करपांत जैत मेळयलें. कविता, नाट्य तंत्र आनी व्यक्तिमत्व विकास अश्या तीन-रंगी संगमांतल्यान घेतिल्लें अंत्रुज घुडयांचें दोन दिसांचें नाट्य शिबीर सुमराभायर येसस्वी जालें. READ मुंबयः ‘झपाटलेला’ फिल्मांत ‘बाबा चमत्कार’ ही भुमिका वठोवपी अभिनेते राघवेंद्र कडकोळ (83) हे संवसाराक अंतरले. पुण्यांतल्या घरांत तांणी निमाणो स्वास घेतलो. तांच्या फाटल्यान घरकान्न, धूव, सून आनी नातरां असो घराबो आसा. आळी करावी ते कळतें बाळका संत तुकाराम महाराज अभंग – १३८३ आळी करावी ते कळतें बाळका । बुझवावें हें कां नेणां तुम्ही ॥१॥ निवाड तो तेथें असे पायांपाशीं । तुम्हांआम्हांविशीं एकेठायीं ॥ध्रु.॥ आणीक तों आम्ही न देखोंसें जालें । जाणावें शिणलें भागलेंसें ॥२॥ तुका म्हणे तुम्हां लागतें सांगावें । अंतरींचें ठावें काय नाहीं ॥३॥ हा … भूगोल ह्या विशयाक भूगोलविद्या वा भूंयवर्णनशास्त्र अशेंय म्हण्टात. हाचें मुखेल कारण म्हळ्यार भूगोलाची परंपरीक व्याख्या आनी व्याप्ती हातूंत आमुलाग्र बदल जाल्लो आसात आनी जायत आसात. भूगोलाक शास्त्र ह्या नांवांन सुवात मेळची अशें आधुनिक भूगोलतज्ञांचें मत आसा. हालींच्या तेंपार समाजीक शास्त्रावांगडा सैमीक शास्त्राभितरुय भूगोलशास्त्राची सुवात म्हत्वाची. धर्तरेसंबंदांतली म्हायती दिवपी शास्त्र अशी भूगोलशास्त्राची व्याख्या करुं येता. हातूंत मुखेलपणान भूंयपृश्ठवर्णनाचो आस्पाव जाता.सोंपें पडचें म्हणून हें भूंयपृश्ठवर्णन धर्तरेच्या सैमीक, भुगोलीक तशेंच राजकीय भागांनी वांटणी करुन करतात. भूंयपृश्ठ वर्णनांत प्रदेशांतलीं खडपां वा तळपां, हवामान, शेतवड संपत्ती-साधनां, येरादारी आनी हेर म्हयतीचो आस्पाव जाता. भूगोलशास्त्राचो दुसरो मुखेल घटक म्हळ्यार मनीस आनी पर्यावरण हांचे तांचे भितर आनी दीसपट्टे बदल रावपी संबंद आनी ह्या संबंदांचें पृथःतरणात्मक विवेचन करप हो आधुनिक भूगोलशास्त्राचो मुखेल हेत. उत्तर ध्रुविय प्रदेशाचो सोद सुरवेक नॉर्स ह्या दर्यावर्दीव लोकांनी केलो. तातूंत धाव्या शेंकड्यांतलो एरिक द रॅड आनी ताचो चलो एरिकसन लॅव हांचो व्हड वांटो आसा. ग्रीनलँड जुंवो आनी अमेरिका खंड हांचो सोद लावपाचें श्रेय तांकांय वता. मार्को पोलो(१२५४-१३२४)हाणें उदेंतेकडल्या भूगोलिक गिन्यानांत म्हत्वाची भर घातली. इब्न बतुता(१३०४-७८)ह्या अरबी भोंवडेकारान आपल्या पुस्तकांतल्यान अरबस्तान, इराण, हिंदुस्थान, चीन, मलाया, उदेंत आनी अस्तंत आफ्रिकेची दर्यादेग आनी सहारा रेंवट हांची बरी म्हायती दिल्ली आसा. चवदा ते सोळा ह्या शेंकड्यांमदीं आशिया आनी आफ्रिका खंडांतल्या खुश्की मार्गांच्या (land route)सोदाक लागून वेपार आनी येरादारी वाडली. १४५३त कॉन्स्टँटिनोपल तुर्कांच्या हातांत गेले उपरांत युरोपांतल्यान भारताकडेन येवपाचो खुश्कीचो मार्ग तांणी बंद केलो. युरोप आनी भारत हांचेमदीं जावपी वेपाराचेर वायट परिणाम जावपाक लागलो. हाका लागून दर्या मार्गांतल्यान भारताकडेन येवपाचो मार्ग सोदप गरजेचें आशिल्लें. त्याच तेंपार नौकानयनांत होकायंत्राचो वापर करपाक लागले. ह्या नव्या साहसांत पुर्तुगाल आनी स्पेन मुखार आशिल्ले. पुर्तुगालाचो प्रिन्स हॅन्री द नॅविगेटर हाणें फुडाकार घेतिल्लो. सुरवेक पुर्तुगेजांनी आफ्रिकेच्या दक्षिण तोंकाचो सोद लायलो(१४८८).उपरांत वाश्कु द गामा हो आफ्रिकेक भोंवताडो घालून हिंदुस्थानांत आयलो(१४९८ स्पेनाच्या राजान क्रिस्तोफर कोलंबस ह्या धाडसी नाविकाक अर्थीक आनी हेर आदार दिल्लो.अस्तंतेकडच्यान हिंदुस्थानाकडेन येवपी सार्ग सोदतना तो अज्ञात आशिल्ल्या अमेरिका खंडाच्या उदेंतेकडच्या जुंव्याचेर पावलो(१४९२ उपरांत ताणें अमेरिकेचो सोद लायलो. युरोपांत भूगोलीक संकल्पनांचें गिन्यान वाडपाफाटलें श्रेय सुरवेक युरोपांतल्या प्रबोधनाक आनी उपरां स्पेन-पुर्तुगाल हांकां फावो जाता.तांणी नव्या देशांचो आनी सागरी मार्गांचो सोद लायलो. सोळाव्या ते अठराव्या शेंकड्यांमदी साबार भूंयवर्णनाविशींचे ग्रंथ तयार जाले. तातूंतल्या पेट्रुस आपीआनुस हाच्या ग्रंथाक म्हत्वाची सुवात आसा. मर्केटर(१५१२-९४ म्युन्स्टर(१५४४),क्लूवर(१५८०-१६२२)आनी व्हेरेनियेस (१६२२-५०)हांचेय भूंयवर्णनाविशींचे ग्रंथ प्रसिद्द आसात. भूगोल हें एक विकासशील विज्ञान. दर एका देशांतले तज्ञ आपल्या आपल्या क्षेत्राचो विकास करीत आसात. हाचो परिणाम म्हळ्यार भूगोलाचे साबार फांटे आनी उपफांटे तयार जाल्यात. ब)अर्थीक भूगोलः हातूंत शेतवड, उद्देग, खनीज शक्ती, भुंयेचो उपेग, वेवसायीक आनी येरादारी भूगोल हांचो आस्पाव जाता. क)मानव भूगोलः हाचीं मुखेल आंगां म्हळ्यार वातावरण, जनसंख्या, गांवगिऱ्या वाठारांटें तशेंच शारांतले जिणेचें वर्मन. ड)राजनितीक भूगोलः भूराजनितीक शास्त्र, आंतरराश्ट्रीय, राश्ट्रीय, शीत-झुजाचो भूगोल आनी सैमीक भूगोल अशे हाचे फांटे आसात. अठराव्या शेंकड्यामेरेन भुगोलशास्त्राचें स्वरुप मुखेलपणान स्थलनामांची म्हायती दिवपा इतलेंच मर्यादीत आशिल्लें. उपरांत भुगोलिक विचारधारेचें स्वरुपच बदललें. भुगोलिक अभ्यासाची साधनसामुग्री वाडिल्ली आसून नकशे सोडून हवाई छायाचित्रां, उपग्रहांवरवीं घेतिल्लीं सावळेचित्रां आनी हेर आधुनिक पद्दतींचो वापर करता. ग्रोनिंजेन हें नॅदरलॅण्डांतलें सगल्यांत पोरणें दुसर्‍या क्रमांकाचें विद्यापीठ आसा. ताची स्थापणूक 1664त जाल्ली. ह्या विद्यापिठांत विद्यार्थ्यां खातीर विवीध सत्रां आयोजीत करतात. हातूंत संवसारांतलीं प्रसिद्ध व्यक्तीमत्वां मार्गदर्शन करतात. हेच माळेंत दामोदर मावजो हांकां आमंत्रीत केल्यात. चंद्राचें भ्रमण भाग्य स्थानांतल्यान लाभ स्थानां कडेन वचत आसा. वृषभ राशींतलो मंगळ भाग्य स्थानांत प्रवेश करतलो. राहू लेगीत वृषभ राशींत भाग्य स्थानांत आसा. लाभ स्थानांतल्यान जावपी गुरूपुष्यामृत योग्य नक्कीच लाव… गुरू बरोबर आशिल्लो केतू राशिपरिवर्तन करून वृश्‍चीक राशींत प्रवेश करता. राहूचें दशमस्थानांतल्यान भाग्यात परिभ्रमण जायत आसा. ताचो परिणाम फाटल्यो उणिवो भरून येतल्यो. धतू राशीतलें गुरूचें सुखस्थानांतलें वास्तव्य लाभदायी थारतलें. मोटे… तेन्ना हें अशेंच चलपाचें. विद्यार्थ्यांमदीं आयिल्ल्या डिप्रॅशनाचो स्फोट कसो कितें जाता तें पळयत बसपाचें आनी आत्महत्यांतल्यान आनीक कितलीं मडीं पातळटात तीं मेजीत बसपाचीं. मानसशास्त्र आनी स्टॅटिस्टिक्साचे लायव्ह क्लास! “शणै गोंयबाब कथामाळेच्या आयोजनांतल्यान कोंकणी भाशा मंडळाक लागीं आयिल्लें अन्वेषा, युवा महोत्सवाच्या आयोजनांतल्यो म्हत्वाच्यो जापसालदारक्यो घेत घेत आयज युवा महोत्सवाच्या कार्याध्यक्षपदाचेर पावलां” अशें आदले कार्याध्यक्ष आनी कोंकणी भाशा मंडळाचे अध्यक्ष चेतन आचार्यान सांगलें. युवा महोत्सवाच्यो सर्ती आनी हेर म्हायती रोकडीच उजवाडायतले अशें कोंकणी भाशा मंडळाचे अध्यक्ष आचार्यान सांगलां. Sushilmishra न Dn/रंकारांक पावलुचें पत्र पानाचेर रंकारांक पावलुचें पत्र हालयला: रंकारांक पावलुचें पत ऱ्हायन – मेन ह्या संगमाकडल्यान फुडें ती अस्तंतेकडेन घुंवता.ह्या भागांत बिगनसावन न्हंयेची सुमार 160 किमी. लांबायेची ‘ऱ्हायन गॉर्ज’ ही घळ तयार जाल्या.हांगा तिचे देगेवयलो वाठार द्राक्षामळे, ऱ्हायन वायन आनी पुर्विल्ल्या किल्ल्याच्या अवशेशांखातीर प्रसिदद आसा. बॉनाचे दक्षिणेक दोंगराळ वाठार हुंपून ही न्हंय कॉलोन शारापसून मैदानी वाठारांत प्रवेश करता. ह्या वाठारांत तिका रूर आनी लिप ह्यो निमाण्यो उपन्हंयो मेळटात. नेदर्लंडसांतले न्हंयेचो निमाणो टप्पो सुमार 120 किमी. लांबायेचो आसून, हांगा न्हंयेचो वेग उणो जाला आनी ताका लागून थंय त्रिभूज प्रदेशाची निर्मिती जाली.हांगा गाळ सांठयता आशिल्ल्यान न्हंयेचें पात्र हेर वाठारांपरस ऊंच जाला.ताका लागून हुंवारापसून भोंवतणच्या शाराक भिरांत निर्माण जाता.लोकांनी हांगा बांद आनी खारजां बांदून ही अडचण पयस केल्या. थंयच्यान ही न्हंय जर्मनी आनी नेदरर्लंडसाचे शिमेवयल्यान दोन मुखेल फांट्यांनी विभागिल्ली आसा. हातुंतलो उत्तरेकडलो लेक हो फांटो आर्नहेन आनी रॉटरडेम हांगाच्यान व्हांवत वचून हूक फान हॉलंटाक दर्याक मेळटा. दक्षिणेकडलो व्हाल हो दुसरो फांटो व्हड आसून तो नाइमेगन शाराकडल्यांन व्हांवता. हे न्हंयेपात्रांतल्यान फेब्रुवारींत बर्फ विरगळिल्ल्यान सगळ्यांत चड जाल्यार ऑक्टोबर – नोव्हेंबरांत सगळ्यांत उणें उदक व्हांवता.बाझेल ते स्ट्रॅसबर्गाक खारजावरी येरादारीं जाता.तशेंच डॅन्यूब, ऱ्होन, मार्न, एम्स, वेझर, एल्ब आनी ओडर ह्या न्हंयांकडेन तशेंच ताचेंवयल्या शारांकडेन ही न्हंय जोडिल्ली आसा. उद्देगीकरण, पर्यटन, शेती हे नदरेन ऱ्हायनाचें देगण बरेंच फुडारिल्लें आसा.ह्या न्हंये वाठारांत गंव, साकर, बीट, तंबाकू. द्राक्षां हांचेंय उत्पादन जाता.भायन्स ते बॉनचो न्हंयेदेगणांतलो सोबीत भूवाठार, उद्देगीक नगरां, इतिहासीक किल्ले, दोंगुल्ल्यो, दाक्षांचे मळे हांकां लागून हाया वाठारांत पर्यटकांची गर्दी आसता. कोंकणी चळवळिंतलो एक म्हालगडो लेखक, कोंकणी विश्वकोशाचो संपादक आनी स्पश्टवक्तो विचारवंत तानाजीबाब हळर्णकार आज संवसाराक अंतरलो. READ ना न्हूं? जाल्यार मागीर आमी तेंचेर इतले बेजार कित्याक जातात? दरेकल्याचें आपापलें एक विचार करपाचें लॅव्हल आसता. तो तो मनीस आपापल्या लॅव्हलाप्रमाण वागता. खरें म्हुटल्यार मुद्याक गुद्याचेर वा हिणसावपाचेर व्हरोन तो आपलें स्वताचें लॅव्हल दाखयता. तुमचें न्हूं. मागीर आमी तेच्या लॅव्हलाचेर कित्याक वचप? आमचेंय लॅव्हल तेंच म्हुणोन सिद्ध करचेखातीर? जाल्यार हरकत ना. झगडात तुमी जाता तितल्या सकयल्या पावंड्यांचेर वचोन. ही सामाजीक साण्ण घेवपाची, तिचेर ह्या ट्रोलर्सांक घासून पळोवपाचें आनी तेंची लायकी कितें ती थारावपाची. नाजाल्यार हे सोशल मिडियावेले आर्म चॅर्ड विद्वान म्हणपाचें आनी हांसोन सोडून दिवपाचें तेंकां. कारण तीच तेंची लायकी न्हूं? ह्या पुस्तकांत[[पुस्तक]]ांत इतिहासीक गिरप मेळता तो हो बारा कुळां, एजीपतांतलीं भायर सरन, अरण्यांतल्यान मेल्ल्या दोरया भोंवतणीं वेतात आनी भितर सरतात. पूण सगळेंच नितळ-निवळ ना खूब आडखळी ह्या मोलार गावतात. तुज्यान कोंकणी विकिपिदियांत दृश्यसंपादक आताच वापरुंक जाता पसंती' क्लिक करून, मागीर 'Beta features' आनी 'Visual editing' आनी 'Save' क्लिक करून। हांवेन दृश्यसंपादक आनी फ्लो -आंचे थड्यो अणकारां रोमी लिपीन केल्यान, तुका जाय जाल्यार TranslateWiki-चे पसंतिंत तुज्यान 'Assistant languages' हांतुंत 'gom-latn' जोडुंक जाता, आनी ह्या वर्वीं ह्यो रोमी लिपी अणकारांक 'hint' कशे वापरुंक जाता। नोबॅल पुरस्कार सगळ्यांक उकतो आ्रसून राश्ट्रीयत्व, वंश, धर्म (संप्रदाय) आनी विचारसरणी ह्यो गजाली विचारांत घेनास्तना जैतिवंतांची निवड करतात. एका मळावयलो पुरस्कार एका मनशाक वा जायत्या मनशांक संयुक्तपणान दिवंक मेळटा(चडांत चड तीग जाणांक हो पुरस्कार एकठांय मेळिल्लो आसा.)तेचपरी एका मनशाक एका परस चड मळांवयल्या वावरा खातीर तेचपरी जायते फावटीं पुरस्कार दिवंक मेळटा.देखीकः कांय खेपे फाव तो उमेदवार मेळून वा संवसारीक परिस्थितीक लागून फावो ती म्हायती मेळोवंक आयली ना जाल्यार हे पुरस्कार दिनात. पयल्या म्हाझुजाच्या काळांत (१९१४-१९) कांय विशंयाचे जाल्यार दुसऱ्या म्हाझुजाक लागून (१९४०-४२) कोणाकूच नोबॅल पुरस्कार दिवंक मेळूंक ना, खंयच्याय मळावयल्या विचारांत आयिल्ल्या सगळ्या मनशांच्या वावराची गुणवत्ता फावो तितली नासल्यार केन्ना केन्नाय तो पुरस्कार दुसऱ्या वर्सा खातीर राखून दवरतात. ताच्या फुडल्या वर्साय अशीच परिस्थिती आसल्यार राखून दवरिल्ल्या पुरस्काराची रक्कम परत निधींत जमा करप अशी तरतूद आसा. राखून दवरिल्ल्या पुरस्काराक लागून एकाच वर्सा एकाच मळावयलीं दोन इनामां (फाटल्या व्रसांचे आनी चालू वर्साचें) दिवंक शकतात. देखीकः आंरी बेर्गसाँ हाका १९२७चो साहित्याचो नोबॅल पुरस्कार १९२८त मेळ्ळो. तेच परी १९७६तलो शांततायेचो नोबॅल पुरस्कार राखून दवरिल्लो. फुडें 1977 दोन शांततायेचे पुरस्कार दिले (1976 आनी 1977 खंयचोय पुरस्कार पांच वर्सांतल्यान एके फावटीं तरी दिवंक जाय असो नेम आसा. सकयल दिल्ल्या कोश्टकांत 1901 ते 1989 मेरेन नोबॅल पुरस्कार जिखतल्यांचीं नांवां, देश, वर्स आनी वावराचें नांव दिलां. चडशा पुरस्कार जैतिवंतांविशींच्यो स्वतंत्र नोंदी कोंकणी विश्वकोशांत आसून थंय तांच्या वावराची स्पशट म्हायती दिल्ली आसा. जुदेवांचे परंपरे परमाणें हें पुस्तक जॉशुआ बरोंवक ना. मयजेसाच्या मरणा उपरांत जसहुयाच्या फुडारीपणा खाल ,  देसाचेर आक्रमण केलें तें ह्या पुस्तकाची खेरिताय जावन आसा. ह्या पुस्तकांत वर्णिलल्यो कांय म्हत्वाच्यो घडण्यो हे परीं आसात : हांतली एक म्हत्वाची वळ म्हळ्यार पुण सर्वेस्पोराची सेवा करूंक तुमी तयार नांत जाल्यार, कोणाची करतल्यात तें आयजूच वेंचून . पूण हांव आनी म्हजें कुटूंब सर्वेस्पोराची सेवा करतल्यांव २४/१५). खबरां संस्था मुंबयः प्रसिद्ध मराठी नाटककार, साहित्यीक आनी रंगकर्मी रत्नाकर मतकरी हांकां रातीं (17 मे) कडेन मरण आयलें. ते 81 वर्सां पिरायेचे आशिल्ले. चार दिसां आदीं तांची कोरोना चांचणी पॉझिटिव्ह… भांगरभूंय प्रतिनिधीपणजीः कोरोेना महामारीचे फाटभुंयेर लॉकडावनाक लागून वेवसायीक कोंकणी नाटकांचेर पर्यायान नाट्य कलाकार आनी तंत्रज्ञानाचेर व्हड अर्थीक संकश्ट कोसळला. फाटल्या दोन म्हयन्यां पसून नाटकांचें प्रयोग बंद आसात. अंदूंचो हंगाम सोंपत… 44वी कोंकणी नाट्य सर्तपरिक्षणकला अकादमी आयोजीत कोंकणी नाट्य सर्तींत आतां फकत दोनूच नाटकां सादर जावपाचीं उल्ल्यांत. निमाणे वळेरे प्रमाणे वट्ट 20 नाटकां सादर जावपाचीं आशिल्लीं. पूण आतां मेरेन रद्द जावन… ताच्या The Theory of International Economy Policy ह्या दोन खंडांच्या ग्रंथाक १९७७ वर्साचो नोबॅल पुरस्कार फावो जालो. ह्या ग्रंथाचे पयलो खंड 'The Balance of Payments' १९५१ वर्सा आनी 'Trade and welfare' १९५५ वर्स उजवाडा आयले. १९७७ वर्साचो हो नोबॅल पुरस्कार मीड जेम्स एडवर्ड आनी बर्टिल ओहलिन हांकां वाटून मेळ्ळो. ह्या ग्रंथांत आंतरराश्ट्रीय अर्थीक अडचणी आनी दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांतच्या सिद्धींतांचो तो एक मोलादीक ग्रंथ म्हूण ताका मान्यताय मेळ्ळया. राशिपरिवर्तन जाल्लो राहू वृषभ राशींत येता आनी तुमच्या पंचमस्थानांत विराजमान जाता. केतू वृश्‍चीक राशीत तुमच्या लाभस्थानांत येता. लाभस्थानांतल्या केतूचें फळ बरें मेळटलें तरी पंचमस्थानांतल्या राहू कडेन आडनदर करून चलची ना.… ४ दर-एका नग्रांत थावन लोक जेजू सर्शें येतालो; अशें êक उर्पोंज एकठांय जाली तेदनां, ताणें वपार घालून म्हळें: ५ "कण-एकलो वंप’पी आपलें बीं वंपुंक गेलो. वंप्ताना थडें बीं वाटेर पडलें आनी लकान तें माडयलें आनी मळबा वेल्या सुकण्यांनीं येवन तें खेलें. ६ आनी दुस्रें खडपाचेर पडलें; तें किरललें, पूण शêळ नासली देखून सुकलें. ७ हेर कानट्यां मदें पडलें, आनी कानटे बराबोर वाडले आनी तãणीं तें दामून धोरलें. ८ हेर बरê जंनीर पडलें; आनी किरलन शेंबोर्पट ताका पीक जालें आनी व्हडल्यान आर्डून ताणें म्हळें आयकुंक कान आसलल्यांनीं हें आयकुंचें ९ ताच्या शिसांनीं हê वपारिचो ओर्थ ताचê कडे विचारलो; १०ानी ताणें म्हळें देवाच्या राज्याचे गूट वळखुंक तुंकां दील’लें आसा; पूण हेरांक ते वपारिंनिंच सांगपाचे, कित्याक तीं ‘दळ्यांनीं पळेतात, पूण तांकां दिसना, कानांनीं आयकतात, पूण तांकां संजना.’ ११ तोर वपारिची संजणी ही: बीं देवाचें उतर. १२ वाटेर आसात तीं, तें आयकतात तीं; पूण मागीर, तãणीं भावार्थ धोरिना जावंक आनी सडवोण जोडिना जावंक, देवचार येता आनी तांच्या काळजांतलें उतर काडून व्हर्ता. १३ खडपाचेर आसात तीं, उतर आयकून तें खुशाल्काय्ेन मानून घेतात तीं; पूण तांकां पाळां नांत देखून, तीं थडच वêळ भावार्थ धोर्तात आनी परिक्षेचो वगोत पावतोच, तीं फाटीं सर्तात. १४ कानट्यां मदें पडलां तें, उतर आयकतात तीं; पूण वेतांवेतां जिवाच्या धासतिंक आनी गिरेसत्काय्ांक आनी मवजांक लागून तीं दामून उर्तात आनी पीक दीवंक पावनांत. १५ बरê जंनीर पडलां तें, बऱ्या आनी उदार काळजान उतर आयकून तें सांबाळतात आनी आपलê थिराय्ेक लागून पीक दितात तीं." पणजी: नीती आयोगाचे बसकेंत मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत हांणी शेनवारा गोंयांतले खण आनी म्हादय हे दोन म्हत्वाचे प्रस्न प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी हांच्या निदर्शनाक हाडून दिले. गोंयांतल्या खण वेवसायाक चालना दिवन निर्यात वाडोवपाक ह्या क्षेत्रांत सुदारणा जावची, तशेंच गोंयांत फुडारांत जावपी उदकाचो उणाव मतींत घेवन म्हादयचो प्रस्न बेगोबेग सोडोवचो अशी मागणी प्रधानमंत्र्या कडेन केल्या. गोंयातल्यो खणी जायत्या वर्सां पसून बंद आसात. हो प्रस्न सध्या सर्वोच्च न्यायालयांत आसा. पूण ताका लागून गोंयच्या महसुलाचेर गंभीर परिणाम जाला हाची म्हायती प्रधानमंत्र्यांक दिल्या. गोंयांतल्यान सगल्यांत चड निर्यात खनिजाची जाता. ताका लागून फुडल्या काळांत खनीज निर्यातीक उर्बा दिवपाक तातूंत सुदारणा जावप गरजेचें. हो मुद्दो आपूण प्रधानमंत्र्यां मुखार मांडला अशें तांणी सांगलें. जगा वयले ढवळे भवती भागरथ बाबलो – शाबी, तें मालवणा कोंकणी संमेलन जावपा आशिल्लें तें जालें रे?शाबी – बाबल्या, जाल्यार कळपाचें मरे. पोरूं जावपाचें आशिल्लें. कोरोना आयलो आनी सगळीच वाट… एकाद्र्या मनशाक सोताची कसली व्हडवीक दिसत, गर्व जायत सांगपाक जाता? आपणा कडेन कितें तरी वेगळें आसा, मागीर तें कितेंय आसूं, कुस्कुटा इतलें आसूं, ताचोच गर्व जाता. जें कितें गर्वाक कारण… ह्यो यादी 50-55 वर्सां आदल्यो. तेन्ना हांव आगशे, सेंट लॉरेन्स इश्कोलांत शिकयतालें. म्हजे विशय– हिन्दी, मराठी. चडशीं भुरगीं किरिस्तांव. हिन्दी, मराठी म्हळ्यार तांचो दुस्मान. तांकां ख, ठ, ढ ष हे… कव्हरस्टोरीः पर्यटन वेवसायाचें सगल्यांत म्हत्वाचें आंग म्हणल्यार त्या थळा वयली आनी भोंवतणच्या वाठारांतली सुरक्षीतताय. ती नासल्यार हो वेवसाय तगूंक शकना. तशें पळोवंक गेल्यार शांतता, सुरक्षीतताय हीं गोंयचीं पारंपारीक वैशिश्ट्यां. पर्यटन… अंदमान आनी निकोबार बंगालाच्या उपसागरांत आशिल्लो भारताचो केंद्रशासीत प्रदेश. विस्तारः उत्तर अक्षींश 6 45’ ते 13 45’ उदेंत रेखांश 92 15ट ते 94 13ट ह्या प्रदेशांतल्या अंदमान जुंव्याचें क्षेत्रफळ 6,340 चौ.किमी. आनी निकोबार जुंव्याचें क्षेत्रफळ 1,953 चौ.किमी. आसा. ह्या प्रदेशाची एकूण लोकसंख्या 1,88,254(1981 हाच्या उदेंते कडल्या दर्याक अंदमान दर्या म्हणटात. उत्तर, मध्य आनी दक्षिण अंदमान; बाराटांगा आनी रटलंड हे पांच जुंवे मेळून एक अंदमान जाला. हाचे दक्षिणेक धाकटें अंदमान आसा. ते भायर उदेंते कडलो रिची जुंव्याचो चोमो अशें ल्हान व्हड जुंवें एकठांय करून 257 जुंव्यांचें एक अंदमान जुंवो तयार जाता. 10 30’ अक्षवृत्ताचे दक्षिणेक धाकट्या अंदमान जुंव्या सावन 96 किमी. अंतराचेर कारनिकोबार, तेरेसा, कामोर्ता, त्रिकंत, नानकवरी, काचाल, धाकलें निकोबार आनी व्हडलें निकोबार अशे 62 जुंवे मेळून निकोबार जुंवो तयार जाला. हे जुंवे ब्रह्मप्रदेशांतल्या नेग्राईश भुशिराचेदक्षिणेक 193 किमी. अंतराचेर आनी सुमात्रा जुंव्याच्या औचिनहेड तोंकाचे अस्तंतेक 146 किमी. अंतराचेर आसात. भारताचे राखणेचे नदरेन हीं थळां उपेगी आसात.[1] निकोबार आनी धाकलें अंदमान सोडल्यार हेर सगळो वाठार दोंगरी आसा. ह्या प्रदेशांत कांय कडेन इओसीन काळांतले वालुकाश्म, ज्वालामुखी वरवीं आयिल्ले डाइक, झिजून धार आयिल्ले चुन्याचे फातर, सर्पटाइन फातर, निळसर धांक मारिल्ले पंकाश्म, पिंडाश्म, प्रवाळी फातरप अशी हांगाची रचणूक आसा.[2] निकोबार, बॅरन आनी नारकोंडम आदी जुंव्यांक जोडपी वळींचेर भुंयेचो वाठार मात्सो अर्दकुटो आसा. देखूनच निकोबार जुंव्याचेर परतून परतून भुंयकाप जातात. ह्या प्रदेशाक लाबिल्ली दर्यादेग दंतूर आसा, आनी ताचेर कितल्योश्योच खाडयो आनी सोबीत बंदरां आसात. प्रदेशाच्या अस्तंतेक 50 किमी. अंतराचेर बंगालचो उपसागर आनी उदेंतेक सुमार 150 किमी. अंतराचेर अंदमान दर्या आसा.मुखेल जुंव्या सावन 100-125 किमी. अंतराचेर अस्तंतेक सेंटिनल, उदेंतेक बॅरन आनी नारकोंडम असें जुंवे आसात. बॅरन जुंवो हो 153 मी. उंचायेचो एक ज्वालामुखी आसा, जाचो 19 व्या शेंकड्याच्या सुर्वेक स्फोट जाल्लो. ह्या प्रदेशांतल्या अंदमान वाठारांत उदकाचे व्हाळ ल्हान आनी गिमांत आटपी आसले तरी ताका वेग मात भरपूर आसता. दक्षिण अंदमानांत बाराय म्हयने उदक आसता. ग्रेट निकोबारांत कांय न्हंयो आसात. ह्या प्रदेशाचें हवामान चडशें दमट आनी उश्ण आसता. हांगांचे तापमान चडांतचड 20 ते 30 से. आनी उण्यांत उणें 24 ते 25 से. आसता. नैऋत्य आनी ईशान्य मौसमी वाऱ्या खातीर ह्या जुंव्याचेर वर्सूय भर पावस आसता. हांगा पावसाचें प्रमाण 312 सेंमी. आसा आनी दक्षिणे कडल्यान उत्तरेकडेन हें प्रमाम उणें जायत वता. वर्सूय भर हांगा भरपूर वारें आसून कांय दीस वादळी वारेंय व्हांवता. अंदमान आनी निकोबार प्रदेशाच्या जमनीचो 77 टक्के वाठार रानान भरिल्लो आसा. अंदमानांतल्या वनस्पतींचे तीन भाग करूं येतात. सदां पाचवीचार झाडां, पानझडी आनी दर्यादेगेवयली वनस्पत. ह्या वाठारांत पणस, नाल्ल, सुपारी, सागाच्यो तरेकवार जाती, शिशें सॅटीनवूड, कोको आनी जायते तरेची झाडां आसात. हांगाची रानांतली संपत्ती भारतीय अर्थकारणाच्या परकीय चलन मेळोवपाचे नदरेन खूब म्हत्वाची आसा. हांगां खूब कडेन एकेच तरेचीं झाडां मेळिल्ल्यान वेपारी नदरेन उपाट फायदो जाता. प्लायवूड आनी फस्कां तयार करपाच्या लांकडांचीं झाडां हांगाच्या रानांनीं भरपूर मेळटात. निकोबारांत नाल्ल, सुपारी, ताडरूख आनी मदेराक उपेगी पडपी लाकूड मेळटा. अंदमान, निकोबार प्रदेशांत माकड आनी सरपटपी जीव भरपूर आसून सोरपाच्यो वेगवेगळ्यो जाती हांगा पळोवंक मेळटात. हांगा रानदूकर, हत्ती, पाणघोडे, मानगी कांसव अशे जायते जीव-जंतू आनी सुकणीं आसात. अंदमान आनी निकोबार प्रदेशाचो 77% वाठार रानान व्यापिल्लो आसा. कांय कडेन पावसाच्या परिणामाक लागून ‘जांभ्या’ ह्या फातरा पासून तयार जाल्ली जमीन आसा. हाका लागून खुबूच उण्या प्रमाणांत जमीन शेतां खातीर मेळटा. ह्या प्रदेशाच्या 7441 हॅक्टर सुवातीर भाताचें पीक काडटात. नाल्ल आनी भात हीं हांगाचीं दोन मुखेल पिकां. हांगाचो मुखेल वेपार लाकूड आनी नाल्ला वरवीं जाता. पोर्ट ब्लेअराक लाकूड कापपाची बंगसाळ, फस्कां आनी प्लायवूड तयार करपाचे कारखाने आसात. ते भायर दर्या देगेर नुस्तें मारप, शंख शिंपयो एकठांय करप, कांसव धरप, आदी उद्देग थंय चलतात. निकोबार लोकांत अंदमानी लोकां परस खुबशें वेगळेपण आसा. हांगाचे मूळ लोक पॉलिनेशयन गटाचे आसात. गंवा रंगाच्या ह्या लोकांची नाकां चेपटीं आसतात. तांच्यांत जाती जमाती नात. पूण वेगवेगळ्या जुंव्यार राविल्ल्यान तांच्यांत कांय प्रमाणांत फरक दिसता. तांच्या जेवणांत चड करून नाल्ल, नुस्तें, फळां आनी भात आसता. केन्ना केन्नाय दुकर, कोंबड्यो, बदकां हांचोय तांच्या जेवणांत आस्पाव जाता. ह्या लोकांक पान तंबाखूची आवड आसा. संगीत, नाच आदी मळारूय तांकां बरी रूच आसा. हे लोक आयदनां तयार करप, कुरपणे, खोंटले विणप, शेंदऱ्यो, लोखणाचीं हत्यारां तयार करप असले आनी हेर धंदे करतात. हालींच निकोबार लोकामदीं फुटबॉल खेळपाची आवड निर्माण जाल्या. ह्या प्रदेशांत लाकडाचें उत्पन्न भरपूर आयिल्ल्यान लाकडांच्यो तरेकवार वस्तू हे लोक करतात. शिवणकलेंत आनी कशिदा कामांत हांगाच्यो बायलो हुंशार. हे लोक वेता पसून पांटले, कट्टेपसून आयटनां, मातयेचीं आयदनां करतात. भुतांपसून राखण जावंची ह्या हेतान हांगाचे लोक मनशाच्यो तशेंच सवणयांच्यो आनी मोनजातीच्यो लाकडी आकृत्यो करून घरांत दवरतात. नाल्ल, कवासो केळी, कोंडे आदींच्या पानांचे आनी फुलांचे हार तशेंच तरेकवार वस्तू करतात. शिकारे खातीर हे लोक आडव्या दांड्यार बांदिल्लीं चापाचीं धोणवां तयार करतात. ह्या लोकांचे संगीत आनी नाच सादे पूण पारंपारीक आसतात. ह्या प्रदेशांतल्या दादल्यांचो पुर्विल्लो भेस म्हळ्यार शिंवांचें चामडें कमराक गुठलावप. तेन्ना बायलो तणाचे घागरे घालतालीं. थंय तण आनी रंगीत कपड्यां पसून तयार केल्ल्यो तोपयो आजून वापरतात. हे लोक सरयांनी पैशे गुंथून तयार केल्ल्यो तेचपरी केळ, नाल्ल हांच्या पानांच्यो वा फुलांच्यो वस्ती वापरतात. ओंगी हे जमातींत मेल्ल्या मनशाच्या उगडासाक ताच्या हाडांच्योवस्ती करून घालपाची चाल आसा. दूख, खोस वा कसलीय भावना उक्तावपाक हे लोक आंगाक गेरू, रंगीत माती आनी तेल लायतात. ह्या लोकांचे मखेल आवडटे खेळ म्हळ्यार महड्यांची सर्त, दुकरांची झगडीं, कोंब्यांचीं झगडीं, लाठीमार. सद्या फुटबॉल, व्हॉलीबॉल सारके खेळ ह्या लोकांक आवडूंक लागल्यात. भूंयरचणुकेचे नदरेन एक्वादोरचे तीन वांटे जातात दर्यादेगेलागचो सकयलो वाठार ‘कॉस्ता’, मदलो पर्वतांचो वाठार ‘सिएर्रा’ आनी उदेंतेवटेनचो दोंगर देंवतेवयलो वाठार ‘ओरिएंते’. ह्या देशांत ज्वालामुखींचे प्रमाण बरेंच आसा.उदेंतेवटेनचो दोंगर देंवतेवयलो वाठार ‘ओरिएंते’. ह्या देशांत ज्वालामुखींचे प्रमाण बरेंच आसा.उदेंतेवटेनचो दोंगर देंवतेवयलो वाठार ‘ओरिएंते’. ह्या देशांत ज्वालामुखींचे प्रमाण बरेंच आसा.काटोपाक्सी हो सुमार ५,८७७ मी. उचायेचो संवसारांतलो सगळ्यांत ऊंच जागृत ज्वालामुखी काटोपाक्सी हो सुमार ५,८७७ मी. उचायेचो संवसारांतलो सगळ्यांत ऊंच जागृत ज्वालामुखी आसा. हांगाच्यो न्हंयो अमॅझॅन आनी तिच्या उपन्हंयांक मेळटात. दर्यादेगेलागचें हवामान उश्ण आनीओलसाणीचें आसा. पर्वत वाठारांतलें हवामान उंचायेचेर आदारून आसता. कीतो ही राजधानी समुद्रथरापवन २,८५० मी. उंचायेचेर आसा आनी थंय वर्सुयभर हवामान वसंत ऋतुभशेन आसता. पावसाचें वर्सुकी प्रमाण सुमार १२५ सेंमी. आसा. ५,००० मी. परस ऊंच दोंगराचीं तेमकां बर्फान भरिल्लीं आसतात. वेषुववृत्तीय वाठारांच्या खाशेलेपणाप्रमाण हांगा पावस वर्सूयभर पडटा. दक्षिणेवटेन दर्यादेगेचेर ल्हान झोंपां, तण आनी कांयकडेन ‘सीबा’ रूख दिश्टी पडटात. हेर कांय वाठारांनी दाट रानां आसात. उंचेल्या वाठारांनी पारॅमो नांवाचे तणांचे रूक्ष वाठार आसात. ऑसेलॉट हो ल्हान रानवट माजरासारको प्राणी, पूमा, जाग्वार, आउन्स हो चित्याभशेन प्राणी, तापीर, पेक्कारी, कापीबारा हे हांगाच्या रानांनी सांपडटात. न्हंयांनी नुस्तें, मानगीं खूब आसात. रानांनी कितल्याशाच प्रकारचीं सुकणीं आनी किडमुयो आसात. ऊंच पर्वतांच्या वाठारांनी गरूड आनी कॉंडॉर प्रकारचीं सुकणी आसात. गालॅपागस हांगा कांसवांच्यो खाशेल्यो जाती सांपडटात. हांगा शेतवड आनी गोरवां पोसपाच्या वेवसायाक म्हत्व आसा. उद्देगधंदे मागाशिल्ले आसात. केळी, कॉफी, कोको, तांदूळ हांचें पीक बरेंच येता. रानातल्या रूखांक लागून ह्या देशाक बरीच व्हडली येणावळ मेळटा. गालॅपागस जूंव्यांच्या लागीं नुस्तेमारीचो धंदो व्हड प्रमाणांत चलता. भांगर, रूपें, तांबें, लोखण, शिशें, जस्त सारकीं खनिजां उण्या प्रमाणांत सांपडटात. रसायनां, उध्येगीक यंत्रसामग्री, येरादारीचीं उपकरणां ह्या गजालींची आयात चडशी अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां, जपान, अस्तंत जर्मनी, ब्राझील, इटाली ह्या देशांवांगडा जाता:जाल्यार केळीं, कॉफी, कोको, क्रूड तेल हांची निर्यात चडशी अमेरिकेची संयुक्त संस्थानां, पानामा,तैवान, कोलंबिया ह्या देशावांगडा जाता. सुक्रे हें हांगाचें अधिकृत चलन जावन आसा. मूळचे इंडियन, वसणुकेखातीर आयिल्ले गोरे युरोपीय आनी कामाखातीर हाडिल्ले निग्रो अशे तीन मुखेल लोकांचे वांटे हांगा आसात. ह्या सगळ्या प्रकाराच्या लोकांची एकामेकांकडेन आयिल्ल्या संबंदातल्यान बरीच भरसण जाल्या. ह्या लोकांक मेस्तिझो अशें म्हण्टात. दर्यादेगेवटेन निग्रो आनी युरोपीय जाल्यार दोंगरी वाठारांनी इंडियन आनी मेस्तिझो चड आसात. धर्माचे नदरेंतल्यान ९२% परस चड रोमन कॅथलिक आनी उरिल्ले हेर धर्मांचे आसात. वंशीक नदरेतल्यान मेस्तिझोंचे प्रमाण सुमार ४०% जाल्यार केचुआ ह्या इंडियनांचें प्रमाण ४९% आसा. अधिकृत भास स्पॅनिश आसा. इंडियन लोक केचुआ भाशेंतल्यान वेव्हार करतात. राशट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण सुमार ७३% आसा. शिक्षण फुकट आनी सक्तिचें आसा. १९७५ मेरेनह्या देशांतल्यान ७ मुखेल दिसाळीं उजवाडाक येतालीं. हांगाची भूंयरचणूम आनी हवामान हाका लागून येरादारीक बरींच आडमेळी येतात. रेल्वे, रस्ते आनी उदकांतल्या मार्गांपरस हवाई मार्गांतली येरादारी सोपी पडटा. काल 1322 चांचण्यो जाल्ल्यान आतां मेरेन 403611 चांचण्यो जाल्यात. आतां मेरेन कोरोनाचे 51295 दुयेंती मेळ्ळ्यात आनी 49653 दुयेंती बरे जाल्यात. सक्रीय दुयेंतींचो आंकडो 901 आसा. फाटल्या दोन दिसां परस सक्रीय दुयेंतींचो आंकडो उणो जाला. आतां मेरेन जे दुयेंती मेळ्ळ्यात तातूंतले 26880 दुयेंती घरा आयजोलेशनांत रावले जाल्यार 14469 दुयेंती हॉस्पिटलांत उपचारा खातीर दाखल जाले. आयतारा 33 दुयेंती नव्यान घरा आयजोलेशनांत रावले जाल्यार 29 दुयेंती हॉस्पिटलांत उपचारा खातीर दाखल जाले. उत्तर गोंयच्या कोवीड कॅर सेंटरांनी 275 खाटीं रित्यो आसात. दक्षीण गोंयच्या कोवीड कॅर सेंटरांनी सध्या 52 खाटीं रित्यो आसात. शेनवार मेरेन मडगांवां सयत सगळ्या भलायकी केंद्रांतल्या दुयेंतींचो आंकडो 100 परस उणो आसलो. काल मडगांवचें दुयेंतीं 101 जाल्यात. मडगांवच्या दुयेंतींचो आंकडो वाडला. हेर सगल्या भलायकी केंद्रांनी 100 परस उणे दुयेंती आसात. पणजी 58, वास्को 52, फोंडें 57, केपें 30, कुठ्ठाळी 34, चिंबल 41 दुयेंती आसात. मयां सयत सगल्या भलायकी केंद्रांनी दुयेंती आसात. खण वेवसाय बंद आशिल्ल्यान तशेंच कुडचडें बाजार लागींच आशिल्यान सांग्यार येवपी लोक उणे जाल्यात. सरकारी कामा खातीर धारबांदोडें वाठारांतल्यान पयलीं येवपी लोक धारबांदोडें हो वेगळो तालुको जाल्ल्यान तेवूय येवपाचें बंद जाल्यात. ताका लागून गिरायक उणे जालां अशें तांणी सांगलें सांगेंच्या वेपार्‍यांनी दुकानां बंद दवरपाचें थारायलां हे विशीं आमदार प्रसाद गांवकार हांका विचारलें तेन्नाा ह्या विशयाचेर विधानसभेंत आस्वासन दिवन लेगीत सरकारान हो विशय सुटावो करपाक आळस केली अशें तांणी सांगलें. जायत्या दुकानदारांनी तीन लाख रुपया भरपाचे आसात आनी सध्याचे परिस्थितींत ते भरप शक्य ना. तेन्ना हप्त्यांनी ते भरपाची मेकळीक दुकानदारांक पालिका मंडळ वा सरकारान दिवपाक जाय अशें तांणी सांगलें. आयज म्हजो वाडदीस. पूण, म्हज्या घरकारान फाटल्या तीन म्हयन्यां पसून आपल्या भुरग्यांक चित्रकूट बंगल्यांत लिपोवन दवरल्यात. तांकां आपल्याक मेळपाक लेगीत दिना. हो राजकी शक्तीचो वायट उपेग आसा. इतलो अत्याचार रावणान लेगीत करूंक नाशिल्लो अशें करुणा हिणें म्हणला. रवी पटवर्धन हांकां 6 डिसेंबराक मरण आयिल्लें. स्वास घेवपाक त्रास जावपाक लागिल्ल्यान तांकां हॉस्पिटलांत दाखल केल्ले. थंयच तांणी निमाणो स्वास घेतलो. मार्च म्हयन्यांत तांकां काळजाचो आताक आयिल्लो. स्वतंत्रतायेच्या आंदोलनांत वांटो घेवचें नदरेंतल्यान अरविंदान ‘वंदे मातरम्’ नांवांचें दिसाळें उजवाडावंक सुरवात केली. ह्या दिसाळ्याचो संपादक आसतना ब्रिटिश सरकारान राजद्रोहाचो आरोप दवरून ताचेर खटलो भरलो. पूण न्यायालयांत ताची निर्दोश म्हण मेकळीक जाली. 1907 सावन ताणें राजकी चळवळींत नेटान वांटो घेवंक सुरवात केली. 1908 त ब्रिटिश सरकारान पर्थून ताचेर राजद्रोहाचो आनी ब्रिटीश साम्राज्या आड कट केल्ल्याचो आरोप दवरून खटलो भरलो. ह्या वेळार चित्तरंजन दास ताचें वकीलपत्र घेवन खटलो झुजलो. वर्सभर हो खटलो चलतालो. शेवटाक पर्थून अरविंदाची निर्दोश म्हण मुक्तताय जाली. ‘कर्मयोगी’ हें इंग्लीश आनी ‘धर्म’ हें बंगाली सातोळें ताणें चलयलें.बडोदा हांगा आसतना अरविंदाचें लग्न रांची हांगा स्थायिक जाल्ल्या भूपालचंद्र हांची धूव मृणालिनी हिचे कडेन 1909 वर्सा जालें. ताब्यांत घेतल्या उपरांत तांकां धा मिनटांत एका अनवळखी सुवातीर व्हेले. थंय स वरां तांची चवकशी जाली. तांकां रोडांनी आनी लाकडांच्या तोणक्यांनी बडयलें तशेंच सामचें हळशीक उदक पिवपाक लायलें. उच्चायुक्त कार्यालयांतल्या दरेका अधिकाऱ्याची कितें भुमिका आसा? तो कसो काम करता हाची म्हायती दिवपा खातीर तांचेर दडपण हाडलें. Windows आदार आनी तेंक्या वांगडा समस्या आसा. आमचो ऑनलायन आदार मजकूर दृश्य करूंक, पळयात Windows वॅबसायट.. ईश्वरचंद्र विद्यासागर (जल्म 26 सप्टेंबर 1820, वीरसिंह, मिदनापूर-अस्तंत बंगाल; मरण 29 जुलय 1891)नामनेचो बरोवपी. व्हड संस्कृत पंडीत. विधवांविशींच्या कायद्याचो जनक आनी उदारमतवादी सुधारक. बापायचें नांवठाकूरदास बंदोपाध्याय आनी आवयचें भगवतीदेवी आसलें. ईश्वरचंद्रक शिकपाची खूब उमेद आसली. घरची परिस्थिती गरीब आसून लेगीत बापायन ताका बरें शिक्षण दिवपाचें थारायलें. ईश्वरचंद्राची पिराय णव वर्सां आसतना ताच्या बापायन ताचें नांव कलकत्याच्या संस्कृत महाविद्यालयांत घालें. हिंदू धर्मशास्त्रांत ताणें खास वर्ग जोडलो. ताच्या प्रमाणपत्रांत, नांवांमुखार ‘विद्यासागर’हीं पदवी लायिल्ली. फुडाराक ताच्या आडनांवातलें ‘बंदोपाध्याय’ हें नांव फाटीं पडून ‘विद्यासागर’ हें नांव सदांखातीर उरलें. विद्यासागरान हो नेम मोडून सगळ्या जमातींक शिकप दिवपाक सुरवात केली. 1858 वर्सा अधिकारी वर्गाकडेन मतभेद जाल्ल्यान ताणें शिक्षणखातें सोडलें. विधवा बायलांविशीं ताका खूब काकुळट आनी दयेची भावना आसली. ‘पराशर संहिते’त वाधवा बायलांच्या लग्नाक मान्यताय दिल्या, हें ताणें स्पश्ट केलें. 1856 वर्सा विधवा बायलांच्या लग्नाक मान्यताय दिवपी जो कायदो संमत ताणें बालविधवेकडेन सावन दिल्लें. भुरगेंपणांत चले-चलयांचीं लग्नां करपाक ताचो विरोध आसलो. ब्राह्मणाच्या कांय वर्सांभितर चड बायलो करपाची, सोरो पिवपाची चाल आसली. हे चाली आड तो वावुरलो. आपले जीणेंत राजा राममोहन रॉय हाणे बुद्धीवाद ताणें आदर्श मानलो. संस्कृत भाशेचो व्हड जाणकार आसून लेगीत आपलें साहित्य रचपाखातीर आनी आपले विचार परगटावपाखातीर ताणें आवयभास बंगालीचो आदार घेतलो. सनातनी ब्राह्मण ताचे नवे चालीक संस्कृत भाशेंतल्यान बरोवन विरोध करताले. तेन्ना तो तांकां बंगालींतल्यान जाप दितालो. हाका लागून ताचे विचार सकयल्या वर्गामेरेन पावले. समाजाच्या सगळ्या थरांतल्यान ताका व्हड फाटबळ मेळ्ळें. बंगाली भास सादी, सोपी आनी सुटसुटीत करपाक ताणें केल्लो वावर म्हत्वाचो आसा. ताणें बंगाली साहित्याक नवी दिका दिली. राजा राममोहन रॉय हाची साहित्यशैली सादारण आसली. विद्यासागरान ती सगळ्यांमेरेन पावयली, देखून ताका आर्विल्ल्या बंगाली साहित्याचो मूळपुरुस मानतात. शिक्षणाचो प्रसार आपले मुखार दवरबन ताणें बरप केलें. गोंयांत आयिल्ल्या आनी सध्या कोरोन्टायनांत आशिल्ल्या ६२ खलाशांची काल कोरोना तपासणी केली. आयज आयिल्ल्या अहवालात तातूंतले ६० जाण नेगेटिव्ह आसात. तर दोगा जाणांचो अहवाल येवपाचो उरला. सगल्यो चाचण्यो गोंयांतल्या व्हायरॉलॉजी लॅबांत करतात अशी म्हायती आरोग्य मंत्री विश्वजित राणेन दिली. पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें जोड देणें पित्त्या देणें विकणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें नारळ हातीं देणें शरणचिठी देणें हात कापून देणें उजवी देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे गुण घेणें-देणें शब्द खालीं पडूं न देणें हातीं भोपळा देणें ताण देणें पूजा देणें जन्म देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें चढावर चढ देणें ताव देणें-मारणें दिवसावर नजर देणें पोटास टांचा देणें दाबा देणें पदर फाडून देणें दांत पाडून हातावर देणें डोळा देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें पाऊल मागें न देणें दिव्याला निरोप देणें घरोघर मातीच्या चुली ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें कान भरवून देणें मांडी देणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें बरेच प्रयोग केलेउपरांत विज्ञानीक एका थरावीक ठोस अनुमानाकडे पावता.तें अनुमान (सत्य)प्रतिपादन करपाखातीर तो एक व्याख्या निर्माण करता.तो त्या सत्याचो सिध्दांत(Theory) जाता.हें प्रक्रियेंत विज्ञानीक केन्ना केन्ना परिकल्पनेचो(Hypothesis)आदार घेता आनी तिचेवरवीं कांय शक्यतायेचो(Deductions)अदमास करता आनी तातुंतल्यान फुडें अंतीम निर्णयाकडेन (Theory)पावता.होच निर्णय उपरांत सैमाचें तत्व (Law of nature) जाता आनी अशे तरेन विज्ञानीक पध्दतीन सैमाचें गुपीत उक्तें करून सैमाचे तत्वाचें गिन्यान प्राप्त करून दिता.हें एक तत्व मुखार आनीक जायतीं तत्वां सोदुन काडपाक उपेगी पडटा. शेती, बागायती, दूद उत्पादन, फलोत्पादन, चिकन ह्या क्षेत्रांत स्वयंपूर्ण जावपाची तांक राज्या कडेन आसा. भाजयेचे आनी दुदाचें उत्पादन वाडले जाल्यार राज्यांत रोजगाराच्यो संदी तयार जातल्यो. ते भायर भायल्यान भाजयो आनी दूद येवपाचें प्रमाण उणे जातले अशें मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत हांणी स्वयंपूर्ण गोंय मोहीम सुरू जावचे पयली स्पश्ट केलां. शेजारच्या राज्यांनी कोवीड दुयेंतींनी जाल्ली वाड हुस्क्याची पणजी भायल्या राज्यांतल्यान आनी खासा करून महाराष्ट्रांतल्यान जे लोक वा प्रवासी गोंयांत येतात तांचेर निर्बंध घालपाचो विचार सरकारान करपाची गरज आसा. राज्यांत… उदय भेंब्रे हांच्या ‘व्हडलें घर’ कादंबरीचें प्रकाशन पणजी नवे पिळगे खातीर आमचे पुर्वज तशेंच पुर्तुगेज काळांतलो इतिहास उक्तो करपाची गरज आसा. उदयबाबाचे ‘व्हडलें घर’ हे कादंबरीन इंक्विझिशनाचो इतिहास मांडपाचो… (’अरब्बी’ कन्नड कविता पुस्तकाचो कवी के. वी. तिरुमलेश हांणी आपल्या पुस्तकाक बरयल्लें ’पयलें उतर’ मेल्विन रोड्रीगस हाणें कोंकणीक अनुवाद केलां. हाचो दुसरो तशें सोंपतो भाग हांगासर दितांव संपादक) साहित्य लेखकाथावन वाचप्याक उतरून जायतो काळ जालो. वाचपी खंयचें पसंद कर‍ताकी तीच बरी कविता, वाचपी कसो अर्थ करून घेताकी तोच ताचो अर्थ अशें जायत्यांचो वाद आसा. हेंय अर्धें सत. कित्याक म्हळ्यार अशें म्हणुनच आमी 'आदर्श कविता' सोडून 'आदर्श वाचप्या'ची कल्पना कर‍तांव. गुमानाक व्हरीजाय जाल्ल्यो संगती म्हळ्यार बरोंवच्या वगता असलीं कसलींय तत्वां कविच्या मनांत आसनांत. या सक्रीय जावन आसनांत. बरोंवचे क्रियेंत एक विशिष्ट वेगळेपण आसा, ती एक अप्रज्ञेची गजाल, म्हळ्यार सगळी अप्रज्ञा न्हय, एक्ये रितिचो जोप या तशें भोगची गजाल. तशें जाल्ल्यान तें कित्याक तशें, हें कित्याक अशें म्हणून कविलागीं विचार‍ल्यार जाप मेळचीना, मेळ्ळ्यारय तांतू थावन समाधान कांय जांवचेंना. तशें जाल्ल्यान बरपाविशीं लेखकालागीं कितेंय विचार‍चें न्हय. बरोवनच बरप सार्वजनीक जाता. ताच्या अर्थाचें हक्क कोणायकी आसना स्वता लेखकाक सयत. नंयचें मूळ सोदूंक नजो खंय, तशें कवितेचें मूळ सोदूंक नजो भोगता. कवितेचें अंत्य सयत सोदूंक नजो; हाचो अर्थ कितें? कवितेचो शेवोट सोदूंक नजो म्हणून. कवितेचो 'शेवोट' वाचप्यांनी समजल्लेबरी. ताका आमकेंच म्हळ्ळें एक अंत्य ना. आसता, पदांक, गीतांक, तत्वापदांक, पूण आधुनीक कवितेंक न्हय. आधुनीक कवितेंचो गूण स्वदुभाव. तो रंग प्रवेश करून आसता, उतर विसरल्लो आसता, पात्र विसरल्लो आसता. मुकलें स्वगत हॅम्लॅटाबरी, पयलेंच तोंड‌पाठ केल्लें न्हय त्या खिणा भोगल्लें. उतर आनी मौन. रामायण, महाभारत न्हय आसतां उरल्ल्या पुराणांनींय असलो धर्मगिन्यानाचो सोद चलता, आनी आमच्या कविंनी ताका काव्यें केलां. आज जाल्यार राजाडळतें न्हय तर खंयचेंय एकाडळतें संसाराच्या चडीत भागां थावन पयस सर‍लां राष्ट्रां मात्र उर‍ल्यांत; राष्ट्राची कल्पना सयत थोड्या काळान उरचीना. पूण मनीस आनी थोडो काळ उर‍तलो, तें खंयचेंय आज चिंतुंकच साध्य नातल्ले रितीर. ह्या निरंतर व्हाळ्यांत हर‍येक वेळ-काळ दोनपारच. थोडे आपल्या समकाळाची मीत मिर‍वून चिंतात. एलिजबेतन जेकोबियन काळाचो (क्री. श. १६-१७ व्या शतमानांत) जॉन डन्न तसल्यां पयकी एकलो Any man's death diminishes me' म्हळ्ळें ताचें उतर कितलें अदभूत! हें आन्येके रितीन सांगुंकच साध्य ना म्हळ्ळेबरी आसा. हें एका आधुनीक मनशाचें उतर जावंक जाय. एकलो मनीस सकडां खातीर चिंता, एका मनशाचो अनभोग सकडांचो जाता; तशें जाल्ल्यान खंयचेय व्यक्तीक ल्हान कर‍चेबरी ना. हें आदर्श उतर जालें न्हय म्हणून विचारुंक पुरो. नीज, तितल्यार तें फट जायना. रायांच्या काळार आसून डन्नाक हीं उतरां सांगूंक साध्य जाल्लें बोवशा तो एक धार्मीक पुरोहीत जाल्लें कारण. तितलेंच न्हय हीं उतरां एक कविता या शेर्मांवाच्या रुपांत मेडिटेशन्स उदेवन आयल्यांत म्हळ्ळेंय गरजेचें. नीज जिवितांत डन्नाक स्वता हें सगळें पाळूंक साध्य जालें कांय कळीत ना. जीवनांत ताणें आधार दितल्यांची स्तुती करून कविता बरयिल्ली आसा. आज आमकां जाल्यार आधार दितलेय नांत, धर्माचेर पात्येणीय ना. २००२ थावन २०११ पर‍यांत दोन पांवड्यांनी चडुणें सात वरसां पर‍यांत हांव येमेन देशांत आसल्लों; मधें दोन वरसां आमेरिकांतय आसल्लों. ह्या संग्रहांतल्यो चड‍श्यो कविता हांवें बरयिल्ल्यो येमेनांत आसताना. येमेनांतले दोंगर, बयलां, फाल्कीं, जळ‌पड, पेंटो, वोणी, माजरां आनी लोक म्हज्या मनासंवसाराचे भाग‍च जाल्यात. न्हय आसतां, हो कोण म्हण विचारीनासतां हो आमचो म्हणून म्हाका देखल्लो म्हजो विद्यार्थी जमो, देश भास धर्म जात मिर‍वून जियेवंक आनी चिंतूंक म्हाका उपकाराचो जालो. तसल्या देशाक हो 'अरब्बी' भेटयतां. तुमी हे मोहिमेक आपलो मोलादीक तेंको दितले अशी आमी आस्त बाळगितात. गोंयच्या नागरीकांनी, गोंयच्या उदरगतिचें आनी सगळ्यांचें हिताचें चिंतून पावलां उभारपाची आतां वेळ आयल्या. इष्टांनो, जाता तितलो हो लींक तुमी हेरां मेरेन पावोवचो अशें आमी नमळायेन तुमचे लागीं मागतात. तुमचो सहकार्य आनी समर्थन आमच्या खातीर खूब मोलादीक जावन आसा. हीं नावां हेर प्रवित्र हिंदु बोरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हांतुंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बोरोवपांत गोमांचल म्होणम्हण गोंयांक वोळ्खोतात।वळखतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या झाग्याकजाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बोरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपोडतात।सांपडटात। गोंयांक, ’अप्रांत’ म्होणुईम्हणून वोल्खोतात।वळखतात। त्या भायर, ह्या पुस्तकांत सिनाय दोंगरार केल्ल्या कराराचे स्थापणेची खबर आमकां स्पश्ट जाता. हो करार इसरायेलाच्या आक्ख्या इतिहासांत एक मुळावी आनी मुखेल घडणी. तिचे सरभोंवतीं इसरायेलाचें आक्खें निवीत, जावं धर्मिक, समाजीक, अतमीक, संवस्कृतीक आनी राजकारणीक, गुंवता आनी व्हाडत वेता. सिनाय दोंगराच्या करारा उदेशीं इसरायेल देवाची पर्जा जाता आनी सर्वेस्पर तिचो देव जाता. 1947 वर्सा भारत स्वतंत्र जावन लेगीत पोर्तुगीजांकडल्यान मुक्त जावन भारतांत विलीन जावपाक गोंयांक 14 वर्सां रावचें पडलें. संघप्रदेश जातकीर गोंय महाराष्ट्रांत विलीन करपाचें कारस्थान चलतालें. ताचेर जनमत कौल घेवन गोंयचें अस्तित्व राखपाक 1967 मेरेन रावचें पडलें. आनी निमणें स्वताच्या पांयांर उबें रावपाक 1987. ते दिश्टीन गोंय मुक्ती दिसाक आऩी ओपिनयन पोलाक जितलें म्हत्व तितलेंच म्हत्व आसा गोंय घटक राज्य दिसाक. हातूंतल्यान कितल्या आमदारांक खबर आसा, ते आज आमदार आसात ते ह्या घटक राज्याक म्हुणून? संघप्रदेश आसतना गोंयांत आशिल्ले फकत 28 मतदारसंघ. दोन दमण आऩी दीवाचे. ताचे 40 जाले गोंय घटक राज्य जातकीर. म्हटल्यार 12 नवे. नांवांच घेवन सांगतलो जाल्यार उपमुख्यमंत्री विजय सरदेसायाचो फातोड्डें, मंत्र्यांमदीं जयेश साळगांवकाराचो साळगांव, रोहन खंवटेचो परवरीं, विश्र्वजीत राणेचो वाळपय, गोविंद गावडेचो प्रियोळ, मॉविन गुदिन्होचो दाबोळी आनी दिपक पावसकाराचो सावड्डें, सत्ताधारी आमदार प्रवीण झांट्येचो मयें, कार्लोस आल्मेदाचो वास्को, विरोधी आमदार जेनिफर मोंसेराताचो ताळगांव, फिलीप नेरीचो वेळ्ळीं आनी विल्फ्रेड डिसाचो नुवें. ताचे आदीं पेडणें मतदारसंघ आशिल्लो देखून दयानंद सोपटे राजकारणांत पाविल्लो. आनी पैंगीण जाल्लो म्हुणून इजिदोर फॅर्नांडीस. गोंय घटक राज्य जावंक नाशिल्लें जाल्यार हे आमदार आज अस्तित्वांतच नासपाचे. कोंकणी गोंयची राजभास जाली देखून गोंयांक घटक राज्य मेळ्ळें हें तर कोणूच नकळो काय दिसता. कारण फाटलीं 32 वर्सां सरकारी पावंड्यार हो दीस व्हडा अभिमानान इंग्लीशींतल्यान मनयतात. फाटलो फलक पसून इंग्लीशींतल्यान आसता. सुत्रसंचालन इंग्लीशींतल्यान. आनी चडशीं भाशणांय इंग्लीशींतल्यानच. स्वाभिमानशुन्यतेचें इतलें विद्रूप प्रदर्शन आनीक कितें आसपाक शकता? पूण तांचेंय बरोबर. हें घटक राज्य कितें तोंडाक लावपाक? एका मनोहर पर्रीकारान गोंय अर्थीक दिश्टीन कशें स्वावलंबी जावंक शकता तें दाखोवन दिल्लें. एकाचेर एक मांडिल्ल्या अजापीत अर्थसंकल्पांतल्यान सिद्ध करून दाखयिल्लें. गोंयची येणावळ वाडोवन दाखयिल्ली. तेन्ना आमचे दोळे उगडिल्ले. पूण ती परंपराय ल्हवू ल्हवू करून सोंपली. आतां आनी त्यो सगळ्यो राटावळी कोण घेवन बसतलो? व्हॅटाक लागून आमचें कुंड्यार शिजता. वेंचणुकेक पयसो जाय जाल्यार पयलीं मिनेर आशिल्ले, आतां कसिनोवाले आसात. तांचीं बोल्सां सदळ आसल्यार हुस्को कसलो? आनी उरिल्ले रस्ते, पूलबी उबारपाक केंद्र सरकार आसाच. तांकां सलाम माल्ल्यार सगळीं कामां आवंताद बशिल्लेकडेन (कमिशनासयत) जातात. गोंयचें सरकार कोणाचें आसचें हें केंद्रांत कोणाचें सरकार ताचेर थारता. आज मोदीची भाजपा हारून बिनभाजपा सरकार आयिल्लें जाल्यार रातयांत गोंयांत सरकार बदलपाचें. काँग्रेसीचो जयजयकार जावपाचो. पयर लोकसभे वांगडाच विधानसभेच्यो चार पोटवेंचणुको जाल्यो आनी तातूंत तीन भाजपावाले वेंचून आयले. 14 वेल्यान फकत 17 जाले. भोवमताखातीर अजून चार जाण जाय. काँग्रेसय आसा 14 आमदारांची. सरकार घडोवपाक तांकां जाय 7 आमदार. 3 गोवा फॉरवर्ड, 3 अपक्ष, 1 राष्ट्रवादी आनी 1 मगो म्हटल्यार जाय जाल्यार काँग्रेसय सरकार घडोवपाक शकता. पूण हें शक्य आसा? कशेंच ना. भाजपान सरकार घडयलें तेंय फकत 13 आमदार आसतना. कारण केंद्रांत भाजपा सत्तेर आशिल्ली. आतांय परत भाजपाच. तेन्ना दोन तृतियांशांचो आंकडो जाय म्हुणून फाल्यां काँग्रेसींतल्यान आनीक 10 जाण फुटले जाल्यार अजाप जावचें न्ही. दोशांक लागून जावपी साबांर दुयेंसांनी तांचो उपेग जांव येता.पूण हरवे गरे खायत जाल्यार कफ आनी वात दोश वाडून घेवचो.पणसाचे सालींतल्यान एक तरेचो द्रव भायर सरता.तोंड आयल्यार हो द्रव त्या भागार लायतात अशें केल्यार तें दुयेंस बरें जाता.कांय कातीच्या विकारांनी कातींततल्यान उदक तेंवता.अशा वेळार पणसाचीं पानां तशेंच मुळांचो युकारिस्ट एक क्रिस्तांव धर्मीक संस्कार. Eucharistia ह्या ग्रीक उतरापसून ताची व्युत्पत्ती आसून ताचो अर्थ ‘उपकारस्तुती करून’ असो आसा. मरणापयलीं जेजून आपल्या शिश्यांवांगडा निमाणचें जेवण घेतलें. आपणें आपणायल्ल्या मरणाचो मार्ग आनी अर्थ समजावन सांगतना ताणें भाकरी आनी द्राक्षांरोस घेतलो आनी ‘उपकारस्तुती करून’ अशे उद्गार काडले. तुमचेभितर आनी आपलेभितर इश्र्वरकृपेचो ‘नवो करार’ अशें हें म्हजें रगत आसा. जितल्या फावटीं तुमी हें घेतले तितले फावटी आपली याद करात अशें सांगलें. ह्या प्रसंगाक युकरिस्ट विधिचें मुळावण मानतात. जांणी बाप्तिझ्म घेतलां आनी जे मनांतल्यान तयारी दाखयतात तांचे बाबतींत जात, पिराय, दादलो-बायल तशेंच समाजीक वा अर्थीक परिस्थितीप्रमाण कसलोच भेदभाव करिनासतना प्रभुभजनांत आस्पावन घेतात. ‘म्हजो देह खरें खाद्य आनी म्हजें रगत खरें पेय’ ही योहानान बरयल्ली शुभवर्तमानांतल्या सव्या अध्यायांतली ५५वी ओवी. हाचो अर्थ चडशे क्रिस्तांव लोक म्हळ्यार रोमन कॅथलिक, इस्टर्न ऑर्थोडॉक्स आनी ल्यूथरन लेगीन असो करतात, की जेझू क्रिश्त ह्या संस्कारांत भाकरी आनी द्रांक्षारोसाच्या रुपांत खऱ्या अर्थान हाजीर आसता. धर्मगुरू जेझूच्या नांवान प्रभुभोजनाचीं उतरां उच्चारता तेन्ना क्रिश्त संस्काराच्या रुपांत हाजीर आसता. कॅथलिक इगर्जेत भाकरी क्रिश्ताचो प्रसाद म्हणून मुखेल वेदीम्हऱ्यांत सोबयल्ल्या ताटांत दवरतात. फकत अधिकत धर्मगुरूच पवित्र मीस मनोवंक शकतात. भक्त ह्या संस्कारांत वांटो घेवन भाकरी आनी द्राक्षांरोस क्रिस्ताचो प्रसाद म्हणून घेतात. केन्ना केन्नाय अशा वेळार फकत भाकरीच आसता. प्रबोधनाच्या आंदोलनान युरोपांत वैचारिक आनी बौधीक स्वातंत्र्याचें तशेंच वैज्ञानीक नदरेन एक नवें युग सुरू जालें. मार्टिन ल्यूथरा फाटल्यान लेगीत धर्मसुदारणेच्या आंदोलनाकूय प्रबोधन इतिहासांत खूब म्हत्वाची सुवात लाबल्या. मार्टिन ल्यूथरा फाटल्यान लेगीत धर्मसुदारणेचें आंदोलन चालूच उरलें. मार्टिन ल्यूथर हाणें धर्मशास्त्राचेर बरयल्लीं पत्रकां, संवाद, प्रवचनां आनी ताणें रचिल्ल्या कांय प्रार्थनांचें आजुनूय व्हडा प्रमाणांत वाचप जाता. ताणें बायबलाचें जर्मन भाशेंत केल्लें भाशांतर ही आधुनिक जर्मन भाशेची सुरवात आसा अशें मानतात 1] भाजपाक देशाचे सुरक्षेचें कांयच पडिल्लें नासून पंतप्रधान नरेंद्र मोदींचे व्यक्तीगत प्रसिद्धीचे लाड पुरोवपा खातीर भाजप सरकार फकत स्टंटबाजी करपांत धन्यताय मानता हें आतां उकतें जाल्लें आसा अशी टीका चोडणकर हाणी केल्या. भाजपाचें बेगडी देशप्रेम आनी निवडणुकी खातीर सैन्याचो वापर असल्या खेळांक आतां जनता पुराय वळखल्या आनी भारतीयांच्या देशप्रेमाचो आपल्या राजकीय स्वार्था खातीर फायदो करून घेवपाचो कुटील डाव आतां जनतेक कळून आयला. अशा फुडाऱ्यांक लागुनूच गोंयची अवतिकाय जायत आसा अशें काँग्र्रेसच्या कांय वरिश्ठ फुडाऱ्यांचें मत आसा. काँग्रेसच्या केंद्र आनी राज्यांतल्या फुडाऱ्यांनी तांकां हे विशीं जाप विचारपाक जाय अशेंय तांचे म्हणणें आसा. Sushilmishra न Dn/जुांवाचें दुस्रें पत्र पानाचेर जुांवाचें दुस्रें पत्र हालयला: जुांवाचें दुस्रें पत नमस्कार. गोंय, गोंयकार आनी कोंकणी मनश्याच्या वतीन तुमकां सगळ्यांक मना काळजांतसावन नमन करता आनी म्हजें उलोवप सुरू करता. हीं नावां हेर प्रवित्र हिंदु बोरोवपांतबरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हांतुंतहातूंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बोरोवपांतबरोवपांत गोमांचल म्हण गोंयांक वळखतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या जाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बोरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपडटात। गोंयांक, ’अप्रांत’ म्हणून वळखतात। वरूण 1) एक म्हत्वाची वैदिक देवता. वरूणाच्या मूळ स्वरुपाविशीं वेगवेगळीं मतां विव्दानांनी मांडिल्लीं आसात. ‘वरूण’ हें उतर ‘वृ’ ह्या ‘धांपप’, ‘आस्पावन घेवप’ ह्या अर्थाच्या धातूपसून साधित जालां अशें मतींत धरून वरूणाक सामान्यपणान आकाशदेवता मानपांत आयलें. ग्रीक आकाशदेवता यूरेनॅास वा यूरानस हिचेकडेन ताचें नांव –स्वरूप-साद्दश्र्च कल्पिल्लें आसा. हाच्याभायर वरूणाच्या फकत कांय वैशिश्ट्यांचेर भर दिवन ताका रातदेवता, चंद्रदेवता, जलदेवता, वा सपूत देवता अशेंय मानतात. वरूण 1) एक म्हत्वाची वैदिक देवता. वरूणाच्या मूळ स्वरुपाविशीं वेगवेगळीं मतां विव्दानांनी मांडिल्लीं आसात. ‘वरूण’ हें उतर ‘वृ’ ह्या ‘धांपप’, ‘आस्पावन घेवप’ ह्या अर्थाच्या धातूपसून साधित जालां अशें मतींत धरून वरूणाक सामान्यपणान आकाशदेवता मानपांत आयलें. ग्रीक आकाशदेवता यूरेनॅास वा यूरानस हिचेकडेन ताचें नांव –स्वरूप-साद्दश्र्च कल्पिल्लें आसा. हाच्याभायर वरूणाच्या फकत कांय वैशिश्ट्यांचेर भर दिवन ताका रातदेवता, चंद्रदेवता, जलदेवता, वा सपूत देवता अशेंय मानतात. वैदिक आर्य फुडें आपल्या संस्कृतीक इतिहासाच्या विकासक्रमांत आपल्या विजिगीषू प्रवृत्तीकडेन अनुरूप अशा 'वृत्रहा' इंद्र हे देवतेक सगळ्यांत व्हड मानपाक लागले. हाकालागून वरूण आनी इंद्र दोगांच्याय अनुयायांत एके तरेची सर्त निर्माण जावप सभावीक आशिल्लें. पूण ते सर्तीचे वायट परिणाम टाळपाखातीर वैदिक ऋषींनी चडकरून वसिष्ठांनी व्हड हुशारेन त्या देवतांचें कार्यक्षेत्र निश्र्चित केलें आनी इंद्रावरूणौ हे व्दंव्ददेवतेची संकल्पना मुखार हाडली. वेदोत्तर काळांत जायत्या कारणांकलागून वरूणाचें वैश्र्विक आधिपत्य संपुंश्टांत आयलें आनी फकत दर्याचो अधिश्ठाता देव हें ताचें व्यक्तिमत्व प्रस्थापित जालें 1] स्नेहा मोराजकारा प्रकार हो ठराव जो आसा तो काऱ्यकारी समितिचो. आपणा एकल्याचो न्हय. आतां ताका पुरस्कार लाभला जाल्ल्यान सगळें कद्वळ्ळां. हांवें ताच्या पुस्तकांत हे दोन सब्द वाचल्ले. म्हाका वायट भोगल्लें ना. पूण हांवें समितिच्या हेरांक विचारलें. मुकार बसल्ल्या तेग‍य दादल्यांनी हें ऑर्डर रद्द करुंक मंजुराती दीवंक नजो आसल्ली. पूण दिली. आतां नाका जाल्लो हो तक्रार आनी म्हजेर अपवाद. पुरस्काराचो सुवाळो २०२० वर्सा फेब्रेर २५ तारकेर डेल्लींत चल्लो. त्या संदर्भार आसा केल्ल्या ’फेस्टिवल ऑफ लेटर्स’ कार्यावळीक हांव हाजर जाल्लो आसून, निलबालागीं चलयिल्ल्या मटव्या संदर्शानाचो वांटो हांगासर दितांव. इतलें आसुनय, गोंयच्या अकाडेमिच्याकय व्हड अकाडेमीन म्हणजे केंद्र साहित्य अकाडेमीन तुमकां मान केला. ह्या वेळार कितें भोगलें तुमकां? जेन्नां म्हाका पुरस्कार जाहीर जालो तेन्नां कांय लोकांनी कोंकणी अकाडेमिकय विचारललें, तुमचो आक्षेप आसुनय ह्या पुस्तकाक केंद्र साहित्य अकाडेमिचो पुरस्कार मेळ्ळो, तांचें उत्तर कितें आसल्लें म्हळ्यार साहित्य अकाडेमी तांचीं नेमां पाळता, आमी आमच्यो रुली पाळतांव. आमी एक स्वतंत्र संस्थो, आमच्यो रुली आमींच तयार करतांव, आमकां साहित्य अकाडेमिच्यो रुली लागनांत. म्हणताना इतले बळवंत लोक ते, ह्या बळवंत लोकांनी तांचो निर्धार घेतला की हो पुस्तक घेंवचो न्हय म्हणून. कोंकणी अकाडेमीन पुस्तक घेंवचो म्हळ्यार ते पुस्तक जाय जाय त्या जाग्यांक, संस्थ्यांक पावतात. आतां म्हजो पुस्तक असल्या संस्थ्यांक पांवचो न्हय म्हणून अकाडेमीन पूर्व तयारी केल्ली म्हणून म्हाका भोगता. म्हाका साहित्य अकाडेमिचो पुरस्कार जर मेळूंक नातल्लो तवळ तांच्या ह्ये तयारेंत ते सुफळ जाते आसल्ले. आतां जो म्हजेर आरोप मांडला, तसलो एक आरोप पयलें केदळाय कोणेंच करुंक नातल्लो. कोंकणी वाचपी जो कोण आसा, तांणी सगळ्यांनी म्हजी कविता उकलून‍‍च धरल्ली. आनी एकलो बरो कवी, तशेंच म्हज्यो कविता बर‍्यो म्हणून म्हाका मान्यताय सयत दिल्ली. आक्षेप जो आसल्लो फक्त ’द वर्ड्स’ पुस्तकाच्या वेळार. कांय मनशांची ही कांय पूर्वतयारी आसल्ली अशें म्हाका दिसता. ना ना म्हजेर केन्नांच कोणेंच आक्षेप केल्लो ना. कोणेंच कसलोच आरोप करुंक ना तुजें कवितेंत अशें आसा, तशें आसा म्हणून कोणेंय अपवाद मांडल्लो ना. म्हजी कविता बरी आसा अशें सदांच म्हणत आयल्यात. खूब‌श्या लोकांचो आरोप आसाकी, म्हज्यो कविता लांब आसतात. म्हाका हें मान्य आसा म्हज्यो कविता लांब आसाय बी. हांव ल्हानपणा थावन कवितेचें वाचन करून आसां. कवितेचें जेन्नां हांव वाचन करीत आयलों, तेन्नां म्हाका बर‍्यो बर‍्यो कविता वाचुंक मेळ्ळ्यो. उदारणाक मराठी कवी नामदेव धसाल हांची, ’मी मारले सुर्याच्या रथाचे सात घोडे’ साताट पानांची आसा. पूण म्हज्यो कविता तितल्या पानांच्यो नांत. कांय दोन या चड म्हळ्यार तीन पानांच्यो. नामदेव धसाल तसले कवी व्हडली प्रतिभा आसल्ले कवी, भारतीय कविता शेताक तांचें व्हड योगदान आसा. मागीर ब्रेक्ट, पाबलो नेरुडा, मायकोवस्की अशें जे व्हडले व्हडले कवी आसल्ले तांच्योय कविता हांवें वाचल्यात, अनुवाद वाचल्यात तांच्योय कविता लांब लांब आसात, म्हजे कविते बद्दल म्हाका अशें कांय दिसना, आतां लोक सांगतात म्हणून धाकट्यो कविता बरोंवच्यो अशें म्हाका केन्नांच दिसना. तशें म्हज्यो धाकट्यो कविताय आसात, पूण तसल्यो कविता हांव बुकांत घालपाक जाता तितलें आडायतां. कित्याक म्हळ्यार नीलबाची कविता कशी आसता म्हळ्यार ती लांब आनी अशीच. ती तशीच आसजाय. बरें ती तुमची अस्मिताय. खंयचीय एक कविता हातीं घेवन पळेवनच ही नीलबाची म्हणचे परयांत तुमी वाडून रावल्यात. एक्ये वाटेन तुमचे कवितेची लांबाय जाल्यार आन्येके वाटेन तुमचे कवितेंत पुराणांतलीं, चरित्रेंतलीं, राजकीयांतलीं प्रतीकां, प्रतिमां धाराळ मापान येतात. तांतुंच तुमची वळख आसा. ह्या नमुन्यांचीं प्रतिमां तुमच्या कवितांनी कसल्या कारणा खातीर येवंक लागल्यांत? आयचो जो समाज आसा, आज जें कितें राजकीय चल्लां ताका तुमच्या कवितांनी तुमी प्रतिस्पंदन केल्लें दिसून येता. पूण आयचे चडावत कोंकणी कवी, आयच्या समाजांतल्या घडणुकांचेर संवेदन‌शीळ आसचे दिसनांत. हाचीं कारणां कसलीं आसुंयेता? तुमींच सांगलें, चड‌शे कवी मोगाचेर, सैमाचेर बरयतात म्हणून. तुमी हाताळ्ळले विशय, तुमी बरोंवचेबरी न्हय जाल्यारी वेगळे रितीन, हेरांच्या कवितांनी आयिल्ले दिसनांत. कविता सोडून हांवें नाटकां बरयल्यांत. पांच नाटकांचें एक पुस्तक प्रकाशन जालां. २०१५ वर्सा. पूण एकय नाटक म्हजें स्टेजीर हाडूंक साध्य जालेंना. वादाळा पयलेंची शांतताय जी आसा, ती स्टेजीर हाडुंक कष्ट. तें एक चॅलॅंज कशें. तें कितलें जातलें, कितलें जांवचेंना, हें सांगुंक कठीण. डैरेक्टराची जी तकली आसा, ती म्हजेलागीं ना. तें काम डैरेक्टराचें. तें तो कशें कांय करतलो हें हांव नकळो. तें पुस्तक येवन च्यार-पांच वर्सां जालीं. ताचेर कोणेंय विचार केल्लो म्हाका दिसना. राज्यांत सुदारीत मोटार वाहन कायद्याची कार्यवाही जातलीच. रस्ते सुदारपा सयत हेर मुळाव्यो सुविधा तयार जातकूच सुदारीत मोटार वाहन कायद्याची कार्यवाही जातली. कायद्याक पाळो दिता ताका दंड जावचो ना. सगळ्यांनी कायद्याक पाळो दिवचो आनी दंड भरचो न्हय. अपघातांचो आंकडो वाडत आसा. एके वटेन आमकां अपघात उणें करपाक जाय आनी दुसरे वटेन कायदो नाका. दोनूय कशें जातलें? दंडाची रक्कम कितलीय आसली तरी कायद्याक पाळो दिलो जाल्यार दंड कोणूच दिवचो ना. कायदो सगळ्यांच्या हिता खातीर आसा अशें येरादारी मंत्री मॉवीन गुदिन्हो हांणी सांगलां. गोवा मायल्सचो विशय सुटावो जावपा खातीर सगळीं कागदपत्रां येरादारी खात्या कडेन वर्ग करपाक हांवें मुखेल सचिवांक सांगलां. सगळीं कागदपत्रां येरादारी खात्या कडेन आयले उपरांत हो प्रस्न सुटावो जावप शक्य जातलो अशें गुदिन्हो हांणी म्हणलें. कोरोना दुयेंसाचें प्रमाण उणें जाल्ल्यान गाेंयांत आतां पर्यटक येवपाक लागल्यात. पर्यटकां खातीर गोवा मायल्स तशेच टॅक्सी सेवेचो प्रस्न सुटावो जावपाची गरज आसा. हो प्रस्न सुटावो जालो ना, जाल्यार वादाचो फटको पर्यटकांक बसतलो. हाका लागून पर्यटकांचो आंकडो देंवपाची भिरांत आसा अशें तांणी सांगलें. नगरपालिका आरक्षणाचो वाद आतां न्यायालयांत पावला. आरक्षणाचेर आतां उलोवपाक लावं नाकात अशें मंत्री मॉवीन गुदिन्हो हांणी सांगलें. कन्न भास मुखेलपणान कर्नाटक राज्यांतले लोक उलयतात. ह्या राज्या उदेतेंक तेलुगु, उत्तरेक मराठी, अस्तंतेक कोंकणी, तुळु आनी दक्षिणेक तमीळ ह्यो भाशा उलयतात. कन्नड साहित्याचो इतिहास (लेखक:रं श्री.मुगळि) ह्या पुस्तकांत ‘कर्णाट’हें उतर ‘केनाडु’ वा ‘कर्नाड’ (व्हड आनी उंचवट्याचो देश)ह्या कन्नड उतरांचें कन्न्ड रूप अशें म्हळां. ‘हळेगन्नड’ आनी ‘होसगन्नड’ ह्यो कन्न्ड भाशेच्यो दोन अवस्था सादारणपणान नदरेक येतात. णव्या शतमानासावन सुमार बाराव्या शतमानामेरेन ‘हळेगन्नड’ प्रचारांत आसलें. उपरांत इकराव्या शतमानांत ल्हानसो उगम पावन बाराव्या शतमानांत व्हड प्रवाह जावन ‘होसगन्नड' मुखार सरलें. ११,१२,१३ आनी १४ व्या शतमानांत ‘हळेगन्न्ड’ कांय ग्रंथांत रूढ जाल्या. १५ व्या शतमानांत ताची व्याप्ती उणी जायत गेली. १७ व्या आनी १८ व्या शतमानांत ताचें पुनरूज्जीवन जाल्लें दिसून येता. १९ व्या आनी २० व्या शतमानांत मात ‘होसगन्नडाक’ चड म्हत्व मेळ्ळें.कन्नड भाशेच्या इतिहासांत ‘हळेगन्नड’ आनी ‘होसगन्नड’ असो कालविभाग करप बरोबर न्हय अशें रं श्री. मुगळी म्हण ‘हळगन्नड’ आनी ‘होसगन्नड’ हे वेगळे थारावपी लक्षणां अशीं:हळगन्नड होसगन्नड विजातीय संयुक्तांक्षरां सजातीय संयुक्तांक्षरां (इदं इद्दनु) सबिदुंक शब्द अबिदुंक शब्द (कूंदलु कूदलु) ‘प’ कार प्रयोग ‘प’ काराजाग्यार ‘ह’ काराचो उपेग (पालु हालु)नाम पदांक आख्यात प्रत्यय जोडून क्रियापदाचो एके तरेचो अर्थ काडप हें हळेगन्नाचें खाशेलेपण जावन आसा. ‘केशवन्’ ह्या नामपदाक ‘एन्’हें उत्तम पुरू॑ष एकवचन प्रत्यय जोडल्यार ‘केशवनेन’म्हळ्यार ‘उणे केशवनाचो हाचो आसा’ असो अर्थ जाता. पिरियेक म्हळ्यार ‘आमी जाणटे व्हड आसात’ असो अर्थ जाता. पिरियेक म्हळ्यार ‘आमी जाणटे व्हड आसात’ असो अर्थ जाता ‘हळगन्नड’ आनी ‘होसगन्नड’ पयलीं ‘नडुगन्नड’ आशी अवस्था आसली अशें कांय लोकांचें म्हणणें आसा. वयल्यो दोनूय अवस्था मानल्यार कन्नड भाशेच्यो वट्ट चार अवस्था मानच्यो पडटात. सध्या कन्नड कोश लेखनाक तयार जायतसावन हेर भासांतलीं उतरां कन्नड भाशेंत आयल्यांत. संस्खृत-प्राकृतांतलीं उतरां तातूंत चडांतचड प्रमाणांत आस्पावल्यांत. मराठी,अरबी,फारसी,उर्दू,इंग्लीश,तेलुगु,तमीळ ह्या भाशांतल्यान ती पूर्णत्वाक पावल्या. क्रियाविशेषण: क्रियाविशेषणांवरी दिसपी जायतीं उतरां जायतेफावट नामासावन घडटात. पूण कांय स्व:तसिध्दय आसात. भविश्यकाळाचीं रूपां स्वतंत्र आसलीं तरीय जायते फावट तातूंत तेखातीर ‘वर्तमानकाळाची’रूपांय वापरतात. सकर्मक भूतकाळांत कर्मणि प्रयोग ना. द्राविड भाशावर्गांतली ‘कन्नड’ ही एक म्हत्वाची भास जावन आसा. कन्नड साहत्याचो इतिहास (रं श्री. मुगळि) ह्या पुस्तकांत ‘करनाडु’ वा ‘कर्नाड’(व्हड उंचवट्याचो देश) ह्या कन्नड उतरांचें ‘कर्णाट’ हें संस्कृत रूप आसूंये अशें म्हळां. ‘कर्नाड’ हें उतर मुखार ‘कन्नड’ ह्या उतरांत बदल्लें आनी भाशा आनी देश सुचोवपी उतर जालें. कर्नाटकांत आयिल्ल्या असंतंती लोकांनी ह्या उतरांचो उच्चार ‘क्यानरीज’ असो केलो. पंपकाळ (१४०-११५० इकराव्या शतमानासावन कर्नाटकांतले राजकी आनी समाजीक जीणेंत नव्या युगांचो आरंभ जालो. धर्मीक जैन,शैव आनी वैष्णव हे धर्म आनी पंथ आपल्या मताचो प्रसार आनी आत्मसरंक्षणाखातीर वावुरताले. अशा संघर्शाच्या काळांत ह्या काळांतलें साहित्य रचलें. पंपकाळांतलो चडशे कवी जैन आसले. ताच्या काव्यांत आलाशिरो दिवपी राजाचें चरित्र आनी त्या काळावयली राजकी आनी समाजीक जीण दिसता, तर आगमीक काव्यांत तीर्थंकरांची,म्हापुरूशांचौ आनी सम्राटांची चरित्र आयल्यांत. ह्या काळांतली सगळीं महाकाव्यां ‘चंपू’ प्रकारातलीं आसात. तेभायर ‘कंद’, ‘गळे’,‘अक्कर’, ‘त्रिपदी’ आनी हेर जानपद वृत्तछंदाचीय तातूंत भरसण जाल्या. बसवळाक (११५०-१४०० बसवकाळाक क्रांतिकाळ वा स्वतंत्रतायेकाळ म्हण्टात. ह्या काळांत राजकी अस्थिरतायेक लागून कनाटकांत उंचाबाळाय उप्रासली. कल्याणच्या चालुक्य वंशाचो नाश, कलचूरी वंशाचो अस्त, दक्षिणेचे होयसळ आनी उत्तरेचे यादव हांचेभितल्लीं झुजां, तेराव्या शतमानासावन मुसलमानांनी घाल्ल्यो घुरयो हाका लागून ह्या राज्यांतलो भौस प्रभावित जालो. चौदाव्या शतामानाचे सुर्वेक विध्यारण्याचे प्रेरणेन विजयनगरच्या साम्राज्याची थापणूक जाली जेवरवीं हेर गजालीवांगडाच साहित्यकलेचीय उदरगत जाली. 'वचनकारकवी':साध्या सोप्या आनी सुटसुटीत शैलींत, नीत शिलोवपी जीं कवनां रचपाक आयलीं, तांकां वचनां अशें म्हण्टात. शिवशरणांचीं वचनां (वीरशैव संतांची) ही बसवकाळांतली म्हत्वाची घडणूक आसली तरी समाजांतल्यान सगळ्या थरांतल्या जाती- जमातींनी ह्या काळांतलें वचन साहित्य गिरेस्त केलें. वचनाकार आपल्या वचनाच्या निमणे आपले इश्टदटवतेचें नांव मुद्रिका म्हूण वापरताले. हे एक वचनाचटं खाशेलेपण जावन आसा. जैन साहित्य: ह्या काळांतल्या जैन कवींनी परिस्थितीप्रमाण नव्या विशयाचेर बरोवन ‘अच्चगन्नड’ (शुध्दकन्नड) छंदांत तांची वर्णनां केल्यांत. भास्कराचें ‘जीवधरचरिते’, कल्याण कीतांचें ‘ज्ञानचंद्रभ्युदय’, विजयण्णाचें ‘व्दादशानुप्रेक्षे’ हीं आनी हेर काव्यां, तेरकणाबी बोम्मरसाच्यो सनत्कुमार चरिते आनी जीवधरसांगत्य ह्यो कृती, तिसरो मंगरस हाचीं ‘जयनृपकाब्य’ आनी ‘नेमिजिनेश संगति’ ह्यो रचना म्हत्वाच्यो आसात. रत्नाकरवर्णी ह्या म्हान कवीन ‘भरतेशवैभव’ हें महाकाव्य आनी ‘अपराजितेश्वरशतक’, ‘त्रिलोकशतक’ आनी ‘रत्नाकराधीश्वर शतक’ ह्यो रचना रचल्यो. ताची भास सोपी आनी सरळ आसा. शास्त्रसाहिय: व्याकरण, छंद-शासत्र, अलंकार, काव्यरस आनी हेर शास्त्रीय स्वरूपाच्यो रंथरचना ह्या साहित्य प्रकारांत आस्पावा. साळवाचे ‘रसरत्नाकर’, ‘शारदाविलास’, भट्टकलंकाचो ‘शब्दानुशासन’, गुणचंद्राचो ‘छंदोस्सार’,तिरूमलार्याचो ‘अप्रिमवीरचरिते’, बोम्मरसाचो ‘चतुरास्य’, वीरसाजाचो ‘वैध्यसंहिता सारार्णव’ हे ग्रंथह्या प्रकारांत आस्पावतात. जानपद साहित्य तशेंच यक्षगान:यक्षगान हें संगीत-नृय-प्रधान आनी विनोदी संवादान नटिल्लें एक लोकनाट्य आसून ताका शास्रीय बसका आसा. यक्षगानांत पुराणीक कथांवरीच इतिहासीक कथा आसा. पार् सुब्ब हें जाय्या यक्षगानांची रचना केल्या. (१९ व्या शतमाना उपरांत) आर्विल्लो काळ सादारणपणान न भागांनी वांटला. पयलो काळ १९०० ते १९४० मेरेन चलता. ह्या काळखंडाक ‘नवोदय युग’ म्हणटा. ह्या काळांत कन्नड साहियान स्वाताच्या दायजाच्या अभुमानासावन आनी भारतीय सुटके-झुजाचे चळवळीसावन प्रेरणा घेतली. १९४० ते १९५० हो काळ त्या काळांतल्या इतिहासीक घडणुकांनी प्रभावित जाल्लो. पयल्या आनी तिस-या काळांक जोडपी ह्या मध्यकाळाक ‘प्रगतिशील काळ’ म्हण्टात. सामान्य भौसाच्या सुख-दुख्खाचें चिरण ह्या काळांत जालें. कन्नड साहित्याच्या परिवर्तनाचो तिसरो काळ १९५० सावन सुरू जा. ताका ‘नवयुग’ म्हण्टात. आर्विल्ल्या काळांत कन्नड साहियांत कथा, लघुका, कादंरी, नाटकां, निबंद, काव्य आनी हेर प्रकार आयले. तेचपरी हें साहित्य तळागाळाच्या लोकांमेरेन पावलें.आर्विल्ल्या काळांतल्या कन्नड साहाचे सार फुडलेरेन आसा. आतां मेरेनचे दुयेंती 51295, कोरोना-मुक्त जाले 49653 पणजी नव्या दुयेंतीं परस दुयेंती बरे जावपाचें प्रमाण चड आशिल्ल्यान सक्रीय दुयेंतींचो आंकडो उणो जायत आसा. राज्यांत 901 सक्रीय दुयेंती आसात जाल्यार… पणजी :फाटल्या चार दिसां सावन गोंयां नव्यान सुरु जाल्लो कोरोनाचो अच्छेव वाजत चल्ला. आज दीसभरयांत आयिल्ल्या तपास मडगाव :सरकारी कर्मचाऱ्यां खातीर 1987 सावन चालू आशिल्ली घर रीणा येवजण अचकीत बंद करप म्हणल्यार घाव्याचेर मीठ येळिल्लेवरी आसा. सरकारान चुकीच्या सल्ल्यान हो निर्णय घेतिल्लो आसा. कर्मचारी आनी कि Read more मार्च ते सप्टेंबर ह्या कोरोना काळांत गोंयांत 12,383 बायलां गुरवार आशिल्ल्यो. 9,565 बाळकांक जल्म दिलाे. ह्याच काळांत गर्भपाताच्यो 451 घडणुको घडल्यो अशी म्हायतीय केंद्रीय भलायकी राज्यमंत्री अश्विनीकुमार चोबे हांणी जापेंतल्यान दिल्या. ह्याच काळांत गोंयांतल्या विवीध हॉस्पिटलांनी 868 बायलांचेर कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया जाल्ल्यो. पूण एकाय दादल्याचेर शस्त्रक्रिया जावंक ना अशेंय तांणी म्हणलें. देव आहे तसें दैवही असतें । पूर्वजन्मींचें त्यांत रहस्य असतें । हें न जाणतां मोठे जाणते । निरा शेनें देवभक्ती सोडिती ॥६५॥ एक नीज भारतीय सांघिक खेळ. गोंयांत ‘हुतूतू’, बंगालांत ‘हुडू’, दक्षिण भारतांत ‘चेडुगुडु’ आनी उतर भारतांत ‘कबड्डी’ ह्या नांवांन ह्या खेळाक वळखतात. भारतांत हो खेळ खूब पूर्विल्ल्या काळासावन खेळटा. पूण ताची निर्मण केन्ना आनी कोण केली, हेविशींची नोंद मेळना. संत तुकारामाच्या अभंगांत ह्या खेळाचो उल्लेख ‘हमामा’ ‘हुंबरी’ आनी ‘हुतूतू’ ह्या नांवांनी केल्लो दिसता. गोमंतक भंडारी समाजान नवी मागणी केल्या. ऩाईक हें आडनांव नव्यान आनीक कोणाक दिवचें न्हूं. आऩी हेचे आदीं जे कोणें आपलें आडनांव बदलोन नाईक हें आडनांव घेतलां तीं सगळीं रद्द करचीं. हेचे फाटल्यान तेंचें रजांव सादें सोपें. नाईक हे आडनांव चडशें भंडारी समाजाचें आसता. आनी तेंकां हेर मागासवर्गियांचो दर्जो आसा. ओबीसी. तेंकां शिक्षणांत आनी सरकारी नोकऱ्यांनी 27 टक्के राखीव जागे आसात. हें आडनांव बदलोन ते आपणाक भंडारी म्हुण्टात आनी राखीवतेचे तरतुदिचो फायदो घेतात. हो भंडारी समाचाचो युक्तिवाद. गोंय मुक्ती उपरांत नव्यान स्थलांतर सुरू जालें. आतांच न्हूं. 1960 उपरांत. तेकाच लागोन 1971 चे जनगणनेंत शारांनी 100 टक्क्यांवयर लोकसंख्या वाडलेली मेळटा. गांवांतली लोकसंख्या स्थलांतरीत जालिना तरीय. हेतूंत उत्तर प्रदेश आनी बिहारांतले भय्या आसलेले, केरळ आनी कर्नाटकांतले कामगार आसलेले आनी भटकी जमात आशिल्ल्या बंजारा समाजांतलेय लोक आसलेले. आयज तेंची तिसरी पिळगी गोंयांत आसा. ते पुरायेन नीज गोंयकार जाल्ले आसात. तरीकय आमी तेंकां भायले वा घांटी म्हूण हिणसायतेले? आनी तेतूंतल्या लमाणी सारक्या कांय लोकांनी हक्कान आपलें आडनांव ऩाईक केलें जाल्यार तेचेर हरकत घेतले? आसा तो हक्क भंडारी समाजाक? वा एकूण सगळ्याच गोंयकारांक? इतल्यान जायना. बेठेंच नाईक हें आडनांव घेतलें म्हुणोन कोणूय ओबीसी जाता? ना. तेंकां सगळ्यांत म्हत्वाचें आसता तें त्या त्या समाजाचें सर्टिफिकेट. म्हुटल्यार कोणेय आपणे ऩाईक हें आडनांव घेवन आपणाक ओबीसी म्हुणपाक जायना. तेणे आपणाक मराठा समाजाचो म्हुटलो जाल्यार मराठा समाजाचें सर्टिफिकेट लागता, खारवी समाजाचो म्हुटलो जाल्यार खारवी समाजाचें सर्टिफिकेट लागता आनी भंडारी समाजाचो म्हुटलें जाल्यार भंडारी समाजाचें सर्टिफिकेट लागता. जाल्यारूच सरकार तें मानून घेता. आमचे कांय लोक बेकायदेशीरपणान हें सर्टिफिकेट दितात हें भंडारी समाजाच्याच जाळवणदारांनी हेचे आदींच मान्य केलां. मागीर ऩाईक हें आडनांव घेतकीर तेंकां ओबीसी करतात ते कोण? ह्योच ज्ञाती संघटना. मागीर तेचो दोश सरकाराचेर कित्याक? खोरजोच एकेकडेन आनी खरपिता दुसरेक़डेन कित्याक? मागीर नाईक म्हूण बदलायिल्लीं सगळीं आडनांवां रद्द करचीं आनी नव्यान कोणाकूच ऩाईक हें आडनांव घेवपाक दिवचें न्हू हे मागणेक कितें अर्थ आसा? दुसर्‍याची उणीव पाहतां हसणें । दुसर्‍याची आपत्ति पाहून पळणें । दुसर्‍याचें वैभव देखोनि जळणें । होतें ऐसें ॥१३॥ केलें साधुसंतांचें चिंतन । करावया ग्रामाचें पुनर्निर्माण । नवीन कांहीच न सांगेन । जुनेंचि देणें देवाचें ॥५७॥ मित्रहो गांव व्हावें स्वयंपूर्ण । सर्व प्रकारें आदर्शवान । म्हणोनीच घेतलें आशीर्वचन । पूर्वजांचें ॥१००॥ हें सारें गांवाचें धन । असो काया वाचा बुध्दि प्राण । ऐसें असे जयाचे धोरण । तो नास्तिकहि प्रिय आम्हां ॥१११॥ बकरी ईद मनोवपा फाटलें कारण म्हळ्यार एक राक्षस आनी एक पीर आसता. त्या पीराचो एक चलो आसता तो राक्षस पीराक सांगता तूं तुज्या चल्याचो बळी दी पूण तो कसोच तयार जायना अखेरीक तो पीर आपल्या चल्याचो बळी दिवपाक तयार जाता आनी जेन्ना तो राक्षस त्या चल्याक मारपाक वता तेन्ना त्या चल्याचे बकर्यान रुपांतर जाता कितलोय जाल्यार तो चलो देव आसता आनी देवाक राक्षस मारुक शकना ताका लागून त्या चल्याचें बकर्यान रुपांतर जाता आनी ह्याच कारणाक लागून मुसलमान लोक बकरी ईद मनयतात. गालासेइकारां धाकटे आजियेंत, कापादसिया आनी फ्रिजिया गांवां मदें, जियेतालीं. तीं विदेशियां मदलीं क्रिसतांव भावार्थी आनी ५२व्या वर्सा पावलून तांकां जेजुचेर भावार्थ दवरुंक अडललीं. तांचे मदें पावलुचो वावर एकदम फळादीक जाल्लो, ताणीं पवित्र-स्नान घेतललें आन तांचेर पवित्र आत्मो सुभामपणान देंवललो; तांचे मदें जाल्ल्या अजापां उदेशीं तांच्या काळजांनीं पवित्र आत्मो आसा म्हण ठावें जातालें. पावलून तांकां दन पावटी भेट केली आनी, आपल्या उपदेसां आनी बुधीं वर्वीं, तांकां भावार्थांत थीर केल्लीं. पूण, ताचे दुस्रे भंवडे उपरांत, थडे जुदेव शासत्री तांकां, निग्तिंच क्रिसतांव जाल्ल्यांक, पावलून शिकवण दिल्ली तिचे प्रस वेगळी आनी विरूध शिकवण दितात म्हण कणाकणाच्या पत्रा वो खेरीत निरपा वर्वीं ताका खबर पावली. आनी विरूध शिकवण म्हळ्यार ही क्रिसती भावार्थ धरल्या उपरांत-ऊय, प्रमाणिकपण आनी तारण मेळतलें जाल्यार, सुनत करुंकूच जाय आनी मयजेसान दिल्ल्यो चालिरिती सांबाळुंकूच जाय. त्या भायर, पावलूक देवान खेरीत वावर दीवंक ना म्हण सांगून, हे खटे शासत्री ताचो अधिकार काडून उडवंक सदताले. कोविड उपरांतच्या काळांत ऑनलाइन आनी तंत्रगिन्यानांत व्हडली भुमिका बजावपाचे आसात मात संस्था, शिक्षक आनी विद्यार्थ्यांचो आसपाव आसप गरजेचें आशिल्ल्याचें सांगत शिक्षणाचे संभाव्यतायेचो आनी तंत्रगिन्याना कडेन संबंधित वेवसायांचो सारांश बीएनआय गोंय विभागाच्या वेबिनारांत मांडलो. सध्या आमची शिक्षण वेवस्था खूब बदलांतल्यान वता, तरी लेगीत फुडाराक हातूंत आनीकय जायते बदल जातले. जे विद्यार्थी तशेंच शिक्षकांकय नवे आसतले. हेविशीं अदीक म्हायती दिवपा खातीर बीएनआय गोंय विभागान शिक्षणीक मळा वयलो फुडार ह्या विशयाचेर वेबिनार आयोजित केल्ले. ह्या वेबिनारांत गोंयांतल्या विविध शिक्षण संस्थांच्या प्रतिनिधींनी भाग घेतिल्लो. कांय दिसांआदीं हेविशीं ताणीं मुख्यमंत्री प्रमोद सावंत हांचेकडेनय चर्चा केली. दुस्रे आनी निमाणे पावट रमा शारांत बंदखणिंत आसलो तेदना, ६६ वो ६७ वर्सा पावलून तिमताक हें दुस्रें पत्र बरयलें. ५३व्या वर्सा थावन तें ५६व्या वर्सा परियान पावलू एफेजांत आसताना, ताच्या शिसांनीं शुभवर्तमानाचो निरप त्या प्रांतांतल्या भितरल्या गांवांनीं व्हेलो. ह्या शिसां मदें एपाफ्रास आल्सो; ताणें कलस, लादिसेइया आनी हियेरापलीस नग्रांनीं शुभवर्तमान पर्गटलें. त्याच बराबर खट्या शिकवणांचेर ताणें खर निशेद मारलो. जेजू क्रिसताच्या देवपणा विशीं नीज आनी सार्की संजणी दिल्या देखून, ह्या पत्राचे पयले दन अवेस्वर एकदं म्हत्वाचे. कलसकारांक बरयल्लें पत्र एफेजकारांक बरिल्ल्या पत्रा भाशेन दिसता. ह्या पत्रांत आसात तीं खूब उत्रां आनी वाकियां एफेजकारांक बरयल्ल्या पत्रांत-ऊय मेळतात. हीं पत्रां त्याच काळार बरयल्लीं, आनी जुदेवान आनी विदेशियां मदें क्रिसतांव जाल;ल्यांक तीं तय्यार केल्लीं. देखून, हीं दनूय पत्रां बराबर वाचुंक जाय. हां हां हां म्हणतां करणें हां हां म्हणतां हांजी-हांजी हांजी करणें-म्हणणें मम-मम म्हणणें हां-हां हां म्हणणें गाणें म्‍हणणें आपलें तें हां हां, दुसर्‍याचं तें हीः हीः हूं म्हणणें-करणें मीमी म्हणणें-बोलणें फट्-फट् म्हणणें म्हणणें पवबारा करणें, म्हणणें हूं-हूं कीं (कां) चूं करणें-म्हणणें छातीला हात लावून म्‍हणणें-सांगणें हां जी? हो जी? हां हूं हं (हां) सणें-खापरानें हंसणें गागी गूगे धनिष्‍ठा करूं लागणें-म्‍हणणें हो म्हणणें-भरणें-करणें बें-बें करणें-म्हणणें मनांत म्हणणें शिव शिव करणें-म्हणणें नाक गेलें तरी भोकें राहिलीं आहेत असें म्हणणें ओ म्हणणें नन्ना म्हणणें-करणें होस हो मिळविणें-म्हणणें-लावणें-जोडणें-करणें-देणें राम म्हणणें-होणें (कोणी एक माल) सई करणें-म्हणणें माझें तुझें म्हणणें ऊन तहान न म्हणणें-पहाणें-मानणें आपला-ली-लें, आपलासा म्हणणें-समजणें लात म्हणणें जत्या म्हणणें बाराचें करणें-म्हणणें मनांत-मनीं म्हणणें माझें माझें म्हणणें मी म्हणणें अरे जारे बोलणें म्हणणें चालणें मांडणें उधार घेणें व नीट तोल म्हणणें ताकास दूध म्‍हणणें होयीस होय म्हणणें-उठविणें-करणें अंड म्हणतां उंबर आणि ससा म्हणतां सांबर, अंड म्हणजे उंबर फळ म्हणणें, अंड म्हणतां उंबर कळेना बापास बाप न म्हणणें वापरांत आशिल्ले डिव्हायस, तंत्रगिन्यान वा क्षमता ह्यो गजाली मतींत धरून हें संकेतथळ सगळ्या उपेगकर्त्यांक उपेगांत येवचे हाची खात्री करूंक आमी वचनबद्ध आसात. उपेगकर्त्यां मेरेन पावप आनी उपयोग्यताय दिवपाच्या उद्दिश्टान हें संकेतथळ तयार केलां. मडगांवा कोंबा हांगाचे पंढरीनाथ लोटलीकार दूरर्शन आनी आकाशवाणी केंद्राचे संचालक आनी कार्यकारी निर्माते. तांणी कोंकणी साहित्य चळवळ, गोयंची संस्कृती तशेंच शिक्षणीक आनी समाजीक विशयांचेर खूब लिखाण केलां. आकाशवाणी आनी रंगमाचयेरूय… गोंयांतल्या म्हालांनी कला संस्कृती मळार जशीं भोव रत्नां दिल्यांत तशीं सांगें म्हालानूय दिल्यांत. जांकां आदल्या तेंपार आपल्या आंगातलें कलागूण विकसीत करूंक योग्य गुरुचें मार्गदर्शन मेळ्ळें तांणी आपले कलेची साधना केली… गरिबांक आनी गरजू लोकांक सदांच पावपी आनी कसलोच सुवार्थ पळयनासतना उक्त्या मनान कार्य करपी, वस्तवाडो कुडचडें वाठारांत जल्मल्ली आनी ल्हानपणा सावन समाजसेवेक स्वताक गुथून दवरिल्ली समाज कार्यकर्ती म्हणल्यार कुंदा राजू… एका गरीब घराब्यांत जल्मल्ल्या भुरग्याक कश्ट आनी गरिबी म्हणल्यार कितें हाचें ध्यान आसता आनी तोच फुडारांत समाजा पासत कितें तरी बरें करतलो हो हावेस दवरून समाजसेवेंत आनी राजकारणांत पावल दवरता.… पेडणें म्हालांत व्हड प्रमाणांत नाट्य कलाकार आसात आनी तातूंत बायलांचो आंकडो व्हड आसा. पयलींच्या तेंपार उण्या प्रमाणांत बायलां नाटकांनी काम करताल्यो. ताका लागून दादल्यांकूच बायलांच्यो भुमिका करच्यो पडटाल्यो वा दुसऱ्या… नाट्य संहिता आनी तातूंतल्या व्यक्तिरेखांचो सखोल अभ्यास, अभिनयाची जाण, नाट्य तंत्रांचो सुमेळ आनी आपले दिगदर्शन शैलीक लागून जायत्या नाट्य कर्मींनी आपली खाशेली वळख घडयल्या. अशाच कलाकारां मदले एक भोव आयामी… उजवाडाचे उगम दोन तरांचे आसतात. उश्ण आनी थंड. सूर्य, गिरे हे उश्ण उजवाडाचे उगम जावन आसात. विद्युत प्रवाह सोडलो जाल्यार तंतूंचो ताप चड जावन वाडटा आनी भितल्ल्यान उजवाड येता. तशेंच कसलोय धातू खूब तापयलो जाल्यार तो उजवाड दिता. हे सगळे उश्ण उजवाडाचे उगम आसात. क्ष-किरण, हळडुवो फॉस्फोरस, टी. व्ही. चो पड्डो हीं सगलीं थंड उडवाडाच्या उगमाचीं उदाहरणां. ट्यूबलाइट, बल्ब हांचो उजवाड असंख्य जाल्लो आसता. बिंदू उगमाचो उजवाड सगळे वटेन वता. तो जे सरळ वाटेन वता तांकां उजवाडाचे किरण अशें म्हण्टात. एका बिंदू उगमापसून असंख्य उजवाडाचीं किरणां येतात. ट्यूबलाइट, बल्ब हीं बिंदू उगमापसून तयार जाल्ल्या विस्तारित उगमाचीं (extended source) उदाहरणां आसात. उजवाडाचें प्रसारण सरळ वळींत जाता. वाचता आसतना एका थाराविक तीव्रतायेचो उजवाड आमकां जाय आसता. कमी उजवाड पडल्यार दोळ्यांचेर ताण येता आनी चड उजवाड पडल्यार दोळ्यांक त्रास जाता. उजवाडाची तीव्रता ताच्या उगमाचेर आनी ताच्या अंतराचेर पातयेवन आसता. एकाच जाग्यार आशिल्ली मेणवात आनी बल्ब हांच्या उजवाडाची तीव्रता वेगळी आसता. चड शक्तीच्या बल्बाचो उजवाड मंद दिसता. शास्त्रीय भाशेंत अशें म्हण्टात की बल्बाची अनुदीप्त (luminous) तीव्रताय मेणवातीपरस चड आसा. वेगवेगळ्या उजवाड उगमाची अनुदीप्त तीव्रता वेगवेगळी आसताय अनुदीप्त तीव्रतेचें मापन करपाक candela हें एकक (unit)वापरतात. बल्बाची शक्त मेजपाखातीर वॉट (watt) हें एकक वापरतात. 100 वॉट शक्तीच्या बल्बाची अनुदीप्त तीव्रता 125, कँडेला (candella) आसता. एकाद्र्या दिव्यामुखार पापेलांव दवरलो जाल्यार ताचेर उजवाड पडटा आनी ताचेर पडिल्लो जो उजवाड दोळ्यांक दिसता ताका ‘दिपन’ अशें म्हण्टात. दिव्यापसून अंतर चड केलें जाल्यार दीपन कमी जाता. दीपन मेजपाक लक्स (lux) हें एकक वापरतात. वेगवेगळ्या कामाखातीर वेगवेगळें गीपन लागता. देखीक- वाचपाखातीर 40 ते 65 लक्स इतलें दीपन आसूंक जाय. नाटकाखातीर रंगमाचयेवयलें हीपन चड म्हळ्यार 270 लक्स इतलें दवरतात. कसल्याय वस्तूचेर उजवाड पडलो जाल्यार,त्या उजवाडाचो थोडो भाग परावर्तीत जाता, थोडो भाग ती वस्तू सोसून घेता आ ती वस्तू पारदर्शक आसली जाल्यार उजवाडाचो थोडो भाग आरपार वता. चकचकीत आनी गुळगुळीत वस्तूचेर उजवाड चड प्रमाणांत परावर्तीत जाता. हारशाचेर पडिल्लो सगळो उजवाड परत येता, म्हळ्यार परावर्तीत जाता. कसलीय वस्त दवरली जाल्यार ताची प्रतिमा (image) दिसता. ती प्रतिमा खंय जाल्या तें कळपाक पराशय पद्धतीचो उपेग करचो पडटा. धंवते गाडयेंतसून भायले वटेन पळेलें जाल्यार वीजेचे खांबे आनी झाडां उरफाटे दिकेन वतात अशें दिसता. खरें तर झाडां, खांबे एकाच जाग्यार आसतात पूण गाडी मात चलता. जी वस्त पयस आसता ती गाडयेचे दिकेन वता आनी जी वस्त लागीं आसता ती गाडयेचे उरफाटे दिकेन वता अशें दिसता. हे प्रक्रियेंत, झाडां आनी खांब्यांमदीं पराशय (parallax) आसा अशें आमी म्हण्टात. दोन वस्तू एकाच जाग्यार आसल्यो जाल्यार, तांच्या मदीं पराशय ना अशें म्हण्टात. सैमांत जायते आवाज दिसून येतात. देखीक- पावसाळ्यांतलो गडगड, व्हांवत्या उदकाचो आवाज, झाडाच्या पानांची सळसळ आदी. प्राणी जायते आवाज करतात. देखीक- भुरग्याचें रडप,सुण्याचें भोंकप, शेवण्याचें चिंवचिंवप. जण एका मनशाचो तशेंच जनावराचो आवाज वेगवेगळो आसता. थोडे आवाज आयकुपाक कर्कश आनी त्रासदायक आसतात. पूण संगीताच्या सूरांचो आवाज कानार पडटकच मनाक आनंद भोगता. आदिमानवाक स्वताच्या संरक्षणाखातीर तेचप्रमाण भक्ष्याचो सोद घेवपाखातीर, आयकूंक येवपी वेगवेगळ्या आवाजांवेल्यान फाव ते निश्कर्ष काडचे पडटाले. आवाज निर्माण करपी वेगवेगळ्या सादनांचो सोद लेगीत दिसपट्ट्या अणभवांतल्यान जाला आसतलो. देखीक- धोणूचे दोरयेच्या टणत्कारावेल्यान तंतुवाद्याची कल्पना आयल्या आसतली. फुडें कांय आवाज कानाक गोड लागतात हें पळोवन असल्या आवाजांचें संकलन आनी समायोजन करून तांचें संगीत तयार केलां आसतलें. (Propagation of Sound) एका जाग्यार आवाज केलो जाल्यार तो दुसऱ्या जाग्यार आयकुपाक येता, हाका आवाजाचें प्रसारण जावप अशें म्हणटात. ऊर्जेच्या प्रसारणाखातीर साधनाची गरज आसता. आवाजाचें प्रसारण माध्यमाबगर जायना. निर्वातांत (vacuum) आवाजाचें प्रसारण जायना. माध्यम हें घन, द्रव, वा वायूरुप आसता. माध्यम हें सूक्ष्म कणांनी भरिल्लें आसता. जेन्ना माध्यमांत आवाज जाता तेन्ना माध्यमाचो कण आवाजाची ऊर्जा आपले माध्य-स्थिती (mean position) भोंवतणी कंपन (vibration) करता. हो कण आपल्याक तेंकून आशिल्ल्या दुसऱ्या कणाक ऊर्जा दिता आनी तो कण कंपन करपाक लागता. अशे तरेन एका फाटल्यान एक कण कंपन करपाक लागता आनी ह्या सगळ्या कणांच्या कंपनात्मक हालचालींक लागून एक तरंग (wave) तयार जाता. ह्या तरंगावांगडा आवाजाचें प्रसारण जाता. ह्या प्रसारणाविशीं एक गजाल मतींत दवरपाची ती म्हळ्यार माध्यमाचे कण तरंगावांगडा फुडें वचनात, ते फकत आपल्या मध्यस्थानाभोंवतणी कंपन करतात. पूण फकत आवाज तरंगावांगडा फुडें वता. एका बिंदूपसून दुसऱ्या बिंदूमेरेन आवाजाचें प्रसारण जावपाक थाराविक काळ लागता. एका सेकंदाक आवाज कितलें अंतर फुडें वता हो आवाजाचो वेग. खाशेल्या माध्यमांत आवाजाचो वेग एकसारको उरता. आवाजाचो उगम कसोय आसूं, तो मनशाचो आवाज आसूं ना जाल्यार गाडयेचो आवाज आसूं, एकाच तरेच्या माध्यमांत आवाजाचो वेग एकसारको उरता. आवाजाच्या प्रसारणाचो वेग हवेंत सुमार 340 मी./से. आसता. आवाजाचो वेग घन माध्यमांत सगळ्यांत चड, ताच्या फाटोफाट द्रव माध्यमांत आनी वायू माध्यमांत सगळ्यांत कमी आसता. देखीक- आगगाडी स्टेशनापसून चड पयस आसता तेन्ना आमकां इंजिनाचो आवाज आयकुपाक येना. पूण आमी रुळाचेर कान लायलो जाल्यार तो आयकुपाक येता. हाचें कारण म्हळ्यार आमी जेन्ना स्टेशनाचेर उबे आसतात तेन्ना इंजिनाच्या आवाजाचें प्रसारण हवेंतसून (वायू माध्यमांतल्यान) जाल्लें आसता. पूण आगगाडयेचो रुळ हो धनरुप आशिल्ल्या कारणान तातूंत आवाजाचें प्रसारण बेगीन जाता आनी तेखातीर आमकां तो आवाज आयकुपाक येता. आवाजाचो वेग तापमानाचेर आदारून आसता. माध्यमाचें तापमान जशें वाडटा तसो आवाजाचो वेग वाडटा. आवाजाचो वेग हवेंतल्या ओलसाणीचेर (moisture) आदारून आसता. हवेंत ओलसाण चड आसली जाल्यार आवाजाचो वेग वाडटा. आवाजाचो वेग उजवाडाच्या वेगापरस कमी. देखीक- पावसाच्या दिसांनी मळबांत जेन्ना वीज जोगलावता, तेन्ना आमकां जोगूल पयलीं दिश्टी पडटा आनी मागीर गडगडाचो आवाज आयकुपाक येता. मनशाच्या कानांक थाराविक आवाज आयकुपाची क्षमता आसता. क्षमतेपरस चड आवाज आयकुचो पडलो जाल्यार कान इबाडपाची शक्यता आसता. व्हड शारांनी तरांतरांचे आवाज आयकुचे पडटात. बस, आगगाडयो, कारखान्यांची इंजिनां, लाउडस्पीकर, बॅण्ड हांचेपसून जावपी तरांतरांचे आवाज लोकांक नाका आसतना आयकुचे पडटात. ह्या सगळ्या नाका आशिल्ल्या आवाजांक लागून आवाजाचें प्रदूशण जाता. कांय जाणांच्या कानांचो इबाड जाता आनी ताका लागून तांकां आयकुपाचें आदार-यंत्र (hearing aid) लावन घेवचें पडटा. पाचव्या दाट पानांनी भरिल्ल्या ह्या भिणणीच्या झाडाक तिच्या पासून मेळपी आंबट सोलांक लागून आमी चडशे जाण वळखतात. भिणणीचीं पानांय चवीक आंबट आसतात. भिणणीक लागची बारीक वाटकुळीं फळां म्हळयार 'भिणणा' पिकतकच तांचो कोर तांबडो जाता. हीं भिणणा' चवीक आंबट गोड लागतात. भिणणां पासून सोलां जाल्यार बिंया पासून भिणणेल (तेल) तयार करतात. भिणणेल, पदांचो रोस (आगळ सोलां आनी भिणणीच्या पाठांचो उपेग आयुवेदांत वेगवेगळ्या दुयेंसा खातीर करतात. गोंय तशेंच कोंकणांत घरा घरांनी रादलें कुडींत भिणणांचया उपेग वेगवेगळ्या जिनसांक रुच हाडचेखातीर करतात. सोलांच्या आगळांत मिरसांग, मीठ, लसूण आनी ओली कोथंबीर घालून तयार केल्ली सोलखडी जेवण उपरांत घेतल्यार जिरवणे खातीर बय्यक पडटा. भिण्णांंक 'कोकम' अशेंय म्हणटात. ह्या कोकमाचें सरबत पियेल्यार कुडींत वाडिल्लें पींत कमी जावपाक मजत जाता. उबाळाच्या दिसांनी हाचो सदांच उपेग केल्यार गरमेक लागून जावंपी बरिचशीं दुयेंसां पयसावतात. काळजाची किया सुदारचे खातीर तशेंच आंगाक जळजळ पडल्यार पिकिलल्या भिण्णांचें सरबत पोटात घेवचें. पिकिल्ले भिण्णांचें फळ जाठरागी वाडयता. जिबेक रुच हाडटा. एखाघाक परत परत तान लागता आसत जाल्यार पिकिलल्या भिण्णांचें सरबत करून घेवचें. आनीक एक म्हत्वाचो उपेग म्हळ्यार. बिकाचो त्रास आसल्यार तशेंच पातळ परसाकडेन जाल्यार पिकिलल्या भिण्णां खावचीं. पोटांत गुळो येवप. पोटांत दुखप अशीं कारणां दिसून आयल्यार ह्या पिकिलल्या भिण्णांचो उपेग करचो. कोंकणी निबंद: मुंबय उजवाडाक आयिल्लो ‘स्वाती’ (संपादक- विष्णु नायक,१९६०) हो एक म्हत्वाचो ललीत निबंदांझेलो. हातूंत मराठींत नामना जोडिल्ले बरोवपी बाकीबाब बोरकार, लक्ष्मणराव सरदेसाय, पु. ल. देशपांडे, मंगेश पाडगांवकर हांचे निबंद आस्पावतात. तेभायर निळकंठ धुमे, दत्ताराम सुखटणकार, प्रा. लुसियो रोद्रिगीश आनी निळंकठ साळकार हांचे निबंद आसात. गोंय आनी हेर कोंकणाच्या सैमाचीं आनी मनशांचीं चित्रां तातूंत होल्मतात. प्रा. लुसियो रोद्रिगीश हाचो ‘पदेर’, दत्ताराम सुखटणकार हाचो ‘गोंयचो देमांद’, निळकंठ धुमे हाचो ‘बल्कांव’ आनी ‘नुस्तें आनी नुस्तेकान्न’, बाकीबाब बोरकार हाचो ‘म्हजो गांव बोरी’, पु. ल. देशपांडे हाचो ‘कारवार’, मंगेश पाडगांवकार हाचो ‘हिरवा कोंकण’ आनी लक्ष्मणराव सरदेसाय हाचो ‘आमचे मुस्तींतले मास्तर’. ‘उदेंतेचें साळीक’ (१९१५ ‘वावराड्यांचो इश्ट’, ‘दिखें’ (१९१२ ‘ राखणो’ (१९३८ ‘मित्र’ (१९५३ ‘झेलो’ (१९५५ ‘पयणारी’ (१९५० ‘काणिक’ (१९५८ ‘पंचकाद्य’, ‘आमची माय’ ह्या कानडी लिपींतल्या नेमाळ्यांनी बरेच लळित निबंद आस्पावल्यात. शणै गोंयबाब (१८७७-१९४६) हाणें गोंयचो सैम, गोंयचो लोक आनी गोंयची भास हांचेर थोडे निबंद बरयले पूण तांचो झेलो उजवाडाक येवंक ना. तातूंतलोच एक सोबीत निबंद ‘न्हंयच्या तळ्यार’. ताचे उपरांत ‘मीर्ग’, ‘साद’, ‘साळीक’, ‘विद्या’, ‘नवें गोंय’, ‘प्रजेचो आवाज’. हातूंत बरेच निबंद उजवाडाक आयल्यात. दत्ताराम सुखटणकार हाचे निबंद ‘मान्नी पुनव’ (१९७७, साहित्य अकादेमी पुरस्कार ह्या झेल्यांत आस्पावतात. तातूंत ताणें गोंयकारांच्या स्वभावाच्या खाशेलेपणाचेर उजवाड घाला. अ. ना. म्हांबरो हो एक निबंदकार. तो गोंयच्या आयच्या राजकी, समाजीक जिविताचेर बरयता. ‘गोंयची अस्मिताय’ (१९७८) आनी ‘पणजी आता म्हातारी जाल्या’ (१९८५, साहित्य अकादेमी पुरस्कार) हीं ताचीं पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत. लक्ष्मणराव सरदेसाय हाचे निबंद ‘खबरी कांय वर्मांच्यो कांय कर्मांच्यो’ (१९८०) ह्या झेल्यांत आस्पावल्यात. हातूंतले चडशे निबंद आत्मचरित्रपर आसात. आर्चाय रामचंद्र शंकर नायक हाणें निबंदप्रकार केळयलो. ताचो एक बरो म्हळ्यार, ‘जाफर भाय’. प्रो. शांताराम अनंत हेदो हाचे ‘आयक आयक घरांतल्या माडा’, ‘येरें नाशिल्लें व्हडें’, ‘खेळगडी’ हे निबंद वाचपासारके. प्रो. लुसिओ रोद्रिगीश हाणें गोंयकारांची सोबीत स्वभावचित्रां काडल्यांत आनी कांय कोंकणी लोकांकाणयो पर्थून कोंकणींत सांगल्यात. रवींद्र केळेकार हो एक समर्थ निबंदकार. ‘वेळेवयल्यो घुलो’ (१९७१) ‘उजवाडाचे सूर’ (१९७३ ‘सांगाती’ (१९७७) हे ताचे कांय निबंदांचे झेले. खगोलशास्त्राचेर बरयल्लें ताचें ‘ब्रम्हांडाचें तांडव’ हातूंतले कांय लेख निबंदांवरींच दिसतात. कोंकणी पत्र वेवसाय: कोंकणी पत्र वेवसायाची सुरवात एदुआर्द ब्रुन द सोउझाच्या ‘उदेंतेचें साळक’ (१८८९) ह्या म्हयन्याळ्यान जाता. मागीर तें पंद्रशी नेमाळें म्हूण भायर सरूंक लागलें आनी १८९४ त बंद पडलें. तरी उदेंतेच्या साळकाची देख मुखार दवरून आनी जायतीं नेमाळीं उजवाडाक येवंक लागलीं. मुंबय एलेक्स सी. एफ्. फ्रांसिस्को हाणें ‘उ लुझो कोंकानी’ नावांचें सातोळें १८८९ वर्सा सुरू केलें. ते उपरांत सेबाश्तयांव जे. दीयश हाणें ‘उ कोंकानी’ आनी एस्. टी. डिसौझ हाणें ‘उ पोव्हु गोआनु’ (१८९५ लोरेन्सीन्यू दांताश हाणें ‘अलश’ (१८९५),ए. जे. सी. द सोवझ हाणें ‘उ एकू’ (१८९७) हीं नेमाळीं उजवाडायलीं. बी. एफ. काब्राल हाचें ‘सांजेचें नखेत्र’ (१९०७) हे कोंकणीचें पयलें दिसाळें अशें मानू येता. पूण मागीर तें म्हयन्याळें जालें. रोनाल्ड नोरहानाचे ‘कातोल्क सवस्तकाय’ हें पंद्रशी नेमाळें, एफ्. येक्स. फुर्ताद हाचें ‘उ गोआनु’, फादर सी. दीयस हाचें ‘सेन्ट एनस टेंपरन्स मेगझीन’ आनी काम्पुशाचें ‘कोंकणी मॅगझीन’. फादर लुदोव्हीन पेरेरा हाणें कराची सावन ‘दर म्हयन्याची रोटी’ हें नेमाळें सुरू केलें. आतां तें फादर मोरेन्हो द सोउझ गोंयच्यान चलयता. हाचे उपरांत जायतीं सातोळीं उजवाडाक आयलीं. १९३४ वर्सा आ. सी. कार्वाल्यु हाचें ‘एमिग्रंट’ सातोळें १९३६ वर्सासावन दिसाळें जालें. ‘नोवा गोवा’ नेमाळें, जे. बी. द. सील्वा हाचें ‘म्हजें मॅगाझीन’ हें पंद्रशी नेमाळें, १९३८ वर्सा जे. डी. सौझ हाचें ‘कोंकणी जनरल’, फ्लोरेन्स आल्मेदा हाचें ‘आसपीरान्त’ हें म्हयन्याळें, एफ्. एक्स्. ओल्वीश हाचें ‘कॅथलीक इंडीया’ हें नेमाळें, ए. आर. पेरेरा हाचें ‘आमचो संवसार’, १९३९ वर्सा प्रो. ज्युस्तीनो द सौझ हाचें ‘नवें जिवीत’, रोमीओ फेर्नांदीस हाचें ‘गोंयकारांचो इश्ट’, डी. देसाय हाचें ‘गोंय कामगार’ हीं कांय कोंकणी नेमाळीं. १९४० वर्सा ए. मास्कारेन्येस हिचें ‘नवें गोंय’, फादर जी. लोबो हाचें ‘तुजें राज्य आमकां येवं’, १९४० वर्सा फादर मार्सेलीन्हो रेमेडीओ हाचें ‘उदेंतेचें नकेत्र’ अशींय कांय नेमाळीं सुरू जालीं. चडसो सगळो वाठार स्टॅप शेतां आनी रान विभागांत आसा. सुमार 17% वाठारांत रानाम आसात. खनीज तेलां, उद्देग धंदे आनी शेतकाम हांचेर थंयची अर्थवेवस्था आसदारुन आसा. 1943त तेलाची पयली बांय मारतकच उद्देग धंद्यांची नेटान वाड जाली. आल्मित्येफ्स्क सावन उदेंतेकडेन आनी अस्तंतेकडेन तेलगळ वतात. मिन्मीबायेव्हो नगरांत सैमीक वायूचें उत्पादन जात. अस्फाल्ट, जिप्सम. अँलॅबॅस्टर, फ्लोरिडीन, फॉस्फोरायट, गंधक, तांबें आनी चुनखडी, लिग्नायट आनी पीट हीम खनिजां ल्हान-व्हड प्रमाणांत सांपडटात. कझॅन आनी मेंडेल्येफदस्क हीं रसायनी उद्देगांची केंद्रां आसात. व्होल्गा देगेवयल्या कॅझॅन, झिल्येनडॉल्स्क, चीस्तॉपल शारांनी शेतकामाचीं अवजारा, वैजकी उपकरणां, घडयाळी, टंकलेखन यंत्रां हांचे अभियांत्रिकी कारखाने आसात. ममादिशाक कागदाचे उद्देग आसात. जिल्लोधिकारी कार्यालय हें जिल्लो प्रशासकीय कार्यालय जंय सरकाराचीं धोरणां अंमलांत हाडटात आनी थळाव्या लोकांच्या प्रस्नांचो अभ्यास जाता आनी तो राज्य सरकाराक कळयतात. जिल्ल्यांतलो लागीं लागीं दरेक नागरीक जिल्लो प्रशासनाच्या संपर्कांत येता, जे जिल्लो पांवड्याचेर, उप-विभागीय पांवड्याचेर आनी मामलतदार पांवड्याचेर परवाने, दाखले सारकिल्या जमनीच्या प्रकरणांनी म्हत्वाचीं कागदपत्रां लोकांक जारी करपाचें काम सांबाळटात. “नजमा हो फ्रॉक रशिदाचो मुगो?” रेशान ताका विचारलें. ताणे मानेनच “हय” म्हुणून सांगलें आनी ताच्या दोळ्यांतल्यान घळघळ करून दुकां गळूंक लागलीं. ताचीं दुकां पळोवन मीना गळसणलें. रशिदाचें कितें बरें-वायट जावंक ना मूं? हें नजमा अशें कित्याक वागता काय? READ "इतलेंच न्हय गो आबोल्या, आमी दोगूय फुलाफुलांची इश्टागत घडयतात. एका फुलांतले पराग दुसऱ्या फुलांकडेन व्हरतात. म्हळ्यार मनश्यांचे भाशेंत सांगपाचें जाल्यार आमीं फुलांचीं लग्नां लायतात."READ तुमचे खेळ पर्यायांतल्या सुचयेत नासत जाल्यार, ते चड करून तुमच्या सुरवात मेनूत पीन केल्ले नासतले. वचचें सुरवात सगलीं ऍप्लिकेशनां, खेळाचेर उजवें-क्लीक करचें आनी सुरवातेंत पीन करचें पर्यायी रूपान, ताचे परस आडवाट जोडची – हेर टॅब पळोवचे.) Xbox ऍप्लिकेशनांत, परतून ताजें करचें बटण वेंचचो, मागीर अदीक चिन्न वेंचचें. तुमचो खेळ निवडचो, मागीर वेंचिक खेळ जोडचो हें वेंचचें. हातूंत वचचें सुरवात Xbox म्हजे खेळ आनी वेंचचें तुमच्या PCतल्यान खेळ जोडचो. तुमचो खेळ सुचयेत नासत जाल्यार आनी तो तुमकां तुमच्या सुरवात मेनूत जोडपाचो नासत जाल्यार, ताचे परस आडवाट जोडची. कार्यावळ फोल्डरांत, रिकाम्या सुवातीचेर उजवें – क्लीक करचें आनी फोल्डर, रित्या सुवातेर उजवें-क्लीक करचें आनी नवें वेंचचें, मागीर आडवाट वेंचचीं आनी ऑन-स्क्रिन सुचोवण्यांचें अनुसरण करचें. Xbox ऍप्लिकेशन उगडचें आनी परतून ताजें करचें बटण वेंचचो मागीर अदीक चिन्न वेंचचें. तुमचो खेळ निवडचो, मागीर वेंचिक खेळ जोडचो हें वेंचचें. कोंकणी लोक वा "कोंकणें हो कोंकणी भाशा उलोवपी लोकांचो एक गट. हे लोक मुळावे आर्य तशेच अत्यल्प प्रमाणात द्राविड वंशाचे ,निजाचे आफ़्रिकी आनी अरबी मूळाचे आसात तांची मायभास कोंकणी जावन आसा. कोंकणी ह्या शब्दाचें मूळ कुम" आनी "कण ह्या शब्दांपासन कोंकणी हो शब्द उद्भवला कुम" म्हळ्यार धर्तरी आनी "कण" म्हुळ्यार कुडको. भारताच्या पश्चिम तटार, घाटांच्या आनी समुद्रा मदलो ज़ागो, म्हणजेच "कोंकण आनी थंय रावपी लोक कोंकणें". इतिहासकार अशें म्हणटात की,गोंयचे अदिम रावपी द्रविड वंशाचे लोक "कुंकणा" नावाची ह्रासाक पाविल्ली भाशा उलयताले,मागावयल्यान आयिल्ल्या आर्य लोकांची "प्राकृत" आनी निजाच्या लोकांची "कुंकणा" भाशेच्या संगमातल्यान आताची कोंकणी जन्माक आयल्या. चौल, कल्याण मालवण होन्नावर आनी भटकळ ह्या जाग्यावयले कांय लोक अरबी वेपारी,नाविक हांच्या संबंदात आयले,थोड्यांनी तांच्या अत्याचाराक बाळी पडून, लग्नसंबंदांकलागून, आनी थोड्यांनी अपखोशयेन मुसलमानी धर्म आपणायलो.तशेच गोंयचे कांय लोक अरबांच्या त्रासाक लागून कर्नाटकांत तशेच केरळात धाविल्ल्याचो संदर्भ मेळटा. मागीर पोर्तुगेज वेपाराच्या निमतान आयले,बहानमी राजाकडल्यान गोंय ताब्यात घेवन,कांय काळाउपरांत तांणी ख्रिस्ती धर्मप्रसाराचे काम आरंभ केले,लोकांक पिडपाचे काम सुरू केलें.कोंकण्या लोकांनी क्रिस्ति धर्म आपणावचो म्हणून तांणी लोकाचेर धार्मिक तशेंच सामाजिक बंधनां घातलीं.कांय जाणांक बळयां क्रिस्तांव केले जाल्यार जायते लोक गोंय सोडून गेले. बिजापूर आनी मरठ्यांमदीं झूंजय पेटलें देखून खुबशे हिंदु आनी क्रिस्तांव धावले, हिंदुधर्मी तटवर्ती कर्नाटकात तशेच म्हाराश्ट्रांत,थोडे भितरल्या प्रांतांत जशें बेळगांव आनी धारवाड जाल्यार क्रिस्तांव चडशें उडूपी,उत्तर आनी दक्षिण कन्नड जिल्ल्यांनी गेलें. थळाव्या लोकांच्या संपर्कात येवन तांची भास,संस्कृताय,रीतीभाती,खाण-जेवण ,न्हेसण बदलत गेले. ह्या लोकांक नाईक/नायक अशेंय म्हणटात,ते गोंयात चडकरुन आनी हेर राज्यांनीय रावतात,ते शेत रोयतात,नूस्तें धरपाचे कामय करतात. मुखेल वसती गोंयात तशेंच हेर राज्यांनीय रावतात,ते "भटी" भास नावाची बोली उलयतात,भटपणाचो वेवसाय अनी कुळांगरांनी सुपारी पिकयतात."पद्ये" अनी "परभू" अशे तांच्यांत दोन भेद आसात,शिवराक जेवतात. मुंबय,थाणे,रत्नागिरिंत तशेंच गोंयात हांची वासती आसा,ते अरबी वेपारि आनी हिंदु धर्मपरिवर्तित वंशाचे आसात. माणिक हें एक खनिज. कुरूविंदाचो तांबड्या रंगाचो प्रकार. हें स्फटिक षटकोनी आनी घट्ट आसात. कंवचेभशेन चकचकता पूण हिर्याभशेन चमचमना. हाचो रंग मध्यम ते गडद तांबडो वा जांभळी, मारिंगी मात्शीसया आशिल्लो तांबडो आसता. तांबडो रंग चडसो हातुंतल्या 1% क्रोमिक ऑक्साइडाक लागून आयिल्लो. आसता. हातूंत तांबडी वात पेटिल्ली आसता, असो पयलीं समज आशिल्लो. उच्च तापमानाचेर तापयल्यार हाचो रंग पाचवो जाता पूण न्हिवतकच हेर खनिजांभशेन मूळ रंग बदलना, हें माणकाचें खाशेलपण आसा. माणिक हें नवरत्नांतले एक रत्न आसून सुर्याचे अनुकूलतेखतीर हें रत्न वापरतात. नवग्रहांचे मुदयेंत हें रत्न मदीं आसात. हें रत्न आंगार धारण केल्ल्यान कसलेंच अरिश्ट येना, असे कांयकडेन आयज लेगीत समज आसा. अरेबियन नाइट्स, मार्को पोलो हाच्या भोंवडेवर्णनांत माणकाचोउल्लेख आयला. जुलय म्हयन्याचें माणिक हें सुब रत्न. तशेंच लग्नाच्या चाळिसाव्या वर्धापनदिसाचें प्रतीक मानतात. प्लिनी हाणें ताका कार्बंक्युलस आनी थीओफ्रॅटस हाणें अँथ्रॅक्स अशें म्हमिल्लें. ह्या दोनूय संज्ञांचो अर्थ पेट्टो कोळसो असो आसा. उपरांत तांबडो अर्थाच्या लॅटीन शब्दावयल्यान ताका रूबी हें इंग्लीश नांव पडलें. माणकाचो मुखेल उपेग रत्न म्हूण अंलकारांनी करतात. माणिक हें सगल्या रत्नांभितर मोलादीक रत्न आसून आकाराप्रमाण ताचें मोल वाडटा. पारव्याच्या रगताभशेन रंग आशिल्लें पारदर्शक माणिक सगळयांत उत्कृश्ट आनी लेकप्रिय आसून एकाच आकाराच्या आनी पारदर्शक माणिक सगळयांत उत्कृश्ट आनी लेकप्रिय आसून एकाच आकाराच्या आनी इतलें मोलादीक नासता. पूण ताकाय मागणी खूब आसता. माणकांतल्या क्रोमियमाकलागून मेरेन आनी लेसर ह्या प्रयुक्तींनीय ताचो वापर जाता. माणकाचे बारीक खडे घड्याळां, शास्त्रीय आनी विमानांतलीं उपकरमां, मापकां हातूंत वापरतात. माणिक चडकरून ब्रह्मदेश, थायलंड, श्रीलंका हांगा मेळटा. हातुंतलें ब्पह्मदेळांतलें माणिक हें चड उत्कृश्ट आसून थायलंडांत मेळपी माणिक तेपरसूय चड गडद रंगाचें आसता. श्रीलंकेंतलें माणिक मात्शें लेव रंगाचें आसात. तशेंच अमेरिका (उ,कॅरोलायना ऑस्ट्रेलिया, अफगाणिस्तान, कोलंबिया, मॅलॅगॅसी,मालावी, र्होडेशिया झँबिया हांगाय कमी प्रतीचे माणिक मेळटात. भारतांत कर्नाटक, तमिळनाडू,राजस्थान, काश्मीर ह्या वाठारांनीय कमी प्रमाणांत माणिक मेळटात. ०घालणें कडसणींत धरणें अडचणींत घालणें पेचांत आणणें घोटाळ्यांत पाडणें स लागणें उतरती कळा लागणें . फुडें म्हायती दितना आमोणकार हांणी म्हणलें, केंद्र आनी गोंयचें भाजपा सरकार सध्या विमानतळ, एलआयसी, रेल्वे, कृशी मळ खाजगीकरण करपा खातीर देशांतल्या व्हड उद्देगपतींक दिवपाचो डाव रचता. हातूंत गोंयांतलें भाजपा सरकार लेगीत हांगासरलें सरकारी हॉस्पिटलां खाजगीकरण करपा खातीर यत्न करीत आसात असो आरोप काँग्रेसीचे फुडारी आमोणकार हांणी केलो. मुरगांव म्हालांतलें दाबोळी, चिखली हांगासरलें उपजिल्हो हॉस्पिटल खाजगीकरण करपा खातीर राज्याचे भलायकी मंत्री यत्न करीत आसून, ताका मुरगांव म्हालांतल्या एकाय मंत्री, आमदारांनी अजुनूय विरोध करूंक ना अशी म्हायती आमोणकार हांणी दिली. मुरगांव, वास्को, दाबोळी वाठारांतल्या लोकां खातीर एकमेव सरकारी हॉस्पिटल म्हणल्यार चिखली हांगासरलें उपजिल्हो हॉस्पिटल. तें लेगीत खाजगीकरण केल्यार हांगासरल्या लोकांनी आपल्या भलायकेची जतनाय घेवपा खातीर खंय वचपाचें. सध्या चिखली उपजिल्हो हॉस्पिटल दुयेंतींक फुकट वखदां आनी हेर सुविधा दिता. एकदां जर हें उपजिल्हो हॉस्पिटल खाजगीकरण केल्यार हाचो फटको चारूय मतदारसंघांतल्या सामान्य लोकांक भोगचो पडटलो. हाका पुरायपणान जापसालदार गोंय सरकार आनी मुरगांव म्हालांतले चारूय लोकप्रतिनिधी आसतले. लांबट अशीर पानांची ही वनस्पत सदांच उदकाळ,वलसार वा रेबाळ जाग्यार जाता.हाचें मूळ वा कांदो (कंद) आल्याच्या खुडा सारको आसून ताचो रंग तांबूस धवसो आसता.ह्या ताच्या खुडांक उग्र गंध येता.आयुर्वेदांत वेखंडाचो वेगवेगळ्या दुयेंसां खातीर वखदी उपेग सांगिल्लो आसा.आतांच जल्मल्लें भुरगें तशेंच जाण्ट्या मनशा खातीर लेगीत वेखंडाचो वखदी उपेग करूं येता. पराक्रम स्थानांत मंगळ वृषभ राशींत प्रवेश करीत आसा. पुनव षष्ठस्थानांतल्यान वचत आसा. ह्या काळांत स्पश्ट उलोवप टाळात. दोन उतरां उणीं उलयत जाल्यार सामकें बरें. गुरुपुष्यामृत योगाचेर भुरग्यां खातीर केल्लें नियोजन… काशिन म्हणपाचें सोडूंक ना हो काशिनाथ शांबा लोलयेकार हाचो तिसरो काव्यझेलो. काशि म्हंटा (1982) आनी काशिक म्हणचेंच पडटा (1997) ह्या दोन झेल्यां उपरांतचो. ह्या झेल्यांतल्यो कविता फकत एका वर्सांतल्यो. दुसर्‍या झेेल्या उपरांत वट्ट सात वर्सां ताणें एकूय कविता बरोवंक नासली. आनी सात वर्सांची तफावत एकाच वर्सांत भरून काडली अशें तो म्हणटा. अशेंय म्हणूं येता-ह्या झेल्यांतल्यो कविता बरोवंक ताका पुराय सात वर्सां ‘कविते’क होरावची पडली. काशि म्हणटा तशें लोलयेकार कितें पारशेकार कितें तेच वरी, सात वर्सां कितें आनी सातशीं वर्सां कितें, ताका रावचें पडलें इतलें खरें. कित्याक जाप ना. कित्याक जाप ना हाकाय जाप ना. हे नाशिल्ले जापेचो सोद म्हणजेच काशिची कविता. तेंच तिचें अस्तित्व. तीच तिची नियती. आपल्या पयल्या झेल्यांतले पयलेच कवितेत शेवटाक काशि म्हणटा वासुचें कोणाक पडूंक ना. काशिचेंय कोणाक पडूंक ना. ताची ही कविता. ही कविता, काशिचें म्हणप म्हणजे कवीन घाल्लें एक रुपडें. ह्या रुपड्याच्या खेळान तो वाचप्याचें लक्ष मनीसजिणे कडेन, साहित्यानुभवाच्या मूल स्रोता कडेन ओडून घेवपाचो यत्न करता आनी तांकां जिणे कडेन पळोवपाची एक खाशेली नदर दिता. काशि म्हंटा ह्या ताच्या ‘उतरां’तल्यान (नाममुद्रेंतल्यान) चतुर वाचप्यांचे मतींत आयलांच आसतलें की ताची ही ‘दृश्टी’ ‘संत-कोटीं’तली. निर्मय, निरपेक्ष, फकांडेर तशीच स्थितप्रज्ञ. देखून काशिचें हें म्हणप, ताची कविता सर्वकालगामी, सर्वलोकगामी आनी ताकाच लागून अभावगामी जावन जिणेच्या तत्त्वगिन्यानाच्या पांवड्यार पावता. पूण वयल्यान फकांडेर दिसपी हे कवितेच्या काळजांत मनीसपणाचे उमाळे उचंबळटात हाचो अणभव संवेदनशीळ वाचप्यांक आयले बगर रावना. ह्या झेल्यांतले कविते वयल्यान अशें दिसता की कविची दृश्टी एके वटेन अस्तित्ववादा लागीं तर दुसरे वटेन नियतीवादा लागीं आपणाली सोयरीक जुळयता. खंयचेय भायले गजालीचो आदार घेनासतना फकत आपणाल्या अस्तित्वाच्या आदरा वरवीं खंयचेय घडणुके विशीं वो घडणुकां विशीं निर्णय घेवप आनी ताच्या परिणामाक तोंड दिवपाची तयारी दवरप ही साहित्यांतले अस्तित्ववादी विचारधारेची एक खाशेली वळख. तेच प्रमाण, संवसारांत घडपी साबार घडणुको आदींच कोणें तरी थारायिल्ले प्रमाण घडून येतात. फकत आपआपणाल्या सभावधर्मा प्रमाण वागप इतलेंच मनशाच्या हातांत आसता. हे विशींचें भान आसप हाकाच नियतीवादाची कुरू म्हणूं येता. काशिचे कवितेंत हे दोनूय विचार प्रवाह प्रत्यक्ष वो अप्रत्यक्ष तरेन व्हांवतना पळोवंक मेळटात. परंत हे दोनूय प्रवाह एकामेकांक आडखळी वो आडमेळीं हाडिनासतना जण एकल्याची परिणामकारताय वाडोवंक उपकारा पडटात आनी हे कवितेचें सर्वगामित्व बळिश्ट करतात. काशिचे कवितेंतलीं उतरां हीं काशिचीं खाशेलीं उतरां. कवीचीं उतरां व्याकरणाचे बांदावळीचे बांदपास फाफसून उडयतात. व्याकरणाचे हे पास तिका बांदून दवरूंक शकनात. आनी जे कवितेक ते बांदून दवरूंक शकतात ती कविता ‘कविता’ उरना. उरलीय जाल्यार तिगना, जगना. काशि कोंकणी भाशा मंडळान निर्मिल्ले भाशीक बांदावळीच्या भोंवर्‍यांत सांपडना. तो ताचो चक्रव्यूह भेदून भायर पडटा. ताचे हे करणेक लागून ताची कविता ‘कविता’ म्हण व्हड जाता, outstanding थारता. आनी ताच्या ह्या भाशीक विद्रोहाक लागून (घडये) तिका कोंकणी ‘काव्यमंडळा’ भायर सुवात मेळ्ळ्या. पूण काशिची ही भास एका कवीची भास. तिका तार्कीक निकश जशे लागू पडनात तशीच भाशीक भावनाशीळटाय तिका बादना. गरज थंय ती बंड करून उठ्ठा आनी आपले अभिव्यक्ती कडेन प्रामाणीक रावून मराठी, हिंदी, इंग्लेज, पुर्तुगेज बी साबार भाशांतली उतरावळ आपणायता. ‘भाशाशुद्धी’च्या रोगाची लागण तिका जावंक ना. तरी लेगीत ती कोंकणीच भास. गोंयांतले बार्देेसकारी कोंकणींत तो आपली कविता बरयता. ताची कोंकणी सारस्वतांचे कोंकणीक लागीं करिना. तो भोवजन समाजाची, जाय थंय किरिस्तांव भावांची कोंकणी आपणायता. आपणाल्या आविश्काराक बळगें दिवपी भास तो आपणायता, घडयता. ताचे हे भाशेक ‘तथागता’चे जिणेचें रुपडें आनी समकालीन वास्तवाचो सुवाद लाबला. ‘कविता’ ही सगल्यांत पयली एक भाशीक रचना आसता हें सत जण एकल्यान मतींत घेतल्यार काशिचे कडेन निर्मळ नदरेंतल्यान पळोवप आनी ती समजून घेवप शक्य जातलें. आपणाले कवितेंत काशिन कोंकणीतल्या कांय म्हणण्यांचो वा ओपारींचो अर्थघन वापर केला. पूण अशें करता आसतना तो ते ते ओपारीची वा म्हणणेची मोडतोड, फिरवाफिरवी करता आनी तातूंतल्यान अकल्पीत, संवकळी भायरो अर्थ वा भावार्थ निर्माण करता. ताका लागून ताचे कवितेक खाशेलें तेज आनी ओज प्राप्त जाता. काशिची कविता कोंकणींतल्या हेर कवींपरस हे नदरेन लेगीत outstanding थारता. असो वापर कोंकणी कवितेेंत खुबूच उणो पळोवंक मेळटा. काशिचे कवितेंतल्यान ‘उतरांचो अर्थपूर्ण खेळ’ अणभवूंक मेळटा. आपणाले कवितेंतल्यान काशिन मनशाचें दुख्ख, ताचें एकसुरेपण, ताची विश्‍वरचने पसून तुटिल्ल्याची, ‘विलगते’ची जाणीव (alienation ताच्या दुख्खाच्यो असंख्य पती आनी रुपडीं, आनी तातूंतल्यान अणभवाक येवपी मनशाची असहाय्यताय वा मनीसजिणेची निरर्थकताय हांचो वेध घेवपाचो यशस्वी प्रयत्न केल्लो पळोवंक मेळटा. हे विशीं खोलायेन चिंतूंक गेल्यार दिसता, हाचेर मुखार वचून काशि सोद घेता, सोद घेत रावता तो मुळावे जिवनप्रेरणेचो. सातत्यान. अखंडपणान. तरेकतरांनी. काशि म्हणटा, काशिची पुराय कविता ही खर्‍यांनी पळोवंक गेल्यार एका ‘हांव’ची काणी, एक कथा, कथा म्हळ्यार स्थळ, काळ, जल्म, मृत्यू हांचे फास्केंत बसपी वा ती मोडूंक पळोवपी कसलीय घडणूक, साबार घडणुको वो मनशां हांचे मजगतचें नाट्य. भितर काळ आनी अवकाश हांचे मदीं सातत्यान कितें न्हंय कितें एकासारकें ‘घडत’ आसता. हे ‘घडप’ लेगीत विशिश्टतायेन भरिल्लें आसता. ह्या ‘हांव’ ची ही कथा. जल्मापसून मर्णामेरेनच्या ह्या ‘हांव’च्यो विंगड विंगड अवस्था, विंगड विंगड संस्कार, तांचो सहयोग वा संयोग आनी तांचे मजगतचें नाट्य हो हे कथेचो (म्हळ्यार कवितेचो) आशय. हे कथेचो एक सूर ‘विलगताये’चो, ‘तुटिल्लेपणा’चो, ‘दुरावलेपणा’चो जाल्यार दुसरो सूर समाजीकतायेचो. व्यक्तीवादी दृश्टीकोणांतल्यान समाजीक आनी वैश्‍वीक आशय हांगा व्यक्त जाल्लो पळोवंक मेळटा. आपणाल्या सनातन प्राक्तनाचो एक आगळो सूर लेगीत कवी हांगासर लायतना आयकूंक येता. हो सगलो आविश्कार आपले कवितेंतल्यान घडोवन हाडपी ‘हांव’ एका वेगळ्या अर्थान विश्‍वव्यापी रूप धारण करता. हाका लागून काशिचे कविते मदल्या ‘हांव’चे कथेक म्हाकाव्याचोसो स्पर्श जाल्लेवरी जाणवता कित्याक तर तातूंतल्यान एक खेरीत प्रकारची अनादी-अनंत अशी शोकसंवेदना जागृत करपी कथा उकती जाता. एक भोव प्रचंड नैराश्यताय, उदासिनता तिका व्यापून उरल्या अशें पावला पावलाक जाणवत रावता. हांतुंतल्यान ‘मुक्ती’ मेळोवप हो ह्या ‘हांव’चो ध्यास. आनी हो ध्यासच हे कवितेचें आदिमूळ. काशिची ही कविता एक ode (उद्देशिका) कशी. परंत तिगेलें स्वरूप परंपरेन चलत आयिल्ल्या ode सारकें ना, हें जाणून घेवचें पडटलें. हातूंत आनी जुने odes हांचे मजगतीं एक मुळावो वेगळेचार आसा तो म्हळ्यार, पुर्विल्ली ode उखलापी प्रतिक्रियात्मक स्वरूपाची आसताली. काशिन हे तरेचे जुने कवितेंतलें आवाहन वो प्रतिक्रिया व्यक्त करपा विशींचें तंत्र आपणायलां. पूण तें तशा तशें आपणावंक ना. ताणें ताचें रूप पुरायेन बदलून उडयलां आनी ताची सांगड ‘समकाला’कडेन घाल्या. हे कवितेंतल्यान व्यक्त जावपी कवीची जाणीव ही अर्थहीनतेची, तुटिल्लेपणाची, पयशिल्लेपणाचीशी आशिल्ली अणभवूंक मेळटा आसली तरी लेगीत तातूंतल्यान तिगेली खाशेली व्यक्तीकेंद्रीतताय पळोवंक मेळटा. हाकाच लागून पुर्विल्ले हे प्रकारचे कवितेंतल्यान येवपी वर्णनां, निवेदनां वो ढोबळ प्रतिक्रिया हे सारक्यो गजाली काशिचे हे नवे odes कवितेतल्यान येनासतना तांचो आत्माविश्कार तितलोच आयिल्लो पळोवंक मेळटा. काशिचे हे कवितेचेर काम्यूचो आऊटसायडर, नेमाडेंचो पांडुरंंग सांगवीकर, जी. एं.चो डॉन हांचो मुळावो प्रभाव आशिल्लो जाणवता. शंकर रामाणी, पु.शि.रेगे, पोएट बोरकार हांचोय अल्पस्वल्प प्रभाव ताचे कवितेचेर आनी कवी म्हण ताचेर जाल्लो दिश्टी पडटा. • वाच्ची कविता ती वाचतास्ताना उण्यार देड मिनुटां आनी चड म्हळ्यार तीन मिनुटांची आसुंयेता. कविता वाच्च्या पयलें कवितेचें नांव आनी कविचें नांव सांगून कविता सादर करची. हेर कसलोय विवर दीवंक नजो. • विंचून आयिल्ल्या सरवांक फेब्रेर दूसऱ्या हफत्यांत, झूमाचेर लैव फैनल्स आसतलें. ह्याविशीं चडीत विवर जिकलल्यांक आमी जानेर म्हयन्यांत दितल्यांव. नवे नवे पद् दतीन शिकोवपाचे आनी शिकपाचे विकास करप, फावोशीं प्रगतीक सुविधांचो विकास करप ,वेवसायिक प्राविण्यताय मेळोवन दिवप. पाठ देणें अक्रीत देणें अंगावर देणें शह-शह देणें जोड देणें पित्त्या देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे गुण घेणें-देणें हातीं भोपळा देणें ताण देणें पूजा देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें चढावर चढ देणें दांत पाडून हातावर देणें पोटास टांचा देणें दिवसावर नजर देणें ताव देणें-मारणें दाबा देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें दर्शन देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें १. ब्रिटीश साम्राज्यांतल्यान भायर सरपाचो हिंदुस्थानाचो हक्क स्पश्ट उतरांनी मान्य करपाक जाय. २. हिंदुस्थानांत राष्ट्रीय सरकाराची थापणूक जावची आनी तें सरकार लोकांक जापसालदार आसचें (हें सरकात गांधीजीच्या ड्रॉकरा मागण्यांचेर विचार करतलें ३. हिंदुस्थानान इंग्लंडाक दिवपाचें राष्ट्रीय रीण आनी हेर सवलती हांची चवकशी करपाचो अधिकार हिंदुस्थानाक आसचो. ४. संक्रमण काळांतलीं संरक्षक बंधनां हिंदुस्थानाच्या हिताचीं आसात काय ना, हें हिंदी लोकांचे प्रतिनिधी थारायतले. सत्तांतराच्या काळांत ब्रिटीश गव्हर्नर जनरल म्हत्वाच्या विशयांनी निर्णय घेवपाचे आशिल्ले. ते लोकप्रतिनिधींच्या कायदे मंडळाच्या पालवान राज्यकारभार पळेतले अशें थारायलें. घटना तयार करपाचें थारायलें. जातीय समस्या सोडोवपाचें काम सरकारावरवीं समोपचारान, विचार-विनियम आनी वाटाघाटी करून जातलें, अशें थारायलें. गोलमेज परिशदेच्या समारोपाचें उलोवप इंग्लंडाच्या पंतप्रधानान केलें.तातूंत ताणें आपलें धोरण कशें आसतलें हें स्पश्ट केलें. पंतप्रधान मॅक्डॉनल्ड हाणें प्रांतांक आनी मध्यवर्ती सरकाराक जापसालदार राज्यपध्दत दिवची अशें म्हळें. कांय काळमेरेन संरक्षण आनी परपराश्ट्रसंबंद हे विशय गव्हर्नर जनरल हांचेकडेन आसतले, अशें तांणीं फुडें सांगलें. पयले गोलमेज परिशदेच्यो वाटाघाटी चालू आसतना भारतीय ब्रिटीश सरकार चळवळ चेपून उडोवपाचो यत्न करतालें. सरकाराक राज्य चलोवप कठीण जाल्लें. चळवळीक मात्सो उतार पडचो म्हूण सरकारान महात्मा गांधी] आनी ताचे इकरा वांगडी हांकां बंदखणींतसून सोडयले. शांतताय आनी एकचार हांची इत्सा परगटावपी एक पत्रक सरकारान जाहीर केलें. ह्या सगळ्यांचो महात्मा गांधीचेरूय परिणाम जावन ताचो आशावाद वाडलो. दिल्लीक व्हाईसरॉय आयर्विन आनी गांधीजी हांचेभितर वाटाघाटी जावन ‘गांधी-आयर्विन’ कबलात जाली. बहिश्काराची चळवळ फाटीं घेतली. राजबंद्यांक मुक्त केले. पूण व्हडलेंशें कांयच पदरांत पडलेंना, म्हूण हिंदी लोक आनी कांय फुडारी नाखूश आशिल्ले. वाटाघाटींनी स्वराज्य मेळोवप शक्य आसा, जाल्यार तें मुजरत मेळोवचें, तेखातीर ब्रिटिशांची सक्रीय मदत घेवंची अशें गांधीजीन सांगले आनी गोलमेज परिशदेच्या दुसर्याय अधिवेशनांत राष्ट्रीय सभेन वांटो घेवचो, अशें थारायलें. पयले परिशदेच्या अस्पश्ट फाटभुंयेचेर दुसरे गोलमेज परिशदेचो वावर चड बरो जातलो, अशी आशा आशिल्ली. पूण ह्या अधिवेशनांतल्यान भारतीय जनतेक निश्र्चित अशें कसलेंच आश्वासन मेळ्ळेंना. परिशदेचें कार्य म्हळ्यार फकत चर्चाच जातली, अशें गांधीजीक सुरवातीक सावान दिसतालें. गांधी-आयर्विन कबलातीक लागून तयार जाल्लो समेटाचो पूल हे परिशदेन नश्ट केलो, अशें गांधीजीन म्हळें. अशे तरेन दुसरे गोलमेज परिशदेक यश आयलें हिंदी आनी ब्रिटीश प्रतिनिधी हांणी एकठांय बसूब विचारविनिमय केलो आनी समेटाच्या मूळ तत्वांविशीं तशेंच राज्य घटनेविशीं ह्या परिशदांतसून चर्चा केली. ह्या परिशदांची फलश्रुती म्हळ्यार पयलेच खेपेक हिंदी लोकांचें गाराणें आंतरराष्ट्रीय पांवड्यार पावलें. हे वाटाघाटींत जे निर्णय घेतले, ताच्याच आदारान १९३५ चो कायदो मंजूर जालो. ह्या कायद्याक लागून मतदानाचो हक्क साबार लोकांमेरेन पावलो आनी संघराज्याची पध्दत स्वीकारप जालें. संघीय वरिश्ठ गृहाच्यो वेंचणुको अप्रत्यक्षरितीन करच्यो आनी कनिश्ठ सभाघराच्यो प्रत्यक्षरितीन करच्यो, अशें थारायलें. गव्हर्नर जनरल आनी गव्हर्नर्स हांचे राखीव अधिकार निश्र्चित केले. हे परिशदेंत ब्रिटिशांची वृती आनीकूय तीव्र जाल्ली. स्थानिक संघांत येवपाक टाळाटाळ करपाक लागले. मुसलमानूय हक्काक पेटले आनी ताका लागून एकामेकांविशींच्या एकचाराक फूट गेली. हां हां हां म्हणतां करणें हां हां म्हणतां हां-हां हां म्हणणें आपलें तें हां हां, दुसर्‍याचं तें हीः हीः हां जी? हो जी? हां हूं हं (हां) सणें-खापरानें हंसणें सिगार आनी तंबाखू उत्पादन कायदो 2003 आनी अधिनेम 2004 (जायराती, वेपार आनी वाणिज्य, उत्पादन, पुरवण आनी वितरणाचेर प्रतिबंद) संसदीय, विधानसभा आनी राज्यांतल्यो हेर वेंचणुको, मतदार वळेरींची सुदारणा,स्वीप कार्यावळी आनी राष्ट्रीय मतदार दीस ह्या संबंदीत सगळीं कामां. उतर प्रदेश राज्याची राजधानी आनी लखनौ जिल्ह्याचें मुखेल ठिकाण. लोकसंख्या 8,95,721 (1981 नवी दिल्लीचे आग्नेयेक 435 किमी. आनी कानपूरचे इशान्येक 77 किमी. अंतराचेर गोमती म्हंयेचे उजवे दगेचेर हें वसलां. ह्या शाराचे स्थापनेविशीं कांय आख्यायिका प्रचलीत आसात. एके आख्यायिकेप्रमाण रामाचो भाव लक्ष्मण हाचो जल्म हांगा जालो आनी ताणेंच ह्या वाठाराचो विस्तार केलो. तेन्ना ह्या प्रदेशाचें नांव ‘लक्ष्मणपुरो’ अशे आशिल्लें. फुडें ताचेंच अपभ्रश्ट रूप ‘लखन’ वयल्यान ‘लखनऊ’ जालें. लखनौ ह्या नावांफाटल्यान आनिकूय एक कथा सांगतात. ती अशी- इकराव्या आनी बाराव्या शेंकडयांत ह्या प्रदेशांत राजपूत येवन रावले. जौनपूर राजाच्या शेकातळा आशिल्लें हें शार बाबरान 1528 त जिकून घेतलें. ताचो नातू अकबर हाचेय कारकिर्दींत लखनौ हो अयोध्या प्रांताचो एक वांटो जालो. 1775 त अयोध्येचो नबाब आसफउददौला हाणें आपली राजधानी फैजापूरच्यान हांगा हाडली आनी हें शार सोबीत केलें. 1775 ते 1856 मेरेन लखनौ ही अवध (अयोध्या) संस्थानाची राजधानी आशिल्ली. 1857 च्या उठावाउपरांत लखनौ इंग्लिशांच्या ताब्यांत गेलें. हें शार म्हणजे एक म्हत्वाचें उददेगीक केंद्र. हांगा किनखाबी वस्त्रां, रुप्याच्यो वस्तू, तांबें – पितूळ हांची आयदनां आनी उपकरणां, दुर्बिणी आनी सुक्षीमदर्शक यंत्रां, सिगार आनी तंबाकू, वीज उपकरणां आनी वखदी साहित्य, सुगंधी द्रव्यां आनी अतरां, गालीचे आनी शोंदऱ्यो, रसायनां, जोती, कागद हांच्या उत्पादनाचे कारखाने आसून कापूस आनी तेलबियो हांच्यो गिरण्यो, साकर कारखाने, व्हडल्यो रेल्वे कर्मशाळा आनी प्रशीतन संयंत्रां आसात. हांगाच्या हस्तोद्योगांत चामड्याच्यो वस्तू भरतकामाच्या कलाकुसरीच्यो वस्तू आनी नमुने आनी मृत्स्नाशिल्पां जायत्या प्रमाणांत मेळटात. लखनौच्या पान – सुपारी, तंबाकू आनी चदंन हांचें खाशेलेपण आसा. हांगाचें जरकाम आनी रेशमी वस्त्रां, रुप्याच्यो वस्ती तशेंच कंवचेचीं कांकणां आनी अतरां हांची नामना आसा. लखनौंत जायतीं ओडलायणीं उद्यानां आसात. थंयचो सिकंदर बगीचो पळोवपासारको. बनारसी उद्यानांत ‘प्रिन्स ऑफ वेल्स’ नांवाचें प्राणिसंग्रहालय आसा. ‘दिलखुश बाग’ ही पयलीं अयोध्येच्या नबाबांचें मृगयाक्षेत्र आशिल्लें. थंय एक किल्लोय बांदिल्लो आसा. हांचे भायर ह्या शारांत छतर मंझिल, रुमी दरवाजो, नासिरुद्दीनची वेधशाळा, जामा मशीद ह्यो प्रेक्षणीय वास्तू आसात. आधुनिक इमारतींत राजस्थानी शैलींत बांदिल्लें. लखनौ रेल्वे स्थानक, विधान भवन हांचो आस्पाव जाता. "म्हज्या गिन्यानान आठापूंक जायना तसलीं देवाचीं अजापां ४२/३ ह्या ताच्या भावार्थाच्या समरपणा उपरांत, देव जबाक परतून भुरगीं दिता आनी ताची दान-दौलत, भाटां-बेंसांक दुपेट वाडयता. आनी ताच्या तेगां इश्टांक खरायेन शिडकायता. ताचो मुखेल संदेश म्हळेर देवाचे नितिवंत येवजणे परमाणें, बरे आनी प्रमाणिक-उय मनीस सोंसतले आनी कश्ट भगतले आनी तांच्या कश्ट-उपोदऱ्यां वरवीं देव तांच्या निश भावार्थाची आनी विस्वाशीपणाची तपासणी करता. तांकां शेवटाक इनाम मेळतलें. मनषाच्या इहान गिन्यानान देवाचो घुट आनी वाटो समजूंक-आठापूंक जायनांत. हो संवसार आनी ही सृश्टी चलयतल्या सर्वजाणार आनी सर्वपदवेदार देवा मुखार इहानविकायेन आमी सरपटचें आनी ताका आमच्या कश्टां-त्रासांनीं, अणभवून, ताच्या बळाची मोगाळ आसण्याची आनी जाणवायेची नम्रूतायेन वळोख घेवनची (४२/५ आतां जब शिकलो देवाचे रचणेचे मांडावळीन खंय ती ताची स्वात आनी तो कोण तो सर्वपदवेदारा देवा मुखार ! सर्गार चडचे आदीं, जेजून धर्मदुतांक उपदेस दिल्लो ताची खबर पयली सांगता, आनी निक्तीच सुरू जाल्ले पवित्र-सभेंत, क्रिसती शकाच्या ४२व्या वर्सा परियान घडलीं त्या मुखेल घडितांची तो गजाल करता. ह्या पुसतकांत पेद्रुच्या आनी पावलुच्या वावराची अदीक खबर आसा. पवित्र आत्मो शिसांचेर देंवल्या उपरांत, पेद्रू जेजुची आनी ताचे वर्वीं देवान फावो केल्ले सडवणेची पर्गटणी सुरू करता पालेसतिनाच्या आनी वेग-वेगळ्या देसां थावन आयिल्ल्या जुदेवां फुडें, म्हाधरंसभे फुडें आनी, कर्नेल रमी शत्पतिच्या घरांत, विदेशियांय फुडें. धर्मदुतांनीं सेवक स्थापले; उपरांत, हांच्याय वावराची आनी धरंपर्गटणेची म्हायती ह्या पुस्तकार मेळता; चड करून इसतेवाची आनी फिलिपाची. पावलूक धर्मदूत जावंक जेजुचें आपवणें आयल्या उपरांत, विदेशियां सरीं धरंपर्गटणेचो वावर अदीक नेटान चल्ता. पावलू आनी बार्नाबास आंतियोकिया शारांत विदेशियांची घडलली पयली पवित्र-सभा स्थाप्तात आनी त्याच शारांत जेजुच्या शिसांक “ क्रिस्तांव” वो “क्रिस्ताचीं” म्हण आड-नांव पडता. ह्या उपरांत, चड करून पावलू विदेशियांक जेजुची पर्गटणी करता आनी तीन लांब धरंपर्गटणेच्यो भोंवडियो करता तांची खबर इसकुटावन ह्या पुस्तकांत दिल्या. पावलून रमा शारांत कश्ट ससले तांची थडिशी म्हायती दिवन लूक हें पुस्तक सोंपयता. लिमोनायट:(पुडिकोरचें हेमटायट‌).हातुंत गोएथायट (Feo(OH) आनी लेपिडोक्रोसायट (Fe4O5(OH)2 हांचें वेगवेगळ्या प्रमाणांत मिश्रण जाल्लें आसता.शुध्द Feo(OH).Fe2O3 l 60-65 लोखण ,सुमार २७ ऑक्सिजन आनी उरिल्लें उदक आसता. हाचो रंग हळडुवो आनी पुडिकोराचो वा काळो आसता. हें मेकळें मातकट वा सच्छिद्र रुपांत मेळटा. रंगीत मातयेच्या रुपांत हें संवसारांत सगळेकडेन मेळटा. ताची वकिली बरी चलिल्ली आनी येणावळूय बरी आशिल्ली. ताणें अलाहाबादेक बंगलो बांदलो. ताचें रावप अस्तंती पद्दतीचें आशिल्लें आनी शिकार करप, टॅनीस खेळप, पेंवप हे खेळ, उंची कपडे वापरप, बरो सोरो आनी जेवण घेवप तशेंच वेंचीक इश्टांचो सांगात हो ताचो छंद आशिल्लो. श्रीहर्षाचो काळ हो बाराव्या शेंकड्याचो उत्तरार्ध अशें अभ्यासकांचें मत आसा.श्रीहर्षान जी नलकथा महाकाव्यांत बरयल्या, तीच कथा महाभारतांत एका उपाख्यानाच्या रुपांत आसा. ती कथा ताणें भारतांतल्यान घेवन तिका आपले प्रतिभाशक्तीन एका महाकाव्याचो आकार दिलो. नलचरित्र हें नल आनी दमयंती ह्या जोडप्याचें व्हड चरित्र. नलोपाख्यानांतली कथा श्रीहर्षान तशीच दवरल्या, पूण कांय नवे प्रसंग घालून तांचीं वर्णनां ताणें विस्तारान बरयल्यांत. ताका लागून हें काव्य खूब व्हड जाला. नैषधीयचरिताची कथा थोडे भितर अशी आसा- नल नांवाचो एक पुण्यश्लोक आनी महाप्राप्ती राजा निषध देशांत राज्य करतालो. तो व्हड विद्वान आनी उदार आशिल्लो. तशेंच तो रुपेस्त आनी कुडीन धश्टपुश्ट आशिल्लो. एक दीस तो नगरालागसारचे बागेंत भोवपाक गेल्ले कडेन थंयच्या तळ्यांत ताका एक भांगराचो हंस दिसलो. ताका नलराजान धरलो. पूण त्या हंसान, आपल्याक सोडपाची विनंती करतकूच राजान ताका सोडलो. नलराजाचें हें उदार अंतस्करण पळोवन हंसान थारायलें, ह्या राजाचें कसलेंय बरें काम करप. ते खातीर तो दमयंती कडेन गेलो आनी नलराजाचे ताणें खूब गूण गायले. दमयंतीय नलराजाचेर मोग करता हें कळटकूच तो नलराजा कडेन आयलो आनी ताणें नलाक तशें सांगलें. एक दीस दमयंतीच्या बापायन दमयंतीचें स्वयंवर थरयलें.हेर राजा वांगडा इंद्र, अग्नी, यम आनी वरूण हे देव लेगीत स्वयंवराक आयले. पूण नलराजाचें तेज, तारुण्य आनी सौंदर्य पळोवन ह्या देवांनी ताडलें की दमयंती नलाक सोडून हेर कोणाकूच पळोवंचीना ते खातीर इंद्रान नलाच्या उदारपणाचो फायदो घेवन तांचो दूत जावपाची नला कडेन मागणी केली. नलान आपलें खरें रुप तिका दाखयलें. तें पळोवन दमयंती खुशालभरीत जाली. जेन्ना तुमच्या कडल्यान सायन इन करपाची गरज आशिल्ल्या वॅबसायटींक तुमी भेट दितात तुमकां तुमचें उपेगकर्ता नांव आनी पासवर्ड उगडास दवरिल्लें जाय काय म्हण Microsoft Edge विचारतलो. फुडले फावटी तुमी सायटीक भेट दितले तेन्ना, Microsoft Edge तुमच्या खात्याच्या माहितींत भरप पूर्ण करतलो. पासवर्ड सांबाळप डिफॉल्टा वरवीं सुरू आसा, पूण तें कशें बंद वा चालू करचें तें हांगा दिल्लें आसाः नोंद घेवचीः हें आदीं सांबाळिल्ले पासवर्ड वगळायना. तें करचे खातीर, मांडावळीनीं वचचें, किदें पुसचें तें निवडचें वेंचचें किदें पुसचें तें निवडचें, आनी मागीर पासवर्ड निवडचे. काळीज हो कुडींतलो एक जैव (Vital) अवयव. ह्या अवयवावरवीं कुडींतल्या सगळ्या अवयवांक आनी भागांक रगताची पुरवण जाता. काळीज छातयेच्या वयल्या भागांत दावेवटेन आसता पूण कांय जाणांचे बाबतींत तें उजवे वटेन आसूंक शकता. ताचो आकार लांब आसता आनी ताचो आवांठ आमचे मुठीयेदो आसता. काळीज म्हळ्यार एक प्रकारचो स्नायू (muscle) आसून ताची धरण हेर स्नायूंपरस वेगळी आसता. ह्या स्नायूंच्यो पेशी (cells) एकामेकांक जोडिल्ल्यो आसतात. अशें दुसर्याी खंयच्याय स्नायूंचे बाबतींत घडना. इतलेंच न्हय, तर काळजाच्या स्नायूंचे पेशींचे खाशेलपण म्हळ्यार त्यो एकसारक्यो आपोआप आनी एकाच बरोबर आकुंचित जातात. हाका लयबध्द आकुंचन (ehythmic contraction) अशें म्हण्टात. फकत रगता-पुरवण जाय तशी चालू उरली ना जाल्यार काळीज ताबडतोब बंद पडटा.[1] काळजाची घडण भुरगें आवयच्या पोटांत आसतना म्हळ्यार सादारण ६ ते ८ सप्तकांचेर सुरू जाता. ताका लागून ह्या काळांत हुरहुर्याेसारकें दुयेंस जायत जाल्यार काळजाचे जल्मजात दोश भुरग्याक जाल्ले दिसून येतात. काळजाचे चार भाग आसतात. वयले वटेन दोन आनी सकयले वटेन दोन. वयल्या भागाक अलिंद (atrium) अशें म्हण्टात तर सकयल्या भागाक निलय (ventricles) अशें म्हण्टात. काळजाचे वयले उजवें वटेन उजवें अलिंद (right atrium) तर ताचे सकयले वटेन उजवें निलय (right ventricle) आसता आनी दावे वयले वटेन दावें अलिंद (left atrium) अशी ठेवण आसता. उजवें अलिंद आनी दावें अलिंद हांचेमदीं ‘पड्डो’ (septum) आसता. तशेंच उजवें आनी दावें निलय हांचेयमदीं एक प्रकारचो पड्डो आसता. ताका लागून अलिंदाचेभितर आनी निलयांचेभितर रगत घोळूंक पावना. उजवें अलिंद आनी उजवें निलय हांचेभितर एक झडप (valve) आसता. तिका त्रिदली झडप (tricuspid valve) अशें म्हण्टात. कुडींतले सगळ्या भागांतलें रगत शिरांतल्यान (veins) उजव्या अलिंदांत पावता. हें रगत अशुध्द आसून तातूंत कमी प्रमाणांत ऑक्सिजन आसता. उजव्या अलिंदांतल्यान हें रगत उजव्या निलयांत त्रिदली झडपेंतल्यान वता. उजव्या निलयांतल्यान रगत शुध्द वा बर्या प्रमाणांत ऑस्किजन आशिल्लंस जावपाखातीर फुफ्फुसांत वता; ते शिरेंतल्यान हें रगत उजव्या निलयांतल्यान भायर सरता. हे शिरेक फुफ्फुस धमनी (pulmonary artery) अशे म्हण्टात. उजवें निलय आनी फुफ्फुस धमनी हांचेभीतर जी झडप आसता तिका फुफ्फुसप्रकांड झडप (pulmonary valve) अशें म्हण्टात. झडपेचें काम म्हळ्यार रगताचो प्रवाह एकेच वटेन दवरपाचें; ताका लागून झडपेंतल्यान जें रगत फुडें वता, ताका परत फाटल्यान सरूंक मेळना. फुफ्फुस रगत पावतकच तातूंतलो कार्बन डाय-ऑक्साइड मेकळो जावन उस्वासांतल्यान भायर सरता आनी स्वासावरवीं भितर गेल्लो ऑक्सिजन रगतांत भरसता आनी रगत शुध्द करता. अशे तरेन सुध्द जाल्लें रगत फुफ्फुसांतल्या शिरांतल्यान दाव्या अलिंदांत पावता आनी थंयच्यान तें द्धिदम झडपेंतल्यान दाव्या निलयांत वता. दावें निलय हो काळजाचो मुखेल भाग आशिल्ल्यान ह्या भागाचो स्नायू हेर भागांपरस चड जाड आसतात. दावें निलय हो खण (chamber) शुध्द जाल्लें रगत, कुडिंतल्या सगळ्या अवयवांक आनी भागांक पावयता. जी शीर दाव्या निलयांतल्यान शुध्द रगत व्हरता, तिका ‘महाधमनी’ (aorta) अशें म्हण्टात. तेचपरी दावें निलय आनी ‘महाधमनी’ हांचेमदीं जी झडप आसता तिका महाधमनी झडप (aortic valve) अशें म्हण्टात. शिथिलता करपाचो आवेग काळजाच्या उजव्या अलिंदांत तयार जाता, थंयच्यान तो दोनूय निलयांत एका वेगळॆ तरेच्या मज्जातंतूंतल्यान तशेंच काळजाच्या स्नायूंतल्यान पावता. ताका लागून दोनूय अलिंदां पयलीं आकुंचित जातात आनी ताच्या फाटोफाट दोनूय निलयां आकुंचित जातात. आकुंचन जावप आनी शिथिल जावप हें क्रियेक काळजाची ‘धडधड’ (ठोके) अशें म्हण्टात. काळजाचे ठोके भुरगें पोटांत दोन म्हयन्यांचें आसतना पडपाक सुरवात जाता; हे ठोके दिसरात, वर्सांची वर्सां, एकसारके थांबनासतना अखेरमेरेन चालू उरतात. सामक्या भुरग्यापणांत दर मिनटाक १०० ते १२० जाल्यार जाण्टेपणांत दर मिनटाक ६० ते ९० हेचप्रमाण पडत रावतात आनी हे ठोके नकळत, मनशाच्या स्वताच्या ताब्याभायर पडत रावतात. काळजाच्यो पीडा दोन तरांच्यो आसतात. जल्मजात (congenital) आनी जल्मा उपरांतच्यो (acquired जे रोग जल्मजात दिश्टी पडटात तातूंतय दोन तरा आसतात. जल्मासावन अशुध्द रगत आंगांत खेळटा अश्यो कांय पीडा आसतात आनी ताका लागून असल्या भुरग्यांचे ओंठ, जीब, बोटां निळीं पडटात. हाका जल्मजात नीलमय काळजाचे रोग (congenital cyanotic heart diseases) अशें म्हण्टात. दुसरें तरेच्या पीडा अश्यो आसतात तातूंत भुरग्याचें रगत शुध्द आसता, पूण काळीज वा काळजाच्या खंयचेय एके शीरेची वा भागाची घडण सारकी नासता. असल्या रोगांक ‘जल्मजात अनीलभय काळजाचे रोग’ (congenital acyanotic heart diseases) अशें म्हण्टात. ‘निलमय काळजाचो रोग’ वा ‘नील नवजात भुरगें’ (cyanotic heart diseases) वा (blue babies) हाचें एक उदाहरण म्हळ्यार फॅलोची चतु:सुत्री Fallot’s tetralogy हे पीडेंत दोनूय निलयांनदीं बुराक आसता आनी महाधमनी (aorta जी दाव्या निलयांतल्यान येवपाची ती. उजव्या निलयाक जोडिल्ली आसता. हाका लागून उजव्या निलयांतले अशुध्द रगत फुफ्फुस सोडून चडशें हेर भागांत घोळटा.[2] अनीलमय काळजाचे रोग (acyanotic heart diseases) म्हळ्यार शुध्द रगत आसून जाका जल्मजात काळजाचो दोश आसता, तें दुयेंस. ताचें उदाहरण म्हळ्यार अलिंद पट दोश (atrial septal defect) म्हळ्यार दोनूय अलिंदांभितर बुराक आसप आनी दुसरें उदाहरण म्हळ्यार ‘निलयपट दोश’ (ventricular septal defect) म्हळ्यार दोनूय निलयांच्या मदल्या पड्ड्याक बुराक आसप. असल्या पीडांक ‘काळजांत बुराक’ (hole in the heart) अशें म्हण्टात. जल्मताच आसपी काळजाच्यो सगळ्यो पीडा हांची लक्षणां सारकींचशीं आसतात. असल्या भुरग्यांची वाड सारकी जायना. तांकां खरस येता, तांचे छातयेंत परत परत थंडी जाता. जेन्ना अशुध्द रगत आगांत घोळटा तेन्ना त्या भुरग्यांचे ओंठ, बोटां निळीं आसतात आनी तांच्या काळजांत सदांच ठोक्यांवांगडा आनीक वेगळे आवाज आयकूंक येतात. हांकां ‘मर्मर्स’ (Murmurs) अशें म्हण्टात. हांचेवेल्यान दोश कसलो आसूं येता, हांचे निदान सादारणपणान कळटा. पूण हें निदान, छातयेचें क्ष-किरण चित्र (X-Ray ह्र्दस्पंदलेख (cardiogram) आनी ह्र्दचित्रण (Echo-Cardiography) हें सगळें केल्याबगर पक्कें जायना. काळजाच्या जल्माजात पीडांचेर उपचार करूंक मेळटाच अशें ना. जेन्ना पीडा चड गंभीर तरेची आसता, तेन्ना भुरगें कांय दीस वा कांय म्हयने जियेता. अशें भुरगें व्हड जाता, तशें ते पीडेचें सारकें निदान करून, तेप्रमाण उपचार करप शक्य जाता. हें करपाक फाळपाचीय (operation) गरज लागता. ‘काळजांतलो बुराक’ (hole in the heart) अस्ल्यो पीडा फाळप केल्यार सामक्यो बर्यो जावं येतात, पूण फॅलोची (Fallot’s) नीलयम (cyanotic) पीडा फाळप करून फकत आटापांत दवरूं येता. जल्मा उपरांत जावपी काळजाच्यो पीडा जायत्या तरांच्यो आसतात आनी चड करून पिरायेप्रमाण त्यो पीडा. त्या त्या वेळार दिश्टी पडटात. ल्हान पिरायेंत चड करून ‘सांधिवाती काळजाचो रोग’ (rheumatic heart disease) तर जाण्टेपणांत काळजाचो झटको (attack रक्तदाबाक लागून जावपी काळजाच्यो पीडा, वा फुफ्फुसां पेड्ड्यार जावन ताका लागून जावपी पीडा अशे तरेतरेचे रोग जातात. गोयांत ह्यो सगळ्यो काळजाच्यो पीडा दिसून येतात. पूण तांचेभितर चड दिसतात त्यो रक्तदाबापसून (blood pressure) जावपी पीडा. ‘हार्ट ॲटॅक’ (heart attack) हें दुयेंस हिंदुस्थानांतल्या हेर शारांप्रमाण गोंयांतूय चड प्रमाणांत दिसून येता. रक्तदाब आनी हार्ट-ॲटॅक हीं दोनूय दुयेंसा सादारणपणान तणावग्रस्त अशा नागरी वाठारांत (urban-civilised) दिसून येतात. हांचे कारण सोदून काडपाखातीर संशोधन चालू आसा. संधीवाती काळजाची पीडा (rheumatic heart diseases) ही पीडा काळजाची झडप इबाडटा. हे पीडेची सुरवात पिरायेच्या पयल्या धा वर्सांत जाता. भिण्णांचो त्रास सगळ्या भुरग्यांक जाता. पूण कांय भ्हुरग्यांक जोर येवंक लागता. हाचें रोखडेंच निदान जायना जाल्यार आनी उपचार जालोना जाल्यार हो रोग काळजाच्या झडपेंत (valve) पावता आनी ताका लागून कांय वर्सां उपरांत झडप एक तर सामकीच उगडना वा सारकी बंद जायना. खरस येवप हें ह्या रोगांचें मुखेल लक्षण. फाळप (operation) करून इबाडिल्ल्या झडपाचेर उपाय करप हो एकूच मार्ग हे पीडेंत शक्य आसता. वखदांनी झडप सारकी जायना, फकत खरस मात्शी कमी जाता. काळजाचो ॲटॅक जे पीडेपसून जाता ताका atherosclerosis अशें म्ह्ण्टात. हो रोग आंगांतल्या सगळ्या धमनींक (arteries) जाता. धमनींच्या भितर चरबीचे फोड येवन तातूंतल्यान रगत वचपाक आडखळ जाता; काळजाच्या शिरांक हो रोग जातकच, काळजाक जाय तितलें रगत पावना आनी ताका लागून छातयेंत दुखूंक लागता. ह्या लक्षणांक ह्र्दशुल (angina) अशें म्हण्टात. जेन्ना शिरेंतल्यान रगत वचपाचें सामकेंच बंद जाता, तेन्ना चड दुखूंक लागता, घाम येता आनी रक्तदाब (blood pressure) देंवत वा चडटा. हाकाच ‘काळजाचो ॲटॅक’ अशें म्हण्टात. ही पीडा चड घातक आशिल्ल्यान, हाचेर सुरवातीचो उपचार हॉस्पिटलांत जाल्लो बरो आसता. पयल्या कांय वरांत थोडीशीं वखदां शिरांतल्यान दीत जाल्यार शिरांतली आडखळ वचूंक शकता; ताचे उपरांत रोगी मनशान वखदां घेत रावचीं पडटात. हालींच काळांत फाळप (operation) करून ज्या शिरांक आडखळ आसता त्या त्या जाग्यार नव्यो शिरो बसोवन रगताची पुरवण वाडोवप शक्य जाता. ह्या फाळपाक (operation) ‘उपमार्ग शस्त्रक्रिया’ (by-pass surgery) अशें म्हण्टात. हाचे उपरांत १० वर्सां तरी कसलोच त्रास जायना. रक्तदाबापसून जावपी काळजाचे पीडेक सुरवातीक कांयच लक्षणां नासतात. एकाद्र्या वेळार तकली उसळप, जड जावप वा घुंवळ येवप अशे प्रकार जांव येतात. चड वर्सां अतिरक्तदाब आसतकच काळीज ल्हव ल्हव व्हड जावपाक लागता. तशें जातकच ‘काळजाचो ॲटॅक’ येवं येता वा फकत खरस येंव येता. अतिरक्तादाबाचेर उपचार म्हळ्यार मीठ कमी खावप आनी वखदां घेवन रक्तदाब आटापांत दवरप. रक्तदाब जर सारको दवरलो जाल्यार मेंदवाचो ॲटॅक वा काळीज व्हड जावपाचो वा ॲटॅक येवपाचि संभव कमी आसता. काळजाच्या उजव्या निलयांतल्यान रगत फुफ्फुसांत वता. जायते फुफ्फुसांचे रोग, चड वर्सां तिगून उरतकच फुफ्फुसांतल्यो शिरो घट जातात; ताका लागून उजव्या निलयाचेर ताण पडटा आनी तें वाडूंक लागता. त्याच वांगडा फुफ्फुसां इबाडिल्ल्यान रगतांत ऑक्सिजन घेवन कार्बन डाय-ऑक्साइड भायर उडोवपाचें काम जें फुफ्फुस करतात, तातूंत आडखळ जाता. रगतांत ऑक्सिजनचें प्रमाण कमी जावन कार्बन डाय-ऑक्साइडचें प्रमाण वाडुनूय उजव्या निलयाचेर ताण पडटा आनी ह्याच कारणाक लागून तें वाडत वता. निमाणें ताचो आकार वाडून वाडून तें अकार्यक्षम जाता. हाका ‘कोर पुलमोनाली’ (Cor Pulmonale) आनी ‘अतिरक्तसंचयी ह्र्दय अकार्यक्षमता’ (Congestive Heart Failure) अशें म्हण्टात. हाचेर उपाय म्हळ्यार पयलीं फुफ्फुसां इबाडप जाता तितलें कमी करप आनी ताचेर वखदांचो उपेग करप. ताचेभायर ह्र्दय अकार्यक्षमतेचेरूय (heart failure) वखदां दिवप आसताच. मोपा जमिनीचें प्रकरण तापलां. तेचो धग सरकाराक लागपाक लागला. जमीन ताब्यांत घेवपाचे आनी मोपा विमानतळा वटेन वचपी रस्तो तयार करपाच्या कृतीचो तुळसकरवाडीच्या लोकांनी निशेध केलो. पयलें इनाम जावन रू. २०००, दुसरें रू. १५०० आनी तिसरें रू. १००० तशेंच समाधानाचीं इनामां जावन रू. ५०० जिकलल्यांच्या बॅंक खात्याक आमी जमो करतल्यांव. जिकलल्यांनी तांच्या बॅंक खात्याचो विवर आमकां धाडून दिंवचो. रेल्वेचे डबे (कोच) खाटो घालून ‘कोविड’ उपचारा खातीर वापरपाक जातल्यो काय कितें हें पळोवचें अशेंय खंवटे हाणी सुचयलां. फ्रेंच जीववैज्ञानीक. सूक्ष्मजंतुविलयन हे प्रक्रियेच्या आकलनांत ताणें म्हत्वाचें कार्य केलां. ताचें शिक्षण पॅरिस विद्यापिठांतल्यान जाल्याउपरांत १९२१ वर्सा ताणएं सैम विज्ञानाची (निसर्ग विज्ञानाची) पदवी घेतली. १९२७ वर्सा एम्.डी. आनी १९३२ वर्सा सामविज्ञानाची पीएच्.डी. ही पदवी मेळयली. ताच्या बरपाचेर आगरकर, केशवसुत, हरिभाऊ आपटे, श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर हांच्या बरपांचो खूबसो प्रभाव पडिल्लो दिसून येता. आपल्या बरपांत ताणें मनीस जीणेक खूब म्हत्व दिलें. जीणेतलें श्रध्देचें म्हत्व ताणें स्वच्छंदतावादी (रोमँटिक) विचारांवरवीं परगटायलें. मनीस जीणेंतलो ध्येयवाद. सुक, दूख्ख आनी भावनांचे उत्फरके हांचें दर्शन ताचे बरपावळींत जळींमळीं घडटा. ताची भाशाशैली अलंकारिक आनी सुभाषितांनी भरिल्ली आसा. मराठी कथेंत ताणें नवे प्रयोग केले आनी ती कथा उंचेल्या पंवड्यार पावयली. साहित्याखातीर समर्पित भावनेन वावर करपी एक श्रेश्ठ साहित्यिक म्हूण खांडेकराचें नांव घेतात. हो उत्सव पूर्विल्ल्या काळासावन चलत आयिल्ल्यो चाली, अवसर आनी हेर रूढी- परंपरेचेर आदारिल्लो आसा. नारूर हांगा बेरडांची गाळवी, सतीचो फातर, रान्नोबाचो फातर, बळीचो वाफो अश्यो सुवाती अजून आसात. थंयच्या लोकांच्या मताप्रमाण, रांगणच्या देगणांत भरपी ही व्हडली जात्रा खूब पूर्विल्ल्या काळासावन चलत आसल्या. खाज (Pruritus पळेयात कात-२ खाजन: खाडींत आनी ल्हान आखातांत दर्याचें खारें उदक आनी भूंयखंडावयल्यान येवपी सावें उदक भरसता. न्हंयांतसून आनी दर्याच्या प्रवाहांतसून व्हांवन आयिल्ल्या गाळांचें अशे सुवातीर ल्हान गुंड्यांत (pebble) रुपांतर जावन तांचें निक्षेपण (deposition) जाता. हो नव्यान तयार जाल्लो भंयूभाग कांय काळान सुकतेच्या वेळार उक्तो उरता आनी हें पत्र केदना आनी खय बरयलें तेंबी सार्कें कळना. ह्या पत्राचो संदेश आनी रूप मनांत धरल्यार, दुस्रें पत्र बरयलें तेदना हेंय तिस्रें बरयलें म्हण सुमार करुंयेता. पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शरणचिठी देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें ताण देणें पूजा देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें चढावर चढ देणें पोटास टांचा देणें दांत पाडून हातावर देणें दिवसावर नजर देणें ताव देणें-मारणें दाबा देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें महाबलीपूर ही दक्षिण भारतांतली एक इतिहासीक सुवात आनी पुर्विल्लें संस्कृतायेचें केंद्र. बलिराजा वयल्यान ह्या गांवाक महाबलीपुर हें नांव मेळ्ळें, असो समज आसा. तमिळनाडू राज्याच्या, चिंगलपुट जिल्ह्यांतल्या मंदिरवास्तु – शिल्पांखातीर संवसारीक नामना आशिल्लें हें पर्यटन स्थळ बंगालच्या उपसागराचेर चेन्नइचे दक्षिणेक सु. 57 किमी. आनी चिंगलपुटचे उदेंतेक सु. 25 किमी. अंतराचेर वसलां. इ. स. च्या पयल्या आनी दुसऱ्या शेंकडयांतल्या ग्रीक आनी रोमन ग्रंथांत हाचो मलंगी म्हूण उल्लेख मेळटा. पुर्विल्ल्या काळांत हाका मलंगे आनी कदलमल्लई अशीं नांवां आशिल्लीं. मामल्लपुतम् हें पल्लवांचें व्हड आनी भरभराटीक आयिल्लें वेपारी बंदर आशिल्लें. पल्लव वंशांतलो राजा पयलो नरसिंह वर्मा हाका महामल्ल, मामल्ल वा महाबल अशी पदवी आशिल्ली. ताणें ह्या गांवांत कितलींशींच शिल्पां तयार केलीं, ताचेवयल्यान ह्या गांवाक मामल्लपुरम् वा महाबलीपुर हें नांव मेळ्ळें, अशें इतिहासकारांचें मत आसा. हांगा द्रविड वास्तु-शिल्पांचे सामके पुर्विल्ले अशे आविश्कार पळोवंक मेळटात. तातूंत ‘रथ’ ह्या नांवान नावाजिल्लीं, एकाच पाशाणांत कोरांतिल्लीं देवळां तशेंच ‘अलैवाय-क-कोवील’ हें दर्यादेगेवयलें शिवमंदिर आनी गंगेच्या अवतरणाविशींची कथा सांगपी सु. 29. 26 मी 96 फूट) लांब आनी सु. 13. 10मी 44फूट) रूंद इतलो शिल्पां पटो हे चड उल्लेख करपासारके आसात. एकाच पाशाणी घडीव मंदिरांत म्हळ्यार रथांत पल्लवांचे मामल्ल शैलीचीं खाशेलपणां दिसून येतात. ह्या पांडव रथांचे दोन चोमे आसात. एक महाबलीपुरचे दक्षिणेचो आनी दुसरो अस्तंतेचो. ह्या नगराच्या मदेगाक एक शिलाखंड तासून आनीक एक रथ घडयला. दक्षिणेकडल्या चोम्यांत चार रथ आसात आनी अस्तंतेकडल्या चोम्यांत दोन रथ आसात. दक्षिणेचे द्रौपदी, धर्मराज, अर्जुन आनी पिडारी हे ‘कूट’ पद्दतीचे रथ आसात. द्रौपदी रथ एकमजली, पिडारी आनी अर्जुन दोन मजली धर्मराज तीन मजली आसा. अस्तंतेचे भीम आनी गणेश ह्या नांवांचे रथ ‘शाला’ पद्दतीचे आसात. भीम रथ एक मजली आनी गणेश रथ दोन मजली आसा. नकुल-सहदेव हो रथ ‘चाप’ पद्दतीचो आसा. ह्या रथाच्या खांब्यांच्या मुळाक हत्याच्यो मूर्ती आसात. रथांच्या भायल्या आनी भितरल्या वण्टींचेर देवदेवतांच्यो मूर्ती कोरांतल्यात. पल्लव मूर्तीकामाचे कांय खाशेले नमुने हातूंत दिसतात. हांगाचें ‘तट-मंदिर’ हें वास्तुकलेचे नदरेन म्हत्वाचें आसा. तें राजसिंह वा दुसरो नरसिंहवर्मा हाणें बांदलें. तातुंतल्या एका आंगणांत ऊंच चौथऱ्याचेर तीन मंदिरां आनी हेर वास्तू आशिल्ल्यो. पूण सद्या थंय फकत देवळां वास्तुकलेचे नदरेन म्हत्वाचें आसा. तें राजसिंह वा दुसरो नरसिंहवर्मा हाणें बांदलें. तातुंतल्या एका आंगणांत ऊंच चौथऱ्याचेर तीन मंदिरां आनी हेर वास्तू आशिल्ल्यो. पूण सद्या थंय फकत देवळां रिते सुवातेंत, फातरांत अनंतशायी विष्णुची मूर्ती घडयल्या. तिचेर पाखें घालां. पयल्या दोन देवळांचे गाभारे चौरस आसून तांच्या सामकार ल्हान आकाराचे मुखमंडप आसात. वणटींनी अदर्या खांब्याच्या आदारान चौकटी घाल्यात. ह्या अर्द खांब्याच्या मुळाक शिंवाच्यो मूर्ती आसात. पीठाच्या प्रस्तराचेर आनी हात, कान हांचेर शींव, हत्ती, व्याल हांच्यो आकृत्यो आशिल्ल्यो. दोनूय मंदिरांचीं तेमकां भागाभागांनी वयर वचपी आसात. तेमकाक खुबशो माळयो आसल्यो तरी तें तेमूक भायल्यान पळोवपाक अखंड दिसता. दर एके माळयेचेर कूट आनी शाला ह्या वास्तुंच्यो ल्हान प्रतिकृतींच्यो मालिका कोरांतल्यात. पयलीं शिलाखंडाच्या माथ्यार व्हड कुंड आशिल्लें. थंयसावन ह्या फटींनी उदक सोडटाले, म्हळ्यार ही गंगा जाली. हे गंगेच्या दोनूय देगांचेर उदक व्हरपाक येवपी ऋषीमुनी तशेंच उदक पिवपाक येवपी हरणांचीं चित्रां आसात. हांगा दोन फावटी भगीरथाचें दर्शन घडटा. एकदां हात वयर करून तपश्र्वर्या करपी आनी उपरांत शिवाचो आशिर्वाद घेवपी. ताच्या शेजरा विष्णुमंदिर आसा. ताच्या फुडल्या शिल्पांत हात वयर करून तप करपी माजर आनी ताचे भोंवतणी हुंदीर दाखयल्यात. दुस्मान आशिल्लो लेगीत इश्ट जाता, असो कथाभाग हातुंतल्यान दिसता. तशेंच आकाशगामी विद्याधर, गंधर्व-इंद्र हे देव-देवता आनी व्हड हत्त्याच्यो मूर्ती आसात. इतल्या व्हड प्रमाणाचेर कोरांतिल्लो आनी इतले कलात्मकतेन घडयल्लो शिल्पपटो आनी खंयच दिश्टी पडना. थंयन लागसारूच एका फातरांत कोरांतिल्लें एक सोबीत तीन माळयांचें देवूळ आसा. तातूंत पयलीं शिवलिंग आसुंये. पूण सद्या थंय गणपतीची स्थापणूक केल्या आनी त्या देवळाक गणेशरथ हें नांव मेळ्ळां. ह्या मंदिरासामकार वराहमंडप आसा. तातूंत वराहरुपी विष्णु, धर्तरेक दर्यांतल्यान वयर काडटा अशें सोबीत शिल्प कोरांतलां. त्याच मंडपांत गजलक्ष्मीचें आनी वामनावताराचेंय चित्र कोरांतिल्लें आसा. ह्या गांवांत एका दोंगराच्या तेमकाचेर एक शिवमंदिर आसा, ताका ओलक्कनाथाचें मंदिर म्हण्टात. चिन्नी आनी तिचो बाबा, तांच्या बेकरींत चिन्नीचे इश्टिणी खातीर केक करतात. केक इतले लुसलुशीत कशे जातात? ताकां कोण फुगयता? चला! सोदून काडुया. काजुल्यांक ‘लायटिंग बग्स’ म्हणटात हे तुमकां खबर आसा व्हय? आनी ते आपलो उजवाड चडसो तांच्या दुस्मानाक धांवडावन घालपा खातीर वापरतात हें तुमकां खबर आसा व्हय? काळखांत उजवाड फांकोवपी ह्या जिवाविशीं आनीक समजूंक जाय जाल्यार हें पुस्तक आतांच वाचात. आकाशाचो टिकटिक नांवाचो इश्ट आसा. टिकटिकाचें जग तुमच्या आनी आमच्या जगा परस खूब वेगळे. ताचें जग उलट पालट आसा. ह्या काणयेंतल्यान टिकटिकचें जग पळयात. ल्हान कुलेरां उदकांत बुडटात पूण येदें व्हडलें जहाज मात उदकांत उफेंता, हें कशें कितें? तेन्झीन आनी ताशी हे दोन ल्हान तिबेटी सन्याशी आनी तांच्या आश्रमांतले तांचे आवडटे काणयो सांगपी जॅन्ला हांकां सगळ्यांक हो प्रस्न पडला. ताचे फाटलें कारण सोदून काडपाक ते सगळे विज्ञान शिक्षक सोनम दिदी कडेन वतात. कागदाची बोट, आपोल, कुलेर आनी उदकान भरिल्लो टब घेवन एका प्रयोगा वरवीं उदकांत वस्तू कित्याक उफेंतात हें दिदी तांकां दाखयता. सदांच जिवाभावाच्या इश्टांनी एकसारखेंच आसूंक जाय? देवी आनी बॉण्डा एकमेकांचे घट्ट इश्ट, पूण देवी हें एक ल्हान चली जाल्यार बॉण्डा… तो व्हडले व्हडले खोके उबारपाक शकता, तो ताचे हात-पांय लांब आनी मोटवे करूंक शकता, ताका एकदां किदेंय सांगलें काय तो ते केन्नाच विसरना, ताका ‘चालू’ आनी ‘बंद’ करपाक जाता. लक्षांत येता तुमच्या, तो कोण आसतलो तो? फिलिपी शारांत काय-काय मनशांनीं जेजुचेर भावार्थ दवरलो, देवचार बसललें एक चेडूं बरें जालें. पावलूक बंदखणिंत घालो, ताका सडलो, आनी उपरांत त्या शारांतलो तो कडसरलो – ही सगळी खबर लूक धरंदुतांचो इतिहास ह्या पुसतकांत दिता (दी १६, ११-४० पळे लकाक पावलुचो खूब मयपास आसलो आनी धरंपर्गटणेच्या वावराक ताणीं ताका आदार दिल्लो; पावलूय तांची खेरीत अपुरबाय कर्तालो ती ह्या पत्रांत दिश्टी पडता. जाता तितले वेगीं, तांकां भेट कर्तलो म्हण पावलू भर्वान्सो दाखयता. कसल्या सेगाक लागून हें पत्र बरयलें तें पत्रांतूच तो सांग्ता. पावलूक बंदखणिंत घाला म्हण आयकून, ताच्या गर्जांक पावुंक, थडे पयशे दीवन, क्रिसतांव फिलिपकारांनीं एपाफ्रदिताक धाडलो आनी पावलुचो सांगाती आनी सेवक कजो ताचेशीं राव म्हण ताणीं ताका सांगलें. हे भाशेन वावर कर्ताना, एपाफ्रदीत पिडेंत पडलो आनी सार्को मरुंक पावललो. तो समाधान जातच, ताका परत फिलिपीक धाडुंक पावलून चिंतलें. फिलिपकारांचे पवित्र-सभेन आदार दिल्ल्या पासत, ह्या पत्रांत पावलू तांचो उपकार आटयता, आनी एपाफ्रदितान आपली सेवा केली म्हण ताची तुसत कर्ता. त्याच बराबर, ह्या सेगाचो फायदो काडून, भावार्थियां मदें वेफळचार आसात ते मडून उडवंचे म्हण पावलू तांकां बूध दिता, आनी क्रिसतांव जाल्ल्यांक जुदेव आदल्या कराराच्यो चालिरिती कायद्याशीर कश्यो पाळुंक बळ कर्ताले ते विशीं तांकां शिडकायता. हें पत्र पावलू बगर दूसऱ्यान बरयलेंशें दिसना. तें ६३ वर्सा रमा शारांत बरयलां. कीं रत्नें कोंदणीं बैसविली ॥ तीं लेणाराचे उपयोगा पडलीं ॥ कीं अमृतबीजें भूमींत पेरिलीं ॥ तीं विस्तारलीं कोटिगुणें ॥४॥ भुंयरचणुकेचे नदरेन चिलीचे तीन स्वभावीक वाटे जातात ते म्हळ्यार- उदेंतेवटेनचो ऊंच अँडीज पर्वत, अस्तंतेच्या दर्यादेगेवेल्यो दोंगरावळी आनी ह्या दोनूय वाठरांतलें देगण. हांगाचे सगळ्यांत चड उंच दींगरातेमक मावंट ओहोझ देल सालादो हें आसा. लोआ, बीओ व्हीओ, मायपो, ईटाटा, कॉप्यापो आनी आकान्कागुआ ՎՋԿ Կ चिली ह्यो हांगाच्यो मुखेल न्हंयो. तेभायर यांकीवे आनी रांको ही व्हड तळीं आसात. गोंयांत मनीसबळ उदरगत सारकी जायना. शिक्षण आनी नोकऱ्यांचे बाबतींत असमानताय पळोवंक मेळटा. बारीकसारणेन पळयल्यार आमचे चडशे भुरगे फक्त बीए, बीकाॅम, बीएस्सी, दोतोरकी, अभियांत्रिकी ह्या परंपरीक म्हेळिल्ले वाटे वयल्यानूच चलतात. हालींच्या कांय वर्सांनी तांणी आयटी मळाक वेंगायलां. हालींच गोरवां सांबाळ खात्यान 32 अधिकारी भरपाची जायरात दिल्या. तातूंत कोंकणीचें ज्ञान आशिल्ले पात्र उमेदवार मेळ्ळे नात, जाल्यार कोंकणी येना तांचो विचार जातलो असो उल्लेख करपाचो हेतू कितें, असो प्रस्न गोवा फाॅरवर्डान केला. 16 लाख गोंयकारां मदीं हें शिक्षण घेतिल्ले कितलेशेच गोंयकार उमेदवार आसतले, असो तांचो दावो. आसूं येता. सरकारी यंत्रणेन ताचो सोद घेवपाची गरज आसा. गोंयांत कांय विशयांचें शिक्षण दिवपी संस्था नात, मात भुरगे भायर वचून शिकतात. कृशी हें एकूच उदाहरण पुरो. शेजारच्या राज्यांतल्या म्हाविद्यालयांनी गोंयकारां खातीर जागे आसात. गोंयकार थंय वचून शिकतात. तेन्ना गोरवां सांबाळ खात्यांतल्या त्या पदांक लायक गोंयकार उमेदवार आसचेच नात, अशें पयलींच थारावन ती अट घाल्या की कायद्या प्रमाण ती जायरात तयार केल्या, हें सोदचें पडटलें. गोंयचे, गोंयकारांचे हितसंबंद सांबाळप हें गोंय सरकाराचें कर्तव्य. नोकऱ्यो दितना तें विसरल्यार कशें जातलें? कांय जाग्यांचेर गोंयकार काम करिनात. मागीर ह्यो नोकऱ्यो भायल्यांक मेळटात. हें बदलूंक, आमी खंय उणे पडटात, ताचो अभ्यास करचो पडटलो. गोंयकारांक कसलें काम मानवता, तेंवूय पळोवन तसले कारखाने, प्रकल्प गोंयांत हाडचे पडटले. गोंयचो वेपार, उद्देग गोंया भायल्यांच्या हातांत वता अशी आड्डी साबार वर्सां सावन मारीत आसात. तो मुद्दो घेवन कांय राजकी पक्ष, संघटणा आतां मुखार आयल्यात. हाचे मुखार कोंकणीची आनीक खर सक्ती, पात्र उमेदवार तयार करप, साबार विशयांचें शिक्षण गोंयांतूच दिवप, हो वावर हातांत घेवचोच पडटलो. ल्हाननपणांतल्यानच चळवळी वृत्ती अशिल्ल्यान घरच्यांक ताची चिंता आनी म्हणूनच गोंयां पसून तोडून तांकांमुंबय भावा म्हऱ्यांत धाडले.पूण मजेची गजाल म्हळ्यार हरवे सोदिल्ल्याक पिकिल्लें मेळ्ळें माणकुल्या दिवाकराचे शाळेचें वातावरण देश भक्तीचें आशिल्लें.संगीत शिक्षक तर तल्लीन जावन देशभक्तीचीं गिंता संगिताच्या तालार शिकयतालो गांठीकय जाय आनी दोतोरानय फर्मायलें तशी अवस्था मुंबय आसतना दिवकराची जाली.समाजीक ,सांस्कृतीक,,राजकीय आनी कामगार चळवळी तांणी लागींच्यान पळयल्यो. पूण खऱ्या अर्थान ताच्यांत राजकीय बदल,भावाचे इश्ट कॉम्रेड चंद्रकांत काकोडकार हांकां लागून घडपाक पावलो.गिरणी कामगारांचे संप,लढे,निदर्शना ,चळवळी,गरिबांचेर जावपी अत्याचार,अन्याय,शोशण हेंतांणी लागींच्यान पळोवन आदींच आशिल्ली देशभक्तीची कीट पेटून उठली.गांधीजींचे प्रेरणेन बारा वर्सांच्या दिवाकरान चळवळींत वांटो घेवन सोपूत घेतलो,,ब्रिटिशा वरीच गोंयांतल्यान पुर्तुगेजांक जाता तितले बेगीन धांवडावप. सुरवेक आग्वाद आनी मागीर काळया पाणयार आनी निमाणें लिस्बनाक आठ वर्सांसुटका जाले उपरांत दिवाकरान नॅशनल कॅंपने कमिटी फॉर दी लिबरेशन ऑफ गोवा,दमण आनी दीव नांवाच्या संस्थे वरवीं भारतभर भोंवडी गोंयचेर जावपी गोंय मुक्त जावन आपल्या ध्येच्या पुर्ती जाल्ली हें पळोवपाचें भाग्य तांकां लाबलें.गोंयच्या स्वतांत्र्य लढयांत उडी घेवन स्वराज्याचें सपन तांणी पळयिल्लें तें प्रत्यक्षांत आयलें.तातूंत तांका व्हड समाधान मेळळें नामनेचे लोककलावंत आनी लोककलांचे अभ्यासक कांता गावडे हांची गोवा कोंकणी अकादेमीच्या उपाध्यक्षपदाचेर आज निवड जाली. पाटो हांगाच्या गोवा कोंकणी अकादेमीच्या मुख्यालयांत जाल्ले उपाध्यक्षपदाचे वेंचणुकेंत कांता गावडे हांकां वट्ट 25 सदस्यांमदले 13 जाल्यार ज्येष्ठ पत्रकार आनी कवी संजीव वेरेंकार हांकां स मतां मेळ्ळीं. स सदस्य हाजीर रावंक नात. आपले हे निवडीविशीं ‘गोंयकार’ वांगडा उलयतना ताणी सांगलें, गोंयची राजभास आशिल्ले कोंकणीची सेवा करपाची संद ह्या निमतान म्हाका दिल्ले खातीर सगळ्या सहकाऱ्यांचो हांव आङारी आसां. ह्या म्हज्या उपाध्यक्षपदाच्या कार्यकाळांत कोंकणी साहित्य आनी लोकवेद हांचे खातीर सक्रीयपणान कांय म्हत्वाचे उपक्रम म्हजे तकलेंत घोळटात. सगळ्यांच्या सहकार्यान ह्या उपक्रमांक दिशा दिवपाचे यत्न करतलो. हांव स्वत: लोककलाकार आसां, म्हज्या आजवेरच्या कामाचो अणभव ह्यामुखार अकादेमी खातीन दिवन कोंकणीच्या उज्वल फुडारा खातीर सदांच कार्यरत रावतलों. राहू नवग्रहांतलो आठवो ग्रह. विप्रचित्ती आनी सिंहिका हाचो चलो. भागवताच्या मतान हो कश्यप आनी दून हांचो पूत. ताचो आकार वांटकुळो. राहू आनी केतू मेळून मुळांत एकच मनीस आशिल्लो. देव दामवांनी केल्ल्या समुद्रमंथनांतल्यान अमृत भायर आयलें. मोहीनी रुपांत विष्णून तें अमुत देवाक वाट्टा आसतना राहू देवाचे पंगतीक चोरुन बसलो. सूर्य – चंद्रान ताचें हें कपट उगडकेक हाडलें. विष्णून ताची तकली कापली. तेन्ना धडाचो जालो राहू आनी तकलेचो जालो केतू. त्या दोगांयनी सूर्य- चंद्राविशीं राग धरलो, त्या रागान अजूनय पर्वकाळांत राहू-केतू, सूर्य-चंद्राक गिळूंक पळेतात, अशी तांचे संबंदीं कथा घोळणुकेंत आसा. वेदांत राहूक स्वार्भानू म्हळां. राहू तमोगुणी आसून नैऋर्त्य दिशेचो स्वामी आसा. ग्रहशांतींत कया निश्र्चित्र ह्या ऋग्वेदांतल्या मंत्रान राहूच्या निमतान दर्भांचे हवन करतात. ग्रहशांतीत होरा ह्या ग्रंथांत ताका चांडाल जातीचो म्हळां. बर्बर देशार ताची सत्ता चलता. हाचें वाहन काळो शींव आसून शिशें हो ताचो धातू, गोमेद हें रत्न आनी तीळ हें धान्य आसा. नीळें वस्त्र आनी कृष्ण फूल ह्यो ताच्यो दानवस्तू आसात. हो ग्रह आदल्या जल्माच्या कर्माचो बोध करता. ताकालागून ह्या जल्मांत खंयच्या दोशांक लागून मनशांचें खाशेल तरेंचें सुख ना जातलें हे संबंदींचें विवेचन बृहत्पाराशरी होरा ह्या ग्रंथांत केल्लें आसा. गो ग्रह अनिश्ट सुवातेर पडल्यार पिशाचबाधा जाता अशें सर्वार्थचिंतामणींत म्हळां. आंग्ल जोतिशी विल्यम लिला हाच्या मतान राहू हो पुरुशप्रकृत्तीचो आसून तो गुरु – शुक्राच्या स्वभावधर्माचो आनी भाग्यवृध्दी करपी आसा. तो गुरु- शुक्रावरी शुभ्र फलदायी आसा. हो जेन्ना हेर अशुभ ग्रहांवांगडा आसता तेन्नातो ताचें अशुभ धर्म उणें करता. जेन्ना तो शुभ ग्रहान युक्त आसता तेन्ना ताच्या शुभ धर्माची वाड करता. अस्तंत ज्योतिशग्रंथांत राहू- केतूक सर्पाकार मानिल्ले आसात. बृत्पाराशरीत वृषभ राशी ही ताची उच्च रास आनी कन्या ही स्वगृह रास सांगील्लीं आसा. भोंवडेचो वेळ, सोरोप, रात, द्दूत, यश. प्रतिश्ठा, छत्रचामरादी राजयोग हांचो राहू कारक आसा. राहूविशीं लंकेत लोककथा आसा ती अशी विष्णुक जेन्ना धर्तरी मिर्माण करपाची आशिल्ली तेन्ना तो राहूकडे विचाराखातीर गेलो. राहून ताका कमळाचें बीं दिलें. विष्णुन तें दर्यांत रोयलें. ताचेपसून कमळ तयार जालें. ताच्या देंठाक धरुन राहू दर्याच्या तळाक गेलो आनी थंयच्यान चिमटीभर माती घेवन वयर आयलो. तिचीच फुडें धर्तरी जाली. आपूण ज्या प्रोजेक्टाचेर काम करता ताका गोंय योग्य आसा. आपलें ऑफिस ‘फॅक्टरी’ आतां मुंबय ना. लॉकडावनाच्या काळांत आपणेन साबार वेळ हैदराबादांत घालयिल्लो. पूण, मुंबय शार खूब आदींच सोडिल्लें अशें ताणें सांगलें. फाटले ३५ दीस गोयांत लोकडाऊन आसा. तेखातीर गोंयकार घरांतूच आसात. लोकांची जातली गैरसोय टाळपा खातीर कांय दिसांआदीं लोकांक दीसपट्ट्या गरजेच्या जिनसांचीं दुकानां उगडपाक मान्यताय दिली. ते उपरांत फाटल्या चार दिसांआदीं गेरेज आनी हेर कांय दुकानां सशर्त चालू करपाची मान्यताय दिली. हालींच जाल्ले वेंचणुके वेळार सरकार आनी लश्कर हांचे मदीं तणाव निर्माण जाल्लो. हे फाटभुंयेर ही कारवाय जाल्या आसुये अशें जाणकारांचें म्हणणें आसा. सत्ता ताब्यांत घेतल्या उपरांत लश्करान देशांत एका वर्साची आणिबाणी जाहीर केल्या. ताका लागून लश्कराचे कमांडर इन चीफ मिन आंग ह्याईग हांच्या हातांत देशाची सुत्रां आयल्यात. ‘ काणयो’ म्हणल्यार मनोरंजनाचें एक साधन, जे पूर्वजां कडल्यान आमचे मेरेन पावलां. ह्या काणयांचो मुखेल उद्देश म्हणल्यार भुरग्यांच्या मनाचेर बरे संस्कार घडचे आनी तातूंतल्यान बोध मेळचो. भुरगेमनाक कसल्योच गजाली सरळपणान समजना,… ‘नडीचें काडूं येता पूण बडीचें काडूं येना’ ही शंबर टक्के शेर्त आशिल्ली ओंपार चडश्या गोंयकारांक खबर आसा. नडीचें कितेंय बादलें वा खटकलें जाल्यार देव-देवस्पण, प्रसाद-पाकळी घेवन निस्तारूं येता, कारण ती… मनशान सदांच प्रामाणीक रावून आपल्या जिविताचो आनंद घेवपाक जाय, तो मागीर खंयच्याय मळार आसूं. प्रामाणीक मनीसूच आपल्या कश्टान, ध्येयान उंचेल्या पांवड्यार पावता. मनीस म्हणटकूच आमकां एकमेकां विशीं तिडक, नसाय आसता.… जल्मा सावन ते जाण्टो जाय मेरेन दरेकाक कोणाचो ना कोणाचो आदार घेवचोच पडटा. आमी दुसऱ्यांचो आदार घेनासतना कितलोय वावुरपाचो प्रयत्न केलो जाल्यार, हें शक्य ना. पूण दुसऱ्यांचो आदार घेतना एक… एका जोडप्याचें लग्न जातकच हें नवें जोडपें एका इमारतींत पांचव्या माळ्यार रावपाक गेलें. सकाळीं च्या घेतना बायलेन जनेलाच्या हारशांतल्यान लागींच्या तेर्रासाचे दोरयेर सुकत घाल्ले कपडे पळेले. ते कपडे तिका म्हेळेच… माड हें एक सोबीत सुंदर तशेंच दिगंताचो वेध घेवपी झाड. ताका "कल्पवृक्ष" म्हणटात. माड हाे निसुवार्थी. किल्लूक घातिल्ल्या नाल्लाक कोंब येतकूच ताचो कवाथो जाले उपरांत नेमां मारून दोन माडा मदीं… इन्किझिसांवांक (१५१० तें १८१२) लागुनलागून गांवकारंक, मिसोनरानीं बोळां क्रीस्तांव केले। हें कोरपाक ताणीं तांची झोमीन, किताब वो झागे झोप्त कोरपाचे खास्तीची भिरांत दाखौन, धोम्कि दिवपाचो उप्योग केलो। झाइते हिंदु क्रीस्तांव झाले पूण ताणीं आपलें दाइज सांभळ्ळें। इन्किझिसांव आनी सोतावणे कोडल्यान कूस मारुंक होजारनीं गोंयांतल्यान पोळ काडली आनी सेजारच्या कोर्नाटोकांतल्या मोंगळूर, कारवार गांवानीं वोसुन रावले। सोळाव्या शेकड्यांत युरोपी बोळ भारोतांत पावतोच, पुर्तुगेज आस्पोतिक ब्रितिश आनी डच हाणीं रेवडो घातलो। भारोत-पुर्तुगेज झागे पोस्चिमि किनारेर थोडेच उरले झांतुंत गोंयंचो व्होड आस्पाव आसलो। ती आयली, तिणें पळयलें आनी ती जिखली. हय. टेनिस खेळगडी नाओमी ओसाकान जैताच्या मुकूटांत आनीक एक मानाचें मोरपांख खोयलां. पिरायेच्या 23 व्या वर्सा तिणें चवथें ग्रॅण्ड स्लॅम जैत जोडलां. अमेरिकेचे… पिडेचें मूळ म्हेळें तर I came from a dirt farm, now I'm filthy rich Larry Holmes च्या उतरांनी जायतो सार आसा. हांगासर म्हेळीं शेतां कांय काळाक व संघर्शाक वा पिडेक उत्रायतात तर ग्रेस्तकाय जयताक वा शेवोटाक उत्रायता. "You cannot know the meaning of your life until you're connected to the power that created you" हीं आध्यात्मक चिंतपाचीं उतरां निर्मला श्रीवास्तवाचीं. मुखारून ती सांगता Ego is even worse than dirt and filth because it attacks others हांगासर आमी जिण्येच्ये पडणेच्या मूळ कारणाक (root cause) देकूंक सकतांव. इतिहास आमी पळेलो; जांव तो धार्मीक, वा राजकीय, सामाजीक वा हेर कसलोय. पूण देश पडला, आडळतें पडलां, बांदपां पडल्यांत तर ताचे फाटलें मुळावें होच इगो. मुखरून सांगचें तर ह्या संवसारांत जर इतली दूख आनी असमानता आसा तर ताचें प्रमूक कारण‌यी इतलेंच ’इगो’. १८२१ इस्वेंत फ्रान्साच्या पॅरिसांत जल्मल्लो ’चारल्स पियेरे बोदीलेर’ १८६१ इस्वेंत सरून शेकडोच उतरला. पूण ताच्या कवितेंचेर १५९ वरसां उपरांत सयत याद करची गर्ज आसा थोड्या प्रमूक कारणांक लागून. पयलें; त्या काळार सयत ताच्या कवितेंनी दिल्ल्या फुडाराच्या दिश्टाव्या पासून तशेंच दुसरें; पिडा, म्हेळें, दूख, संघर्शांक जिण्येंत कसलें आनी कितलें महत्व दीजाय आनी कशें आपलें जिवीत शाबीत दिशेन व्हरुंक जाय म्हळ्ळें चिंतप ताच्या कवितेंनी रूप‌रूप दिसचें. ह्ये कलात्मक अभिव्यक्तेक आपणाचो मोग तशेंच कुडिच्ये आशेक (एक्ये बायलेचीं वेवेगळीं मोहक रुपां) जशीं वेवेगळ्या रुपाच्या जर‍्ल्यापरीं नाडतात व प्रचोदीत करतात तें सांगता. ह्याविशिंच्या भोगणांक, कवितेंत कयद करचीं प्रयत्ना दिसून येतात. आपूण गूंड, निर्जन आनी कांठाळ्याच्या मयदानार आसां. अपूण ह्या रूपकाचो/वेसाचो मोग करतां. ह्या कांठाळ्या मुखांत्र आपल्ये भोंवतणिचो संवसार मंद/ नीरस/ कांठाळ्याचो आनी निर्जीव जाला, हांगासर सोबायेचो अनूर्जीत तशेंच आध्यात्मिकतेचो बोर्गोळ आसा म्हणता. शेतकाम, जनावरां सांबाळ, नुस्तेमारी आनी ग्रामीण रोजगार ह्या संबंदीची धोरणां आनी येवजण्यो आसपावीत केल्यात. शेतकाम आनी समान कामां, तांच्यो बारीकसाण्यो देखीक प्रिमियम, विमो केल्लो वाठार, दावो प्रक्रिया आदी हांचो आसपाव आशिल्ल्या वेगवेगळ्या विमो उत्पादांची म्हायती दिल्या. चेन्नयः तामिळनाडूंतल्या माराणाचे फॅक्टरींत स्फोट जावन लागिल्ल्या उज्यांत 11 जाणांक लासून मरण आयलें. सत्तूर जिल्ह्यांत जाल्ले हे घडणुकींत जखमी जाल्लया लोकांक हॉस्पिटलांत दाखल केल्यात. माराण तयार करपाक कॅमिकल्साचें मिश्रण करप चालू आसतना ही घडणूक घडली. फॅक्टरींत नेमाचें पालन जाय नाशिल्लें ताका लागून उजो लागिल्ल्याची शक्यताय आसा. फुडलो तपास सध्या चालू आसा. भारतांतलो एक प्रचीन पुराणीक वंश. वैदिक वाङ्मयांत ह्या वंशाचो उल्लेख आर्यांच्या पंचजनांत केला. यदुवांगडाच तुर्वशाचें नांव जोडप जालां. उपरांतच्या वाङ्मयांत चंद्रवंशांतलो राजा ययाती आनी शुक्राचार्याची धुव देवयानी हांचेपसून जल्माक आयिल्ल्या दोन पुतांतलो पयलो पूत म्हणू्न यदूचो उल्लेख मेळटा. ययातीन आपलें साम्राज्य पांच पुतांमदीं(देवयानीचे दोन आनी शर्मिष्ठेचे तीन) वांटून दिलें. तेन्ना चर्मण्वती, वेत्रवती आनी शुक्तिमती हांच्या देगांवयलो प्रदेश यदूक मेळ्ळो. तांचे वंशज यादव हांणी फुडें आपल्या राज्याचो विस्तार शशबिंदूचे कारकिर्दींत उदेंतेक आनी उत्तरेक केलो. यादवांनी गुजरात काठेवाडांतल्या आर्येतरांक धांवडावन थंय आपली सत्ता स्थापली. यदुक कोष्ट आनी सहस्त्रजित अशे दोन पूत आशिल्ले. कोष्टासावन जाल्ल्या वंशाक यादव आनी सहस्त्रजितासावन जाल्ल्या वंशाक हैहय अशीं नांवां पडलीं. हैहयांनी माहिष्मती म्हळ्यार पयलींच्या इंदूर संस्थानांतल्या महेश्र्वर हांगा आपली राजधानी केली. उत्तर भारतांत, मथुरेक यादवांचें राज्य आशिल्लें. थंयच्या कंस राजान, मगधाच्या जरासंघ राजाक आपली धूव दिल्ली. कंस राजा प्रजेक त्रास करतालो म्हणून कृष्णान ताचो वध केलो आनी ताच्या जाणटया बापायक, उग्रसेनाक गादयेर बसयलो. जरासंधान मथुरेचेर खूब घुरयो घाल्यो, तेन्ना यादवांनी काठेवाडांत प्रयाण करून द्वारकेक आपली राजधानी केली. यादव साम्राज्याच्या हेर विभागांचेर भजमान, देवावृध, अंधक आनी वृष्णी अशे सात्वत भीमाचे पूत राज्य करताले. वृष्णीच्या वंशांतल्या शूर नावाच्या राजाक मारीषा हे भोजवंशी राजकन्येपसून वसुदेव हो पूत आनी पृथा, श्रुतदेवा आनी श्रुतश्रवा ह्यो धुवो जाल्यो. पृथेक, कुंतीभोज राजान आपली धूव मानिल्ल्यान कुंती अशें नांव पडलें. तिचें लग्न पंडु राजाकडेन जालें. श्रुतश्रवाचें बुंदेलखंडाचो राजा दमघोष हाचेकडेन लग्न जालें आनी तिका शिशुपाल हो पूत जालो. वसुदेव, कुकर देशाचो राजा देवक हाचे देवकी नांवाचे चलयेकडेन लग्न जालो आनी ताका बलराम आनी कृष्ण हे दोन पूत जाले. कृष्णाची भयण सुभद्रा हिचेकडेन अर्जुनाचें लग्न जालें. ताचो पूत अभिमन्यू हाका भारतीय झुजांत मरण आयलें आनी उपरांत ताचो पूत परीक्षित हस्तिनापूरचे गादयेर बसलो. पूण ह्ये कवितेंतल्या मनशान प्रकृतेन मनशाक करचो उपकार मांदून घेवन प्रकृतेक वेदीवयलें स्थान दिलां. प्रकृतेंत घडची हरयेक बदलावण एक्ये नाचपीणेच्या ताळ/भाव हाका सरी केलां. पूण हो नाच रौद्राचो आवतार जायनासतां व्हळू आसूं म्हळ्ळी विनवणी सयत तो करता. म्हणताना प्रकृतेन फारीकपणाची तान भागोंवची नाका म्हळ्ळें नमृतेचें मागणें ताचें. मरणाचो फांस घेवन यम दारांत येवन उबें राविल्लो आसतना – राव मात्सो, ह्या दोन-चार ग्रंथांचो अणकार पुराय करतां आनी मागीर येतां. हांव असोंच येयल्यार करतलो कोण हें? – अशें विचारोन मर्णाक लेगीत थारावन दवरपी एक सकारात्मक वृत्तीचो झुजारी म्हूण तेची याद दवरची. आमकांय चार दीस चड जगपाची प्रेरणा मेळटली. आनी मुलाखतींत उलयतना सुरेशबाबानय एक खूबच म्हत्वाची गजाल सांगलीः कॅन्सराचेर मात कोरोंक जाय जाल्यार सकारात्मक रावप हेंचे तेचेर खरें वखद. हाडाचो शिक्षक तो. वयतना पासोन स्वताचे करणेंतल्यान आमकां खूब कितें शिकोवन गेलो. वर्गांत आनी पाठ्यपुस्तकांनी शिकोंक मेळना असलें जिणेचें शिकोप. आनी तेच्याकय सासणाच्यो मतींत दवरच्यो अश्यो दोन गजाली समेस्त साहित्यिकांक आनी आमकां सगळ्यांकच सांगोन गेलो. आनी दुसरी गजाल म्हुटल्यार एकटेपणाचेर स्वकर्तुत्वांतल्यान केल्ली मात. आसा ते परिस्थितींत आपूण समाजाक कितें दिवंक शकतां आनी कितें दिवंक शकना हेची जाणवीकाय दवरोन जमता त्या कामांत स्वताक झोकून दिवप मनांत आसोन पासोन कोंकणी अकादेमींत मात तो चड कांय करोंक शकलोना हेंच कितें तें दुख्ख. खूब चुकिच्या पावंड्यार तेका ही जबाबदारी दिली.) पूण म्हुणोन कोंकणी चळवळीक तेचें कांय योगदान ना अशें म्हुणपाचें धाडस मात कोणे करचें न्हूं. तीं बेमानपणां जातलीं. कारण फकत कोंकणी अकादेमीच सगळें कितें करपाक शकता हो गैरसमज गांवां-गावांतल्या आनी शारांतल्या लेगीत कोंकणी संस्थांनी आनी कार्यकर्त्यांनी सिद्ध कोरोन दाखयलां. तेंचें कार्य कोंकणी अकादेमीपरस कितलेशेंच व्हड आसा. जो खर दुंयेंसावांगडाच स्वताचे जबर इत्साशक्तेलागींय झुजता तेकाच डॉ सुरेश गुंडू आमोणकाराचें दुख्ख समजतलें. कोंकणी अकादमेबीबाबतींत तो हारलो हें दुबावविरयत. पूण कोंकणी चळवळीक आनी कोंकणी साहित्याक तेणे जें दिलां तें इतिहासांत सासणाचें अमर जावन उरतलें. तेंचे तेचें खरें जैत. आनी तेच्याकय चड म्हुटल्यार दरेका मनशान सकारात्मक रावन कशें जगचें ही जितीजिवी देख तेच्या जिवितांतल्यान आमकां मेळ्ळ्या. गोंयच्या ह्या पुरसाक आमचें मनाकाळजाथावन नमन! गोंय सरकार आनी केंद्र सरकार हाणी आजूनय गोंयची इबाडिल्ली अर्थवेवस्था चालीक लावपाक कसलींच पावलां उखलिल्लीं नात असो आरोप करून कामत हाणी म्हणलें, केंद्राकडल्यानय सामान्य लोकांक थाकाय दिवपी कसलीच घोशणा सरकाराकडल्यान जाल्ली ना. गोमंतकीय नाट्य आनी तियात्र कलाकार, गायक, वादक अशा 2500 घटकां खातीर सरकारान एकवेळ 20 हजार रुपयांचे अर्थसहाय्य करुन तांकां मजत करची. हेखातीर सरकारान 5 कोटींची तरतुद करप गरजेचें आसा, अशें कामत हाणी म्हणलें. गोंयचीं विवीध देवळां, चर्ची आनी हेर धार्मिक थळांनी सेवा करपी भटजी, पादरी, फुलकार, वातीकार, ओटीवाले, सेवेकरी अशा सुमारेक 1500 जणांखातीर दरेकीं 10 हजार रुपयांचें एकवेळ अर्थसहाय्य सरकारान करचें आनी हेखातीर वट्ट 15 कोटींची तरतुद करची,अशी मागणी कामत हाणी केल्या. ह्या जुंव्यांची पुर्विल्ली म्हायती स्पश्टपणान मेळना.पूण थळाव्या लोककथांवरवीं ह्या जुंव्यांचो इतिहास थरयला. केरळाचो निमाणो राजा चेरमान पेरुमाल हाच्या तेंपार ह्या जुंव्याचेर पयली वसणूक जाल्ली आसुंये. कांय अरबी वेपाऱ्यांनी जेन्ना राजाक इस्लाम धर्म आपणावपाक बळजबरी केली, तेन्ना राजा मक्केक वता अशें सांगून पळून गेलो. पूण खूब दिसां उपरांत लेगीत राजा परतलो ना. तेन्ना ताचो सोद घेवपाखतीर ऋंगनोरच्यान मक्केकडेन कांय तारवां सोडली. तांतुंतलें कननोरच्या राजाचें तारूं मोडांत सांपडून फुटलें. पूण राजा आनी ताचे कांय सांगाती एका जुव्यांचेर पावले. तो जुंवो म्हळ्यार ‘बंगारम जुवो’ अशें मानतात. उपरांत ते एका जुंव्यासावन दुसऱ्या अशे साबार जुवें हुंपून मुखेल भुंयेचेर पावले. राजा परतले उपरांत ताणें खलाशी आनी सैनिकांचो दुसरो पंगड अरबी दर्यांत धाडलो. तांणी अमिनी जुंव्याचो सोद लावन उपरांत ते थंयच रावपाक लागले. ह्या पंगडांतले लोक हिंदू आशिल्ले अशें मानतात. हें स्पश्ट करतना कांय इतिहासकार, सद्या थंय आशिल्ल्या इस्लाम लोकांमदीं आशिल्ल्यो हिंदुंच्यो कांय भौशिक परंपरा आनी चालीरितींचो आदार घेतात. सुरवेक अमिनी, कावारट्टी, अँन्ड्रोथ आनी काल्पेनी जुंव्यांचेर ल्हान ल्हान वसणुको उबारिल्ल्यो. उपरांत ह्या लोकांनी अगत्ती, किल्टन, चेटलट आनी काडमट ह्या जुंव्यांचेर स्थलांतर केलें. शेतवड हो लक्षव्दीपाचो मुखेल वेवसाय. नाल्ल हें थंयचें सगळ्यांत म्हत्वाचें पीक. प्रदेशाची चडशी भूंय माडांखाला आसा. लखदीव ल्हान, लखदीव सामान्य, ग्रीन ड्रवॉर्फ हे नाल्ल्चे प्रकार थंय मेळटा. काथ्यासावन दोरयो वळप, हो वेवसाय अर्थीक नदरेन म्हत्वाचो. खोबऱ्याचें तेल काडून उपरांत ताचेर प्रक्रिया करप हाका सद्या चड म्हत्व फाव जालां. लिंबू आनी ते जातीचीं फळां, केळीं, पोपाय, पेरां, चिकू, मिरसांग, तोमाट, वायंगीं, कणंगां हींय पिकां थंय खूब प्रमाणांत जातात. ह्या पिकांची लागवड चड करून माड आशिल्ल्या भाटांनीच करतात. हालीं तेंपार ऊंसाचीय लागवड केल्या. हांगाच्या दर्यादेगांनी वेगवेगळ्या तरांचें नुस्तें खूब प्रमाणांत मेळटा. यांत्रिकी बोटींनी नुस्तें मारप जाता. हांगाच्या दर्यांनी ह्युना जातीचें (बुगडे) नुस्तें खूब प्रमाणांत मेळटा. खोबरें, राजू वळप, गोड म्होंव आनी नुस्त्याचेर प्रक्रिया हे हांगाचे मुखेल उद्देग. यांत्रिकी व्हडीं बांदपाखातीर सरकारान हांगा दोन गोदी उबारल्यात. मिनिकॉय जुंव्याचेर नुस्तेमारी प्रशिक्षण केंद्र आसा. थंय बर्फ निर्मिती, शीतघरां, नुस्तें डब्यांनी बंद करप आनी ह्युना नुस्त्याचेर प्रक्रिया करप हे उददेग चलतात. कावारट्टी आनी काल्पेनी जुंव्यांचेर हस्तवेवसाय प्रशिक्षण केंद्रां आसात. कावारट्टी जुंव्याचेर फर्निचर तयार करपाची एक उददेगीक सहकारी संस्था आसा. आमिनी आनी काल्पेनी जुंव्यांचेर दोन काथ्याच्यो सहकारी संस्था आसून थळाव्यो प्रशिक्षीत बायलो तिच्यो वांगडी आसात. दूद आनी कुकडां पोसपाच्या वेवसायांकय सद्या म्हत्व आसा. कोया, मासमीस आनी मलाचेरी ह्यो जुंव्यांचेर सांपडपी मुखेल जाती. कोया जातीच्या लोकांचो उच्च वर्गांत आस्पाव जाता. मालमिस हे मध्यमवर्गीय आसून ते चड करून तारवटी वा रांपणकार. मलाचेरी हे उणाक जातीचे लोक. मानिकफन, टाकूफन, ठाकू आनी राव्हेरी ह्यो मिनिकॉय जुंव्यावयल्यो चार मुखेल जाती. लक्षव्दीप जुंव्याचेर आंतरजातीय लग्नाक मान्यताय ना. मरुमक्कतायम् कायद्याप्रमाण हांगाचे लोक वागतात. मातृप्रधान संस्कृताय मानतात. घरांत बायल आनी चलयांक मान चड. हाका लागून निमिकॉय जुंव्याक बायलांचो जुंवो अशें म्हण्टात. मार्को पोलो ह्या भोंवडेकारानय मिनिकॉयचो बायलांचो जुंवो म्हणून उल्लेख केल्ल्याचे पुरावे आसात. चलयेच्या बापायक चल्याकडच्यान हुंडो मेळटा. लग्न जालेउपरांत चलो व्हंकलेच्या घरा रावपाक वता. राबितो आशिल्ल्या सगळ्या जुंव्यांचें विद्युतीकरण जाल्लें आसा. हांगा 50 विद्यालयां आनी आठ माध्यमिक विद्यालयां आसात. चलयांक शिक्षण घेवपाखातीर सरकारान कांय खाशेल्यो सवलती तांकां दिल्यात. सगळ्या पांवड्यांवयलें शिक्षण फुकट आसा. मल्याळम् भास हें शाळेंतल्या शिक्षणाचें माध्यम. सद्या साक्षरतायेचें प्रमाण 55% इतलें आसा. थंयच्या लोकांचे भलायकेचे नदरेन भारत सरकारान कांय खाशेल्यो येवजणी आंखल्यात. ह्या जुंव्याक पर्यटन स्थळ म्हणून प्रसिददी मेळ्ळ्या. चिरचिक न्हंयेचेर धरण बांदून शारांत जायतीं खारजां आनी वीज हाडल्या. शारांत विद्यापीठ, उद्देगीक, वैजकी, शेतकी आनी शिक्षक प्रशिक्षण म्हाविद्यालयां, उझबेक शास्त्र अकादेमी, राश्ट्रीय ग्रंथालय, इतिहासीक संग्रहालय, नाटकघर आदी जायत्यो शिक्षणीक आनी संस्कृतीक संस्था हांगा आसात. 10 जनेवारी 1966 त भारत आनी पाकिस्तान हांचेमदीं जाल्लो ताश्कंद करार ह्याच शारांत अक्समात मरण आयलें. १९३६ त विव्श्र किरणांविशींचें संशोधन करीत आसतना ताणें आनी नेडरमेयर हाणें मेसन (meson) ह्या इलेक्ट्रॉन (electron) परस, २०७ पटींनी मोटो आशिल्ल्या मूलकणाचो सोद लायलो, पोझिट्रॉन (positron) आनी मेसन हे अल्पायुषी कण आसात. Positron आनी electron हांचे मजगतीं विक्रिया जातकच गॅमा किरणांच्या स्वरुपांत आनी आइन्स्टाइन हाच्या नामनेच्या E=mc² त ह्या समीकरणाचेर आदारीत तितल्याच ताकदीची ऊर्जा गॅमा-किरणांच्या (Gamma Rays) जोडयांच्या रुपांत प्रगट जाता. धन विद्युत् भारीत (positively charged) मेसन फोडल्यार Positrons आनी neutrinos मेळटात तशेंच ऋण विद्युत् भारीत (negatively charged) Meson फोडल्यार electrons आनी Neutrinos मेळटात. पॉझिट्रॉनच्या म्हत्वाच्या सोदाखातीर अँडरसन हाका १९३६ त व्हिक्टर हेस ह्या विश्वकिरणां विशीं मुळावें संशोधन केल्ल्या दुसऱ्या एका शास्त्रज्ञावांगडा भौतिकशास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार वांटून मेळ्ळो. मिथिलेक रामान शिवधोणू उबारुन आपलें बळगें दाखयले उपरांत जनकराजान ताचें आनी सीतेचीं लग्न लावन दिलें. जेन्ना दशरथाक रामाचो युवराज्याभिशेक करपाचो थारायलो तेन्ना कैकेयीन रामाक चवदा वर्सां वनवास आनी भरताक युवराज्याभिशेंक अशे दोन वर मागून घेतले. बापायचे आज्ञेक पाळो दिवपाक राम वनवासाक वचूंक भायर सरलो. तेन्ना ताचेवांगडा सीता आनी लक्ष्मणय वनवासाक गेलीं. जेन्ना तीं चित्रकूट पर्वताचेर पावलीं तेन्ना भरत तांकां परत आयोध्येक व्हरपाक आयलो. ताणें रामाक दशरथ मरपाची खबर दिली आनी अयोध्येक परत वचपाक विनयलें.रामान बापायक दिल्लें वचन मोडूंक न्हंयकार दिलो तेन्ना भरतान ताच्यो पादुका अयोध्येक व्हरुन तांचे प्रेरणेन ताणें राजकारभार चलयलो. थंयच्यान राम, लक्ष्मण, सीता अत्री ऋषीच्या आश्रमांत गेलीं. थंय सीतेची आनी तपस्वीनी अनुसूयेचीं भेट जाली. थंयच्यान तीं दंडकारण्यांत गेलीं. थंय तांणी धा वर्सा सारलीं. जायते म्हयने तांणी ऋषींच्या वेगवेगळ्या आश्रमांत वसणूक केली. ह्याच काळांत अगस्त्य ऋषीन रामाक दिव्य धोणू दिलें. पंचवटींत आसतना रामाक जायत्या नरभक्षक राक्षसांचो नाश केलो. रावणाची भयण शुर्पणखेचो तर लक्ष्मणान कान आनी नाक कापून अपमान केलो. ते उपरांत रावणान जेन्ना सीतेक उबारुन व्हेली. तेन्ना रामाक खूब वायट दिसलें. तो लक्ष्मणावांगडा तिचो सोद घेवक लागलो. वाटेर तांका सुग्रीव मेळ्ळे. आनी हनुमान मेऴ्ळे. ताच्यां आदारान ताणें रावणाकडे झुज करुन सीतेची सुटका केली. तरी ताणें सीतेचो स्वीकार करचे आदीं तिका अग्नीपरिक्षा दिवची पडली. राम अयोध्येंत परत येतकच ताचो राज्यभिशेक केलो. कांय दिसांनी लोकोपवादाक लागून ताणें गुरवार सीतेक वाल्मीकी आश्र्मांत सोडली. थंय तिणें लव आनी कूश ह्या दोन जुवळ्या भुरग्यांक जल्म दिलो. थंय वाल्मीकीन तांकां आपणें रचिल्लें महाकाव्य गावपाक शिकयलें. ह्या दोनय कुमारांनी रामाक तें गावन दाखयलें. उपरांत रामान अश्र्वमेध यज्ञ केलो, रामाच्या आदर्श जिणेचो आनी रामायणाचो भारतीय आनी बृहदभारतीय कलासाहित्याचेर खोल छाप उठिल्लो दिसता. बौध्द आनी जैन साहित्याचेर रामकथेचो प्रभाव पडला. बौध्द धर्मात राम हो बोधिसत्तव, जाल्यार जैन धर्मात तो आठवो बलदेव मानून साहित्यनिर्मिती जाल्ली आसा. संस्कृत, प्राकृत आनी प्रदेशीक भासांत रामकथाप्रसंगाचेर जायतीं महाकाव्यां, नाटकां, चंपूकाव्यां आनी खंडकाव्यां बरयल्यांत. रामलिला, सारक्या लोकनाट्याचेर तशेंच लोकगितांतय रामचरित्राचो प्रभाव पडिल्लो दिसून येता. भारताभायर तिबेट, खोतान, जावा, मलाया, सयाम, ब्रह्रादेश, कंबोडिया (ख्मेर) आदी देशांतय रामकथेचो अविश्कार जाल्लो आसा. हाचेभायर नाच, नाटक, चित्रां, शिल्पां, आदी कलांवरवींय रामजिणेंतल्या प्रसंगाचो सोबीत आविश्कार दिसून येता. राजपूत आनी कांग्रा शैलींत रामयणाच्या प्रसंगाची जायती चित्रां आसात. जोधपुर संग्रहालयांतल्या फार्सी रामयणाचें प्रतींत 76 सोबीत चित्रां मेळटात. नामनेचो चित्रकार रविवर्मा हाणेंय रामायणांतल्या कांय प्रसंगांचेर सोबीत चित्रां मेळटात. नामनेचो चित्रकार रविवर्मा हाणेंय रामायणांतल्या कांय प्रसंगांचेर सोबीत चित्रण केल्लें आसा. वेरुळच्या कैलास लेण्यांत, हळेबीठ, हंपी, कुंभकोणम, चंद्रगिरी, देवगढ, ऐहोळे, पहाडपूर (बंगाल नागार्जुनकोंडा तशेंच राजस्थानांतल्या केंकिदा, किवाडू (जि. बारमेर खेड (रणछोडराम देवूळ आदी देवळांतल्यान रामकथेंतल्या वेंचीक प्रसंगांचो कलात्मक आविश्कार दिसून येता. दक्षिण भारतांत रामाच्यो पाशाणमूर्तीपरस धातूमुर्ती जायत्यो मेऴटात. उबो राम व्दिभूज आनी कोंदंडधारी (धोणू) आसा वांगडा सीता, लक्ष्मण, भरत, शत्रुध्न, सीता आनी हनुमान हांच्यो हालींच्या काळांतल्या सोबीत मूर्ती आसात. राम, लक्ष्मण, सीता आनी हनुमान हांच्यो उब्यो कांश्यामूर्ती दक्षिण भारतांत जायत्यो ह्या संकेतथळा वयली सामुग्री अचूक आनी चालंत आसची हाची खात्री करूंक सगळे तरेचे यत्न केल्यात पूण ती कायद्याचें विधान अशें समजुचें न्हय वा हेर खंयच्याय कायदेशीर उद्देशां खातीर ती वापरची न्हय. ह्या पोर्टलांत आसपाविल्ल्या हेर संकेतथळांचें लिंक फकत लोकांचे सुविधे खातीर उपलब्ध केल्यात. असलीं लिंक्ड केल्लीं पानां सगळ्या वेळार उपलब्ध आसतलीं हाची आमी हमी दिवंक शकनात. हे नेम आनी अटी भारतीय कायद्या प्रमाणें नियंत्रीत जातल्यो आनी अर्थावणी लायतले. ह्या नेम आनी अटी खाला जाल्लो कसलोय वाद भारतीय न्यायालयांच्या विशेश अधिकार क्षेत्रांत येतलो. ह्या संकेतथळाच्या खुबशा सुवातीचेर, तुमकां हेर संकेतथळांचें/पोर्टलांचें लिंक मेळटलें. हें लिंक तुमचे सोयी खातीर घातल्यात. हें लिंक दर फावटी काम करतलें हाची आमी हमी दिवंक शकनात आनी ह्या लिंक केल्ल्या पानांचे उपलब्धतायेचेर आमचें नियंत्रण ना. जिल्लो संकेतथळाचेर प्रकाशीत केल्लो जिल्लो आदारीत मजकूर सामान्य स्वरुपाचो आसता, जाका निर्धारीत वेळ आसना (सोडपाचो वेळ ते खातीर, सदांच लायव्ह आसता आनी संकेतथळा वेल्यान पळोवं येता. पूण, कार्यावळी, निविदा, भरती आनी घोशणा ह्या सारकिल्या विभागांनी घातिल्ल्या मजकुराक समाप्ती काळ आसा आनी दिल्ले समाप्ती तारखे उपरांत (दर मजकूर आयटमा सयत दाखयतात) ते स्वचालीत ऑनलायन संग्रहण विभागांत वतले. बसकेंत कायदो आनी सुवेवस्था, ट्रकांची येरादारी, मजत आनी निवारो आनी कोविड स्थितीचो नियाळ सारख्या जायत्या मुद्यांचेर एसईसी-न थोडेभितर माहिती दिली. तांणी मुखार अशी माहिती दिली की, जळारां पासून जावपी दुयेंसांचेर नियंत्रण कार्यावळीचेर खातें वावुरता आनी खर फोगींग आनी हेर उपायां खातीर आवश्यक निर्देश जारी केल्या. 1000 थर्मल गन्स मेळपाची आसात अशेंय तांणी कळीत केले. बंदर (पोर्ट) सचीवान माहिती दिली की, तारवांतल्यान देंवल्या उपरांत मुंबयन मरेल्ला डिस्कावरीच्या 66 कर्मचारी वांगड्यांचे नमुनें घेतिल्ले आसात आनी तांचो रिपोर्ट बेगींच कळपाचो आसा. योग्य सहकारा खातीर जिल्लोधिकारी तशेंच भलायकी खात्या कडेन हॉटेल्स आनी सुविधांची सुची दिवची अशें एसईसी-न सांगले. नॉर्वेतलें सगळ्यांत उत्तरेकडचें उत्तर भुशीर, हो खंडाचो सगळ्यांत उत्तरेकडलो बिंदू (अक्षांक्ष ७१०१०′२०” उत्तर जाल्यार स्पेनांतलें दक्षिणेकडचें तरीफा भुशीर, हो खंडाचो सगळ्यांत दक्षिणेकडचो बिंदू (अक्षांश ३६००१’ उत्तर पुर्तुगालांतलें रोका भूशीर रेखांश ९०३०’ अस्तंत) हो खंडाचो सगळ्यांत अस्तंतेकडचो भाग आनी उदेंतेक रशियेंतलो उराल पर्वत हो खंडाचो सामको उदेंतेकडचो भाग. पूण युरोप खंडांत आस्पाव जावपी कांय जुंवें ह्या बिंदू परसूय भायर आसात. खंडाची चडांतचड लांबाय पुर्तुगालच्या नैऋत्य तोंकासावन ते उरल पर्वताच्या तोंकामेरेन ५,३०० किमी. आसा. जाल्यार उत्तर दक्षिण रुंदाय ग्रीसाच्या दक्षिण तोंकासावन ते नॉर्वेच्या उत्तर तोंकामेरेन ३९०० किमी. आसा. ह्या खंडाचे उत्तरेक आकिर्टक म्हासागर, अस्तंतेक अॅटलांटीक म्हासागर, दक्षिणेक भूंयमध्य दर्या, काळो दर्या आनी कॉकेशस पर्वत, जाल्यार उदेंतेक खंडाचे शिमेर उराल शिमेर उराल पर्वत, उराल न्हंय आनी कॅस्पियन दर्या आसा. रशिया सोडल्यार युरोपाच्या मध्य भागांत उणें उंचायेचे पर्वत आनी सडे आसात. तांची उंचाय ३०० ते १,८०० मी. हांचेभितर आसा. वाटकुळ्यो दोंगुल्ल्यो, खर देंवत्यो, खोल आनी अशीर देगणां अशी वेगवेगळ्या स्वरुपाची ही भूंय. पुर्तुगाल आनी स्पेनांतलो ‘मेसेटा’ सडो, फ्रांसांतलो मासीफ सँट्रल, मध्य जर्मनी आनी अस्तंत चॅक आनी स्लोवाकियेंतले सडे आनी ऊंच प्रदेश हे ह्या भागांतले मुखेल उचेले प्रदेश. हांगाची चडशी भूंय फातराळ आसून ह्या भागांत ज्वालामुखी प्रकारच्या तळपांचे थर आसात. रशियेंतल्यान व्हावंत वचून दक्षिणेक कॅस्पियन दर्याक मेळपी वोल्गा ही युरोपांतली सगळ्यांत लांब न्हंय (३,५३१ किमी डॉन ही रशियेंतली दुसरी म्हत्वाची न्हंय. तिचें पात्र रूंद आसून ती काळ्या दर्याक मेळटा. ऱ्हायन न्हंयेचो उगम आल्प्स पर्वताचोर जाला. ती जर्मनी आनी नॅदर्लंड्सामदल्यान व्हांवत वचून काळ्या दर्याक मेळटा. डॅन्युब ही युरोपांतली दुसऱ्या क्रमांकाची लांब न्हंय. तिची लांबाय २,८६० किमी. इतली आसून ती जर्मनी, ऑस्ट्रिया, चॅक आनी स्लोवाकिया, हंगेरी, युगोस्लाविया, बल्गेरिया आनी रुमानियेंतल्यान व्हांवत वचून काळ्या दर्याक मेळटा. रशियेंतल्यो नीपर, नीस्तर, नेमन, उत्तर द्वीना, अस्तंत द्वीना आनी पेचोरा; पोलंडांतल्यो ओडार आनी विश्र्वेला, चॅक आनी स्लोवाकिया आनी जर्मनींतली एल्व न्हंय, इटलींतली पो, फ्रांसांतल्यो गारॉन, ल्वार, ऱ्होन आनी सेन; स्पेनांतल्यो एब्रो, स्पेन आनी पुर्तुगाल शिमेवयल्यो टेगस, ग्वाद्याना आनी डोरू तशेंच इग्लंडांतली टेम्स ह्यो युरोप खंडांतल्यो चड म्हत्वाच्यो न्हंयो. सादारणपणान युरोप खंडाचें हवामान सौम्यूच उरता. अमेरिका आनी आशिया खंडांपरस त्याच अक्षवृत्तांत युरोपांतलें हवामान सौम्य आसता. अॅटलांटीक म्हासागरावयल्यान युरोपांत येवपी वाऱ्याक लागून हांगाचें हवामान सौम्य आसता. सादारणपणान दक्षिण युरोपापरस उत्तर युरोपांतले शिंयाळे चड तेंप उरपी आनी थंड, जाल्यार गीम उणे दीस उरपी आनी शितळ आसता. तशेंच अस्तंत युरोपापरस उदेंत युरोपांतले शिंयाळे चड तेंप उरपी आनी थंड, जाल्यार गीम अल्पकालीन आनी उश्ण आसतात. स्कॉटलंडांतल्या ग्लासगो शारांतलें जानेवारी म्हयन्यांत सरासरी तापमान ३० सॅ. जाल्यार त्याच अक्षवृतांत आस्पाव जावपी मॉस्को शारांतलें जानेवारींत सरासरी तापमान १०० उरता. युरोपाच्या चडशा भागांत वर्सुकी पावस ५० ते १५० सेंमी. पडटा. अस्तंत ग्रेट ब्रिटन, अस्तंत नॉर्वे आनी अस्तंत युगोस्लाविया प्रदेशांनी सुमर २०० सेंमी. इतलो पावस पडटा. स्पेनाच्या मध्य आनी आग्नेय भागांत, युरोपी रशियेच्या आग्नेय आनी भागांत, युरोपी रशियेच्या आग्नेय आनी उत्तर भागांत, तशेंच उत्तर स्कॅडिनेविया ह्या भागांनी फकत ५० सेंमी. इतलो पावस पडटा. सद्या मध्य आनी दक्षिण युरोपापरस उत्तर युरोपांत व्हड आनी दाट रानां आसात. पूण शेतवड, मनशाचो राबितो आनी वेगवेगळ्या लांकूड उद्देगांक लागून रूख मारिल्ल्यान खंडांतलें रानांखाल आशिल्लें क्षेत्र दिसानदीस उणें जायत गेलां. खंडाचे उत्तरेक आशिल्ल्या रानांनी सदापाचवी उरपी सूचिपर्णी रानां आसून, तातूंत फर, बर्च, पायन आनी स्प्रूस हे वनस्पतीचे प्रकार चड आसात. रशियेच्या मध्य आनी दक्षिण भागांत रूंदपानी पानझडी रुखांचीं रानां आसात. तातूंत अॅश, बीच, बर्च, एल्म, मॅपल आनी ओक हे वनस्पती प्रकार मेळटात. ह्याच भागांनी कांयकडे रूंदपानी आनी सूचिपर्णी रुख एकठांय वाडिल्ले दिसतात. भूंयमध्य दर्यादेगांच्या प्रदेशांनी सदापाचवी रुंदपानी रुखांचीं रानां आसून कॉर्क आनी ऑलिव हे तातुंतले मुखेल रुख. युरोपांत स्टॅप आनी प्रेरी अशे दोनूय तरांचे तणाचे प्रदेश आसात. रशियेच्या आग्नेय भागांत स्टॅप, जाल्यार रशियेच्या मध्यभागांत प्रेरी प्रकारचें तण वाडटा. हांगाच्या रानांत विंगड विंगड प्रकारची मोनजात सांपडटा. व्हड प्रमाणांत जावपी शिकार आनी हेर कारणांक लागून मोनजातीचें प्रमाण उणें जायत गेलां. मोनजातीची राखण करचेखातीर चडशा सगळ्या युरोपी देशांनी प्राणीसंग्रहालयां बांदल्यांत, जाल्यार कांय रानां मोनजातींचे रक्षीत भाग म्हणून घोशीत केल्यांत. रशिया आनी उत्तर स्कँडिनेविया हांचे मजगतींच्या प्रदेशांत पुडीकोराचीं वांस्वेलां खूब मेळटात. कोले आनी कोलसुणीं सगळ्याकूच दिश्टीं पडटात. नैऋत्य युरोपांतल्या ऊंच पर्वतांचेर शॅमॉय आनी आयबॅक्स ह्या बोकडांभाशेन दिसपी मोनजातीची संख्या चड आसा. हांचेखेरीज खंडाच्या वेगवेगळ्या रानांनी एल्क, रेनडियर, हरणांचे साबार प्रकार, सोंशे, बिजू, हेजहॉग, लेमिंग्ज, मोल, ऑटर, चानी, रानदुकर आनीट हेर मोनजात सांपडटा. हांगा सांपडपी सवण्यांभितर गरूड, ससाणो, फिंच, पिटकूळीं, बुलबूल, घुघूम, म्हारकावळो, कोगूळ, पारवे हे मुखेल आसात. अस्तंत रोमी साम्राज्याचो अंत (४७६ ते १५००) मेरेनच्या अस्तंत युरोपांतल्या काळाक मध्ययुग अशें म्हणटात. रोमी लोकांनी निर्माण केल्लें बळिश्ट साम्राज्याचे ह्या तेंपार ल्हान ल्हान कुडके जाले. ह्या काळांत पुराय खंडांत धर्म, शिक्षण, राजकारण आनी कला हांचेर रोमन कॅथलीक इगर्जेचोच शेक आशिल्लो. रोमी सत्तेवेळार भरभराटीक आयिल्ल्या वेपाराकूय मध्ययुगाचे सुरवेक सावनूच देंवती कळा लागली. हाका लागून शारांतले लोक शेतवडीवटेन घुंवले. ह्या तेंपार मध्यमवर्गीय लोकूच ना जाले. कला आनी शिक्षणीक म्हत्वूय उणें जालें. ‘मानोरिअॅलिसम’ (जमीनदार आनी शेतकामती) ही अर्थवेवस्था अस्तित्वांत आयली. चवदाव्या शेंकडयाचे सुरवेक सावन युरोपांतले मध्ययुगीन स्थीती बदल जावन, नव जागृताय आनी नवनिर्मितीखातीर गरज आशिल्ली चैतन्यशील मेकळीक मेळपाक लागली. त्या काळांत विचारवंतांचो वर्ग वाडोवन तांणी अंधश्रध्दांचेर टिका करून बुध्दीवाद आनी प्रयोगशीलतेक म्हत्व दिलें. धर्मशास्त्र सोडून तांणीं मनीसकुळयेचेर चड भर दिल्लो. हातुंतल्यानूच प्रबोधन काळ सुरू जालो. प्रबोधन काळांतल्यानूच सद्याची युरोपीय संस्कृती तयार जाली अशें म्हणटात. युरोपांतलें धर्मसुदारणा आंदोलन हो प्रबोधन काळांतल्या विचारांचो एक परिणाम. धर्मसुदारणेची चळवळ मुखेलपणान धर्मीक आसली तरी तिणें युरोपाची राजकीय, समाजीक, धर्मीक आनी संस्कृतीक जीण बदलून उडयली. प्रबोधनाकाळांत युरोपांत अर्थीक भरभराटूय जाली. दर्मसुदारणा चळवळ मुखेलपणान रोमन कॅथलीक इगर्जेंत बदल घडोवन हाडपाखातीर सुरू जाल्ली. पूण तिचो परिणाम म्हळ्यार प्रोटेस्टंट धर्माचो उदय जालो. प्रोटेस्टंट धर्मीय लोक मुखेलपणान उत्तर युरोपांत मेळटात. आशिया आनी आफ्रिकेंतल्या साम्राज्य विस्ताराखातीर १८७० ते १९१४ मेरेन युरोपी राश्ट्रांभितर सर्त लागिल्ली. पयलें म्हाझूज हें हे सर्तीचो एक परिणाम जावन आसा. फ्रांस, ग्रेट ब्रिटेन आनी रशिया मेळून जर्मनी आनी ऑस्ट्रिया-हंगेरी हांचेआड झुजांत देंवलीं. १९१७ त अमेरिकाय जर्मनीआड झुजपाक लागली. ह्याच वेळार रशियेंत व्हड जावन थंय कम्युनिस्ट हुकूमशायेचो शेक सुरू जालो. १९१८ त जर्मनी आनी ताच्या इश्ट राश्ट्रांची हार जाली. १९१९ त वर्सायस कबलात जावन पयलें म्हाझूज काबार जालें. पयल्या म्हाझुजाक लागून ‘लिग ऑफ नेशन्स’ ही संस्था अस्तित्वांत आयली. ऑस्ट्रिया-हंगेरी हांचें ल्हाल ल्हान कुडके जावन नवीं राशट्रां उदयाक आयलीं. साबारकडेन राजशायेचो अंत जावन लोकशाय पद्दत अस्तित्वांत आयली. पयल्या म्हाझुजाउपरांत युरोपांत हुकूमशाय परत वाडली. जर्मनींत हिटलराच्या फुडारणपणाखाल नाझी आनी इटलींत मुसोलिनीच्या शेकतळा फॅसिस्ट तत्वप्रणाली अस्तित्वांत आयली. त्या दोगांयनी व्हड सैन्य उबारून युरोपाची शांतताय परतून भंग केली. दोगूय हुकूमशाहा एकठांय जावन तांणी भोंवतणच्या प्रदेशांचेर घुरयो घालपाक सुरवात केली. हातुंतल्यानूच मुखार दुसरें म्हाझूज सुरू जालें. दुसऱ्या म्हाझुजांत मुखेलपणान ग्रेट ब्रिटन, फ्रांस, अमेरिका आनी रशिया एकठांय येवन जर्मनी, इटली आनी जपान हांचेआड झगडपाक लागले. ह्याय वेळार जर्मनी आनी ताच्या इश्ट राश्ट्रांचेर हार पडली. झुजा उपरांत ‘एकवटीत राश्ट्रां’ ही संस्था अस्तित्वांत आयली. तशेंच झुजांत वांटो घेतिल्ल्या राश्ट्रांची अर्थीक, भौशीक आनी राजकीय स्थिती इबाडिल्ल्यान, तांचो वसणुकांवयलो शेक उणो जायत गेलो. हाका लागून आशिया आनी आफ्रिकेंतल्या साबार वसणुकांनी आपआपलें स्वातंत्र्य जाहीर केलें. अमेरिका आनी रशिया हीं संवसारांतलीं दोन बळिश्ट राश्ट्रां म्हणून अस्तित्वांत आयलीं. रशियेन उदेंत युरोपांतल्या राश्ट्रांचेर शेक बसोवन थंय कम्युनिस्ट सरकारांची स्थापना केली. जाल्यार अस्तंत युरोपी देश अर्थीक आनी सैनिकी गरजांखातीर अमेरिकेचेर आदारून रावले. उपरांत ह्या दोनूय पंगडांभितर शीतझूज सुरू जालें. उपरांत दोनूय पंगडांतले देश स्वंत्रपणान एकामेकांकडेन वेव्हार करपाक लागिल्ल्यान १९७० मेरेन शीत झुजाचो नेट उणो जायत गेलो. १९७० उपरांत चडशा युरोपी देशांभितर वेपारी आनी सैनिकी कबलाती जावन युरोपांत शांतताय आनी उदरगत घडोवन हाडपाचे यत्न जाले. तांकां खूब प्रमाणांत यशूय मेळ्ळें. भारतीय संघराज्यांतलें एक म्हत्वाचें राज्य. ह्या राज्याचे उदेंतेक बिहार,अस्तंतेक पंजाब आनी राजस्थान, दक्षिणेक मध्यप्रदेश आनी उत्तरेक नेपाळ आनी तिबेट आसा.अक्षांश आनी रेखांश 23 0 52’ उत्तर आनी 77 0 3’ उदेंत ते 84 0 39’ उदेंत. सैमीक रचणूक आनी हवामान हांचेवेल्यान ह्या वाठाराचे दोन भाग केल्यात. पयलो बुंदेलखंडाच्या पठाराचो वाठार नीरा नांवाच्या फांतरांनी तयार जाली. शोण न्हंयचो उत्तरेकडलो वाठार खूब पोरन्या फांतरांनी तयार जाला. दून आनी गंगा वाठारंतली जमीन पिकाळ आशता. गंगेच्या आवांठांत 900 मी.परस चड गाळ मातयेचो थर आसता. हुंवाराचें उदक न बादपी वाठारांक बांगर आनी हुंवार लागपी वाठाराक ‘खादर’ म्हण्टत. न्हंयचे देगेलागीं आशिल्ली बारीक माती, बारीक रेंव आशिल्ली आसात. चिकण आनी काळी माती पिकावळीखातीर बरी आसता. बुंदलखंड पठार, फत्तेगढ,कानपूर आनी अलाहबाद वाठारांतली जमीन पिकाळ आसा. रेह नांवाची जमीन पीक दिना. चंबळ,बेटवा, यमुना, गोमती ह्या न्हंयांच्या वाठारांत मातयेचो कस उणो जावन व्हड फोंड पडल्यात. यमुनेचो उगम गंगेच्या अस्तंतेक जाता. राज्याचे अस्तंत शीमेवेल्यान कांय अंतर व्हावन,अलाहबाद लागसार गंगेक मेळटा. दक्षिण पठारी भागांतल्यान यमुनेक चंबळ, सिंद, बेटवा आनी केन ह्यो न्हंयो मेळटात. मिझीपूर राज्यांतल्यान शोण न्हंय अस्तंत-उदेंत व्हांवता. तिका मेळपी रिहाड न्हंयच्या धरणाक लागून जाल्ल्या जलाशयाचो चडसो वाठार उत्तर प्रदेशांत येता. ब्रिटीश राजवटींत ह्या राज्याचें नांव ‘संयुक्त प्रांत’ (युनायटेड प्रॉव्हिन्सिस) आसलें. भारतीय घटनेन ताका ‘उत्तर प्रदेश’ हें नांव दिलें.उत्तर प्रदेशाक एक व्हड इतिहास आसा. मिर्झापूर, बांदा, हमीरपूर जिल्ह्यांत पाशाण युगांतलीं हत्यारां तर मथुरा, बिजनौर, उनाओ आनी कानपूर वाठारांत ताम्रयुगांतल्या बाणांचे आनी भाल्यांचे फळ मेळ्ळ्यात. आर्य संस्कृतायेचीं मुळां सगळ्यांत पयलीं उत्तर प्रदेशांत धरलीं.हांगाचीं काशी, कोसल, कुरू, पांचाल हीं राज्यां आर्य संस्कृतायेचीं आसलीं. रामायण आनी महाभारत काळांत राम आनी कृष्णाचे जल्म हे भूंयेर जाल्ले. ह्या काळांतल्यो चडश्यो इतिहासीक घडणुको ह्याच वाठारांत जाल्यो. जैनाचे आदिनाथ, अजितनाथ हांचीय ही भूंय आसली. गौतम बुद्धाचे भोंवडेचे पुरावे हांगा मेळटात. ताणें गिन्यानसाधना ह्याच वाठारांत केल्ली. स्तूप, पोरने विहार हांगा दिश्टी पडटात. सम्राट अशोकाची राजाज्ञा आशिल्ले फातरपटे कालसी, मीरत,वाराणसी आनी अलाहबाद हांगा मेळ्ळ्यात. हांगा कांय काळ मौर्य राजाचो शेक चल्लो. मौर्या उपरांत इ. स. प. दुसऱ्या शतमानांत शुंग आनी तेउपरांत कण्व हांणी ह्या वाठारांचेर आपलो शेक गाजयलो. इ. स. तिसऱ्या शतमानांत क्षत्रप राज्य करताले. ताच्या फाटल्यान कुशाण आयले.चवथ्या शतमानांत मौखरी वंशाचो उदय जाल्लो. सातव्या शतमानांत हर्षवर्धन हाणें कनौजाक राज्य स्थापून आपलें राज्य वाडयलें. हर्षाच्या मरणाउपरांत कनौजाचेर यशोवर्मा राज्य चलोवपाक लागलो. णव्या शतमानांत गुर्जर प्रतिहारी हाचें राज्य आयलें. राज्यांत 51 जिल्हा परिशदो आनी 3 अतंरीम जिल्हा परिशदो आसात. राज्यांत वट्ट 142 नगरपालिका आसात. शेतकी, येणावळ, पाटबंधारे, शिक्षण, न्याय, भलायकी, कूटुंबयेवण,सहकार रासवळ प्रकल्प, उद्येगधंदे, येरादारी, भौशीक वीज, बांदकाम आनी हेर कामां हांचो कारभार त्या त्या खात्याचे मंत्री आपले यंत्रणेवरवीं पळेतात. उच्च न्यायालय अलाहबादाक आसून एक न्यायपीठ लखनौ हांगा आसा. मुखेल न्यायाधीशाबगर एक अतिरिक्त न्यायाधीश आनी 40 दुसऱ्या पांवड्याचे न्यायाधीश आसात. राज्यांत 45 सेशन विभाग आसात. उत्तर आनी दक्षिण गंगा, यमुना, आग्रा, शारदा ह्या कालव्यांवरवीं 38 लाख हेक्टर जमनीक उदक मेळ्ळां. रामगंगा, मांतारीला, गंडक हे कालवे हालींच्या वर्सांनी बांदल्यात. सन 1981-82 मेरेन राज्यांतल्या कालव्यांची वट्ट लांबाय 57,250 किमी. आसली. जून 1987 मेरेन 5,44,8-548 नलिका बांयो सुरू केल्यात. त्यो 40 लाख हेक्टर जमनीक उदक दितात. देशांतलें 20% तुपाचें आनी 28% दुदाचें उत्पादन ह्या राज्यांत जाता. खनिज संपत्ती दोंगरी वाठारांत मेळटा. नैनीताल, झांशी आऩी मिर्झापूर हांगा लोखण मेळटा. अलमोडा आनी गढवाल हांगा जिप्सम, मेग्नेसायट, तांबे, शिशें मेळटा.गढवाल आनी डेहराडून हांगा फोस्फाराइट मेळ्ळ्यात. खनिज तेलाचो सांठो हिमालयांत आसतलो असो अदमास आसा. चुनखडी, स्लेट हिमालयाच्या विंगडविंगड वाठारांत मेळटा असो अदमास आसा. चुनखडी, स्लेट हिमालयाच्या विंगडविंगड वाठारांत मेळटा. लोखण आनी उणे प्रतीचो कोळसो मिर्झापूरच्या सिंगरौली वाठारांत आसा. रस्त्याक उपेगी पडपी मुरुम,चिकणमाती आनी कंवची करपाक वापरपांत येवपी रेंव हांगा व्हड प्रमाणांत मेळटा. देशांतलें 80% सिलिका रेंवेचें उत्पादन ह्या राज्यांत जाता. 1980-81 वर्सा मेरेन राज्यांत 1,94,263 किमी. सांबायेचे रस्ते आसात. राज्य येरादारी यंत्रणेचे सात वाठार आसात. 6 शारांनी अतंर्गत बससेवा आसा. उत्तर आनी उदेंत रेल्वेचे 92% आनी मध्य तशेंच रेल्वेचे 8% मेळून वट्ट 8656 किमी.लांबायेचे लोहमार्ग राज्यांत आसात. रूंद, अशीर आनी मीटर अशा तीन प्रकारचे लोहमार्ग राज्यांत आसात. आग्रा, अलाहबाद, झांशी, कानपूर, लखनौ, मथुरा, मुरादाबाद आनी वाराणसी हीं मुखेल रेल्वे जंक्शनां आसात. उत्तर प्रदेशांत 85% लोक हिंदू आसात. उरिल्ले चडशे मुसलमान आसात. तांचो राजकी आनी भौशीक जीणेचेर व्हड प्रभाव पडला. शिख, जैन, किरिस्तांव, बौद्ध ह्या धर्माचे लोकय राज्यांत आसात. मूळ आर्यवंशीक लोक अस्तंतेवटेन आसून, तांचो रंग गोरो आन नाक सरळ आसा. द्रविड वंशीक लोक मिझीपूर, बुंदेलखंड वाठारांत रावतात. तांचो रंग काळो आनी नाक चेपटें आसता. मंगोलाईड वंशाचे लोक हिमालय वाठारांत रावतात. तांच्या गालाची हाडां वयर सरिल्लीं आसतात. भारतांतल्या सगळ्या धर्मांचें प्रभाव हांगा पडला. वैदिक धर्मासावन आयजमेरेनच्या सगळ्या धर्मांचो प्रभाव चित्र हांगा उबें जाल्लें दिसता. परंपरावादी सनातन धर्माचो हांगा प्रभाव आसा. राज्याचेर बहुसंख्य हिंदूचो मोटो प्रभाव आसा. बौद्ध, जैन, मुसलमान, किरिस्तांव ह्या धर्मांचेर त्या त्या धर्माच्या आदल्या परंपरांचो प्रभाव आसा. वेदांत, सुफीवाद, संतांचो, फकिरांचोय प्रभाव हांगा दिश्टी पडटा. गांवच्या लोकांची रावपाची पद्धत सादी आनी काटकसरीची, सादारण लोक फातर वा विटांनी बांदिल्ल्या घरांनी रावतात. कांय लोक मातयेचीं घरां बांदतात. शेतकामती दादल्याचो भेस धोतर,कुडतो आनी मुंडासो तर बायलांचो रंगयाळे घागरे, सदरे, ओडण्यो असो आसता. जेवणखाणांत चड करून गंवाची टपाती, ज्वारीची वा बाजरीची भाकरी, दाळ, भाजी हांचो आस्पाव आसता.मटण-नुस्तें खावपी लोंकांचें प्रमाण उणें आसा. गरीब लोक मक्याची भाकरी करतात. गिमांत आंबे आनी मक्याच्या फुलांचो उपेग करतात. उदेंतेकडलो लोक आपल्या जेवणांत तांदळाचो उपेग करतात. सद्या शारांतल्या समाजाचेर आर्विल्ल्या विटारांचो प्रभाव पडला. पोरने चालीच्या गांवगिऱ्या वाठारांत ल्हव ल्हव नवे बदल घडटात. व्रज भाशेंत महावकी सुरदास हाणें श्रीकृष्णाच्या भुरगेपणाचेर पदां रचल्यात. महाकवी देव,महाकवी बिहारी, महाकवी गंग, महाकवी मोतिराम आनी महाकवी भूषण हे भाशेंतले म्हान कवी आसात. पोरनी परंपरा लाबिल्ल्या अवधी भाशेंत संत तुलसीदास हाची सुवात खूब ऊंच आसा. ताच्या ‘रामचरित मानस’ हातूंत श्रीरामाची पुराय जीण आयल्या. हो ग्रंथ हिंदू समाजाची प्रेरणा आसा अशें मानतात. महाकवी जायसा आनी महाकवी कबीर हेच भाशा परंपरेंतले आसले. सद्या सगळ्या तरेच्या साहित्य प्रकारची भर पडून उत्तर प्रदेशांतलें हिंदी आनी उर्दू साहित्य समृद्ध जायत आसा. वयलो प्रस्न संख्या सिध्दांतांतलो (Number Theory) जावन आसा. संख्या सिध्दांतांत अशे जायते निर्जाप प्रस्न आसात. गणिताची जशीजशी उदरगत जाता, तशे प्रस्न सुटपावांगडाच आनीकूय निर्जाप प्रस्नांची वाड जायत आसा. गणितीय उपकरणां: गणितीय प्रस्न सोडोवपाखातीर जीं उपकरणां वापरतात, तांकां ‘गणितीय उपकरणां’ अशें म्हण्टात. कोनमापक, पावत (पट्टी कंपास हीं उपकरणां भौमितीक आकृत्यो काडपाखातीर वापरतात. ‘गोटी चौकट’ आनी ‘गणकपट्टी’ हीं उपकरणां मळावे संख्यात्मक प्रस्न सोडोवपाखातीर उपकारायतात. कोश्टकां तयार करपी, मुळावे संख्यात्मक प्रस्न टंकलिखित स्वरूपांत सोडोवन दिवपी कार्यालयीन आनी वेवसायिक कामांखातीर उपेगाक येवपी कितलींशींच साधनां प्रचलित आसात. विंगड विंगड तरांच्या संगणकांवरवीं गुंतागुंतीचे प्रस्न बेगोबेग सोडोवं येतात. विज्ञानाच्या वेगवेगळ्या शाखांतले आनी उद्येगधंद्यांतले जायते प्रस्न (देखीक- अवकाशांत सोडिल्ल्या रॉकेटचो मार्ग, तरेकवार आकारांच्या नळयांतल्या वेगवेगळ्या द्रवांचे प्रवाह) गणितीय भाशेंत मांडू येतात. ताका लागून हे प्रस्न बेगोबेग सोडोवपी आनी अर्थीक नदरेन परवडपी उपकरणां सोदपाक आनी तांचे उत्पादन करपाक व्हडली चालना मेळ्ळी. अशा उपकरणांत एकाद्रे पट्टेवयलें दोन खुणांतलें अंतर, तारांतलो विद्युत प्रवाह वा वर्चस् (विद्युत स्थिती स्थितिस्थापक पटलाचेर पडपी ताण. असल्या मेजपाक येता अशा भौतिक राशींच्या रुपांनी गणितीय राशींचें निदर्शन करतात. अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांच्या ‘नॅशनल रिसर्च कमिटी’ वरवीं उजवाडाक येवपी ‘Mathematical Tables Other aids to computation’ ह्या तिम्हयन्याळ्यांत विंगड विंगड नव्या आनी आर्विल्ल्या गणितीय उपकरणांची म्हायती दिल्ली आसता. कोश्टक वापरुन संगणनांत प्रत्यक्ष कितलो वेळ वांचलो हाचेवेल्यान त्या कोश्टकाच्या खऱ्या उपयुक्ततेचें अनुमान काडूं येता. देखीक- धा दशांश स्थळांनेरेनचें वर्गमूळाचें कोश्टक, हें वर्गांच्या कोश्टकापरस चड उपयुक्त आसा. कारण एकाद्रे संख्येचो वर्ग काडपापरस वर्गमूळ काडपाक चड वेळ लागता. कोश्टकाचो वापर केल्ल्यान वेळ आनी कश्ट वांचतात पूण ताच्यावांगडाच अचूकतेचीय खात्री उरता. भजनीं-भजनास लागणें गळा लागणें पागेस लागणें दम लागणें पंथास लागणें-टेकणें कर्ज लागणें लोढणें मागें लागणें-लावणें राशीला लागणें बुद्धीस लागणें ससेमिरा-ससेमिरा मागें लागणें-लावणें अल्प मनुष्य कोपे, लहान भांडें लौकर तापे गळीं लागणें शुक्लकाष्ठ (पाठीस) लागणें अभाळ डोक्याला लागणें दोन बोटें उरणें ठसठसा लागणें ठेंगणें दिसणें ठेंगणें होणें टेंकणें येकदेठीस लागणें वाटेस लागणें चालीस लागणें कांटी लागणें डोळ्यांपुढें काजवे दिसणें-चमकणें-नाचूं लागणें नखाला माती न लागणें डाव लागणें चुलीला अक्षत देणें-लागणें पिंडास खिळणें-जडणें-बसणें-लागणें कानाशी लागणें ढाळ पडणें-लागणें अंगीं मिरच्या लागणें,कुयले लागणे,झोंबणें मांडवदळ लागणें-येणें भाकरीला भूक लागणें नाकाला पदर लावणें-लागणें भीक लागणें शेवटास लागणें वाहवटीला लागणें पायीं लागणें बाप होऊन लागणें हातां पायां, हातीं पायीं पडणें, लागणें पोटांत कोंबडीं चरुम लागणें पेठ लागणें काडीची आग माडीस लागणें हातावर येणें-लागणें, हातावर दूध देऊं लागणें हिंडणें-हिंडणवारे करणें-लागणें भांडयाला भांडें लागेलच लागेल तालु लागणें खोटें वाण लागणें ससा-ससे धोके बाळगणें-करणें-लागणें पट्टी चालणें-लागणें मेंढीनें हुरळून वाघाचे पाठीस लागणें मोघा-मोघा करतां येईना तो रांजण करुं लागणें स्वस्थपणें थोडें खाणें, तेंचि अंगीं लागणें सुतानें सूत लागणें पान लागणें ह्या चित्रपटांचें छायाचित्रण ताणेंच केलां. ‘मेरे अपने’, ‘कोशिश’, ‘परिचय’, ‘अचानक’, ‘आंधी’, ‘मौसम’, ‘खुशबू’, ‘मीरा’, ह्या ताणें छायाचित्रण केल्ल्या चित्रपटांक इनामां फाव जाल्यांत. ‘सिधदुर्ग’, आनी ‘गोवा मार्चेस ऑन’ हो गोंयचो पयलो मुखेलमंत्री दयानंद बांदोडकार हाच्या जिविताचेर आदारिल्लो लघुपट हातूंतल्यान ताच्या छायाचित्रणाचो उंचेलो पांवडो दिश्टी पडटा. ‘कोशिश’ ह्या चित्रपटांत नायक आनी नायिका मोने आनी भेड्डे आसतात. आपल्या असामान्य कल्पना शक्तीन के. वैकुंठ हाणें खाशेल्या कोनश्यांनी घेतिल्ल्या छायाचित्रणाक लागून तातूंतले हावभाव, तांच्या संवादापरस चड अर्थपूर्ण जाल्यात. एक नामनेचो कथाकार आनी पत्रकार कोंकणी म्हयन्याळें ‘कुळागर’ आनी मराठी दिसाळें ‘राष्ट्रमत’ हांचो तो संपादक जावन आसा. १९५० वर्सा सावन ताचे बरपावळीक सुरवात जाली. सुर्वेक ताणें ल्हान ल्हान कथा बरयल्यो. ‘धर्तरी अजून जियेताली’ (१९६४) हो ताचो पयलो कथांझेलो उजवाडाक आयलो. उपरांत ‘आशाढ पावळी’ (१९७३ ‘अळमी’ (१९७५ हे कथांझेले आनी ‘एकलो एक्सुरो’ (१९७३ ‘तरेतरेची संवगां’ (१९७३ ‘फुलांचो हात’ (१९७२ – भुरग्यांची काणी ‘व्हंकलपावणी’, ‘उश्णीं वायलां’ ही ताचीं कांय पुस्तकां उजवाडाक आयलीं. ताणें भारतांतल्या बऱ्याच भासांतल्या कथांचो अणकार केला. मराठी आनी हिंदी भासांनी ताचें कांय बरप आसा. तेचपरी गुजराती, इंग्लीश तशेंच पोर्तुगेज भासांचो ताचो अभ्यास आसा. ताचे कथेंत चडशें प्रायोगीक बरप आसता. कोंकणी, मराठी आनी हिंदी ह्या तीन भासांच्या ‘त्रिवेणी’ ह्या म्हयन्याळ्याचो तो संपादक आसलो. १९७६ वर्सा मंगळुर हांगा भरिल्ले ११ वे अखिल भारतीय कोंकणी साहित्य परिशदेचो तो अध्यक्ष आशिल्लो. १९८७ वर्सा सुरू जाल्लें, कोंकणीतलें देवनागरी लिपींतलें पयलें दिसाळें ‘सुनापरान्त’ हाचो तो १९८९ वर्सा मेरेन संपादक आशिल्लो. ताच्या ‘व्हंकल पावणी’ ह्या कथांझेल्याक १९८८ वर्साचो साहित्य अकादेमीचो पुरस्कार फाव जालो. गोमंतक राष्ट्रभाषा विद्यापीठाचो तो अध्यक्ष आसा. हेर कोंकणी कथांवरीं ताची कथा चडशी थळावी वा प्रादेशिक न्हय. ताचे कथेक वैश्विक (universal) बसका आसा, अशें कांय जाणकारांचें मत आसा. नामनेचो भारतीय गणीततज्ञ आनी ज्योतीशशास्त्री. गणीत आनी ज्योतीश हातूंत प्राविण्य मेळ्यल्ल्या एका हुशार घराण्यांत ताचो जल्म जालो. पूण घरचे गरिबीक लागून भुरगेपणांत, मॅट्रिकेक तिसरो क्रमांक मेळून लेगीत फुडें शिकप घेवप ताका जमलेंना. शाळा खात्यांत नोकरी करून ताणें गणित आनी ज्योतीश हातूंत चडांतचड गिन्यान मेळयलें. रॉयल एशियाटिक सोसायटीकडेन ताचो संबंद आयलो. लिकमान्य टिळक हाणेंय ताच्या संशोधनात्मक बुद्दीचो भोवमान आनी तुस्त केल्ली. शास्त्रशुध्द पंचांग घडोवपाखातीर ताणें खूब त्रास घेतले. हिमालयांतलें नामनेचें शिवक्षेत्र. ते उत्तर प्रदेशांतल्या गढवाल जिल्ह्यांत आसा. उंचाय समुद्रथरापसून ११,७६० फूट. केदारनाथ आनी बद्रीनाथ ह्या दोन शिखरांच्या मदीं हें क्षेत्र वसलां. केदारनाथ क्षेत्रांत वतना मंदाकिनी न्हंय हुपून वचचें पडटा. केदारनाथाचें देवूळ गांवच्या तोंकाक आसा. हें देवूळ धोंपरभर वयर चिर्यांकनी बांदिल्लें आसा. देवळाचो कळस आनी सभामंडप एकावेळार बांदूना, हें देवळाची बांदावळ पळोवन दिसता. देवळाचो कळस ब्राम्ही पध्दतीचो आसा. ताची उंचाय ७९१३ मी. आसा. हो कळस जरी ऊंच आसलो तरी हेवटेन तेवटेन पातळिल्ले रुंदायेखातीर तो मोटवो दिसता. देवळाचें महाव्दार व्हड आसा आनी ताच्या दोनूय वटांनी राखणदार आसात. देवळाच्या मुखार तिजुल्यांचें व्हड आंगण आसा. गोयांत हाचेआदीं सात कोरोना दुयेंती सांपडिल्ले. तांतले सजाण हे विदेशांतल्यान आयिल्ले गोंयकार आशिल्ले. जाल्यार एकलो तांच्यांतल्या एकल्याच्या संपर्कांत आयिल्ल्यान बाधित जाल्लो. हे सगळे दुयेंती बरे जावन घरा गेल्ले आसून तांची भलायकी आतां बरी आसा. अनसूया तेव्हां ह्मणें । आपुले पति ओळखूनि घेणें । पाळण्यांत खेळती बाळपणें । ना न ह्मणें मी तुह्मां ॥९०॥ आंगोलांत दोन ऋतू आसात. जून ते सप्टेंबर मेरेनचो शिंयाळो आनी ऑक्टोबर ते मे मेरेनचो पावसाळो. विंगड विंगड वाठारांनी हवामान बदलता. उत्तरेवटेंतल्या वाठारांनी हवा उश्ण आनी ओलसाणीची आसता. लुआंदा ते मॉझेमीदीस ह्या वाठारांतली हवा सादारण उश्ण आसता. उत्तरेवटेन तापमान 24° ते 27° से. इतलें आसता. उंचेल्या वाठारांतली हवा थंड आनी सुखदिणी आसता. पावस सुमार 150 सेंमी. इतलो पडटा. एप्रिल म्हयन्यांत वादळां जातात आनी पावस चड पडटा. आग्नेय वाठारांत सॅव्हाना जातीचें तण सांपडटा. कुनेने न्हंयचे वाठारांत कांट्यांचीं झोपां आसात. बेंगेलाचे उत्तरे वटेन दर्यादेगेर ताड आसात; ह्या वाठारांत आनी काबिंदा वाठारांत दाट रानां आसात. ह्या रानानीं मेळपी लांकूड मदेराक वापरतात. मॅहॉगनी आनी रबराचीं झाडां बऱ्याच प्रमाणांत दिश्टी पडटात, पूण दीख चड प्रमाणांत काडिल्ल्यान रबराचीं झाडां सद्या उणीं जायत गेल्यांत. आंगोलांत शींव, हती, बिबटो वाग, पाणघोडो, गेंडो,रानरेडो, झेब्रा, जिराफ, तरातरांचीं हरणां, शहामृग, रानदुकर, बॅबून आनी हेर जातींचीं माकडां, मानगीं, कांसव आनी तरातरांचें नुस्तें सांपडटा. आंगोला हें एक सार्वभौम राष्ट्र जावन आसा. ह्या राष्ट्राखातीर 1975 त संविधान तयार जालें आनी फुडें ह्या संविधानांत 1976 त कांय बदल घडयले. राज्यकारभाराचें फुडारपण एम्. पी. एल्. ए. म्हळ्यार मुव्हिमेन्तु पोपुलार द लिबेर्तासांव द आंगोला ह्या पक्षा कडेन आसा. राज्यकारभार मार्क्सवादी-लेनिनवादी विचारां वरवीं चलता. प्रशासन चलोवचे खातीर क्रांतिकारी मंडळ (रेव्होल्युशनरी काउन्सिल) आसा. ह्या मंडळाची बसका म्हयन्यांतल्यान एक फावट जाता. राजकी, प्रांतीय, तरणाटे आनी बायलां अशा विंगड विंगड पांवड्यावयले प्रतिनिधी ह्या मंडळांत आसात. पक्षाचे केंद्रीय समितीन घेतिल्ल्या निर्णयांचेर ह्या बसकांनी विचार जाता आनी हे निर्णय वेव्हारांत हाडटात. पक्षाचो अध्यक्ष होच देशाचो अध्यक्ष आसता. आंगोलाची अर्थवेवस्था समाजवादी तत्वांचेर आदारिल्ली आसा. 24% जमीन शेताखातीर लायक आसा. हांगाच्या हवामानाक लागून पिकावळ बरी जाता. शेतवडींत यंत्राचो बरोच उपेग जाता. मुखेल पिकां गंव, तांदूळ, मको, बटाट, कणंगां, अनसां, केळीं, कॉफी, भाजी, अळसांदे हीं आसात. पशुपालनाची उदरगत चड जावंक ना. गोरवां, मेंढरां आनी दुकरां. हीं मुखेल पोसपाचीं जनावरां. आंगोलांतले म्हत्वाचे उद्येगधंदे म्हळ्यार नुस्तें आनी ताडाचें तेल काडपाचे कारखाने, मांस सुकोवन तिगवपाचे कारखाने, कपडे, बीअर आनी शिमीटाचे कारखाने हे आसात. हांगा यंत्रांची चडशी आयात जाता. इश्कूद हें हांगाचें अधिकृत चलन. आंगोलाक रशिया आनी क्यूबा सारक्या देशांकडल्यान अर्थीक, उद्येगीक आनी राखणेची मदत जाता. देशांत चलतल्या उद्येगीकरण आनी चड पिकावळ काडपाच्या सरकाराच्या यत्नांक लागून आंगोला उदरगतीच्या पांवड्यार आसा. टेलिफोनची वेवस्था आंगोलांत त्या मानान बरी आसा.'जोर्नाल द आंगोला' हें हांगाचें मुखेल खबरांपत्र. हें सप्तकांतल्यान स दीस उजवाडायतात. बातम्यांचेर आनी नेमाळ्यांचेर सरकाराचें नियंत्रण आसता. १९८६ वर्सा आंगोलाची लोकसंख्या ८८,२३,००० इतली आशिल्ली. चडशे लोक बांटू ह्या निग्रोवंशीय जमातीचे आसात. तातूंत काँगो, अँबुदो, अंबो बऱ्योच पोट जमाती आसात. सगळ्यांत म्हत्वाची पोट जमात म्हळ्यार ओव्हींबुंदो. उरिल्ले लोक युरोपी वंशाचे आनी भरसल्ल्या वंशाचे आसात. आग्नेय आनी दक्षिणेच्या वाठारांत धनुश्यबाण वापरपी आदिवासी रावतात. हांगाच्या लोकांचो मूळ धर्म म्हळ्यार परंपरेप्रमाण रुढी पाळप, पूण किरिस्तांव धर्माचो बरोच प्रसार हांगा जाला. रोमन कॅथलिकांची संख्या बरीच व्हड आसा. क्यूबाचे सैनिक आनी रशियनय ह्या देशांत हालींमेरेन दिश्टी पडटाले. सरकार जरी मार्क्सवाद लेनिनवादाचो उक्तेपणान प्रचार करता, तरी लोकांक धर्मीक स्वतंत्रताय आसा.हांगाचे लोक लांकूड, माती आनी फातरांची कलाकुसर करपांत बरेच हुशार आसात. लुआंदा, काबिंदा ह्या वाठारांनी विणिल्ले कपडे आनी तरातरांचें नक्षीकाम पळोवंक मेळटा. फुटबॉल,व्हॉलीबॉल, बास्केटबॉल, पेंवप, कसरतीक (Gymnastics ज्यूडो हे खेळ लोकांमदीं प्रिय आसात. कला आनी संस्कृतायेची जतनाय करचेखातीर सरकारान राष्ट्रीय पांवड्याचेर एका मंडळाची थापणूक केल्या. राष्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण सुमार 10% आसा. हे विशीं आंगोलाचो संवसारांत 128 वो क्रमांक लागता. शिक्षण 6 ते 11 वर्सां मेरेन सक्तीचें आनी फुकट आसा. शळेंतलें शिक्षण 11वर्सांचें आसता. शिक्षणीक वर्स सप्टेंबर ते जुलै मेरेन चलता. शाळांनीं पोर्तुगेज भाशेंतल्यान शिकयतात, उंचेल्या पांवड्या वयलें शिक्षण उनिव्हेर्सिदाद द लुआंदा ह्या विश्वविद्यालयांत मेळटा. हें विश्वविद्यालय 1963 वर्सा जल्माक आयिल्लें. हांगाचे बरेच विद्यार्थी शिक्षणा खातीर भायल्या देशांनी वचून रावल्यात. चडशें साहित्य बोली आसून बरपावळ सामकीच उणी सांपडटा. 19 व्या शतमानासावन हांगा बरयिल्ल्या साहित्याचो प्रसार जालो आनी ह्या साहित्यान देशांतल्या राष्ट्रवादी चळवळीक मोलादीक हातभार लायलो. आंगोलांतले बरेचशे बुध्दिजीवी आनी लेखक 1950 उपरांत राष्ट्रवादी चळवळींत वावर करूंक लागले. पयलो राष्ट्रपती आगुश्तिनु नेतु हो पोर्तुगेज भाशेंतलो नामनेचो कवी जावन गेलो. लुआंदा हें राजधानीचें शार आनी मुखेल बंदर. लोबितो हें दुसरें म्हत्वाचें शार आनी बंदर. मॉझेमीदीस ह्या शारांतल्यान नुस्त्याची व्हड प्रमाणांत निर्यात जाता. हे भायर बेंगेला, से द बांदेयरा, मालांगे, नोव्हा लिश्बोआ (पयलींचे हुआंबे) हीं कांय म्हत्वाचीं मुखेल शारां जावन आसात. लालबहादूर शास्त्री भारतीय स्वातंत्र्य-चळवळींतलो निश्ठावान कार्यकर्तो, म्हान राश्ट्रभक्त आनी भारताचो दुसरो प्रधानमंत्री. ताचो जल्म श्रीवास्तव आडनांवाच्या कायस्थ कुळांत जालो. ताच्या बापायचें नांव शारदाप्रसाद आनी आवयचें नांव रामदुलारीदेवी. बापूय शारदाप्रसाद सुरवेक मुळावे शाळेंत शिक्षक आशिल्लो. उपरांत तो एका सरकारी कचेरींत कारकून जालो. आवय पारंपरीक धर्मीक वृत्तीची आशिल्ली. लालबाहादूर देड वर्साचो आसतना ताच्या बापायक मरण आयलें. तेन्ना ताचें कुटूंब बनारसा लागसार रामनगराक स्थायीक जालें.[1] लालबहादूर,हरिश्चंद्र हायस्कुलांत मॅट्रिकेक आसतना 1921 वर्सा महात्मा गांधीन असहकाराची चळवळ सुरू केल्ली, तातूंत ताणें वांटो घेतिल्लो. तो महात्मा गांधीच्या विचारसरणीन प्रभावीत जालो. उपरांत ताका गांधीजीचो सहवास मेळ्ळो आनी तो पुरायपणान गांधीवादी जालो. 1925 वर्सा ताणें काशी विद्यापिठांतल्यान तत्त्वज्ञान ह्या विशयांत, पयल्या वर्गांत ‘शास्त्री’ ही पदवी मेळयली. उपरांत शिकता आसतना ताचेर डॉ. भगवान दास, गोपालशास्त्री ह्या अध्यापकाचो, उपरांत पुरुषोत्तमदास टंडन आनी लाला लजपतराय हांचो खूब प्रभाव पडलो. लाला लजपतराय हाणें स्थापणूक केल्ले’सर्वट्स ऑफ द पिपल सोसायटी’ हे संस्थेचो तो 1925-26 वर्सा आजीव वांगडी जालो आनी अलाहाबादेंत ताणें कायमचें वास्तव्य केलें.[2] 1927 वर्सा तो मिर्झापूरचे ललितादेवी कडेन लग्न जालो. ताका चार पूत आनी दोन धुवो आशिल्ल्यो. कांय दीस तांणी मुझाफरपूराक हरिजनोध्दाराचें कार्य केलें. अलाहाबादेक ताका नेहरूचें मार्गदर्शन मेळ्ळें. नेहरूची हुशारी, ताचें व्यक्तिमत्व, तळमळीचें वक्तृत्व हांचो लालबहादुराचेर खूब प्रभाव पडलो. ताणें नेहरूक आपलो गुरू मानलो. 1942 चे चळवळींत ताणें भूंयगत रावन कार्य केलें. उपरांत ताका अटक जाली. स्वातंत्र्य चळवळींत ताका सात खेपे अटक जावन णव वर्सां बंदखण भोगची पडली. बंदखणींत ताणें कांट, हेगेल, रसॅल, हक्सली ह्या विचारवंतांच्या ग्रंथांचें वाचन केलें. मादाम क्युरीचया चरित्राचो ताणें हिदींत अणकार केलो. कांय तेंप ताणें उत्तर प्रदेशाच्या इंटरमिजिएट बोर्डाचेर तशेंच हिंदी समितीचो संयोजक म्हणूनय काम केलें. 1946 वर्सा तो काँग्रेसी वतीन उत्तर प्रदेश विधानसभेचेर वेंचून आयलो. पं. गोविंद वल्लभपंत हो संयुक्त प्रांताचो मुखेलमंत्री जातकूच ताणें शास्त्रीक आपल्या मंत्री मंडळांत घेवन ताचे कडेन पुलीस आनी दळणवळण हीं खातीं सोंपयलीं. 1950 वर्सा नेहरून ताका अखिल भारतीय काँग्रेसीचो म्हासचीव केलो. राज्यसभेचे वेंचणुकेंत वेंचून येतकूच नेहरुच्या मंत्रीमंडळांत ताची रेल्वे आनी येरादारी मंत्री म्हणून नेमणूक जाली. 1955 वर्सा ताणें तिसऱ्या वर्गाच्या भोंवडेकारांखातीर खुबशो सवलती उपलब्ध करून दिल्यो आनी गंगा न्हंयेचेर व्हड पूल बांदलो. अस्तंत बंगालांत चित्तरंजन कारखान्याची उबारणी केली. 1956 वर्सा तो रेल्वे मंत्री आसतना दक्षिण भारतांतल्या अरियालूराक व्हड रेल्वे अपघात जावन 144 लोक मेले. ह्या अपघाताची नैतिक जापसालदारकी मंत्री ह्या नात्यान घेतिल्ल्यान, फुडाराक शिस्ती खातीर आनी आदर्शघालून दिवपा खातीर ताणें आपल्या मंत्री पदाचो राजीनामो दिलो. 1957 वर्सा तो परतून लोक सभचेर वेंचून आयलो आनी ताका परत केंद्रीय मंत्री मंडळांत घेतलो. 1957 ते 1964 मेरेन ताणें संचार आनी परिवहन, उद्देग आनी वेपार, गृह हीं खातीं समर्थपणान सांबाळ्ळीं. गृहमंत्रीपदाच्या काळांत पंजाबी सुभ्याची चळवळ, दक्षिणेंतली हिंदी विरोधी चळवळ, जम्मू-काश्मीरांतलो धर्मीक तणाव ह्या अडचणींक ताका तोंड दिवचें पडलें. लांचलुचपत आनी भ्रश्टाचार आळबंदा हाडपा खातीर ताणें संथानम् आयोगाची नेमणूक केली. ताणें विशाखापट्टणमाक तारवांबांदणी कारखान्याची उबारणी केली. रशिया आनी चेकोस्लोवाकिया हांच्या आदारान अवजड अभियांत्रिकी निगमाची स्थापणूक केली आनी चाळीस परकीय संस्थां कडेन वेपारी कबलात केली 3] राश्ट्रीयीकरण उद्येगधंदे आनी सेवा ह्या सदराखाल येवपी आस्थापनां (माध्यामां) हांचो कारभार थेट सरकारी नियंत्रणाखाला हाडप हाका सामान्यपणान राश्ट्रीयीकरण म्हण्टात. सामान्य जनतेक अर्थीक येणावळीचो लाव मेळचो आनी तातुंतल्यान अर्थीक समता घडची, तशेंच सामान्य जनतेक अत्यावश्यक सेवेचो फाव त्या मोलांत फायदो मेळचो हें जनहिताचें तत्व राश्ट्रीयीकरणाफाटलें मुशेल सूत्र आसा. कांय आडवाद सोडले तर राश्ट्रीयाकरण हें मुखेलपणान समाजवादाचें कारण आसा. लोकशायेंत समाजवादी अर्थिक धोरण म्हणून राश्ट्रायाकरणाचें समर्थन जालां. फायदो (येणावळ) हें खाजगी अर्थकरणाचें मुखेल तत्व जाल्ल्यान गिरायकाचेर विनाकारण अर्थीक भार पडटा. ह्याच तत्वाक लागून उद्येगमळार अडेची टंचाय निर्माण करपाची प्रवृत्ती जाता. सरकारी उद्देगंधंद्यामार्फत उत्पन्न जाल्ल्या म्हालाची निर्यात आनी आयात पर्यायीकरणांतल्या सरकाराचे तिजोरेंत व्हड प्रमाणांत परकी चलन जमा जाता. देशांतलें बेकारीचें प्रमाण कमी करपांतय सरकारी उद्देगधंद्यांचो बरोच हातभार लागता. गोंय मेकळें जावचे पयलीं कांय लोकांनी राश्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचें काम गोंयांत केल्लें आशी म्हयती मेळटा. पूण गोंय मेकळें जाल्याउपरांत 1962 वर्सासावन गोंयांत ह्या संघाचें काम उक्त्या मळार सुरु जालां आनी तें गोंयच्या इकराय तालुकेयांनी पावलां. बनणें सायखडा-सायखडयाचें बाहुलें बाहुलें (हातांतलें) बाहुलें बनणें मठ-मठ, मठसंस्था होणें-बनणें सायखडयाचें बाहुलें बनणें-बनीं बनणें चित्राचें बाहुलें सगर-सगराचें नगर अन्‍ नगराचें सगर बनणें हात न बनणें फकीर बनणें मूस-मूस उतरणें-ओतणें-काढणें बनणें लाल-लाल बनणें चाट बनणें ठकास ठक बनणें मूस उतरणें- ओतणें -काढणें -बनणें पणजी म्हापालिकेन जाता तितले बेगीन आपलें सगलें काम पेपरलेस करपाचें थारायलां. हाचे आदींय गोंय सरकारान शक्य तितलें सरकारी काम पेपरलेस करपाचो निर्णय घेतिल्लो. कांय प्रमाणांत तो येसस्वी जालोय बी. पूण, अजून फावो तितलें येस ताका मेळूंक ना. फक्त सरकारूच न्हय, जाल्यार तालुको, गांव पांवड्या वयल्या स्वराज्य संस्था, निम-सरकारी कार्यालयांनी चडांत चड पेपरलेस काम जातलें, हाचेर नदर दवरपाक जाय. पेपरलेस म्हणल्यार कागदा बगर काम. सध्या इंटरनॅट, संगणक सगल्यां कडेन आसा. निदान शारांनी आनी सरभोंवतणच्या वाठारांनी रावपी लोकां कडेन. थंय नेटवर्कूय तसो वायट नासता. तेन्ना हीं कामां इंटरनॅटा वरवीं चलपी ईमेल, सोशल मिडिया, वॅबसायटींचो वापर करून हातामेकळीं करप. जितलें नेटवर्क बरें आनी तंत्रज्ञानाची समज तितलें हें काम वेगान, हें वेगळें सांगपाक नाका. पणजी म्हापालिका जावं वा हेर कोणूय पेपरलेस जातलो जाल्यार तंत्रज्ञानाची आवड जायच, पूण ती शिकपाची इत्सा जाय. मजकुराचो फाँट बदलून धाडात, अशें सांगल्यार ‘आमकां तें आनीक सांगू नाकात, मागीर तें आमच्या गळ्यांत पडटलें’, अशी जाप पलतडच्यान येवपाची शक्यताय न्हयकारपाक येना. आसूं. पेपरलेस काम करतलो जाल्यार सगळ्यांत पयलीं वॅबसायटी नेमान अपडेट जावप गरजेचें. चार-पांच वर्सां आदल्या मुख्यमंत्र्याचें, म्हापौराचें, नगराध्यक्षाचें नांव कांय वॅबसायटींचेर दिसता. सगळ्यांत चड लोकांचो ज्या खात्यां कडेन संबंद येता, तांणी तर सगळ्यांत पयलीं पेपरलेस जावंक जाय. तांच्यो वॅबसायटी सारक्यो चलपाक जाय. जायते कडेन सगळो अर्ज भरून ‘डन’ करतना इस्पिकांचो बंगलो कोसळचो तशें सगळें बंद जाता. पळयतना दिसता, नेटवर्क नाशिल्ल्यान जालें, पूण प्रत्यक्षांत ही साॅफ्टवेराची चूक. तेन्ना सरकारी यंत्रणेक पयलीं ह्यो वॅबसायटी जाग्यार घालच्यो पडटल्यो. कारण पेपरलेस जावपाच्या मार्गार सगळ्यांत व्हडलें आडमेळें म्हणल्यार ह्यो वॅबसायटी. कसलेय अर्ज, दाखले भरपाची प्रक्रिया ही कठीण आसप समा न्हय. ती जाता तितली सोंपी आसपाक जाय. नेमको हांगाच आमी मार खातात. तातूंत ‘राम भरोसे’ नेटवर्क आनी वॅबसायटींची नखलामी जाली काय आॅनलायन जावप म्हणल्यार तकली पिकार करून घेवप. येवन रावल्यात. 13. तोडरजा: हे मध्य सुलावेसीच्या दोंगाराळ वाठारांत रावपी हे लोक किरिस्तांव धर्माचे आसात. 14. मेनाडोनी: उत्तर सूलावेसींतल्या मीनाहासा वाठारांत रावपी ही जमात धर्मान किरिस्तांव आसा. हांची भाशा बोली चडशी फिलिपीनी भाशा आनी बोलीक लागींची आसा. १५. मकासरी: हे लोक नैऋत्य सूलावेसींत रावतात. तांची आनी बुगिनी लोकांची संस्कृताय एकसारकी आसा. हे चडशे मुसलमान धर्माचे आसात. १६. दायाक: कालीमातांनांतल्या लोकांक, मनपांतल्या भाजप समर्थक सगल्याच नगरसेवकांनी फाटल्या कांय म्हयन्यांत पणजेची सर्वांगी उदरगत करपाचे यत्न केल्यात. लोकांनी तांणी केल्ली कामां पळयल्यात. ते खातीर येवपी वेंचणुकेंत 30सूय प्रभागांतल्यान भाजपाचेच नगरसेवक वेंचून येतले असो विस्वास आमदार मोंसेरात हांणी उक्तायला. दावी विचारसरणी मानतालो म्हुणोन तेंच्या चुकांचें समर्थन केल्लें हांवें टेंगसे सराक केन्नाच पळयलें ना. आनी उजवी विचारसरणी मानवनासली तरीकय तेंच्या बऱ्या गजालींचें कौतुक करतनाय केन्ना तो अनमनलोना. भारतीय संविधानाचीं मुल्यां हेंच तेचें पत्रकारितेचें बायबल आसलेलें. तटस्थपणान सगळ्या घडणुकांकडेन पळोवपाची ही नदर हो म्हाजो पत्रकारितेंतलो सगळ्यांत व्हडलो धडो. READ ह्या ल्हानशा हॉटेलान गोंयच्या सगळ्या आरत्या परत्या विचारांच्यो चळवळी पळयल्यात. त्या वण्टिंनी सगळ्यो विचारधारा पचयल्यात. कितल्योशोेच संस्था आनी संघटना ह्या हॉटेलांत घडल्यात. आनी कितल्योशोच हांगांच फुटल्यात. मतभेद जावन. आनी काल झगडिल्ले, रागार-फुगार जाल्ले ह्याच 'कॅफे प्रकाशा'न परत एकठांय हाडल्यात. READ हिंदीइतली प्रगल्भ साहित्यीक भास आनीकय चड प्रमाण करचेखातीर जर संविधानांत आठवी अनुसुची येवंक शकता जाल्यार आमच्या येद्याशा गोंयांत आशिल्ले कोंकणीचे विविधतेंतल्यान आमी भोवसंख्यांची प्रमाण कोंकणी कित्याक घडोवपाक शकनात? READ गोंयच्यो हेर ज्ञाती संस्था आनी गोमंतक मराठा समाज हेतूंत एक व्हडलो आनी म्हत्वाचो फरक आसा. तेचें क्रेडिट खरें वता भाऊक. गरजू लोकांक, खासा करून विद्यार्थ्यांक अर्थीक मजत करतना, गोमंतक मराठा समाज जात-धर्माच्यो वंयी घालना. समाजाची हीच धर्मनिरपेक्ष नदर घेवन बाबन नायक जगलो. पणजेंतल्या आयल्ल्या-गेल्ल्या गरजवंतांचो आदार जावन जिवीतभर वावुरलो. भाऊच्या औदार्याचें दायज तेणें आपले तांकीप्रमाण फुडें व्हेलें.READ ह्या ब्रीदवाक्याक अणसरुन संस्थेचीं जी उद्दिश्टां थारायलीं ती अशीं – (1)संस्थेचे नवे वांगडी वेंचतना उंचेलो विज्ञानीक पांवडो राखप आनी फक्त सामान्याभायर गुणवत्ता आशिल्ल्या मनशाकच पदकां, अधिव्याख्यातोपदां संशोधन नेमणुको हांचो मान दिवप (2) नवें विज्ञानीक गिन्यान उजवाडा हाडप, तशेंच तेविशीं आवड आशिल्ल्यांक आनी सगळ्यांक उकते आशिल्ले संस्थेचे बसकेंत ताचेर भासाभास करपाक प्रोत्साहन दिवप 3) वेगवेगळ्या तरेन विज्ञानीक संशोधनाक, खास करुन नव्या मळावयल्या संशोधनाक उत्तेजन दिवन 4) सहकारी संशोधनाक पुरस्कृत करप आनी तें सोयीचें जावपाखातीर यत्न करप, खास करुन हेखातीर परदेशी विज्ञानीक संस्थांकडेन विनिमय कबलात करप आनी परदेशांत प्रवास करपाक मदत करप 5) जायत्या आंतरराश्ट्रीय बीनसरकारी संस्थांकडेन संपर्क दवरपी ब्रिटनाची राश्ट्रीय संस्था म्हणून काम करप (6) सरकाराक आनी हेर संस्थांक विज्ञानीक सल्लो दिवप (7) खास करुन विज्ञानाच्या आनी इतिहासाविशीं ग्रंथ आशिल्लें ग्रंथालय चलोवप. ब्रिटीश सरकाराक राश्ट्रीय म्हत्वाच्या विज्ञानीक उपक्रमांविशीं सल्लो दिवपावांगडाच आंतरराश्ट्रीय संशोधन मंडळाचेर ब्रिटीश प्रतिनिधी नेमपाचो अधिकारुय संस्थेक दिला. ही संस्था सरकारापसून पुराय तरेन स्वतंत्र आसली तरी वेगवेगळ्या फांट्यांतल्या विज्ञानीक संशोधनाक चालना दिवपाखातीर आनी आंतरराश्ट्रीय सहकार आनी हेर संस्थांवांगडा आयोजीत करतल्या विनिमय कार्यक्रन हे खातीर दितल्या वर्सुकी अनुदानाची वेवस्था सरकारावतीनूच करप जाता. संशोधक प्राध्यापक आनी अधिछात्र हांची हेर संस्थांनी (विद्यापिठांत) वेवस्था करप जाता. हे संस्थेवतीन दाननिधीवरवीं आठ खास व्याख्यानां वर्सुकी आसून तातुंतलीं कूनियन व्याख्यानां (स्थापना 1684) जीवविज्ञानीय विशयाचेर, बेकरीयन व्याख्यानां (1775) भौतिक विज्ञानाचेर, लेव्हेनहूक व्याख्यानां सूक्ष्मजीवविज्ञानाचेर आनी क्लिफर्ड पॅटर्सन व्याख्यानां तिवर्सुकीं आसून तातुंतली वर्नाल व्याख्यानां विज्ञानाच्या समाजीक कार्याचेर, फेरिअर व्याख्यानां तंत्रिका तंत्राची संरचना आनी वावर हांचेर तशेंच विल्किन्झ व्याख्यानां राश्ट्रकूल देशांतल्या वेंचीक विद्यापिठांनी आनी ब्लॅकेट स्मुती व्याख्यानां अदींमदीं भारतांत आनी ब्रिटनांत आयोजीत करतात. ही संस्था विज्ञानीक संशोधनाचे निबंदय उजवाडाक हाडटा. 1665 त स्थापन जाल्ल्या आनी सतत उजवाडाक येवपी फिलॉसॉफिकल ट्रॅन्झॅक्शन्स ह्या सगळ्यांत पोरन्या विज्ञानीक नेमाळ्यांत व्याप्तीलेख आनी बसकांतल्या भासाभासांचे अहवाल उजवाडाक येतात. 1832 त सुरु जाल्ल्या प्रोसिडिंगज हातूंत लघू संशोधन निबंद व्याख्यानां आनी एका दिसाचे बसकेंतलीं भासाभाशेचीं कार्यवृत्तां उजवाडाक येतात. दर वर्सा ही संस्था बायॉग्राफिकल मेम्बार्स ऑफ फॅलोस ऑफ द रॉयल सोसायटी (एक खंड इयर बूक आनी नॉटस् अँड रॅकॉर्डस ऑफ द रॉयल सोसायटी हीं नेमाळीं उजवाडाक येतात. हातुंतल्या पयल्या पुस्तकांत हालीं मरण आयिल्ल्या दर एका वांगड्याचें चरित्र आनी ताच्या वावराचो विज्ञानीक नदरेन गूणगौरव हांचो आस्पाव जाता. इ. स. 1666 हॅन्ऱी हौअर्ड आनी ताचो आजो टॉमस हांणी आपले ग्रंथ संग्रह संस्थेक भेट दिवन हे संस्थेक ग्रंथालयाची बुन्याद घाली. हे संस्थेंत 1,49,000 वयर ग्रंथ आसून 1660 ते 1800 ह्या काळांतल्या विज्ञानाच्या इतिहासाचेर अभ्यास करपाखातीर हें एक बरें ग्रंथालय आसा. ह्या ग्रंथालयांत हेर देशांच्या राश्ट्रीय विज्ञानीक संस्थांनी उजवाडाक हाडिल्लीं नेमाळीं, विज्ञानाचे आनी शिक्षणीक संस्थांचे इतिहास, वांगड्यांनी बरयल्ले ग्रंथ, तशेंच वांगड्यांची चरित्रां आनी आत्मचरित्रां हांचे संग्रह आसात. प्रवादी मिका एक जुदेव आनी तो हेबरनाचे अस्तमतेक आसलोल्या मरेसहेत ह्या खेड्या गांवांत रावतालो. आहाज आनी हेजेकीयाअ या राजां खाल ताणें आपलें मूयनारपण चलयलें. म्हणगे, सांयारयेचें निसंटन जावनचे पयलीं आनी निसंटन जाल्यार उपरांत (७२१ ताचें मुनियारपण सेणाकेरीबान वेढो घाली पोरयान (७०१) चल्लें. जशें आमस प्रवादयान, राष्ट्राचेर अदरुश्ट येतलें म्हण भाकीत केलोलें तेच तरेन, जुदाच्या राष्ट्राकूय घडतलें म्हण मिका प्रवादयान भाकीत केलें. आनी ह्या अदरूश्टाचें काराणूय तेंच आसलें लोकांचेर अनीत करतात, जुलूम करतात तांकां देव खास्त लायतलोच. देव आपल्या लोकांची नित करुन, तांकां खास्त लावून येतलो (१/३-४ सामारयेचो भस्म जातलो (१/६-७ मिका जियेता थंयच्या-ई शारांचो भस्म जातलो (१/८-१५) आनी जेरुसाल्याचेंय निसंटन जातलें (३/१२). मिकाचो प्रभाव चडत गेलो; जेरेंयासाच्या काळांतले ताका वळखताले आनी जेरुसाल्या विशीं, ताच्या एका भाकिताचो उपयोग केलोलो (पळे, जेर. १६/१८ नव्या करारांतूय, मेस्सियासाचो जल्म बेथलेहें-एफराथाक जातलो म्हण मिकाच्या भाकिताचो उपयोग केला (पळे मत्. २/६; जु. ७/४२). जातूंत एकाच ईश्वराचें विधान आनी एकाच ईश्वराचेर भावार्थ आसता तो. ईश्वर एक आसा, तोच परमात्मो आसून तोच जगाचें सृश्ट-स्थिती- प्रलय घडोवन हाडटा, तो नित्य ज्ञान आनी नित्यानंद स्वरूप आसा, तो निर्दोश आसून साबार गुणांचें भामडार आसा, अशी एकेश्वरवादाची धारणा आसा. हेर खंयचेच देव मानीनासतना एकट्याच परमेश्वराची उपासना करची, असोय आग्रो ह्या मतांत आसा.एकेश्वरवाद हो अनेक देवतांक भजपी बहुदेवतावाद आनी ताच्यासारक्या हेर धर्मसंप्रदायांक विरोध करता आनी उजू चलणूक श्रेश्ठ आसा अशें सांगता. दैवी साक्षात्काराचो आदार घेवन एकेश्वरवाद हो बहुदेवतावादापरस वेगळो अशें मानतात. पावलुच्या तेरा पत्रां भायर, हेबरेवांक बरयल्लें पत्र, तशेंच आनीक सात “कातलीक” म्हणललीं पत्रां आसात एक जाकबाचें, दन पेद्रुचीं, तीन जुांवाचीं आनी एक जुदासाचें. पवित्र-सभेच्या पुर्विल्या शेंकड्यां थावन ह्या सगळ्या पत्रांक “कातलीक” म्हणटात, कित्याक म्हळ्यार, जुांवाचें दुस्रें आनी तिस्रें पत्र मात भायरावन, तांचो उलो आनी शिकवण फकत अंक्या-अंक्या गांवचे पवित्र-सभेक न्हय, पूण समेसत क्रिसती लकांक, आक;खे पवित्र-सभेक. हीं “कातलीक” पत्रां पुसकळ क्रिसती सभांक धाडललीं प्रसिधी पत्रां (चिर्चुलार लेटेर्स) म्हणुंयेता. सुर्वातेक थावन क्रिसती लकान हें पत्र “ जाकबान, समियाच्या भावान” बरयलें म्हण मानून घेतलां. ह्या पत्राची भास, बरवपाची रीत आनी शिकवण पळेल्यार, ह्या पत्राचो बरयणार आदल्या करारांत एकदम घळ्ळलो आनी शुभवर्तमानाचे शिकवणेंत घट आसललो एक जुदेव म्हण गंता. तें केदना बरयलें तें सार्कें सांगुंक कठीन. पूण चडकरून, तें सुमार ६०व्या तें ६२व्या वर्सा बरयलेंशें दिसता. जाकब “शिंपडलल्या बारा कुळांक”, म्हणगे पालेसतिना भायर आसलल्या क्रिसतांवांक, बरयता; पूण तो फकत जुदेव लकांतल्या क्रिसतांव जाल्ल्यांक दळ्यां मुखार दवर्ता म्हण सांगुंक ह्या पत्रांत काय मेळना. अनभावार्थियां मदें जियेताना, तांकां ताळणियो आनी आडखळी सांपडतात तांची खबर ताका आसली आनी, एक आत्मीक बापूय कसो, भावार्थांत तांकां चलवंक आनी उज्वाड दीवंक तो वावुर्ता. देखून, ह्या पत्राचो शेवट म्हळ्यार खरें क्रिसतांव जिवीत जियेवंक एक शिडकावणी. सद्याक लेखांचेर काम चालू आसा. लेख पुराय तरेन जाल्या उपरांत जे जाय वा नाका ते लेख काडून उडोवपाचे. सद्याक तरी हे लेख आसुंदी, अशें म्हाका दिसता. प्रतिश्ठानाचो निधी आनी तांचें धारणां हांचें संयोजन स्वतंत्रपणान नेमिल्ल्या योग्य व्यक्तींनी तयार केल्लें मंडळ चलयता. हें मंडळ विद्यापिठां, संशोधन संस्था, संघटणा आनी हेर लायक संस्था संघटना हांकां अनुदानां आनी देणग्यो दिता. प्रतिश्ठानाच्या कार्यक्रमाक दीर्घकालीन छात्रवृत्यो आनी शिश्यवृत्यो हांचीय जोड मेळटा. Microsoft कडेन, संवसारांतल्या सगळ्या लोकांक आनी दरेक संघटणांक सक्षम करप हो आमचो उद्देश आसा. बुध्दीमान कुपाची बांधणी करून, उत्पादकताय आनी वेवसाय प्रक्रियांचें परत संशोधन करून आनी संगणकीय चड व्यक्तीगत करून आमी हें साध्य करतात. ह्या सगळ्यांत, आमी गुप्ततायेचें वेळविरयत मोल राखतले आनी तुमची तुमचो डेटा नियंत्रीत दवरपाची क्षमता टिकोवन दवरतले. डेटा कित्याक आनी कसो घेतला आनी वापरला ताच्यो सार्थ निवडी तुमकां मेळटल्यो आनी आमच्या सेवा आनी उत्पादां मदीं तुमकां योग्य आशिल्ल्यो निवडी तुमकां करूंक मेळच्यो देखून तुमकां जाय आशिल्ली माहिती तुमचे कडेन आसतली, हाची खात्री दिवपाक प्राधान्य दितात. तुमकां जावपी फायदे: आमी डेटा एकठांय करतले तेन्ना, ताचो वापर आमी तुमकां फायदो मेळोवंन दिवंक आनी तुमचो अणभव समृध्द करूंक वापरतले. हीं तत्वां Microsoftच्या गुप्ततायेची बुन्याद आसात आनी आमचे उत्पाद आनी सेवा आमी बांधतले तशे तांकां आकार दित रावतले. एण्टरप्रायझ आनी वेवसायीक गिरायकांनी, आमी तुमच्या डेटाची Microsoft कूप हातूंत कशी राखण करतात तें पळोवपा खातीर Microsoft विस्वासू केंद्र तपासचें. ह्या वॅबसायटीच्या उरिल्ल्या भागांत, तुमी तुमच्या खातीर योग्य निर्णय घेवपाक शकचे देखून तुमकां चड म्हायती आनी नियंत्रणांचीं लिंका मेळटलीं. आनी आमी सुदारपा खातीर सातत्यान काम करित आसात, ताका लागून गुप्तताये संबंदान तुमच्या अपेक्षे प्रमाणें आमचे उत्पाद आनी सेवा हातूंत किदेंय चलनां अशें तुमकां दिसून आयलें जाल्यार, उपकार करून आमकां कळोवचें. तुमकां खूब किदें करूंक मेळचें देखून Microsoft डेटा एकठांय करता. हे करूंक, आमचे उत्पाद, सेवा आनी डिव्हायस सुदारूंक आनी पुरवण करूंक तशेच तुमकां वैयक्तीक अणभव पुरवण करूंक आनी तुमी सुरक्षीत उरूंक आदार दिवंक, आमी एकठांय केल्लो डेटा वापरतात. आमी एकठांय करतात त्या डेटाच्यो ह्यो कांय सगल्यांत सामान्य वर्गणा आसात. खुबश्या सोद इंजिनां प्रमाणेंच, तुमकां बरे सोद निकाल दिवंक, तुमचो सोद इतिहास आनी हेर लोकांकडल्यान एकठांय केल्लो इतिहास आमी वापरतात. वॅब ब्रावजींगाची गती वाडोवंक, तुमकां खंय वचपाचें आसा ताचो अदमास लावंक Microsoft वॅब ब्रावजर ब्रावजींग इतिहास एकठांय करूंक आनी वापरूंक शकता. तुमच्या ब्रावजींग आनी सोद इतिहासाचेर आदारून Cortana व्यक्तिगत शिफारसी करूंक शकता. तुमकां गोंदळ टाळपाक आदार दिवंक, वर्सदिसांचो उगडास दवरूंक, तुमच्या संपर्क सुचयेत योग्य “Jennifer” बरोवंक आनी सर्वसादारण पणान खूब किदें करूंक, तुमकां कसली रुची आसा, तुमच्या दिनदर्शिकेचेर किदें आसा आनी तुमी कोणां वांगडा वावरुंक सोदतात ताची म्हायती Cortana क आसप गरजेची आसा. तुमी कीबोर्ड वापरूंक सोदिनात तेन्ना, तुमी किदें म्हणटात ताचो अणकार करूंक वा दस्तावेजानीं आनी लिखीत-संदेशानीं बरोवंक आमी तुमची वाचा आनी हातबरपाची शैली वापरूंक शकतात. तुमचो डिव्हायस आनी Microsoft सेवाच्या हेर सेवांनी तुमी सायन इन करतात आनी डेटा वापरूंक मेकळीक दितात, तेन्ना Cortana बरे तरेन काम करता. आल्जेरियाचे भूंयेचे नदरेंतल्यान दोन वांटे जातात. उत्तरेवटेन अॅटलास दोंगराचो आनी दक्षिणेवटेन सहारा वाळवंटाचो. अॅटलास दोंगर दर्यादेगेर समांतर आसा. सहारा वाळवंटांत अहॅग्गर आनी टुरॉक वाठारांनी कितलेशेच निद्रीस्त ज्वालामुखी आसात. चेलिफ न्हंय सोडल्यार हांगा वर्सभर व्हांवपी दुसऱ्यो न्हंयो नात. फकत पावसाच्या दिसांनी व्हांवपी कांय न्हंयो आसात. हातूंत सौमान, रुहमेल, मेबहॉ, हाब्रा आनी ताफ्ना ह्यो म्हत्वाच्यो. हांगाची सैमीक वनस्पत आफ्रिका खंडांतले हेर वनस्पतीपरस वेगळी आनी युरोपांतले वनस्पतीक लागींची आसा. वनस्पत चडशी कमी उदकाचेर वाडपी आसा. बूचाचीं झाडां आनी पाचवेचार ओक सारके रूख विंगड विंगड उंचायेचेर आनी पावसाच्या वाठारांनी मेळटात. तेभायर ऑलिव्ह, अलेप्पो, पायन, सेडर, आरगन, थूया, ज्यूनिपर ह्या सारके रुख आनी उंचल्या वाठारांनी अल्फाल्फा तण आसा. तळ्यांच्या वाठारांनीय बरीच वनस्पत वाडटा. वाळवंटानी कसलीच वनस्पत नासली तरी खाजराचीं झाडां जातात. हांगाचे हत्ती, वाग, आनी शिंव काबार जायत गेल्यात. वास्वेलां, कोलसुणीं, सोशे, कोले, माकड, धुकर, हरणां, तरस हीं जनावरां; स्नायप, प्लोव्हर, बकीं, गरुड, गिदां ह्या सारके पक्षी आनी युरोपीय जातीचें नुस्तें हांगा मेळटा. मोनजात तरेकवार आसली तरी चड ना. आल्जेरियांत शेतकी पिकावळ आनी पशुपालन हांकां म्हत्व आसा. हो सगळ्यांत चड लोकांक काम दिवपी वेवसाय. शेतवेवसाय आनी पशुपालन उत्तर वाठारांत चड जाता. दर्या लागची सकयल आशिल्ली जमीन पिकावळीक बरी पडटा. न्हंयो नाशिल्ल्याकारणान उदकाक लागून शेत पिकावळीचेर बंधनां पडटात. मुखेल पिकां गंव, बार्ली हीं आसात. ते भायर ओट, मको, बटाट, तंबाखू, भाजी आनी ऑलिव्ह तेल हांचेय बरेंच उत्पन्न जाता. वाळवंटांत जावपी खाजराचें उत्पन्न म्हत्वाचें आसा. आल्जेरिया खनिजसंपन्न आसा. टेल आनी टिंडूफ वाठारांनी फॉस्फरस नाशिल्लें लोखण, तेबेस हांगा फॉस्फेट आनी एजदेले, हासी, मसावद, इलांगासी, एनजेफ्त आनी मसीला ह्या जाग्यांचेर तेलाच्यो खणी आसात. सैमीक वायूचेंय प्रमाण बरेंच आसा. तेभायर, शिशें, जस्त, तांबें, पारा (Mercury रुपें, अँटिमनी, संगमरवर सारकीं खनिजां आसात. होगर ह्या वाठारांत हालींच युरेनियमचो सोद लागला. उदकांतली पिकावळ फकत उत्तर वाठारांत भूंयमध्यसागरांतल्यान मेळटा. पर्यटन उद्येगाक ह्या देशांत चडशे म्हत्व ना. तरीपूण 1977 वर्सा आल्जेरियाक 241,700 पर्यटकानी भेट दिल्ली. चडशे पर्यटक फ्रांस, अमेरिका, ब्रिटन, स्पेन, अस्तंत जर्मनी ह्या देशांतल्यान येतात. अर्थीक स्थिती आयात-निर्यात वेवस्थेचेर आदारित आसा. हांगा मेळपी सैमीक मालाची निर्यात आनी तयार मालाची आयात जाता. चडसो वेपार फ्रांसाकडेन जाता. हेर युरोपीय देशांकडेन आनी अमेरिकेकडेनय वेपाराक लागून आल्जेरियाचे संबंध आसात. दिनार हें हांगाचें अधिकृत चलन. आल्जेरियांत 4,074 किमी. लांबायेचे रेल्वेमार्ग आसात. तांतले 319 किमी. वीजेचेर चलतात. अस्तंतेक मोरोक्को आनी उदेंतेक ट्यूनीशिया हे दोनूय देश आल्जेरियाकडेन रेल्वे मार्गान जोडिल्ले आसात. आल्जिअर्स, अन्नाबा, ओरान हीं मुखेल बंदरां. तेभायर बेजाया, आर्झू, जिजेली ह्या सारकीं बंदरां म्हत्वाचीं आसात. ह्या बंदरांतल्यान आयात-निर्यात वेव्हार चलतात. रस्तयांची लांबाय 82,040 किमी. इतली आसा. तांतले 18,500 किमी. मुखेल रस्ते आसात आनी 19,000 किमी. च्या रस्त्यांवेल्यान उणी येरादारी जाता. बस वाहतुकीचें राश्ट्रीयकरण जालां. टेलिफोन वेवस्था सादारण आसा. टेलिफोनसेवेंत आल्जेरियाची सुवात जगांत 62 वी आसा. रेडिओ आनी दूरदर्शन हांच्यावेल्यो कार्यावळी अरबी, फ्रेंच आनी काबिलीया भाशेंतल्यान जातात. मुखेल दिसाळीं 4 आसात. चडशा शिल्पांचेर, घरांचेर आनी इतिहासीक वास्तूंचेर मूरीश आनी ऑटोमन वास्तूशिल्पाची भरसण आसा. राजवाडे, थडीं, किल्ले हातूंत बरे कलेचे नमुने सांपडटात. बूझीच्या हम्माडायटांचो राजवाडो ताचे खाशेले कलेक लागून नांवाजिल्लो आसा. पूर्विल्ल्या काळांतल्यो चिनी मातयेच्यो वस्तू अभ्यासाचे नदरेंतल्यान एक आकर्शण थारल्यात. हांचो संबंद ईजिप्तचे पोरने संस्कृतायेकडेन आसा अशें जाणकारांचें मत आसा. हांगाचे गालिचे सोबीत आसतात. संगीताच्या मळार नोवबा संगीत आनी नाच, काबिलाया गीतां लोकप्रिय आसात. हांगाच्या लोकसंगीताचो बऱ्याच युरोपीय संगीतकारांनी अभ्यास केला. आल्जेरियाचें राश्ट्रीय साक्षरता प्रमाण 26% आसा. जगांत हे गजालींत आल्जेरियाचो क्रमांक 103 वो लागता. 6 ते 14 वर्सां पिरायेमेरेनचें आठ वर्सांचें शिक्षण फुकट आनी सक्तीचें आसा. मुळावें शिक्षण स वर्सांचें आसा. उपरांत चार वर्सां माध्यमिक. मुळाव्या शाळांनी नोंद जाल्ल्या भुरग्यांनी सरासरी 90% आसा. सप्टेंबर ते जुलय मेरेन शिक्षणीक वर्स आसता. मुळाव्या शाळांनी शिक्षण अरबी भाशेंतल्यान चलता. ताच्या उपरांतचें शिक्षण अरबी आनी फ्रेंच भाशेंतल्यान दितात. हे भायर वेवसाय आनी धंद्याचेंय प्रशिक्षण हांगा दितात. शेतकी आनी तंत्रीक शिक्षणाक चड म्हत्व आसा. शिक्षणाचो प्रसार करपाची जापसालदारकी घेवंक मंत्रीमंडळाचीं तीन खातीं आसात- मुळावें आनी माध्यमिक, उच्च आनी वैज्ञानिक, पारंपारिक आनी धर्मीक. सरकारी खातीं शिक्षणाच्या मळार बरेंच काम करतात. शिक्षणाचेर जावपी खर्चाचें प्रमाण बरें आसा. राश्ट्रीय उत्पन्नातलो शिक्षणाचेर खर्च करपांत आल्जेरियाचो जगांत 35 वो क्रमांक लागता. आल्जिअर्स ही राजधानी आनी कॉन्स्टन्टीन हीं भायल्या लोकांक आकर्शित करपी मुखेल शारां. तेभायर देशांतलीं हेर शारांय उद्येगधंद्याक लागून नांवाजिल्लीं आसात. आणीक कांहीं नाहीं मागणें । सुखसंपित्तराज्यचाड धन । सांकडें न पडे तुज जेणें । दुजें भHीविण मायबापा ॥4॥ काय तें थिल्लरीचें पाणी । ओठ न भिजे फिटे धणी । सीण तरीं आदीं आवसानीं । क्षोभे पुरश्चरणीं दिलें फळ ॥3॥ तुझिया नामाचीं भूषणें । तों यें मज लेवविलीं लेणें । तुका ह्मणे तुझियान गुणें । काय तें उणें एक आह्मां ॥5॥ केली आराणुक सकळां हातीं। धरावें धरिलें तें चित्तीं । तुका ह्मणें सांगितलें संतीं। देइप अंतीं ठाव मज देवा ॥5॥ काय जाणावें म्यां दीनें । तुझिये भHीचीं लक्षणें । धड तें तोंड धोऊं नेणें । परि चिंतनें काळ सारीं ॥ध्रु.॥ न लवीं आणीक कांहीं पिसें। माझिया मना वांयां जाय ऐसें । चालवीं आपुल्या प्रकाशें । हातीं सरिसें धरोनियां ॥2॥ दिला या काळें अवकाश । नाहीं पावलें आयुष्य नाश । कार्या कारण उरलें शेष । गेलें तें भूस जावो परतें ॥ध्रु.॥ जयाचें जया होइऩल ठावें । लाहो या साधियेला भावें । ऐसें होतें राखियलें जीवें । येथूनि देवें भोवहुनी ॥3॥ तें वर्म आलें आमुच्या हाता । ह्मणोनि शरण निघालों संतां । तुका ह्मणे पंढरीनाथा । न सोडी आतां जीवें भावें ॥5॥ मना येइऩल तो जन्म देइप । भलते कुळीं भलते ठायीं । तें मी सांकडें घालीत नाहीं । हृदयींहुनीं तूं न वजें ॥2॥ कइप देखतां होइऩन डोळीं । सकळां भूतीं मूतिऩ सांवळी। जीवा नांव भूमंडळीं । जळीं स्थळीं काष्ठीं पाषाणीं ॥1॥ कसलीच चड जायरातबाजी करिनासतना शांतपणान आपलें संशोधनाचें आनी कोंकणी उतरांचीं मुळां सोदीत रावपाचें काम अखंडपणान करपी संशोधक, कोशकार आनी कोंकणी भाशेचो मोगी डॉ एडवर्ड दे लिमा 74 वर्सांचे पिरायेर आज सकाळीं हो संवसार सोडून गेलो. READ दरेकल्याचें आपापलें एक विचार करपाचें लॅव्हल आसता. तो तो मनीस आपापल्या लॅव्हलाप्रमाण वागता. खरें म्हुटल्यार मुद्याक गुद्याचेर वा हिणसावपाचेर व्हरोन तो आपलें स्वताचें लॅव्हल दाखयता. तुमचें न्हूं. मागीर आमी तेच्या लॅव्हलाचेर कित्याक वचप? एक सधन कुटुंबांत ताचो जल्म जालो. भुरगेपणांत तो खूब अशक्त तशेंच ताका दम्याचो त्रास जातालो. तेखातीर ताका घरांतूच सुरवेचें शिक्षण दिवन ताचें शालेय शिक्षण खाजगी रितिन जालें. पिरायेच्या अठराव्या वर्सा तो हार्व्हर्ड विद्यापिठांत आयलो. 1880 वर्सा ताणें पदवी घेतली 1881 वर्सा ताका कायद्याची पदवी मेळ्ळी. शिक्षणावांगडाच बापायन ताच्या व्यायाम आनी खेळाची जतनाय घेतली. 1879 वर्सा चॅस्टनट हिल्सांतले एलिस ली हे चलयेवांगडा ताचें लग्न जालें. पणू 1884 वर्सा ताचे आवयक आनी बायलेक मरण आयलें. 1886 वर्सा तो ताची बालमैत्रीण एडिथ कॅरो हिचेकडेन दुसरे खेपे लग्न जालो. आनी ताका तीन पूत आनी दोन धुवो जाल्यो. मजगतीं 1881 वर्सा न्यूयॉर्क राज्य प्रतिनिधीसभेचेर तो पयले खेप वेंचून आयलो.1889 वर्सा अमेरिकेच्या लोकसेवा आयोगाचेर वांगडी म्हणून ताची नेमणूक जाली. पूण 1895 वर्सा ताणें ह्या पदाचो राजिनामो दिलो. उपरांत न्यूयॉर्क सिटी पुलीस बोर्डाचें अध्यक्षपद ताचेकडेन आयलें. परतून 1897 वर्सा ताणें ह्या पदाचो राजिनामो दिल्लो आनी नौदळाचें उपचिटणीसपद आपणायलें. 1898 वर्सा ताणें स्पॅनिश – अमेरिकेचो झुजांत रफ – रायडर्स हे लश्करी संघटनेचें फुडारपण केलें. 1900 वर्सा राश्ट्राध्यक्ष मॅकिन्ली हाचो खून जालो आनी ताका लागून थिओदोरान राश्ट्राध्यक्ष म्हणून वेंचून आयलो. राश्ट्राध्यक्षाचो आपले कारकिर्दींत ताणें बरेचशे उपेगी कायदे करून अमेरिकेची जागतिक प्रतिश्ठा वाडयली आनी अंतर्गत राजकारणांत कांय मोलादीक सुदारणा करून प्रशासन कार्यक्षम केलें. तेच भाशेन रुशिया – जपानाभितर मध्यस्थी करून तणाव उणो केलो आनी दोगांय भितरलें झूज थांबोवपाच्या कामांत फुडाकार घेतलो (1905 तेखातीर गरजेचे ते सगळे करार ताणें घडोवन हाडले आनी शांतिकाय प्रस्थापित केली. हाका लागून 1906 वर्साचो शांततायेचो नोबॅल पुरस्कार ताका फावो जालो. राश्ट्राध्यक्ष म्हणून आपूण सगळ्या वर्गांचो प्रतिनिधी आसा हे धारणेन ताणें ‘स्कॅअर डील’ ही कार्यावळ आंखली आनी राश्ट्राध्यक्षाचे अधिकार विस्तारपाचें काम हातांत घेतलें. हेखातीर भौशिक उद्देगांचेरूय कांय प्रमाणांत मर्यादा पडली. सैमीक संपत्तीची राखण आनी लोककल्याणकारी येवजण हांची बसका घाली. 1912 वर्सा तो परतून राश्ट्राध्यक्षाच्या पदाखातीर वेंचणुकेंत तो उबो रावलो पूण ताका जैत मेळ्ळेंना आनी तो राजकारणापासून पयस रावलो. उलोवप बरें जालें खूब मानवलें. हांव स्वता शुन्यातल्यान वयर आयिल्ले मनीस (कठीण परिस्थितीतल्यान पूण असलीं उलोवपां म्हाकाय आनी माझेसारकिल्या हेरांक उर्बा दितलीच. तुमचेकडेन उलोवपाची कळाशी बरी आसा. समाजांतल्या वेगवेगळ्या प्रवाहांत हांव खूब फावटीं शेवटलां. त्या लोकांची जीण लागींच्यान पळोवपाची म्हाका संद मेळ्ळी. तांचीं दुख्खां, तांचे त्रास, तांचे क्लेश हाचो अणभव हांवें घेतलो आनी तें म्हज्या साहित्यांतल्यान भायर सरले. ते खातीर समाज जिणेचो म्हज्या साहित्याचेर चड प्रभाव आसा, अशें नामनेची साहित्यीक नयना आडारकार हांणी सांगलें. शेनवारा, 10 ऑक्टोबर 2020 दिसा, कोंकणी भाशा मंडळ, गोंयच्या कोंकणी वाचन विश्वा अंतर्गत मुलाखत कार्यावळींत त्यो उलयताल्यो.’नयना आडारकार हांच्या कवितांचेर चर्चा आनी कवी कडेन संवाद’ ही कार्यावळ ऑनलायन माध्यमांच्या आदारान जाली. ‘त्रिवेणी’ ह्या तांच्या कविता सादरीकरणाचे कार्यावळी वेळार मेळिल्ल्या तांच्या कांय सुखद अणभावाविशीं त्यो उलयल्यो. कविता फकत उतरांतल्यानूच न्हय, तर सादर करपाचे पद्धतींतल्यानूय ती कविता लोकां मेरेन पावता, अशें आडारकार हांणी सांगलें. ह्या वेळार तांणी आपल्यो कांय कविताय सादर केल्यो.कोंकणी भाशा चळवळींतल्या यादींचें पेटूल तांणी उगडलें आनी त्या कोंकणी कुटुंबाची व्हडवीक गायली. जेन्ना सगळे सोंपले अशें दिसता, तेन्ना आपलो फुडार अजून आसा हें लक्षांत दवरून जगपाची आस्त सतत राखून दवरपाक जाय, असो सल्लो तांणी कार्यावळीचो आस्वाद घेवपी नवे पिळगेक दिलो. कोंकणी वाचन विश्व ह्या उपक्रमा खातीर तांणी मंडळाक परबीं भेटयलीं. युवा लेखक प्रणिता रेडकर आनी युवा कवी रजत हेगडे हांणी नयना आडारकारांच्यो, ‘पिशीं पिराय’, ‘तीं किळांच’; आनी ‘सगळें आतां इतिहासजमां’; ह्यो कविता सादर करून तांच्या कवितांच्या आशय-विशयांचें, काव्यात्मक भास शैलीचें विवेचन करून आपले विचार मांडले. कार्यावळीचो मुलाखतदार, युवा साहित्यीक अमेय नायक हांणी मुलाखत आनी चर्चा सत्र चलयलें. कार्यावळींत साहित्यीक, वाचक, शिक्षक, विद्यार्थी धरून 150 परस चड लोक वांटेकार जाल्ले. तशेंच फेसबूकार लायव्ह कार्यावळींतय लोक जोडिल्ले. कोंकणी भाशा मंडळाच्यो अध्यक्ष अन्वेषा सिंगबाळ हांणी येवकाराचें उलोवप केलें. जाल्यार सबिना मुल्ला आनी गोविंद मोपकार हांणी हे कार्यावळीचें संयोजन केलें. 2. जर एखाद्या ग्रुपाक एका राज्यांतल्यान दुसऱ्या राज्यांत प्रवास करायचो आसत जाल्यार दोनूय राज्यांनी एकामेकां लागीं संपर्क साधून रस्त्यान येरादारी करपाचेर मान्यताय दाखोवप गरजेचें आसा. म्हासकाच्या झाडाक गोंयातल्या काय वाठारांत शेगूल अशेंय म्हण्टात हें म्हसाकाचें झाड जायत्या जणांच्या पोरसांत दिश्टी पडटा. धवीं बारीक फुलां‌ (श्वेतपुषपा) आनी तांबुस फुला (रत्पुषपा)अशा फुल्लांच्या रांगावयल्यान म्हासकाचे दोन प्रकार मेळटातं हातुंतलें धाव्या फुलांचे झाड सर्वमान्यपणान सागळे कडेन पळोवपाक मेळटां. कुडींतलो वात दोश इबाडून जावपी आर वा तोड वांकडें जावपा सारक्या दुयेंसाक म्हसकाच्या पानांचो रोस सकाळ आनी सांज हेर चालू आशिल्ल्या वखदां वांगडा घेवचो.तशेंच सांघ्याक सूज आनी दूख आसल्यार (आमवात) बिंयां पासून तयार केल्लें तेल लावचे तशेंच कुडींतलो कफ दोश इबाडून दोळ्यां मुखार काळोक आयल्यार वा दोळे आयल्यार म्होंवा वांगडा पानांचो रोस पोटांत घेवचो तशेंच पानांचो रोस एक एक थेंब दोळ्यांत घालचो.हो उपाय तज्ञ दोतोराकडल्यानूच करून घेवचो.केंसपुळी वा घावो जावन तातूंन सूज,दुख आनी जळजळ आसल्यार म्हसकाचीं पानां वांटून ताचो लेप घाव्यार लावचो.तशेंच सालीचो काढो गांवटी तुपा वांगडा घवचो.म्हयन्याचो पाळये वेळार बायलांक त्रास जाल्यार वा पाळी वेळार येना जाल्यार पानांचो रोस वा सालीचो काढो पोटांत घेवचो.सालीचो वापर चड प्रमाणांत केल्यार पोटांत जळजळ जावपाची शक्यताय आसता अशा वेळार दुद वा तुप पोटांत घेवचें. मुंबयः सुशांत सिंह राजपूत हाच्या उपरांत आनीक एका अभिनेत्यान गोळफांस घेवन आत्महत्या करपाची घडणूक मुंबय घडली. अभिनेतो समीर शर्माक गोळ घेतलो. पुलिसांक आत्महत्येचो दुबाव आसा. मालाडांतल्या घरांत गोळ घेतिल्ले अवस्थेंत… जैसें बीज पेरावें भूमींत ॥ पुढें तैसींच फळें येत ॥ तेवीं संतकृपेनें त्वरित ॥ त्यांचीं चरित्रें लाधलीं ॥७॥ देह म्हणाल शिंपियाचें ॥ तरी ओडंबर पंचतत्त्वांचें ॥ जेवीं आकाशीं अभ्र साचें ॥ नसतें भासे ज्या रीतीं ॥४४॥ मी भक्तांचें नाम घ्यावें ॥ तयांचें रूप मनीं ध्यावे॥ भक्तसुख दृष्टीं पाहावें ॥ वेळोवेळां निजप्रीतीं ॥११॥ ०जन्मांत जन्मीं क्रिवि सर्व आयुष्यांत जन्मापासून आजपर्यंत मी बापजन्मीं कोणाचें उणें उत्तर बोलून घेतलें नाहीं बाप जन्म ] कान आयकुपाचो अवयव. हाचो उपेग कुडीचो समतोल राखपाखातीर जाता. अपृष्ठवंशी (invertibrates) प्राण्याक कान नासतात, पूण थो‍ड्या किडींनी (insect) कांय वेगवेगळ्योअ मांडावळी आसतात, जांचेवरवीं तांकां हवेंतलो कंप (vibration) जाणवता आनी कुडीचो समतोल राखूंकूय मदत जाता. कानाचे तीन वांटे स्पश्ट दिसून येतात: भायलो कान, कानाच्या पड्ड्यापासून कानपट (hinna) मेरेन. भितल्लो कान, जो कवटेच्या हाडांभितर आसता आनी मदलो कान, जो ह्या दोनांच्याय मदीं आसात. भायल्या कानाचें कानपट आनी घोल अशे दोन भाग आसतात. कानपट हें कास्थिल (cartilagenous) आसात. घोल कातीन धांपिल्ली आसत आनी ती ताणील्ल्या कानाच्या पड्ड्य़ाकडेन (tymphanic membrane) सोंपता. कानपटाचे खूब तरेचे आकार आसातात आनी प्राण्यांचे जातीप्रमाण ते कमी-चड हालुंकूय शकतात. मनीस आपले आपूण कानपट हालोवंक शकना. दादले तश्योच बायलो कानपटाच्या वयल्या भागाच्या, वक्लाचो दांडो दवरुंक उपेग करतात. कानपटाचे सकयले पाळ्येचो उपेग बायलां दागीने घालपाखातीर करतात.[1] भितल्ल्या कानांत कर्णावर्त (cochlea) अनी कर्णगहन (labyrinth) आसता. कर्णावर्त घुंटाळ्याच्या आकाराचें (spiral shape) आसात; तातूंत एक द्रव आनी खास प्रकाराचे श्रवणग्राही (hearing receptor) पटल (membrane) आसात. कर्णगहनांत अर्द्चक्रनळी (semi circular canals दॄति (utricle) आनी लघुकाश (saccule) आसतात. हातूंत द्रव, बारीक बारीक फ़ातरासारके कण, तशेंच श्रवणग्राही पेशा (hearing receptor cells) आसतात. बारीक बारीक मज्जातंतू (nerves) कर्णावर्तापसून सुरु जातात आनी कर्णावर्त मज्जातंतू फ़ांटो जाता. तशेंच कर्णगहनापसून प्रधाण (vestibular) मज्जातंतू फ़ांटो जाता. ह्या दोनूय फ़ांट्यांच्या एकवट जावन आठ्वो कवटेचो मज्जातंतू तयार जाता. मदल्या कानांत तीन बारीक हाडां आसतात आनी हो कानाचो भाग ताळ्याक युस्टेशियन नळयेन (eustachian tube) जोडिल्लो आसात. हाका लागून मदल्या कनांतलो आनी हवामानाचो दाब सारकोच उरता, तशेंच कसलोच स्त्राव (secretion) बी आसल्यार व्हांवपाक मदत जाता. हाडांचीं नांवां हातोडी (malleus ऐरण (incus) आनी पदिका (stapes) अशीं आसात. तांची एक सांखळी आसून ती कानाचो पड्डो आनी कर्णवर्त हांचेमदीं आसता. कुस्कुटायेदे स्नायू कानाच्या पड्ड्याक आनी हाडांक जोडिल्ले आशिल्ल्यान, आवाजाची तीव्रता भितल्ल्या कानामेरेन पावपाक मदत जाता. मदलो कान, कर्णभूम गहराकूर (mastoid atrum) जोडील्लो आसता. आवाजापसून हवेंत ल्हांरां तयार जातात आनी भायलें कानपट तीं एकवटावन कानाचो पड्डो फ़डफ़डायता. हें फ़डफ़डावप हाडांचे सांखळेंतल्यान कर्णावर्ताक पावता आनी तातूंतलें द्रव आवाजाच्या स्वरपदांचे पट्टेप्रमाण (pitch) खास श्रवणग्राही आशिल्ल्या पटलार पडटा; श्रवणग्राही पेशा उदीप्त (stimulate) जातात आनी आठवे कवटेच्या मज्जातंतूंतल्यान मेंद्वाक पावतकच आवाजाची वळख पटता. तकली खंयच्यानूय तीन काटकोनी (perpendicular) तळांचेर घुंवल्यार कर्णग्रहनांतलें अर्दचक्रांतलें द्रव हालता आनी दॄति आनी लघुकोशांत आशिल्ले बारीक बारीक फ़ातरासारके कण गुरुत्वाकर्शणाप्रमाण वयर सकयल जातात आनी ग्राही पेशा (receptor cells) उदीप्त जावन, प्रधाण मज्जातंतूंतल्यान मेंदवाक पावोवन समतोल हाडटात. कानाचे विकार :ज्या विकारांक लागून भेड्डेपण येता तशेंच समतोल इबाडटा, तांकां कानाचे विकार अशें म्हण्टात. भायल्या आनी मदल्या कानाच्या दोशांक लागून चड-उणें भेड्डेपण येता, तर भितल्या कानाच्या दोशान भेड्डेपणाभायर समतोल इबाडून घूंवळूय येंवक शकता. ३. वयले दोनूय दोश वांगडाच जावप. आवाजाचीं ल्हारां वचपाचो दोश, भायल्या कानांतल्यो आडखळी तशेंच मदल्या कानांतल्या दोशांक लागून जाता. कोणाकूय भेड्डेपण आसत जाल्यार ताचें भोंवतणी आशिल्ल्यांक तें पयलीं जाणवता. भायल्या कानांत आडखळ आसल्यार तशेंच कानाच्या पड्ड्याक दोश आसल्यार वैजक रोखडेंच दिसता. तेभायर वैज ‘वेबर’ (Weber) तशेंच ‘रिने’ (Rinne) तपासणी करुन कानाच्या खंयच्या भागाक दोश आसा, हें थारायता. ऑडियोमेट्रीचो (audiometry) सोद लागिल्ल्यान खंय दोश आसा, हें सोदून काडपाक तर सध्या खुबूच मदत जाता. कानाचो पड्डो फूटल्यारुय कमी आयकूंक येता. एकदम स्फोट जावन मोटो आवाज जावप, सरी-काडी हांकां लागून कान फूटप तशेंच मदल्या कानाचें दुखाणें फूट्प, ह्या कारणांक लागून पड्डो फूटल्यार आपशींच बरो जाता पूण केन्नाकेन्नाय सर्जनाकड्ल्यान शश्त्रक्रिया करुन उपाय करचे पडटात. मदल्या कानांत जंतू गेल्यार, मदल्या कानाचें दुखाणू (otitis media) जाता. हाचें प्रमाण ल्हान भुरग्यांमदीं चड आसता. ताळ्यांतले जंतू, युस्टेशियो नळयेंतल्यान मदल्यान मदल्या कानांत वतात आनी पूं तयार जाता. हाका लागून कानाची फोडाफोड, कमी आयकूंक येवप तशेंच जोर येवप, असल्यो पीडा उप्रासतात. कानाचो पड्डो तटतटून फुगता, एकाद्रया वेळार पड्डो फुटता, दूख उणी जाता आनी कान व्हांवक लागता. वखदाम घेतल्यार गूण येता. मदल्या कानाच्या दुखण्याकडेन चड लक्ष दिवंक जाय, कारण तातुंतलो पूं कर्णमूल गहरांत वचूंक शकता. तसोच थंयच्यान मेंदवाक पावन अकस्मा मरण येवंक शकता. मदल्या कानांतल्या खर (acute) दुखाण्याकडेन सगळ्यांचेंच दुखीखातीर लक्ष वता अनी देखून वखद वेळार घेवप जाता; दीर्घकाळीन (chronic) दुखाण्याकडेन चड करुन लक्ष वचनाशिल्ल्यान कर्णमूल गहर आनी मेंदवाक दुखापत जावपाची खूब शक्यता आसता. तशेंच हें दुखाणें भितल्ल्या कानांतूय पावंक शकता. भितल्ल्या कानांत दोश जावन ‘मेनिअरचो रोग’ (Meniere's disease) जाता. हातुंत अकस्मात परत-परत घुंवळ येवप, घांटी मारिल्लेभशेन आवाजाचो भास जावप आनी भेड्डेपण येवप ह्यो पीडा जातात. घुंवळ निवळटकच कुडीचो समतोल इबाडता आनी दोनूय वटांनी लकिल्लेभशेन जाता. म्हातारपणांत श्रवणग्राही पेशा दुबळ्यो (degenerate) जातात आनी कमी आयकूंक येता, हाका ‘प्रेसबायकुसीस’ (persbycusis) अशें म्हण्टात. ह्या दुयेंसांत श्रवणयंत्र (hearing aid) लायात जाल्यार आयकूंक येवपांत सुदारणा जाता. भुरग्यांक सारकें आयकूंक येता काय ना, तें लक्ष दिवन पळोवपाक जाय. तांकां कमी प्रमाणांत दोश आसल्यार श्रवणयंत्राचो (hearing aid) वापर करपाक जाय, तशेंच चड प्रमाणांत दोश आसल्यार हातांच्या कुरवांनी समजावपाचे खाशेले शाळेंत घालूंक जाय. श्रवणयंत्रापरस बरें अशें Automatic Signal Processor यंत्रुय सद्दा मेळटा. मदल्या कानांत हाड वाडून आयकुपाचें दुयेंस, जें खास करुन तरणांट्यांक जाता. ताका ‘ओटोस्क्लेरोझीस’ (otosclerosis) म्हण्टात. अस्तंतेकाडल्या देशांत हें दुयेंस जावपाचें दादल्या बायलांचे प्रमाण १:२ अशें आसता, पूण भारतांत हाचें प्रमाण २:१ अशें आसा. पयलीं हाचेर उपाय नाशिल्लो. पूण कार्ल मदल्या कानांत हाड वाडून आयकुपाचें दुयेंस, जें खास करुन तरणांट्यांक जाता. ताका ‘ओटोस्क्लेरोझीस’ (otosclerosis) म्हण्टात. अस्तंतेकाडल्या देशांत हें दुयेंस जावपाचें दादल्या बायलांचे प्रमाण १:२ अशें आसता, पूण भारतांत हाचें प्रमाण २:१ अशें आसा. पयलीं हाचेर उपाय नाशिल्लो. पूण कार्ल ऑलोफ नायलतेन आनी लीनव्हेनहॉक हांणी श्स्त्रक्रिया करपाचो सूक्ष्मदर्शक (microscope) तयार केलो. १९२१ त, नायलेन ह्या सर्जनान ब्रिनेल सूक्ष्मदर्शक (Brinell microscope) वापरुन सोश्यांच्या कानांतल्यान कर्णगहनांत ल्हानशें जनेल केलें. १९२३ वर्सा हॉल्मग्रीन ह्या ‘झाइस स्टेरिओस्कोप माय्‌क्रोस्कोप’ (Zeiss Stereoscopic Microscope) वापरुन मा‌य्‌क्रोसर्जरी (microsurgery) करपाक सुरवात केली. पयलीं कर्णगहनांत जनेलां केलीं, तर आतां कानाच्या सगळ्या भागांनी ‘मा‌य्‌क्रोसर्जरी तंत्र’ (spedectomy technique) सुरु केलें. सध्या खुबशा देशांत हें तत्र वापरतात आनी हाका लागून ‘ऑटोस्क्लेरोझीस’ जाल्ल्या मनशाक आयकूंक येता. मध्य अमेरीकेंतलो एक ल्हान देश. केळीं उत्पादनांत ताची खूब नामना आसा. लॅटीन अमेरिकेंतलें तें सगळ्यांत ल्हान प्रजासत्ताक. क्षेत्रफळ ११२,०८८ चौ. किमी. उदेंत-अस्तंत देशाची चडांत चड लांबाय ६५२ किमी. आनी दक्षिण-उत्तर रुंदाय ३८६ किमी. देशाचे अस्तंतेक गौतेमाला आनी एल्‌ सालावदोर देश; दक्षिण आनी उदेंतेक निकारागुआ; उत्तरेक कॅरिबियन दर्या आनी ईशान्येक पॅसिफिक म्हासागराची ल्हान देग आसा. तेगुसिगाल्पा हें देशाचें राजपाटण. भुंयावर्णन: देशाची लागींलागीं ७५% भूंय पर्वतीय आसा. सपाट भूंय वा सखल प्रदेश चडकरून दर्यादेगांनी वा मध्य भागांतल्या न्हंयांच्या देगणांनी मेळटा. भूंयरचणुकेचे नदरेन देशाचे चार सैमीक वांटे केल्यात, ते अशे – मध्यवर्ती पर्वतीय भागान देशाची सुमार ६०% भूंय रेवाडिल्ल्या. सेर्रोस दे सेलाके हें देशांतलें सगळ्यांत उंचेलें तेमूक. ताची दर्यातळासावन उंचाय २८४९ मीटर. पूण देशांतले चडशे पर्वत कमी उंचायेचे आसात. उत्तरेकडची दर्यादेग ही मुखेलपणान गाळ सांचून तयार जाल्ली सपाट भूंय आनी ल्हान ल्हान दोंगुल्ल्यांनी मेळून तयार जाल्या. देशाचो सुमार १३% वांटो हे दर्यादेगेन रेवडिला. अर्थीक नदरेन हो देशाचो चड म्हत्वाचो प्रदेश. आगुआन आनी हेर अशीर देगणां ह्या भागांत सांपडटात. आग्नेयेकडच्या मळान देशाचो सुमार २०% प्रदेश रेवडिला. होन्डूरसांतलो हो सगळ्यांत चड फाटीं आशिल्लो भाग. हो चडसो भाग उश्णकटीबंधीय पावशी रानान व्यापला. देशाची दक्षिणेकडची दर्यादेग म्हळ्यार पॅसिफिक म्हासागराची अशीर देग. ताची लांबाय फकत ७७ किमी. इतली आसा. होन्डूरसाच्या उदेंत दर्यादेगांनी आनी न्हंयांदेगांनी उदकांत जावपी झोंपां चड. ह्या भागांत माडांच्योय बागो खूब आसात. अस्तंतेकडच्या रानांनी मुखेलपणान पायन-सवाना प्रकारची रूखावळ मेळटा. मध्यवर्ती पर्वतीय भागांत ओक आनी पायन रुखावळ चड आसा. जाल्यार उत्तरेकडच्या पिकाळ दर्यादेगेर केळींची खूब प्रमाणांत लागवड केल्या. हांगाच्या रानांनी मुखेलपणान माहोगॅनी, लिग्नम वायटे, स्पॅनिश सिडार बाल्सा, रोसवूड, सेबा, सापोटा आनी कास्तिला रबर ही वनस्पत चड आसा. देशाचे मोनजातींत मुखेलपणान तरेकवार सवणीं, सरपटपी मोनजात आनी वेगवेगळ्या किटकांचो आस्पाव जाता. किटकांत तरेकवार पारवे, पिसोळीं, म्होंवामूस, वायटी, मुयांचे वेगवेगळे प्रकार, जळार आनी कोळी हांचो आस्पाव जाता. पाणकोंबे चडकरून न्हंयांदेगांनी मेळटात. सरपटपी मोनजातींत मानगें, तरेकवार सोरोप, शेड्डे आनी कांसवांचो आस्पाव जाता. एकुणिसाव्या शेंकड्यांत निमाणेकडेन अमेरिकेंतल्या कांय कंपन्यांनी होन्डूरसांत गुंतवणूक करपाक सुरवात केली. होन्डूरसाची भूंय आनी हवामान केळींची लागवड करपाक बरें आशिल्ल्यान चडशा कंपन्यांणी केळीच्या बागांनीच गुंतवणूक केल्ली. तेखातीर देशाचे उत्तरेकडची भूंय, रानां आनी झोंपां मारून नितळ केल्ली. केळ्यांची हाड-व्हर करपाखातीर तांणीं रेल्वेमार्ग आनी बंदरय बांदिल्लें. केळ्यांच्या उत्पन्नांत वाड जायत रावलीं तशें तांणीं शार उबारून कामगारांखातीर थंय शाळा आनी हॉस्पिटलांय बांदलीं. विसाव्या शेंकड्य़ाचे सुरवेक होन्डूरसाची अर्थवेवस्था मुखेलपणान केळी-उत्पन्नाचेरच आदारिल्ली. हाका लागून होन्डूरस सरकारान ते कंपनीक केळ्यांचें उत्पन्न आनीक वाडोवपाखातीर कांय खाशेल्यो सवलती दिल्ल्यो. केळ्यांच्या वाडट्या उत्पन्नाक लागून त्या काळांत ताचो ‘केळ्या प्रजासत्ताक’ म्हण उल्लेख जातालो. अर्थवेवस्था: अर्थीक मळार होन्डूरस हो लॅटीन अमेरिकेंतलो सगळ्यांत फाटासार देश. शेतवड हो देशांतलो चड म्हत्वाचो वेवसाय. देशांतले अर्दावयर लोक शेतवडींत वावूरतात. देशाक चडशी येणावळ केळीं आनी काफी निर्यातीसावन मेळटा. विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक केळ्यांचो उद्देग अमेरिकी कंपन्यांनी सुरू केलो. त्या उद्देगांत तांणी व्हड गुंतवणूक केल्ली. पूण सद्या हो उद्देग होन्डूरन कंपन्यांनी घेतला. मको हें होन्डूरी लोकांचें मुखेल अन्न मक्याचे पिकावळीखाला हेर पिकावळीपरस चड जमीन आसा. चवळी, कापूस, ऊंस आनी तंबाकू हांचींय पिकां कांय प्रमाणांत घेतात. सद्या गोरवां पोसपाच्या वेवसायाकय म्ह्त्व फाव जालां. नुस्तें, मदेर आनी मांस हांचीय कांय प्रमाणांत निर्यात जाता. वट्ट कामगारांतले सुमार तिसरो वांटो कामगार सर्वीस उद्देगांत वावुरतात. घाऊक (wholesale) आनी किरकोळ वेव्हार हो देशांतलो मुखेल सर्वीस उद्देग. देशांतलो म्हत्वाचो वेपार म्हळ्यार शेतकी म्हालाची वेगवेगळ्या सुवातींचेर पुरवण करप. निर्मिती उद्देगांत वट्ट कामगारांतले फक्त सातवो वांटो कामगार वावुरतात. निर्मिती उद्देगांत अन्न प्रक्रिया, सोरो आनी शितपेय, कपडो, कागद हांचो आस्पाव जाता. येरादारीच्या मळारय हो देश फाटींच आसा. डांबरी रस्ते खूब उणे फक्त २% लोकांकडेन मोटारी आसात. शारांतले चडशे लोक बसींनी जाल्यार गांवगिर्‍या वाठारांतले चडशे लोक टांग्यांनी यो वच करतात. होन्डूरान रेल्वे मुखेलपणान फळ कंपन्यो चलयतात. तेगुसिगाल्पा आनी सान पेद्रो सुला ह्या शारांत आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आसात. देशांत स दिसाळीं उजवाडा येतात. तातुंतलें ‘ला त्रिबूना’ हें चड म्हत्वाचें. चडशीं रेडिओ आनी दुरचित्रवाणी केंद्रा खाजगी मालकेचीं. तेगुसिगाल्पा आनी सान पेद्रो सुला शारांतल्या सगळ्या टेलीफोन मार्गांचेर सरकारी नियंत्रण, जाल्यार केळीं उत्पादन भागांत फळ कंपन्यांचें नियंत्रण आसा. शिक्षणीक मळारय हो देश खूब फाटीं आसा. देशांतले सुमार अर्द्यावयर लोक अशिक्षीत. कायद्यान सात ते बारा वर्सां पिरायेच्या भुरग्यांक शिक्षण सक्तीचें आसा. पूण ह्या कायद्याचें पालन जायना. गांवगिर्‍या वाठारांनी शाळांची संख्या खूब उणी आसा. देशांत एकच वोश्र्वविद्यालय आसा. तशेंच शेतकी, विज्ञान आनी थळावे संस्कृतायेक प्रोत्साहन वा फाटबळ दिवपाखातीर खाशेलीं विद्यापिठां उबारल्यांत. बँकांचें विलिनीकरण आमचे अर्थवेवस्थेंतलें म्हत्वाचें पावल फाटल्या अर्थीक वर्सा भारतांतल्या सरकारी बँकांचें विलिनीकरण जाल्लें. त्या विलिनीकरणाचो मुखा वयलो टप्पो पुराय करपाचे नदरेन कांय बँकां मदीं सध्याक वावर चल्ला. हो टप्पो… हुस्के पयस करतले जाल्यार आदीं ते कसले, कितले हें जाणून घेवचें पडून गेलां ताका जातात हुस्के. जाका आपले भाशेचो मोग आसा ताका जातात हुस्के. जे भाशे विशीं आपलेपण आनी आत्मीयता… वनवासी वा आदिवासी लोकांक तांचे परंपरीक जमनींचो हक्क मेळप गरजेचें भारताची वळख करून दितना मागीर जावं ती शाळेंतल्या भुरग्यांच्या भाशणांनी आसूं वा व्हड फुडार्‍यांची आंतरराष्ट्रीय पांवड्या वयली भाशणां आसूं, ‘विविधतायेंत… आयच्यो परिक्षा भुरग्यांचें गिन्यान तपासतात काय भास? शिक्षणांत परिक्षा म्हणल्यार भुरग्याक शिकयिल्लें कितलें समजलां हाची खात्री करून घेवपाची एक परंपरीक वेवस्था. पूण परिक्षेंत बरे गूण मेळ्ळे म्हूण तो भुरगो हुशार… भारतीय भाशांचें प्रमाण एक टक्क्या परस उणें आयच्या 21 व्या शेंकड्याक म्हायतीचें यूग म्हूण वळखतात. आयज आमचे भोंवतणची खंयचीय म्हायती चड काळ पयस उरना हें आमी पळयलां. म्हायतीची गरज आनी… सिराक्यूजचो राजा दुसरो हियरो आनी ताचो चलो गेलो हांच्यावांगडा ताची दाट इश्टागत आशिल्ली. ताचें सगळें शिक्षण अॅलेक्झांड्रिया हांगा जालें. थंय कॉनन हया गणितज्ञाकडेन ताची वळख जाली. शिक्षण सोंपतकच आपल्या जल्मगांवांत येवन ताणें गणिताचो फुडलो अभ्यास चालू केलो. ताचे कांय लेख आयज लेगीत प्रमाण मानतात. वर्तुळ (circle अन्वस्त (parabola) आनी सर्पिल (spiral) ह्या वक्रांच्या क्षेत्रमापनाखातीर ताणें वापरिल्ल्या निःशेष (exhaustive) पध्दतीचें कांय प्रमाणांत आर्विल्ल्या समाकलनाच्या (integration) विवरणाकडेन सारकेंपण आसा अशें दिसून आयलां. वर्तळाचो परिघ (circumference)नी व्यास (diameter) हांच्या गुणोत्तराचें (ratio) म्हळ्यार π चें मोल 3 आ 3 हांचेमदीं आसा अशें ताणें सिध्द केलें. शांकवाचें (conic Section) क्षेत्रफळ वा शांकव अक्षाभोंवतणी घुंवन येवपी प्रस्थाच्या (solid figure) भायल्या भागाचें क्षेत्रफळ वा त्या प्रस्थाचें घनफळ तुलनात्मक रितीन मांडूं येता अशें आर्किमिडीज हाणें दाखोवन दिलें. आंकडे मेजपाचे ग्रीक पध्दतींत ताणें सुदारणा केली. तरफेचो सोद ताणेंच लायलो. ‘ एकाद्री वस्त द्रायूंत (fluid) बुडयतकच ताचेर सकयल्यान वयर अशी एक प्रेरणा लागू जाता. तिका ‘ उत्प्रणोदन ’ (upthrust) अशें नांव आसा आनी तिचें मोल पदार्थान कुशीक काडिल्ल्या द्रायूच्या वजनाइतलें आसता. कुशीक काडिल्ल्या द्रायूचें आयतन (volume) पदार्थाच्या बुडिल्ल्या भागाच्या आयतनाइतलेंच आसता ’. ह्या तत्वाक ‘ आर्किमिडीज तत्व ’अशें म्हणटात. उत्प्रणोदनाक लागून पदार्थाचें वजन ताणें कुशीक काडिल्ल्या द्रायूच्या वजनाइतलेंच देंवता. उफेवपी पदाथाचे बाबतींत उप्प्रणोदन पदार्थाचें वजन हो संबंद आसता. एकदां शेटीन केल्ल्या आपल्या मुकुटांत रूपें भरशिलां असो दुबाव राजा हियरो हाका आयलो आनी तें तपासपाचें काम राजान आर्किमिडीज हाका दिलें राजाच्या प्रस्नाची जाप ताका न्हाता आसतना अकस्मात मेळ्ळी आनी तो तसोच ‘ युरेका युरेका ’ (मेळ्ळें, मेळ्ळें) अशें आड्डत उक्तोच भायर रस्त्यार आयलो. अशेतरेन आर्किमिडीज तत्वाचो सोद लागलो अशें म्हणटात. व्हड्याच्या तळाक सांठिल्लें उदक उसपून भायर काडपाखातीर आर्किमिडीजान सोदून काडिल्ल्या यंत्राक ‘ आर्किमिडीज स्क्रू ’ अशें म्हणटात. ह्या साधनांत एक लांब नळी, तातूंत भितर ताच्या अक्षाचेर बसयल्ल्या दांड्याभोंवतणी मळसूत्रासारको नळयेक दसयल्लो पत्र्याचो पड्डो, दांड्याच्या वयल्या तोंकाचेर मूठ अशे भाग आसतात. नळयेचें सकयलें तोंड उदकांत बुडयल्लें आसता. वयले मुठान नळी घुंवडायतकच नळयेच्या सकयल्या तोंडांतल्यान उदक भितर सरता आनी मळसूत्री पड्ड्यावयल्यान ल्हव ल्हव चडून वयल्या तोंडांतल्यान भायर पडटा. आदल्या काळांत ह्या यंत्राचो वापर ईजिप्तांत जातालो. हें यंत्र तयार करपाक कठीण आशिल्ल्यान तशेंच ताची कार्यक्षमताय साद्या हातपंपापरस कमी आशिल्ल्यान हालींच्या काळांत तें व्हडलेंशें प्रचारांत ना. तॉरेली हाणें 1792त आनी हाइबेर्ग हाणें 1880 त, आर्किमिडीजाच्या सगळ्या बरपाचें संपादन केलें. उपरांत 1897 त, हीथ हाणें ‘ वर्क्स ऑफ आर्किमिडीज ’ ह्या ग्रंथांत आर्किमिडीजाचे लेख आर्विल्ल्यो कुरु आनी चिन्हां वापरून उजवाडायले. यमुना न्हंयेक संस्कृतीक म्हत्वूय आसा. सूर्य आनी संज्ञा हांची ती धूव आनी यमाची भयण. तशेंच तिचें एक मानवी रुपय कल्पिल्लें आसा.एक खेपे बलरामान तिका आपलेवांगडा जलक्रिडेखतीर आपयली. तेन्ना तिणें कळाव केलो म्हणून बलरामाक तिची तिडक आयली. ताणें तिका नांगराच्या फाळावन वृंदावनांतल्यान ओडून हाडली. ताका लागून तिचें पात्र बदललें.यमुनेचो प्रवाह बदलत आसा म्हणपाचें पुराणीक आनी इतिहासीक उल्लेखांवयल्यान कळटा. प्रागैतिहासीक काळांत यमुना मधुवना लागींच्यान व्हांवताली. थंयच तिचे देगेर शत्रुघ्नान मथुरा नगरीची स्थापणूक केल्ली. कृष्णकाळांत यमुनेचो प्रवाह कटराकेशवदेव ह्या मथुरेंतल्या एका पुण्यस्थळालागच्यान व्हांवतालो. बौध्द काळांत यमुनेच्या दोनूय देगांचेर संघाराम उबारिल्ले म्हणपाचें बौध्द साहित्यावयल्यान कळटा. पुर्विल्ल्या काळांत यमुनेच्यो दोन धारो आशिल्ल्यो म्हणपाचें वल्लभ संप्रंदायाच्या वाङ्मयावयल्यान दिसता. तशेंच पुर्विल्ल्या काळांत वृंदावनांत यमुना जायत्या धारांनी व्हांवताली म्हणपाचें पुराणांवयल्यान समजता. ा. त्या काळांत तिचे देगेर जायतीं सोबीत वनां आशिल्लीं आनी कृ्ष्ण आपल्या संवगडयांवांगडा त्या वनांत गायांक चरयतालो. आतां वृंदावनांत यमुनेच्या दोनूय देगांचेर व्हडले घाट बांदिल्ले आसात आनी तांचेर जायतीं देवळां,धर्मशाळा आसा. भरतान यमुनेचे देगेर अश्र्वमेध यज्ञ केल्लो.वैवस्वत मनून भुरगें जावचें म्हणून यमुनेचे देगेर तप केल्लें. नारदाकडल्यान विद्येची दिक्षा घेवंचेपयलीं चित्रकेतूक यमुनेंत न्हाण घाल्लें. श्रीकृष्णान यमुनेचे देगेचेरूच रासक्रिडा केल्ली. यमुनेंत रावन हिचें उदक विखयाळें करपी कालिया नागाक कृष्णान हांगाच्यानूच धांवडावन घाल्लो. सौभरी ऋषीन हिचेच देगेर तप केल्लें, अशे जायते उल्लेख पुराणांत मेळटात. आधुनिक काळांत यमुना न्हंयेचेर जलविद्युत् निर्मिती प्रकल्प बांदल्यात आनी जायतीं खारजां बांदून तिचें उदक शिंपणावळीखातीर उपेगाक हाडलां. इंडीज जुव्यांच्या चोम्यांमदलो सगळ्यांत व्हडलो जुंवो. एक साम्यवादी देश. ल्हान व्हड सगळ्या जुंव्यांसयत वट्ट क्षेत्रफळ १,१०,९१२ चौ. किमी; लोकसंख्या १, ०१, ९१,००० (१९८६ हाची उदेंत-अस्तंत लांबाय सुमार १,२०० किमी. आनी दक्षिण-उत्तर रुंदाय ४० ते २९० किमी. आसा. ह्या देशाक सुमार ३,५०० किमी. लांबायेची दर्यादेग लाबल्या. अक्षवृत्तीय विस्तार ७४0 ८’ अस्तंत ते ८४0 ५७’ अस्तंत. हाचे उत्तरेवटेन ॲटलांटीक म्हासागर आनी प्लॉरिडा हो अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांचो वाठार, तेभायर बहामा जुंवे आसात. उदेंतेवटेन विंडवर्ड पॅसेज आनी ताचे पलतडीं हायती; दक्षिणेवटेन कॅरिबियन दर्या आनी तांतले जमैकासारकिले जुंवे, अस्तंतेवटेन मॅक्सिकोचें आखात आनी युकातान खाडीपलतडीं मॅक्सिकोचो युकातान वाठार आसा. मॅक्सिको आनी पनामा हांच्या मार्गाचेर आशिल्ल्यान क्यूबाक भूगोलीक नदरेन बरेंच म्हत्व आसा. भूंयवर्णन: हांगाची भूंय मदींमदीं थीर नाशिल्ल्यान भूंयकांप बरेच जातात. भूंय चडशी चुनखडी आनी चिकणमातयेची आसा. अशीर न्हंयच्या देगणांतली जमीन बरीच पिकाळ आसा. सुमार ४०% भूंय दोंगरी आसा. उदेंतेवटेन ओरिएंते दोंगर, कामाग्वे प्रांतांत दक्षिण दर्यादेगेर सिएर्रा मास्ट्रा दोंगर आनी ताका समांतर, उदेंत पातळिल्ली दोंगरांची वळ आसा. हांतूंत क्यूबाची सगळ्यांत उंच दोंगरातेंगशी पीका तूर्किनो (१,९७३ मी आसा. आग्नेयेवटेनची बरोच वाठार ६०० मी. उंचायेचो, जाल्यार कामाग्वे वाठार ३०० मी. उंचायेचो आसा मध्य क्यूबाच्या दक्षिण लास व्हीयास वाठारांतल्या त्रिनिदाद पर्वताची उंचाय चडांत चड १,१५८ मी. आसा. उत्तर दर्यादेगेलागच्या पिनार देल रिओची उंचाय ७२८ मी. आसा. हांगाची दर्यादेग चडशी चिखलाची आसा. हांगा व्हडल्यो न्हंयो आनी सरोवरां नात. सुमार २०० न्हंयो दक्षिण आनी उत्तरेवटेन व्हांवतात. तांच्या मार्गावेल्यान उण्या अंतराक लागून येरादारी जायना. सगळ्यांत व्हडली न्हंय कॉटो सुमार २४९ मी. लांबायेची आसा आनी अस्तंत ओरिएंते प्रांताच्या मळांतल्यान व्हांवता. वनस्पत आनी मोनजात: ऊंस, काफी, कोक, आनी केळीं हांची लागवड जावचेपयलीं क्यूबांत बरींच रानां आशिल्लीं. आतां फकत कांय दोंगरी वाठारांनीच रानां दिसतात. पावसाच्या बदलपी प्रमाणाक लागून पानां झडपी झाडां बऱ्याच तरांचीं आसात. पाचन, सेडर, ओक मॉहॉगनी, एबनी, अकाना, साबिको हे मदेराक उपेगी पडपी लांकडाचे रुख आसात. २५ मी. मेरेन ऊंच वाडपी ‘रॉयल पाम’ हो हांगाचो राश्ट्रीय रूख आसा. ताचो सगळ्या गजालींक बरो उपेग जाता. साबा हो रेशमासारको मोव कापूस दिवपी, सोबीत रुख ३० मी. परस ऊंच वाडटा माड आनी हेर ताड जातीचे रुख हांगा बरेच आसात. सव्हाना तणाचीं हांगा मळां आसात. कामाग्वे, अस्तंत लास व्हीयास आनी दक्षिण पिनार देल रिओ हांगा तण, ताड आनी झोंपां वाडटात. दर्यादेगांनी चडशी दक्षिणेवटेन चिखलांत वाडपी वनस्पत सांपडटा. सफरचंदां, आंतेरां ॲव्होकॅडो आनी पोपायो हीं हांगाचीं मुखेल फळां आसात. ह्या देशांत व्हडा आकाराची मोनजात सामकी उणी दिश्टी पडटा. ल्हानसान प्राणी बरेच आसात. वागोळीं आनी बिळांनी रावपी, तेभायर किडमूय खावपी मोनजातीच्यो बऱ्योच जाती आसात. न्हंयांनी मॅनेटी आसात. स्थलांतर करून आयिल्लीं आनी थळावे जातींचीं सुकणीं बरींच आसात. सरपटपी प्राणी उणे आसात. मानगीं, कासंव, इग्वानो हे प्राणी हांगा दिश्टी पडटात. विखयाळे सोरोप नात. गोगलगायी आनी हेर मोव कातीची मोनजात तशेंच नुस्त्याच्यो तरेरवार जाती हांगा आसात. इतिहास: १४९२ त कोलंबसाक क्यूबाचो सोद लागलो आनी १५११ मेरेन स्पॅनिश लोकांनी थंय आपलो राबीतो करून अमेरिकेवेल्या आपल्या घुरयांचें हें मुखेल केंद्र केलें. ताचेउपरांत हांगाच्या बऱ्या बंदरांक लागून अमेरिकेंतल्यान लूट घेवन येवपी स्पॅनिश जहाजांक हांगा आलाशिरो मेळूंक लागलो. ह्या कारणाक लागून फ्रेंच आनी इंग्लीश चाच्यांनी हांगा बऱ्योच घुरयो घाल्यो. एका तेेंपार राजकारण हें मिशन आशिल्लें. मागीर तें प्रफेशन जालें. आनी आतां कितें म्हणटा तें कमिशन. जंय नेवो प्रकल्प येता आनी तेचेर कोट्यांनी दुडू मोडपाक मेळटात ते प्रकल्प रोकडेच चालीक लागतात. युरोपाच्या स्पेन देशाची राजधानी. लोकसमख्या ४७,२६,९८६ ‍(१९८१ युरोप कंडांतल्या सगळ्यांत चड उंचायेचेर आशिल्ल्या राजधान्यांतली एक. स्पेनाच्या मदेगाक मांथानारेस न्हंयचेर आशिल्लें हें शार माद्रिद प्रांताचीय राधानी आसा. दर्यातळासावन २,३७३ फूट उंचायेचेर वशिल्ल्यान हांगाचें हवामान शितळ, सौम्य आनी सुखदिणें आसात. जुलाय ते ऑगस्ट म्हयन्यांत हांगा चड उश्णताय आसता. स्पेनाचेर मुसलमानी अंमल आसतना माजरीत ह्या नांवांची मूर लोकांची गढी म्हूण हाचो उल्लेख दाव्या शेंकड्यांत मेळटा. दुसरो फिलिप हाणें १५६१ वर्सा हांगा आपलो दरबार भरलो. तिसऱ्या फिलिपान १६०७ वर्सा स्पेनाची राजधानी म्हूण माद्रिदची वेंचणूक केली. ह्या शाराची वाड उदेंतेकडल्यान जायत गेली १९४८ वर्सा उपरांत अस्तंतेकडेन ह्या शाराचो विसतार जालो. ह्या शाराचे आल्ते म्हळ्यार उंचेलो, सेंत्रल म्हळ्यार मदलोआनी बाजो म्हळ्यार सकयलो अशें तीन वींटे आसात. ही वांटणी सुवातेची उंचाय आनी लोकांचें राहणीमान हांचेवयल्यान केल्या. माद्रिद हें स्पेनाचें वेपारी आनी उद्देगीक केद्र आसा. हांगा मोटारी आनी म्हालमोटारी गहांची इंजिना, प्लॅस्ट्काच्यो वस्पू, विधुत् आनी इलेक्ट्रॉनिक उपकरणां, रबर विमानां ह्या उद्देगांचे कारखाने आसात. देळांतल्या लोहमार्गाचेंय हें केंद्र आसा. माद्रिदांत व्हड अशीं खूब उधानीं आसात. तातुंतलें काझ द काम्पो हें चड उल्लेक करपासारके उधान आसा. प्लाझा मॉन्युमेंटल हें स्पेनांतलें सगळ्यांत व्हड बैलझोंबीरंगण आसा. थंय २४०० प्रेक्षक बसूंक शकतात. व्हड आनी रूंद रस्ते हे साराचें खाशेलपण आसा हांगा एक शासकीय विधापीठ, तंत्रनिकेतन, पोस्ट ऑफिस आसा. तशेंच रेडिओ आनी दूरदर्शनाचे वतीन शिक्षण दिवपी एक विधापीठूय माद्रिद शारांत आसा. हांगा सुमार शंभर ग्रंथालयां आसात. ह्या शाराच्या वाडट्या उपगरांक आनी विस्ताराक योग्य दिका दिवपाखातीर हांगा एक आयोग स्थापन केला. आपले धरंपर्गटणेचे तिस्रे भंवडेच्या शेवटाक, मासेदनिये थावन, पावलून करिंतांतल्या क्रिसतांवांक, चड करून ५७व्या वर्सा जायत, हें दुस्रें पत्र बरयलें. एफेजांत दन वर्सां रावून, पावलू करिंताचे वाटेर आल्सो. थडो काळ आदीं, करिंतांतल्या क्रिसतांवांक एक खर पतऱ्य ताणें बरयल्लें. ताचो भावार्थियांचेर कसलो परिणां जाला तो पळेवंक, हे नवे क्रिसती सभेक भेट करुंक ताणें तिताक करिंताक धाडललो. हे विशीं तितान, परत येवन, पावलूक सगळी खबर दिली, तिका लागून ताणें करिंत्कारांक हें दुस्रें पत्र बरयलें. ह्या पत्रांत पावलू आपल्या जिविताची आनी मुनियार्पणाची राखण कर्ता; जेरुसाल्याच्या गरीब क्रिसतांवां खातीर पटी एकठांय कर्ची म्हण माग्ता; आनी आपल्या क्रूर विरधियांक फावो तो जबाब दिता. आपूण जेजू क्रिसताचो खरो धरंदूत म्हण आपली टिका कर्तल्या दुस्मानांनीं वळखुंक जाय म्हण तो सांग्ता आनी आपलें सादेपण आनी आपलो अधिकार सर्गिंच्या खेरीत आनी विशेश दर्शनां वर्वीं, तशेंच जेजुच्या शुभवर्तमाना खातीर आपणें ससलल्या कश्टांदगदां वर्वीं, ठावें जाता म्हण पावलू दाखवंक सदता. पाठ देणें शह-शह देणें अंगावर देणें जोड देणें पित्त्या देणें अक्रीत देणें शरणचिठी देणें धत्तुरा देणें-दाखविणें लोणी-लोणी खाऊन ताक देणें नारळ हातीं देणें खालीं पडूं देणें दुःख पाहून डाग देणें उजवी देणें हात कापून देणें शब्द खालीं पडूं न देणें गुण घेणें-देणें यदुपति-देणें घेणें, यदुपति जाणे हातीं भोपळा देणें ताण देणें पूजा देणें अंगावरचें लेणें जन्मभर देणें जन्म देणें चढावर चढ देणें पोटास टांचा देणें दांत पाडून हातावर देणें दिवसावर नजर देणें ताव देणें-मारणें दाबा देणें पदर फाडून देणें डोळा देणें दिव्यास पदर घालणें-देणें लाभ-भेटीचा लाभ देणें (वर) पुष्पांजलि करणें-देणें शष्प देणें न् शष्प घेणें खांद्यावर मेखा-गाठोडें देणें दिव्याला निरोप देणें पाऊल मागें न देणें कान भरवून देणें मांडी देणें तर्‍हेस-तर्‍हे देणें मातीच्या मोलानें विकणें-देणें बाल्या देणें-मारणें-हाकणें स्वर स्वर देणें ओशंगला देणें उतारचिट्ठी देणें जेनाच्या पदरीं गांठ देणें-मारणें गुरवाचे मागणें, ईश्र्वरी-देवाचे देणें दर्शन देणें कार्यावर दृष्टी देणें कानाच्या कोपऱ्या न कळूं देणें भलायकी कर्मचाऱ्यां उपरांत ज्येश्ठ नागरिकांक लस दितले. उपरांत हेरांक लस दितलें. गोंय हे ल्हान राज्य आसा. लस दिवपाचें काम कांय दिसां भितर पूर्ण जातलें अशें हाचे पयलीच मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत हांणी सांगलांं. पणजी सरकारान लसीकरणा खातीर सध्या गोंयांतली 8 हॉस्पिटलां निश्चीत केल्यात. हातूंत 5 सरकारी हॉस्पिटलां आसात आनी 3 खाजगी हॉस्पिटलां आसात. गोंय वैजकी म्हाविद्यालय, हॉस्पिसियो हॉस्पिटल मडगांव, आझिलो हॉस्पिटल म्हापशें, चिखली भलायकी केंद्र आनी ​उपजिल्हो हॉस्पिटल फोंडें, ह्या सरकारी हॉस्पिटलांची निवड जाल्या. मणिपाल हॉस्पिटल दोना पावल, हेल्थ वे हॉस्पिटल पोरणें गोंय आनी व्हिक्टर हॉस्पिटल मडगांव ह्या तीन खाजगी हॉस्पिटलांची निवड जाल्या. दरेकी हॉस्पिटलांत दिसाक 100 जाणांक लस दितले. हाका लागून दिसाक 800 जाणांक वासीन दिवपाची येवजण आसा अशी म्हायती एका दोतोरान दिल्या. जॅक मा हांणी 24 ऑक्टोबराक बिजिगांत वादग्रस्त भाशण दिवन चीनांतल्या नियामक प्रणालीचेर टिका केल्ली. बॅकिंग वेवस्थेचेर लेगीत तांणी टिका केल्ली. ह्या भाशणा उपरांत तांचें उद्देग साम्राज्य चीन सरकाराच्या निशाण्याचेर आसा. कांय खेपे कसल्याय जनावराचो अवशेश तावज म्हणून बांदतात. म्हळ्यार ह्या जनावराचो गूण तावज घालपी मनशांत येता, असो समज आसा. वचत थंययेस मेळचें, भलायकी बरी उरची, धन मेळचे हेवा खातीर तावाजाचो उपेग करतात. पूण चड करुन तावज भुतांखेतांपसून आनी देवतांच्या रागापसून राखण मेळची, कोणाची वायट नदर लागची न्हय हे खातीर वापरतात. कागदार वा भूर्जपत्रार मंत्र बरोवन तो धातूचे पेटयेंत दवरुन हो तावज गळ्यांत बांदूक दितात. कुराणांतलीं वचनां कागदार बरोवन तो कागद एके रुप्याचे पेटयेत दवरुन ती गळ्यांत बांदपाची चाल मुसलमान धर्मांत आसा. इजिप्तांतल्या पुर्विल्ल्या समाजांत तावज बांदपाची चाल अशिल्ली. यहुदी, ग्रीक आनी रोमन ह्या लोकांमदींय ही पद्दत आशिल्ली. अमेरिकेंतल्या मोकोव्ही ह्या आदिवासी लोकांमदीं हरणाचे खूर दंडार वा हातार बांदपाची चाल आसा. चिटी-दोरे हो तावजाचोच एक प्रकार, एका थरावीक म्हुर्ताचेर वेगवेगळ्या रंगांचे दोरे घेवन तांकां गांठी मारुन चिटी-दोरे तयार करतात. आत्मकेंद्रीत लोक स्वताच्या मोगांत पडिल्ले आसतात. स्वताच्या जुंव्यारूच राबितो करून आशिल्ल्यान तांकां पलतडचें कांयच दिसना.READ कविता ट्रस्टाचो पोषक, गावपी तशेंच मेरीट फ्रैट सिस्टम्स हाचो आडळत्या निर्देशक जोसेफ मथायसान उगतावणेचें उलोवप केलें. कोंकणी भास आनी संस्कृतिविशीं आतांच्ये तर्ने पिळगेक जोकती जाण्वाय आनी मोग उबजाशें करची जवाबदारी आमची म्हणून ताणे सांगलें. दूसरया भागांत कवी तशें गीतकार आर्थर पिरेरान कविता सादर करचे रितिविशीं म्हायेत दीवन स्वता आपणाची तशेंच हेर कविंच्यो कविता सादर केल्यो. कविता सादर करचें, ती बरोंवचे तितलेंच महत्वाचें काम आसता. आर्थरान आपल्या ताळ्याचो बदलाव, कुडिचो तशें तोंडा वयल्या हाव-भाव द्वारीं कविता वाचन कशें परिणाम‍कारी करुंयेता म्हणून सोंपेपणान दाकोवन दिलें. कविता ट्रस्ट अध्यक्ष किशू बारकूर ह्या संदर्भार उलोवन ट्रस्टाच्या मिसांवाविशीं तशेंच वावराविशीं ताणे म्हायेत दिली. अनुवाद साहित्याविशीं उलोवन तो म्हणालोकी "आमी वेवेगळ्या भासांतल्या साहित्याच्या वेवेगळ्या रुपांविशीं गिन्यान जोडूंक जाय आनी त्या भासांतलें बर‍्यांतलें बरें साहित्य कोंकणी भाशेक अनुवाद करुंक जाय. अशें केल्ल्यान त्ये भाशेची सांस्कृतीक गिरेस्तकाय आमी समजुंक सकतांव मात्र न्हय, आमची भास बळवंत तशें गिरेस्त करुंक साध्य जाता" मोपा विमानतळाच्या जोड रस्त्याच्या सर्वेक्षणाक थळाव्या लोकांंनी विरोध केला. हाचे उपरांंत पणजेंत ते पत्रकारांं कडेन उलयतालें. विमानतळाच्या जोड रस्त्याचो चडसो भाग पडीक जमनींतल्यान वता. कोणाचीच घरांं वचनात. कांय रस्त्याचो भाग काजी तशेंच शेत जमनींतल्यान वता. शेतकार तशेंच काजीचे उत्पन आशिल्ल्यांंक तिपेटीन लुकसाण भरपाय दिवपाचो प्रस्ताव आसा. ते भायर तांंकां नोकऱ्योय मेळटल्यो. रस्त्याक लागून कोणाचीच घरांं वचची नात अशें मुख्यमंंत्री डॉ. प्रमोद सावंंत हांंणी सांंगलें. 'जसा भावला तसा लिवला' पध्द्तीचां ह्यां लिखाण आसां. कोनाचा नांव घेऊचा र्‍हवलां आसां, कोनांक कांय खट्कला आसांत तेंची हंयसरच माफी मागतंय आनि ज्यां कांय लिवला हां तां गोड मानांन घ्यावा नि आमकां अशेच तुमचे वांगडा भटकत ठेवा ह्यां तुमचे चरणी गाराणां घालतंय म्हाराजां रात्रीमाजीं स्वप्न देखिलें । परपुरुषाचें घर पळालें । तेथें नागवें आडवें आलें । तेणें उघड्यासी गिळिलें ॥ १ ॥ तुमचें गूज तुम्हां बोले । आमुचें त्यांत काय गेलें । वरले आळीस नवल देखिलें । एका पुरुषानें कुत्रें खादलें ॥ १ ॥ दुकानां आनी आस्थापनां कायद्यां अंतर्गत दुकानां म्हणून नोंदणीकृत आशिल्लीं स्वतंत्र दुकानां, परिसरांतली दुकानां आनी रहिवाशी संकुलांतली दुकानां उक्ती करपाची परवानगी दितले. पोतना एक पुर्विल्लो तेलुगू महाकवी. ताचो जल्मगांव, जिवीतकाळ आनी ग्रंथरचना आदीविशीं अभ्यासकांमदीं मतभेद आसात. कांय अभ्यासकांच्या मतान ताचो जल्म वरंगळ जिल्ह्यांतल्या बम्मेर गांवचो जाल्यार कांय जाणाच्या मतान ताचो जल्म कडाप्पा जिल्ह्यांतल्या ओंतिमिट्ट नांवाच्या गांवांत जालो. बम्मेर वरंगळासावन सुमार ४५ किमी. अंतराचेर आसा. तो बामेरचो रावपी म्हणून 'बम्मेर पोतना' ह्या नांवान ताका वळखतात पोतनामात्य' अशीय नांवमुद्रा ताच्या भागवतांत मेळटा. ताच्या जिवीत काळाविशींय सुमार १४००-१४७० वा सुमार १४३०-१५०० वा सुमार १४५०-१५१० अशीं तीन मतां अभ्यासकांमदीं आसात. तो शेतीचो वेवसाय करतालो. सुर्वेक तोय विष्णुभक्तीवटेन घुंवलो. ताचो आवय-बापूय लक्कमा आनी केशना. ताच्या आज्याचें नांव एल्लना आनी व्हडल्या भावाचें नांव तिप्पना अशें आशिल्लें. आपल्या बापायसरींच ताणें संस्कृत आनी तेलुगूचो अभ्यास केलो. इवतुरी सोमेशेखर हो ताचो अध्यात्मीक गुरू. सुर्वेच्या काळांत तो राजकोंड्याचो अधिपती सवज्ञसिंह (कार १४३०-१४७४) हाच्या आश्रयाक आशिल्लो. पूण फुडें ताणें बम्मेर गांवांत आपलें विरक्त जिवीत घालयलें. भोगिनी दंडकमु, वीरभद्र, विजयमु, श्रीमदांध्र भागवतमु, नारायण शतक आदी ग्रंथरचना ताणें रचल्यात अशे सांगतात. ताच्या 'श्रीमदांध्र भागवतमु' ह्या महाकाव्यान ताका तेलुगु साहित्यांत सासणाची नामना मेळोवन दिली. सुर्वेच्या काळांत ताणें दंडक नांवाच्या तेलुगू छंदांत पयलेच खेपे भोगिनी दंडकमु हें काव्य रचलें. हातूंत ताणें आपलो आश्रयदाचो राजा सर्वज्ञसिंह आनी ताची रखेली हांच्या मोगाची कथा बरयल्या वीरभद्र विजयमु' ह्या काव्यांत ताणें दक्षयज्ञाचो विध्वंस आनी वीरभद्राचें जैत हाचें वर्णन केलां. श्रीमदांध्र भागवतमु ह्या म्हाकाव्यांतल्यान पोतनाच्या प्रतिभाशक्तीचो आनी भक्तीभावनेचो उंचेलो पावंडो दिसता. आंध्राचे संस्कृतीक जिणेंत ह्या म्हाकाव्याक म्हत्वाची सुवात आसा. हातूंत पोतनान भोंवडेवर्णनाची नवी निर्मिती करुन ताका आंध्र संस्कृतायेची खाशेली जोड दिल्या. तेलुगू रामायण भागवताक आंध्र प्रदेशांत खूब नामना आसा. हातूंतली कांय गितां लोकांच्या तोंडांत अजूनूय घोळटात. पोतनाचें अंतस्करण मनीसकुळये विशींच्या मोगान पुराय तरेन भरिल्लें आसतलें. खाशेलो भाव प्रगटावपाखातीर जाय आशिल्ले ललितशब्द ताका सहज सुचताले. आपल्या साहित्यांत ताणें भक्ती रसाक केंद्रस्थान दिलां. एक म्हान म्हाकवी म्हूणून तेलगू साहित्यांत ताका व्हड स्थान आसा. कातीपसून भायर आयिल्ल्या लांब तंतूसारक्या आनी ‘केरॅटीन’ ह्या प्रथिन पदार्थांनी तयार जाल्ल्या भागाक ‘केंस’ अशें म्हण्टात. सस्तन प्राण्यांतूय केंस दिसून येतात आनी त्या वर्गाच्या प्राण्यांचें ते खाशेलेपण अशें समजतात. कांय जातीच्या किडींनी आनी शेड्ड्यांनी केंसासारके भायर सरिल्ले भाग आसतात, पूण ते खरे केंस अशें मानीनात. अथर्ववेदांत धर्म हो शब्द धर्मीक विधी करून मेळिल्लें पुण्य ह्या अर्थान येवजिला. ऐतरेय ब्राम्हणांत हो शब्द 'धर्मासंबंदीच्या कर्तव्याची पुराय म्हयती सांगपी' ह्या नात्यान वापरलां. छांदोग्य उपनिषद हातूंत 'चारूय आश्रमांचीं खाशेली कर्तव्यां' असो ह्या शब्दाचो अर्थ सांगला तशेंच धर्माचें तीन फांटें आसात अशेंय तातूंत मुखार म्हळां. यज्ञ, अध्ययन आनी दान हांचो पयल्या फांट्यांत आस्पाव जाता (गृहस्थाश्रमधर्म दुसऱ्या फांट्यांत तपाचो (वानप्रस्थाश्रमधर्म) तर तिसऱ्या फांट्यांत आपल्या गुरूच्या आश्रमांनी रावपी आनी आमरणन्त गुरूंची सेवा करपी ब्रम्हचारी हांचो आस्पाव जाता. तैत्तिरीय उपनिषदांत विद्यार्थाक केल्ल्या 'सत्यं वद, धर्मं चर' आनी हेर उपदेशांनी धर्म हो शब्द विद्यार्थांक तांची कर्तव्यां आनी तांची अधिकार सांगता. धर्म' ह्या शब्दाचो खोलायेन अभ्यास केल्यार, ताच्या अर्थांत ऋग्वेद काळांसावन ते वेदांतामेरेन बदल जायत रावलें पूण निमाणेंकडेन त्या शब्दाक आर्यांच्या समाजाचो एक घटक ह्या नात्यान तशेंच जण एके जातीतलीं आनी अवस्थेतलीं वक्ती, ह्या नात्यान तांचे अधिकार, कर्तव्यां आनी तांच्यो जापसालदारक्यो असो खूब म्हत्वाचो अर्थ प्राप्त जालो. तैत्तिरीय उपनिषद, भगवदगीता आनी हेर धर्मशास्त्रांनीय ह्या शब्दाचो अर्थ तोच सांगलां. सगळ्या धर्मसूत्रांचो उद्देश म्हळ्यार वर्णाचें आनी आश्रमांचे धर्म (duties) सांगप, अशें तंत्रवार्तिकांत म्हळां. मनुस्मृती ह्या ग्रंथाचेर टिका करतना मेघातिथी हाणें वर्णधर्म, आश्रमधर्म, वर्णाश्रमधर्म नैमित्तिकधर्म आनी गुणधर्म, अशा पांच प्रकारच्या धर्मांचो उल्लेख केला. हिंदू, बौध्द, क्रिस्तांव, इस्लाम आनी हेर उंचेल्या धर्मांच्या (religions) तत्त्वगिन्यानांचो अभ्यास केल्यार सादारणपणान धर्माची व्याख्या अशी करूं येता इश्टप्राप्तर्थ करून दिवपी आनी वायट प्रवृत्ती तशेंच वायट आचरण हांचो नाश करपी अलोकीक शक्तीची साधना वा आराधना म्हळ्यार धर्म अलोकीक म्हळ्यार, सैमाचे आनी जिवीताचे नेम थरोवपी शक्ती साप सोपें भाशेन सांगचें जाल्यार जीण परिपूर्ण आनी कृतार्थ करपी आनी अपरिपूर्ण, दूशीत तशेंच अशांत जीण बदलून उडोवपी, उंचेलीं ध्येयां प्राप्त करून दिवपी पद्दत म्हळ्यार धर्म. सैमाचे आनी जीणेंतलें नेम घालून ताचेर नियंत्रण दवरपी, तशेंच मनशाच्या पुराय भवितव्याकडेन संबंद आशिल्ल्या शक्तींचेर मनशाची श्रध्दा आसता, त्या शक्तीकडेन स्वताचो पवित्र संबंद जोडपाची वैयक्तिक वा भौशीक मनप्रवृत्ती आनी तातूंतल्यान वयर आयिल्ली आचरणाची पद्दत म्हळ्यार धर्म. अशो, साबार तज्ञांनी आपआपले प्रवृत्तीप्रमाण आनी संस्कृतीच्या उच्चनीच थरांप्रमाँ धर्माच्यो वेगवेगळ्यो व्याख्या सांगल्यात. विल्यम जेम्स हाणें धर्माचे संस्थारूप आनी वैयक्तीक अशें दोन प्रकार सांगल्यात. यज्ञ, पुजा म्हळ्यार कर्मकांड, देवतांविशींचे वेवस्थेचें तंत्र, देवविद्या, सण आनी पुरयत संघटना हांचो संस्थारूप धर्मांत आस्पाव जाता. वैयक्तीक धर्म हो व्यक्तीच्या मनाचो वा काळजाचो धर्म. हातूंत भक्त मनांतल्यानूच देव ना देवतांकडेन संबंद स्थापित करपाचो यत्न करता. आयज संवसारांतल्या चडश्या धर्मांचो (Religions) अभ्यास केल्यार, लोकांचो आपआपल्या धर्माचेर भावार्थ आसा हे दिसलां. तज्ञांनी हाची साबार कारणां दिल्लीं आसा. चडशें लोक आपल्या वाडवडिलांनी दवरिल्लया थेव्याचें, म्हळ्यार आपली संस्कृती, जमात वा कुटूंब हांचें धरामाकडेन दायज आसा अशें मानतात. तसोच धर्म हो लाकांच्या मनांत राखणेची भावना निर्माण करता. तांच्या मतान एक व्हड अशी दिव्य शक्ती तांच्या सगळ्या हालचालींचेर देखरेख दवरता. अशा भावार्थाचें लोक सदांच देवाकडच्यान राखणेची वा आदाराची अपेक्षा दवरतात. धर्म हो लोकांच्या काळजांत वा मनांत सदांच मोक्षाची भावना जागी दवरता. कांय लोक आपल्या धर्मांक लागुनूच आपले जिणेक अर्थ आसा आनी समाजांत मान आसा अशें मानतात. तशेंच, धर्म, सत्य आनी असत्य हातूंतलो फरक किदें? एका मनशाचें दुसऱ्या मनशाकडेन वा सैमैकडेन संबंद कशें आसचें? जिणेचो खरो अर्थ किदें? ह्या सारकिल्ल्या प्रस्नांक जापो दिता. हाकालागून जण एकलो आपआपल्या धर्मान घालून दिल्ल्या नेमांक वा आचरणांक पाळो दिवपाचो यत्न करता. सगळ्यांत पयलीं म्हळ्यार इ. स. प. 60,000 च्या सुमाराक जावपी धर्मीक विधी वा कर्मकांड हांच्या पुराव्यांची नोंद जाल्ली आसा. तरीपूण मानवशास्त्रज्ञ आनी इतिहासकारांच्या मतान मनशाच्या अस्तित्वासावन धर्मांचे कसलें तरी रूप आशिल्लें. तज्ञांच्या मताप्रमाण इतिहासपुर्विल्ल्या काळांत, सैमीक घडणुकांच्या भंयान आनी अजापांक लागून धर्माची निर्मिती जाली. हुंवार, वादळ आनी भूंयकांपा सारकिल्ल्या भिरांकूळ सैमीक घडणुकांनी मनशाच्या मनांत भंय निर्माम केलो. जल्म आनी मरण ह्या सारकिल्ली अजापांय तांचेमुखार आशिल्लीं. भंय पयस करपाखातीर आनीं वेगवेगळीं अजापांय स्पश्ट करपा खातीर इतिहासपुर्विल्ल्या मनशान, तांचेपरस व्हड आनी पुराय सैमाचेर ताबो दवरपी व्हड अशी दिव्य शक्ती निर्माण केला. तांची धर्मीक विधी आनी कर्मकांड हे मुखेवलपणान तांच्या पंगडाची बरकत (Prosperity) आनी भरपूर अन्न मेळेवप ह्या मूळतत्वांचेर केंद्रींत जाल्ले. इतिहास पुर्विल्ल्या काळांत धर्म कसो निर्माण जालो हाचेर वेगवेगळ्या तज्ञांनी वेगवेगळें सिध्दांत मांडल्यात. टॅलर हो 1800 सुमाराचो ब्रिटीश मानवशास्त्रज्ञ. ताच्या सिध्दांताप्रमाण, सुर्वेक लोकांच्या मतान जीव वा आत्मो (spirit) हो सैमातलें दर एके वस्तूंत आस्पावला आनी तोच तांचेर देखरेख दवरता (Animism ह्या सिध्दांताप्रमाण सैमातलें जण एके वस्तूंत वा शक्तींत (झाडां-पेडां, वारो, ज्वालामुखी, सूर्य जीव (Spirit) आसा. गडगड, जोगूल, वादळ, हुंवार, दीस आनी रात ह्या सारकिल्ल्यो सगळ्यो सैमीक घडणुको ह्यो जिवांच्योच हालचाली (Actions of Spirit) आसात. हातूंतल्यो कांय घडणुको खूब परिणामकारक वा भिरांकूळ आसतात हाकालागून लोक ह्या जिवांची पुजा करपाक लागले. टॅलर हाच्या मतान सैमीक भक्तीवरवींच सैमाची निर्मीती जाली. क्रिस्तांव हो धर्म जेझूचे शिकवणेचेर आनी ताचे जीणेचेर आदारिल्लो आसा. क्रिस्तांव लोकांच्या मतान जेझू हो देवाचो पूत आसून देवानूच ताका संवसाराची राखण करपाखातीर धाडला. इस्लाम धर्माची स्थापणूक महमद पैगंहर हाणें इ. स. 600 च्या सुमाराक अरेबियेंत केली. मुहमदापयलीं थंयचे लोक अल्लाह तशेंच हेर देव-देवतांचीय पुजा करतालें. पूण इस्लाम धर्मांउपरांत ते एकूच देवाक मानपाक लागले. तरीपुण ह्या पुस्तकांत थोडें वांकडें-तिंकडें आसा. थोडे उतारे दोन पावटी आसात. देखीक ३/१७-२१ ३३/७-९; १८/२५-२९ ३३/१७-२०. एजेक्येलाक देव मनो करतलो (३/२६; २४/ २७; ३३/२२ग्) हे स्लोक वेगळायल्यात. सर्वेस्पराच्या रोथाचें दिसणें ३/१५, आनी पुस्तकाच्या दिश्टाव्या (२/१-३/९) मदें आडखळ आसा. तेच परीं, जेरुसाल्याच्या पातकांचें वर्णन (११/१-२१ आठव्या अवेस्वरान्तल्यान चालू जाता आनी रथ वेता थंय बंद जाता (१०/१८-२२ ११/२२). एजेलयेल एक जिवाळ असो प्रवादी. तो रोकडोच खुणा दिता. जेरुसाल्याच्या वेड्ज्याचें ताणें नाटक केलें (४/१-५/४ पर्देसाचें नाटक (१२/१-७ बाबिलनयेचो राजा दशीं जावनचे वाटेर (२१/२३ जुदा आनी एकवट (३७/१५ आपल्या खासगी संकश्टांत जीं ताका देवान धाडललीं तांतूंत पोरयान तो एक 'खुणा' जाता (२४/२४ हेच परीं अजेयास, इजायास आनी जेरेंयास खुणा जालोले. एजेक्येलाच्या पुस्तकांत फक्त चार दिसणीं आसांत पूण तांचे विशीं जायतीं पाणां बरयल्यांत. अव. १-३; ८-११; ३७; ४०-४८. तीं वाचतल्याक अजापांच्या संवसारांत घेवन वेतात सर्वेस्पराच्या रोथाच्यो चार जिव्यो रचणा, सुकललीं हाडां जिवीं जातात, फुडाराच्या मंदीराची येवजण जांतुंत एक कल्पनीक नद व्हांवता. असलीं जिवाळ कल्पना तो काणयेच्या रुपान दाखयता अहलाह आनी अहलीबाह (अव. २३ तिर नगरांत अपघातांत सांपडललें तारूं (अव. २७ फाराह आनी माणगें (अव. २९; ३२ वरिष्ट झाड (अव. ३१ पाताळांत देंवप (अव. ३२). बसकेंत कायदो आनी सुवेवस्था, ट्रकांची येरादारी, मजत आनी निवारो आनी कोविड स्थितीचो नियाळ सारख्या जायत्या मुद्यांचेर एसईसीन थोडेभितर माहिती दिली. एसईसीन कोविड चांचणी आनी परत आयिल्ल्याक घरांत विलगीकरणां खातीर शिश्टाचार विकसीत करप, कारण तांची संख्या सद्याच्या क्षमतेच्या तुलनेत चड आसा आनी ट्रेनिंन येवपी लोकांक चांचणी शिश्टाचाराची आवश्यकता आसा असो सल्लो भलायकी सचीवाक दिलो. शेती सचिवांन शेती उपक्रम सामान्य आशिल्ल्याची म्हायती दिली. शेतांत 12 शेत मळणी यंत्रणा आसात आनी 82 टक्के मळपाचे काम पुराय जाला. खरेदीकारांक आनी शेतकार्‍यांक एकाच व्यासपीठार हाडपा खातीर मोबायल एप्लीकेशनाचेर खातें काम करीत आसा जाका लागून शेतकर्‍यांच्या हिता खातीर शेती उत्पादनांचेर मोलादीक दर सोदपाक यश येतले. नुस्तें वेवसाय सचीवान नुस्ते वेवसाय क्षेत्रांतल्या स्थलांतरीत कामगाराचो डेटा एकठांय करता अशी म्हायती दिली. खात्याक सुरवेक आयिल्ल्या अंदाजा प्रमाणे सुमार 8000 कामगार जे उडिसा आनी झारखंडातले आसात जांणी आपल्या मूळ राज्यांत परत वचपाची इत्सा दाखयल्या. एमपीटीन एमएचए मार्गदर्शक तत्वांसयत एसओपीक जोडणी करप आवश्यक आसा असो सल्लो एसईसीन दिला, ह्या विशयाचेर डीजी शिपींग आनी राज्य शिश्टाचाराचेर एसओपी जारी केल्ल्या. तामनार प्रकल्पा विशीं सरकारान लोकांक म्हायती दिवची धारबांदोडें: 2022 वर्सा जावपी विधानसभा वेंचणूक लढोवपाची इत्सा आसा. आपूण भारतीय जनता पक्षाचो वांगडी आसा. मगो पक्ष सोडून भाजपांत आयिल्ले दीपक पाऊसकार हांचे… रोजांचें विक्रमी उत्पादन करून स्वयंपूर्णतायेचें ​दिशेन वाटचाल पणजी दूद, भाजी तशेंच फुलांच्या उत्पादनांत स्वयंपूर्ण जावपाची तांक राज्या कडेन आसा अशें मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत हांणी हालींच म्हणिल्लें. धारबांदोडेंतल्या आपमजत… भारताचे ईशान्य दिकेक आशिल्लें राज्य. अक्षांश आनी रेखांश २४०९’ उत्तर आनी ८९० ४२०’ ते ९७०ते १२’ उदेंत. ह्या राज्याचे अस्तंतेक अस्तंत बंगाल आनी बांगलादेश, वायव्य आनी उत्तरेक भूतान, उत्तर आनी ईशान्येक अरुणाचल प्रदेश, उदेंतेक मणिपूर, नागालँड आनी अरुणाचल प्रदेश, दक्षिणेक मेघालय आनी मिझोराम, नैऋत्येक त्रिपुरा हीं राज्यां येतात. आसामाच्या तीन सैमीक विभागांत ब्रह्मपुत्रेचें देगण, सुरमा देगण आनी ह्या दोनूय भागांमदल्यो दोंगरांच्यो वळी हे वाठार आस्पावतात. ब्रह्मपुत्रेचें उदेंत अस्तंत देगण ८० ते १६० किमी. रुंद आनी ८०० किमी. लांब आसा. ह्या देगणाचे उत्तरेक हिमालयाच्या मुळसांतल्यो दोंगुल्ल्यो, दक्षिणेक मेघालयाच्यो गारो, खासी जैतिया आनी उदेंतेक जायत्यो न्हंयो मेळून तयार जाल्ल्यो ब्रह्मपुत्राचो प्रवाह भितर सरता. सुरमा मा बराक न्हंयचें देगण 200 किमी. लांब आनी 96 किमी. रूंद आसा. हो वाठार सादारणपणान सपाट आसा. ह्या देगणांतल्यो न्हंयच्यो देगो गाळाक लागून ऊंच जाल्यात. ह्या न्हंयच्या वाठारांतलीं खेडीं पावसाच्या दिसांउपरांत तळ्यांतले जुंवे कशे दिसतात. ह्या वाठारांत कांय जाग्यांनी मोटव्या दोंगुल्ल्यांक लागूनतयार जाल्ले चिखलाचे वाठार आसात. वयल्या दोन न्हंयांच्यादेगणामदीं तिस-या सैमीक विभागांतल्यो दोंगरांच्यो वळी उदेंत-अस्तंत पातळ्ळ्यात. ब्रह्मपुत्रेचो आनी सुरमेचे देगेवयली जमीन पिकाळ आसून तातूंत रेंवेचें प्रमाण उणें आसता. न्हंयेदेगेवयली माती थरांचे फातर झिजून तयार जाल्या. दोंगरी वाठारांतली माती झाडांच्या कुशिल्ल्या पानांक लागून तयार जाल्या. आसामांत ब्रह्मपुत्रेभायर दिबांग, सुबनसिरी, भरेळी, धनसिरी, बोरनदी, मनास, पामती, सरलभंगा, संकोश, लोहित, नाआ, बुरी, दिहींग, दिसांग,दिखो, झांझी, दक्षिण धनसिरी, कपिली, दिग्नू, जिरी, जनिंगा, सोनाई, ढालेश्वरी ह्यो ल्हान-व्हड न्हंयो व्हांवतात. उत्तर सुबनसिरी-ब्रह्मपुत्रा संगमाचेर सिबसागरलागीं माजुली हो १२६१ चौ. किमी. आवांठाचो जुंवो न्हंयच्या पात्रांत वसला.आसामांत भूंयकापांचें प्रमाण खूब चड आसा. फाटल्या साडे-तीनशीं वर्सांत ह्या वाठारांत सात मोटे भूंयकांप जाले. १८९७ त आनी १९५० त आसामांत जाल्ले भूंयकांप, संवसारांतल्या मोट्या भूंयकापांमदले जावन आसात. आसाम राज्याक पुराणकाळांत प्राग ज्योतिषपूर आनी कामरूप ह्या नांवांनी वळखताले. फुडें तेराव्या शतमानांत ब्रह्मदेशांतल्यान येवन ब्रह्मपुत्रेच्या देगणांत येवन राविल्ल्या शानवंशियांक थळावे लोक ‘आहोम’ म्हणटाले, आहोम म्हळ्यार जाची ‘बरोबरी करपाक येना असो’ ‘अप्रतीम’. सगळ्यांत बरें म्हळ्यार ‘असम’ ह्या उतरासावन ‘आसाम’ हें नांव पडलें अशें मानतात. महाभारत आनी रामायण ह्या पुराणग्रंथांत आसामाचो उल्लेख आयला. तातूंत आसाम (प्राग ज्योतिषपूर) नरकासुरान वसयिल्लें राज्य अशें म्हळां. आसामाचो चवथ्या शतमानामेरेनचो इतिहास अस्पश्ट आसा. चवथ्या शतमानाच्या मदीं वर्मन वंशाचो मूळ पुरूस ‘पुष्यवर्मन’ हाणे कामारुपांत राज्याची थापणूक केली, असो अदमास हर्षाचो समकालीन आसलो. एक फावट ताणे हर्षाकडेन कबलात करून बंगालांतलें कर्णसुवर्ण राज्य हाताशिल्लें. फुडलीं तीन शतमानां शालस्तंभ वंशीयांनी कामरुपाचेर राज्य केलें. अस्तंत आसामांत कामता नांवाचेंय एक राज्य आसलें. चवदाव्या शतमानाचे सुर्वेक राजा दुर्लभनारायणाक लागून थंय विद्वानांक आलाशिरो मेळ्ळो. ताणें वैष्णवपंथाच्या प्रसाराकय आपलें फाटबळ दिलें. पंदरांव्या शतमानांत ह्या वाठारांत खेणवंश वयर सरलो. 1498 त बंगालाच्या हुसैनशहान हांगाचो राजा नीलांबराक हरयलो. कांय वर्सांउपरांत विश्वसिंगान अस्तंत आसामांतल्या ल्हान ल्हान राजांक जिखून कोच राज्याची थापणऊक केली. हांगाच्या कामाख्या देवळाचो जीणाध्दार केलो. आहोमाकडोन बरेपण दवरून मुसलमानाक पयस केले. ताचो चलो नरनारायण हाणें ह्या राज्याचो विस्तार केलो (१५३३-८४ ह्या काणांक कला-साहित्य ह्या गजालींक बरें दीस आयले. ताणें कांय काळ आहोमांचेर लेगीत आपलो शेक चलयलो.‘अकबरनाम्यांत’ लेगीत ताच्या गिरेस्तकायेचीं वर्णनां आयल्यांत. नरनारायणाचो पुतणयो रघू हाणें १५८१ त जेन्ना बंड केलें, तेन्ना ताका संकोश न्हंयचे पलतडचें कुचबिहार राज्य तोडून मेळ्ळें. सतराव्या शतमानाचे सुर्वेक भितल्ल्या मतभेदांक लागून कोच राज्याचो कांय वाठार मोगल साम्राज्यांत विलीन जालो आनी उरिल्लो वाठार आहोमांच्या हाताखाल उरलो. आसामांतली जमीनदारी पद्धत बंद करून शासनान थंयची भूंय रयतवादी पद्धतीन लोकांक वांटून दिल्या. राज्यांतल्या श्रमिक लोकांमदले 70% लोक शेतकी-उद्देगांत आसात. पिकाळ वाठारां मदलो 70% वाठार पिकावळी खातीर वापरतात. भात हें ह्या राज्याचें मुखेल पीक आसून बटाट, दाळ, मको, सांसवां आनी हेर शेत-धान्यां हांगा पिकतात. च्याक लागून हो वाठार संपन्न आसून, वट्ट वर्सुकी उत्पादनांतलो ८१% च्या भायर निर्यात जाता. ते भायर ताग, कापूस, तेलबियो, ऊंस, मोसंबी, हीं पिकांय आसामांतले शेतकार पिकयतात. भारतांतले सगळ्यांत व्हड कोंड्याचें राखीव वन आसामांत आसून भारताच्या वट्ट कोंडयांच्या उत्पादनांतलें ४२% उत्पादन आसामांत जाता. येरादारी आनी संचारणः राज्यांत उदका मार्गाक खाशेलें म्हत्व आसून वेपाराची हाड-व्हर करपा खातीर न्हंयांचो वापर जाता. निआमती, तेजपूर, गुवाहटी, गोआलपाडा, धुब्री, करीमगंज, सिल्वर आनी हेर जाग्यां मजगतीं उदका मार्गान येरेदारी चलता. गुवांहटी लागीं मालिगांव हांगा ईशान्य शीम रेल्वेचें मुख्यालय आसा. ह्या रेल्वे-विबागांत ३,५८३ किमी. रेल्वे रस्ते आसात (१९८४ आसामांतल्या वट्ट रस्त्यांतले ८०% रस्ते सपाट वाठारांतल्यान वतात तर उरिल्ले दोंगराळ वाठारांतल्यान वतात. १९८१-८२ मेरेन आसामांत ५९,५७९ किमी. लांबायेचे रस्ते बांदिल्ले.आसाम सयत उदेंत भारत, भारताच्या कोनशाक पडिल्ल्यान आसामांत विमान येरादारीक खास म्हत्व आयलां. गुवाहाटी सावन तेझपूर, जोरहाट, दिब्रुगढ, लखीमपूर, सिल्चर, धुब्री आनी हेर वाठारांत नेमान उड्डाणां जाता. गुवाहटी हो भारतांतल्या म्हत्वाच्या विमानतळां मदलो एक जावन आसा. आसाम राज्यांतल्या भायर सरपी दिसाळ्यां मदीं ‘दैनिक आसोम’ (आसामी),‘दैनिक जन्मभूमी’ (आसामी ‘न्यूज स्टार’ आसामी, ‘द आसाम ट्रीब्यून’ (इंग्लीश ‘आसाम एक्सप्रेस’ (इंग्लीश, हांचो आस्पाव जाता. आसामच्या सपाट वाठारांत रावपी गांविगरे लोक कुडाच्यो वण्टी आनी तणाचीं पाखीं आशिल्ल्या घरांत रावतात. पुराय आसामांत, गांवगिऱ्या वाठारांतले लोक फाविल्ल्या वेळांत हात मागाचो वेवसाय करतात. हें काम चड करून बायलो करतात. ते भायर रेशीम तयार करप, सुतकताई, सुती-रेशमी कापड विणकाम खास करून घरगुती गरजो भागोवपा खातीर करतात. आसामी दादले धोतर आनी शाल वापरतात. बायलो साडी आनी शाल वापरतात. सद्द्या आर्विल्ल्या युगांतल्या विंगड विंगड भेसांचोय तांचेर प्रभाव पडला. आसामी लोकांचें जेवण सादें आसता. सादारण पणान भात, दाळ, भाजयो, नुस्तें ह्यो वस्तू तांच्या जेवणांत आस्पावतात. वास्तुकलेच्या मळारय आसाम फुडारिल्लो आसा. दरंग जिल्ह्यांतल्या दाह पर्वतीया वाठारांतलें फातराचें देवूळ, कामाख्या मदलो पुर्विल्लो ‘उमाचल शिलालेख’, ‘ महावैदाब,विश्वनाथ, शिव, कामाख्या नवग्रह, उमानंद हांचीं देवळां आसामी वास्तुकलेचें वैभव दाखयतात. शिवादोल, देवीदोल, विष्णुदोल, रानघर आनी कारेनघर हांगाची देवळां वास्तुकलेचे नदरेनय अप्रूप आसात. घुमटाच्या आकाराचें स्तूप, पॅगोडा सारकीं पाखीं, देवळांचे घूड, चैत्य गवाक्षां, खांबे सारक्या प्रकारांनी आसामाची वास्तूकला संपन्न जाल्या. बुद्ध, ब्रह्मा, लक्ष्मी, सरस्वती, वासुदेव, राम, लक्ष्मण आऩी हेर देव देवादिकांच्यो मूर्ती आसामांत खूब कडेन दिसतात. ‘आसामी’ ही प्रतिऊ संपन्न भास आसून, घटनेचे शतमानांत संस्कृतींतल्यान उदरगतीचीं सोपणां चडली. पूण मागधी अपभ्रंश हीच आसामी भाशेची मूळ बुन्याद जावन आसा. ग्रियर्सन हाच्या मतान प्राच्यप्राकृत भाशेक लागीं आशिल्ली मुखेल बोली ‘मागधी प्राकृत’ जावन आसा. मागधी भाशेचें उदेंतेक ‘प्राच्य अपभ्रंश’ उलयताले. ते भाशेचो दक्षिण नी आग्नेय वाठारांत प्रसार जावन आर्विल्ल्या बंगाली भाशेची ती बुन्याद थारली. प्राच्य अपभ्रंश भाशेचो दक्षिणे कडेन तेचपरी गंगेचे उत्तर देगेक प्रसार जालो. होच प्रसार फुडें आसामांत पावलो. हांगाची आर्विल्ली आसामी भाशा तिचें प्रतिनिधित्व करता. उडिया, आर्विल्ली बंगाली भास आनी आसामी ह्या मागधी अपभ्रंशा सावन घडिल्ल्या भासांचें तांच्य मूळ अपभ्रंश भाशे कडेन नातें आसा लिंग्विस्टिक सर्व्हे ऑफ इंडिया, खंड-1, भाग पयलो, पान 125-1(ऋ6 डॉ. सुनितिकुमार चटर्जीन प्राच्य मागधी अपभ्रंश बोलीचे चार गट मानल्यात. ह्या चारां मदल्या तिगांचो संबंद अस्तंत, मध्य आनी उदेंत बंगाल आनी ओरिसा हांगा प्रचलित आशिल्ल्या बोलीं कडेन लागता. चवथ्या गटाचो संबंद उत्तर बंगालांत आस्पावल्ल्या आसामच्या भागा कडेन येता.डॉ. बाळिकांत काकतीन, ‘प्राच्य मागदी अपभ्रंश’ असें म्हणपाक येवपा सारके कांय बोली भाशाचे गट बंगाली पयलीं आनी आसामी पयलींच्या काळखंडात अस्तितवांत आशिल्ल्याचें सिद्ध केलां.काळांतरान बोलभाशा गटांचीं लक्षणां थारून स्वतंत्र आसामी राजछत्रासक आनी पुराय स्वयंपूर्ण जिणेक लागून एक स्वतंत्र भास म्हूण आसामी भास मुखार आयली. वयर आशिल्ल्या उल्लेखा प्रमाइण आसामी भाशेची उत्पत्तीकाळ सातव्या शतमानांत पावता. आसामी भाशेंत साहित्य रचणुकेचो आगंभ तेराव्या शतमानांत जालो. ह्या काळांतलें साहित्य काव्यांक रचलें. पौराणिक कथा हो ताचो मूळ गाभो आसलो. हरिवर विप्राटी लवकुशर झूज आनी बुब्रवाहनर झूज हीं दोन दीर्घ आख्यानपर काव्यां, हेमसरस्वतीन बरयल्लीं ‘प्रल्हाद चरित्र संवाद’ आनी ‘हरगौरीसंवाद’ हीं काव्यां,रुद्रकंदिलान केल्लो महाभारताच्या द्रोणपर्वाचो अणकार, माधव कंदलीन रसाळ भाशेंत बरयल्लें रामायण, ही आसामी साहित्यांत पडिल्ली मोलाची भर आसली. देवदेवतांची व्हडवीक गावपी ‘पांचाली’ नांवाचो काव्य प्रकार ह्या काळखंडात आपली खाशेली सुवात निर्माण करून आसलो. ‘पांचाली’ काव्यांत सुर्वेक कथनात्मक भाग. मदीं भावगीतात्मक भाग आनी निमणें परतून कथनात्मक भाग आस्पावतालो. ह्या काव्य प्रकारांत दुर्गावर हाणें ‘गीतिरामायण’ आनी ‘बेउला आख्यान’, पीतांबर कवीचें ‘उषा परिणय’ आनी ‘नलोपाख्यान’ आनी मंकर हाचें ‘पद्मपुराण’ हीं काव्यां मुखेल आसात. ह्या काव्यांत जायतीं भावगीतां आयिल्लीं आसून रागदारी संगीताच्या चालीर तीं गायतात. वैष्णव पंथाच्या पुनरुज्जीवनाच्या ह्या काळांत आसामी साहित्याची भरभराट जाली. ह्या काळांत निर्माण जाल्ल्या साहित्याचे फुडल्या भागांत करूं येतात. काव्यः 1. आर्ष महाकाव्यां आनी पुराणांचे अणकार 2. महाकाव्य आनी पुराणांचे अणकार 3. भक्तिप्रेरित अप्रुपांच्यो कथा ४. नाटकां 5. उदात्त भाव आशिल्लीं आनी रागदारीत बसयल्लीं गीतां ६. संतचरित्रमाला. १. पुराणांचे गद्य अणकार आनी आपरोस २. गद्य चरित्रां. वैष्णव पंथाचो प्रसार करप आनी ताका लोकांचो आसाशिरो मेळोवन दिवप ह्या हेतान वैष्णव संत आनी कवींनी व्हडा प्रमाणांत आसामी भाशेंत साहित्य रचना केली. म्हान संतकवी शंकरदेवान (१४४९-१५६९) वैष्णव पंथाच्या प्रसारा वांगडाच असमिया गीत-संगीतात नामना आनी लोकाश्रय मेळोवन दिलो. ताणें भआगवत पुराणांचो सोप्या भाशेंत अणकार केलो. ताचो अनुयायी माधवदेव हाणें (१४८९-१५९६) ‘जन्मरहस्य’ आनी ‘राजसूय यज्ञ’ हीं काव्यां आनी ‘भक्ती-रत्नावली’चो छंदोबद्ध अणकार केलो.भारतीय तत्वज्ञानपर ग्रंथांत अज्रंवर थारपी भक्तिगीत ग्रंथ ‘नामघोषा’ वा ‘हाजारी घोषा’ ही ताचीच रचणूक जावन आसा. अनंत कंदलीन ‘महिरावण-बध’, ‘हरि-हर युद्ध’, ‘वृत्रासुर-वध’,‘भरत-सावित्री’, ‘जीव-स्तुति ’ आनी ‘कुमार हरण’ हे ग्रंथ रचले. रामसरस्वतीन महाभारताचो आसामी भाशेंतअणकार केलो. भट्ट देवान (१५५८-१६३८) ‘कथा गीत’ नांवाची गद्य भगवतगीता रचली. ते भायर ताणें कथा भागवतय रचलें. दामोदर देव (1488-1598) हाणें म्हत्वाचीं चरित्रां तर पुरुषोत्तम ठाकूर हाणें व्याकरणाविशीं कार्य करून आसामी साहित्यांत मोलाचीं भर घाल्या. असमिया साहित्याचो तिसरो काळखंड आसामांतल्या आहोम राजांच्या उदया सावन सुरू जाता. आहोम राजांनी राजकी मळावेल्यो घडणुको फाकिवंत बरोवप्या कडल्यान, सोपे आनी सादे भाशेंत बरोवन घेतल्यो. इतिहासाची बसकां आशिल्ल्यो जायत्यो ‘बखरी’ ह्या काळ खंडांत बरयल्यो. ह्या बखरींक ‘बुरूंजी’ म्हणटात. हरकांत बुरूआ हाणें संपादीत केल्या ‘असमि बुरूंजी’ आनी ‘देवघानी आसाम बुरंजी’ ह्या पुस्तकांत जायत्या बुरुंजीचें संकलन केल्ले आसा. ते भायर श्रीनाथ दुआरा संपादीत तुंगखुंगिया बुरुंजी, कचारी बुरुंजी, आसाम बुरुंजी, डॉ. एस्. के. भूयन हाणें संपादीत केल्लें ‘पादशहा बुरुंजी’ हें बुरुंजीविशींचें म्हत्वाचें साहित्य जावन आसा. आहोम राजे आनी सरदारांनी ‘गद्यबुरुंजी’कच न्हय तर भौसाक उपेगी पड सारकें साहित्य बरोवपाक आपलें फाटबळ दिलें. ताका लागून ज्योतिश्य, वैजकी, संगीत नृत्य, नितीशास्त्र आनी हेर विशयांचेर गद्य आनी गद्य रुपांत ग्रंथ रचना जाली. हातूंत हत्ती संबंदान ‘हस्तिविद्यार्णव’, घोड्यांच्या रोगांची चिकित्सा करपी ‘घोडानिदान’ नृत्य आनी हस्तमुद्रासंबंदीत ‘श्रीहस्तमुक्तावली’, नितीशास्त्राचेर ‘नीतिलतांकुर’, ज्योतिश्यशास्त्राचेर ‘भास्वती’ आनी हेर ग्रंथ हातूंत आस्पावतात. मिशनऱ्यांनी आसामी भास शिकून तातूंत ग्रंथ रचणूकय केली. 1813 त पुराय बायबल आसामींत आसलें. जॉन बन्यनचें ‘पिल्ग्रिम्स प्रोग्रॅस’ आनी ताची हेर पुस्तकां सोपे आसामी भाशेंत अणकारीत जालीं. 1846 त ‘अरुणेदय’ नांवाचें साहित्यीक म्हयनाळें उजवाडाक येवपाक लागलें. मिशनऱ्यांच्या पालवान आसामी भाशेक मानाची सुवात मेळोवन दिवंक जे वावुरल्यात. 1809 त ‘जोनाकी’ नांवाचें म्हयनाळें सुरू जालें. तातुंतल्यान आसामी साहित्यांत स्वच्छंदतावादी विचारप्रणाली मूळ धरपाक लागली. त्या म्हयनाळ्यांतल्यान त्या काळांतले साहित्यीक बरेंच गाजले. देशभक्तीन भरिल्ल्या क्रांतिकारक नाटकां बरोवप्यांमदीं चंद्रकांत फूकन, सुरेंद्रनाथ सायकिया, सरदकांत बार्दोलॉय आनी प्रवीण फूकन ह्या नाटककारांचो आस्पाव जाता. कमलानंद भट्टाचार्य आनी ज्योतीप्रसाद आगरवाला हांणी स्वप्नरंजनात्मक नाटकां बरयलीं. आसामी लघुकथेचेर अस्तंतेच्या कथा साहित्याचो प्रभाव पडला. तिका वयल्या पांवड्यावेली कलात्मकता मेळोवन दिवपाचो मान लक्ष्मीकांत बेझबरुआ हाका वता. ताचे ‘साधुकथार कुकि’,‘जोनाबिरी’ आनी ‘ सुरभि’ हे तीन लघुकथा झेले उजवाडाक आयल्यात. शरदचंद्र गोस्वामी, नगेंद्र नारायण आनी त्रैलोक्यनाथ गोस्वामी हांणी भौशीक जीणेचें चित्रण आपल्या कथांतल्यान केला. भारतीय साहित्याचो मानदंड आशिल्लो ज्ञानपीठ पुरस्कार 1979 वर्सा बीरेन्द्रकुमार भट्टाचार्याच्या ‘मृत्युंजय’ पुस्तकाक मेळ्ळो, भारतीय साहित्य अकादेमीचे पुरस्कार जोडपी ह्या भाशेंतले साहित्यीक आनी तांच्यो साहित्य कृती फुडले तरेन आसात. मालिगांव हांगा आशिल्लें भारतीय रेल्वेच्या उत्तर-पूर्व विभागाचें केंद्र, आसामाचें सगळ्यांत व्हड शार गुमाहटी, काझीरंगा आनी मानस अभयारण्यां, पोरन्या आहोम राजवटीची राजधानी जोरहाट,'च्या'चें नगर दिहब्रुगढ, तागाची बाजारपेठ सिल्वर हीं आसामांतलीं म्हत्वाचीं थळां आसात. आमी एकभाशी जावंक लागल्यात. आवयभास आनी राजभाशेचो प्रस्न आमी आमचे भाशीक विविधतेंत घुस्पावया नाका. तेतूंत आमचें खूब व्हडले लुकसाण जातलें. भारतीय संस्कृतीच्या अभ्यासांत वेदांचें स्थान सगळ्यांत वयल्या पांवड्यावयलें जावन आसा.मनून र आख्खो वेद धर्माचें मूळ म्हणून सांगलां.देखून आर्यधर्माचो विचार करतना वेदांचो अभ्यास करप सामकें गरजेचें आसा. वेदांचें म्हत्वय आदल्या काळासावन आयजमेरेन तिगून आसा.चडकरून अस्तंती पंडितांनी वेदांचो खूब अभ्यास करून तांचें म्हत्व जगाफुडें मांडलां.तशेंच वेद हें धर्माचें मूळ थारिल्ल्यान वेद प्रमाण म्हणपाचें त्रिकालबाधित आसा अशेंच मानपांत आयलां.मनून धर्माची जीं चार प्रमाणां सांगल्यांत तातुंत वेदाक पयलें स्थान दिलां. भारतीय आस्तिक दर्शनांनी आपआपलें तत्वगिन्यान मांडतना वेदांचोच आदार घेतला.तशेंच नास्तिक दर्शनां म्हणून जांचो उल्लेख जाता त्या बौध्द-जैन धर्मांत लेगीत वेदांचो आदार केल्लो आसा.बौद्द धर्माचें तत्वज्ञान मांडपी गौतम बुध्दान वेदांचो अभ्यास केल्लो आनी तो वेदांक मानतालो.तसेंच संत ज्ञानेश्र्वर आनी तुकारामासारकिल्ल्या संतांनीय वेदांचो गौरव केलो. अमेरिका, कॅनडा, अस्तंत युरोप आनी ऑस्ट्रेलिया ह्या वाठारांनी एड्स दुबावित बरेच लोक सांपडल्यात. त्या मानान पुरायपणान उदरगत जावंक नाशिल्ल्या देशांनी ह्या रोगाचें प्रमाण उणे आसा. भारतांत सध्यामेरेन १६५० रोगी ह्या रोगाक बळी पडल्यात (AIDS Positive cases)म्हणपाचें सिध्द जालां. गोंयांत सुमार १६,४८८ लोकांची दुबावित म्हूण वैजकी तपासणी करतकच ३३ जाणांक ह्या रोगाची लागण जाल्या, अशें समजलां. हातूंत गोंयकार तशेंच गोंयाभायल्या आनी भारताभायल्या गोंयांत रावपी लोकांचो, तातूंतल्या तातूंत भोंवडेकारांचो आस्पाव आसा. मगो आयजूय गोंयकारांच्या काळजांत म्हापशें: मगो पक्षान पालिका वेंचणुको लढोवपाचो निर्णय घेतला. गोंयांतल्यो पालिका वेंचणुको पक्ष पांवड्यार घेवच्यो आनी एक देश एक वेंचणुकेची सुरवात गोंयांतल्यान जावप शक्य आसा. मगो हो… भांगरभूंय । प्रतिनिधी म्हापशें: कोळसो जेटीच्या नांवान विरोधक लोकांची दिशाभूल करपाचो यत्न करतात. हळदोणें मतदारसंघ आनी बार्देस म्हालांतूच न्हय जाल्यार राज्यांत खंयूय कोळसो जेटी बांदपाक आपूण दिवचो ना, अशें आमदार… कोंकणी शिक्षणाच्या नदरेंत हो उपक्रम म्हत्वाचो आसा. ह्या उपक्रमाचो भाग म्हूण भाजयो, फळां, जनावरां, गिरे, गोंयचे जिल्ले आनी म्हाल आनी हेर विशयांचे कोंकणी आनी इंग्लीश शब्दांचेर व्हिडिओ तयार केल्यात. मंडळाच्या युट्यूब चॅनलाचेर हे व्हिडिओ उपलब्ध आसात. फुलां, झाडां, सवणीं, कड्डणां, मसाले, दुयेंसां ह्या विशयांचेर व्हिडिओ करपाचें काम चालू आसा. तशेंच फुडल्या टप्प्यांत कोंकणीची विशेशताय दाखोवपी व्हिडिओ तयार करपाचें आसात अशें मंडळान उजवाडायिल्ल्या प्रसिद्धी पत्रकांत म्हणलां. कोंकणी भाशा मंडळान कोंकणी उच्चाराचो एक व्हिडिओ उपक्रम सुरू केला. शब्दाच्या देवनागरी आनी रोमी कोंकणी उच्चारा सयत ताची व्याख्या आनी इंग्लीश अर्थ व्हिडिओच्या वर्णनांत दिल्या. कोंकणी भाशेंत अशे जायते शब्द आसात जे बरयतात एका तरेन पूण तांचे उच्चार वेगळ्या तरेन जातात. हो फरक सगळ्यांक समजुचो म्हूण हो उपक्रम सुरू केल्ल्याचे मंडळाचे अध्यक्ष चेतन आचार्य हांणी सांगलें. गोणाईस सांगितलें वर्तमान ॥ हें बाळक चुकलें यात्रेंतून ॥ मायबापांविण दिसतें दीन ॥ इचें संरक्षण करावें ॥१८॥ म्हणे जनींचें भाग्य अति अद्भुत ॥ स्वाधीन केला रुक्मिणीकांत ॥ म्यां नेणतां जाऊनि तेथ ॥ केलें विपरीत तें ऐका ॥११०॥ जनीचीं बोलणीं वाचील कोणीं ॥ मी तिष्ठेल तयाचें अंगणीं ॥ ऐसें स्वमुखें चक्रपाणी ॥ बोले सदनीं नामयाचें ॥९२॥ फोंडें: हिंदू संस्कृतीचो सांबाळ आनी संवर्धना खातीर शिवाजी महाराजान केल्लें कार्य सगल्यांक खबर आसा. फक्त महाराष्ट्र न्हय जाल्यार देशांत शिवाजी महाराजान हिंदुत्व आनी स्वधर्माची शिकवण दिली. शिवाजी महाराजांचो इतिहास आयचे… सहकार संघाच्या नव्या कार्यालयाचें उक्तावणा भांगरभूंय । प्रतिनिधी फोंडें सहकार संघ फाटलीं कितलींशींच वर्सां गोंयच्या सहकार मळाक नवी दिका दिवपाचें कार्य करता. सहकार कार्यकर्त्यांक दिवपी प्रशिक्षक हें तातूंतलेंच एक… जाणून घेयात सरकाराच्या खंयच्या खात्यांत आसात कितल्यो नोकऱ्यो; साडे चार वर्सांच्यान चल्ला घोळ भांगरभूंय प्रतिनिधी पणजीः राज्य सरकाराच्या सुमार 35 खात्यांनी 11 हजार नोकरेचीं पदां रितीं आसात. ही पदां… दिसता. तैत्तिरीय संहितेंत हुंदराक ‘रुद्राचोपशु’ म्हळां. तेचपरी शिवपुराणांत शिवाक लंबोदर, गजेंद्रकुर्ण हीं विशेशणां लायल्यांत. त्रिनेत्र, भालचंद्र, नागबंधन हीं शिवाचीं खाशेलपणां गणपतीकूय लायिल्लीं दिसतात. ताचेवेल्यान शिव, रुद्र आनी गणेश हीं दैवतां अभिन्नरुप आशिल्लीं अशें दिसून येता. हातूंतल्यान फुडें शिवपुत्र आनी शिवगणांचो मुखेल गणेश ही कल्पना सिध्द जाली अशें दिसता. इतिहासाच्या प्रवाहांत जायत्या जमातींच्या देवांचीं खोशालपणां एकठांय येवन अथर्वशीर्षांत वर्णन केल्लो गणपती सिध्द जालो. वैदीक संस्कृतायेंत हो गणपती आस्पावतना ब्रह्मणस्पतीकडेन ताचें सारकेपण पळेवन ताका ब्रह्मणस्पती म्हळ्यार गणपती अशें मानूंक लागले. गुप्तकाळांत सद्या प्रचलित आशिल्लें गणपतीचें रूप सिध्द जालें. गणेशपुराणासारक्या साहित्याची निर्मणी जाली. गाणपत्यसंप्रदाय तयार जालो. बौध्दांनी तशेंच तंत्रमार्गीयांनी गणपतीचो आस्पाव आपल्या प्रणालींत केलो. तेन्नासावन नेपाळ, ब्रह्मदेश, थायलंड (सयाम जपान, चीन, जावा, बाली, बोर्निओ आनी हेर शेजारी देशांतूय गणपतीचो प्रसार जालो. आयजूय ह्या देशांनी खाशेल्यो गणेशमूर्ती दिसतात. भारतांत हिमालयासावन रामेश्वरमेरेन हजारांनी गणेशस्थानां आसात. महाराष्ट्रांतल्या अष्टविनायकाच्या सुवातीची चड नामना आसा. वर्णन: गणपतीच्या रुपाचीं जायतीं वर्णनां पुराणांत केल्लीं आसात. गणपत्यथर्वशीर्षांत गणपतीचें मूर्तिध्यान फुडलेतरेन दिलां: अर्थ: एकदंत चार हातांचो, पाश आनी अंकूश धारण करपी, एका हातांत मोडिल्लो दांत आनी दुसरो हात ‘वरद’ मुद्रेंत, जाचें चिन्ह हुंदीर आसा असो तांबड्या रंगाचो, व्हडल्या पोटाचो, सुपासारक्या कानांचो, तांबडें वस्त्र न्हेसपी, तांबडें गंध लावपी आनी तांबड्या फुलांनी पूजीत. भारतीय चित्रकलेंत आनी शिल्पकलेंत गणपतीक दोन ते पांच मेरेन तकल्यो, एक ते तीन दांत दाखयल्ले आसतात. पयलीं तो दान हातांचो (परशु आनी मुळो हातांत घेतिल्लो) आशिल्लो. पूण फुडें ताका चार, स, आठ, धा आनी सोळा हात दाखोवपाक लागले. पुण्यांत तीन सोंडींचो गणपती आसा. तीन तोंडांचे गणपती जपानांत जाल्यार चार तोंडांचे कंबोडियांत आसात. गणपतीच्या गळ्यांत वा कमरेभोंवतणी सोरोप आसतात. हुंदीर हें ताचें चिन्ह आनी वाहन आसा. हेरंब गणपतीचें वाहन शिंव, तर मयुरेश्वराचें मोर आसता. हिमालयांत एक तकली नाशिल्लो ‘मुंडकटा’ गणपती आसा. गणेशपंचायतनांत नर्मदेंतलो तांबडो गुणो गणेश म्हूण दवरतात. कांय सुवातींनी शिवाभशेन गणेशाचीय लिंगरुपांत पूजा करतात. दावे सोंडेचो गणपती चड प्रचारांत आसा. उजवे सोंडेचो गणपती चड खर मानतात आनी कांय थाराविक घराणींच तो पूजतात. जायत्या सुवातींनी स्वयंभू आसात. ताका महासिध्दिदायक अशें म्हण्टात. चवथीक गणपतीचें पूजन भारातांत व्हडा उमेदीन जाता. पूण तें चड भौशीक स्वरुपांत आसता. कोंकण, गोंय आनी हेर थोड्याच सुवातींनी गणपतीचें पूजन घराघरांनी जाता. ह्या देवळांत मुखेल दैवत म्हळ्यार श्रीगणपती आनी ताचीं वांगडी दैवतां म्हळ्यार उजवेवटेन खास वेगळ्या देवळांत श्री शांतादुर्गा, श्री ग्रामपुरुष, गणपतीच्या गर्भागारांत श्रीपूर्वाचारी, श्री रवळनाथ, हवामान: ऑस्ट्रिया अटलांटिक म्हासागरासावन 800 किमी. परस पयस आशिल्ल्या आनी दक्षिणेवटेनच्या दोंगरी वाठारांक लागून हांगाचें हवामान वेगळ्या स्वरुपाचें आसा. गीम आनी शिंयाळो हांच्या तापमानांत बरोच फरक जाणवता. जानेवारीचें तापमान -130से. मेरेन जाल्यार जपलयांत 180से मेरेन आसता. ते भायर भंयरचणूक आनी उंचाय हांचेय परिणाम हवामानाचेर जाल्यात. अस्तंते कडल्यान येवपी वाऱ्यांचो परिणामय दिसून येता. पावसाचें प्रमाण गिमांत वाडटा आनी शिंयाच्या दिसांनी तें उणें जावन हिमाच्या रुपान पडटा. अस्तंतेच्या दोंगरी वाठारांनी पावस खूब जाल्यार उदेंतेवटेन 50 ते 75सेंमी. मेरेन पडटा. 600 मी. परस ऊंच आशिल्लो दोंगर जानेवारी, फेब्रुवारींत हिमान भरिल्ले आसतात. भूंयमध्य समुद्राच्या वाठारांतलें हवामान इटलीवटनेचे शीमेलागीं जाणवतात. ते वटेनच्यान येवपी फाँन वारें तापमानांतली उब वाडयता. बरेच वाठारांनी थंड जाल्यार दोंगराचे देंवतेचेर गरम हवामान आसता. वनस्पत: देशाचे वट्ट भंयेतलो 37% वाठार रानांनी भरला. तातलो 84% वांटो अशीर पानांच्या रुखांचो, चड करून स्प्रूस रुखांचो आसा. ताचे उपरांत बीचचे रुंद पानांचे रुख आसात. दोंगरीच्या सकयल्या वाठारां सावन उंचेल्या वाठारांमेरेन विंगडविंगड तरांचे रूख सांपडटात. दोंगराच्या मुळसा सावन 1,200 मी. उंचाये मेरेन बीच, बर्च आनी ओक सारके रूंद पानांचे पानां झडपी रूख, जाल्यार ताच्याय परस उंचायेप्रमाण पानां झडपी रुखां सावन अरुंद पानांच्या रुखांमेरेन आनी फुडें ल्हान तणामेरेन तरेकवार वनस्पत आसा. सामकेच उंचायेचेर टंड्रा सारकी वनस्पत आसा. ऑस्ट्रियांत उंचायेचेर आशिल्ल्या तणाचो उपेग गोरवांचे खावडी खातीर जाता. पर्वताचे दक्षिणेवटेनच्या वाठारांनी सुर्याचो उजवाड चड मेळिल्ल्यान उत्तरे परस हांगा चड वनस्पत वाडटा. व्हिएन्नाच्या भोवतणचो वाठार स्टेप प्रकारचो आसा. बरे तरेचें मोव लांकूड मेळोवपांत कॅनडा, स्वीडन आनी फिनलँड हांच्या फाटोफाट ऑस्ट्रियाचो क्रमांक अश्वगंधाक ताळयो खूब आसतात तें उबें।झुडुप ०३-१।५ मी।मेरेन वाडपी झाड।मुळां मोठीं,मासाळ आनी धवशीं तपकिरी आसतात।पानां ५-१० से।मी लांब आनी लांबट भरपूर कुसां आशिल्लीं आसतात।फुलां दिसनात अशीं,फिकट पांचवी वा फिकट हळडवीं आनी घोंसानी येतात। फळां सुमार ६ मि।मी व्यासाची आसतात। खंय खंय मेळटा- मध्यप्रदेश,पंजाब,गुजरात,राजस्थाच्या सुक्या प्रदेशांत हाची लागवड जाता। गोंयांत हालींच आयलां। २१ "म्हाका ‘समिया, समिया!’ म्हणून कण सर्गाराज्यांत भितोर सर्तलीं म्हण नांत, पूण सर्गार आसत्या म्हज्या बापाची खुशी कर्तात तिंच सर्गाराज्यांत भितोर सर्तलीं. २२ तो दीस येतोच सबार जाणा म्हाका म्हणटलीं समिया, समिया, तुजो संदêश आमी पर्गोटलो, न्हय? आनी तुज्या नांवान आमी देवचार काडले, न्हय? आनी तुज्या नांवान सबार विस्मितां आमी केलीं, न्हय २३ आनी तेदनां हांव तांच्या तनडार मार्तलं खटेपण कर्तल्यांनो, म्हजê सर्शिलीं कडसरात, कित्याक हांवें तुंकां केदनांच वळखुंक नांत २४ देखून, हीं म्हजीं उत्रां आयकतात आनी तांचê पर्माणें चल्तात तीं आपलें घर खडपार बांदलल्या एका शाण्या मन’शा सार्कीं. २५ पावस पडलो, उदकाचे लट आयले, वादळ सुटलें आनी त्या घरार मारलें, तरी तें मòड्लें ना, कित्याक तें खडपार बांदललें. २६ पूण हीं म्हजीं उत्रां आयकून, तांचê पर्माणें चलनांत तीं आपलें घर रेंवेर बांदलल्या एका पिसाट मन’शा सार्कीं. २७ पावस पडलो, उदकाचे लट आयले, वादळ सुटलें आनी त्या घरार मारलें, आनी तें मòड्लें, आनी ताचें सार्कें घर्टाण जालें २८ जेजून आपलें उलवप संपयलें आनी ताची शिकवण आयकून लोक जबोर अजाप जातालो, २९ कित्याक तांच्या शासत्रियां भाशेन न्हय, पूण अधिकारान तो तांकां शिकवण दितालो. हीं नावां हेर प्रवित्र हिंदु बरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हातूंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बरोवपांत गोमांचल म्हण गोंयांक वळखतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या जाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बोरोवपानींबरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपडटात। गोंयांक, ’अप्रांत’ म्हणून वळखतात। रविन्द्र नायक हो तसो आशिल्लो. ताका 57 वर्सां म्हणचे नात इतली ताची तरणाटी उमेद. गांव सावय वेऱ्यां. रावतालो फोंड्यां. शिकयतालो दाबाळ. गोवा 365 चॅनलांत येवन अँकरिंग करतालो पणजे. आनी नाटकांचे प्रयोग करीत भोंवतालो गोंयभर. इतलीय धांवपळ करून लेगीत केन्नाय मेळ्ळ्यार तोंड हांसरें. हांव ताका पयलीं नाटकांनी वळखतां, मागीर गोवा365 चॅनलांत. ऑस्ट्रेलिया खंडांत 3 ते 6 अब्ज वर्सां पयलींच्या (कँब्रियन युगा पयलींच्या) फातरांची धाल (shield) मदल्या आनी अस्तंत वाठारांत पातळ्ळ्या. कांय जाग्यांचेर हाचे फुडल्या काळावेल्या फातरांचे थर आसात. पर्मियन काळांत ऑस्ट्रेलिया खंड परत एकदां दुसरे फावट हिमान भरलो आनी ताका लागून खणींतलो कोळसो व्हडा प्रमाणांत तयार जालो, भांगर, तांबें,चांदी हांचीय सांठवण हांगा जावंक पावली. उदेंतेवटेनचो दोंगरी वाठार आनी अस्तंतेवटेनचो धालीचो वाठार हांचेमदीं एक सकयल रूंद दोण्याभाशेन दिसपी वाठार आसा आनी तो कार्पेटेरियाच्या आखातासावन अस्तंत व्हिक्टेरिमेरेन पातळ्ळा. हो वाठार जुरासिक-तिसऱ्या युगांतल्या मोव फातरांपसून तयार जाला. ऑस्ट्रेलिया खंडाचो सुमार 7% वाठार 600 मी. परस ऊंच आसा. खंडाची उदेंत दर्यादेग खोल आसा. ब्रिस्बेन आनी सिडनी ह्या शारांच्या फाटल्या वाठारांनी दर्यादेगेवेलीं मळां आनी रुंद दरी आसात. हे वाठार ऑस्ट्रेलियांतले पिकाळ वाठार अशे मानतात. 18O दक्षिण ते 33O दक्षिण आनी 120O उदेंत ते 135 Oउदेंत ह्या वाठारांत न्हंयोच नात. सावथ आनी व्हिक्टोरिया ह्या राज्यांतय न्हंयोच नात. मरी डार्लिंग न्हंय सुमार 11,39,600 चौ. किमी. वाठारांत पातळ्ळ्या. पूण तिची लांबाय फकत 4,09,220 किमी. इतलीच आसा. हातूंतली डार्लिंग न्हंय ऑस्टेलियांतली सगळ्यांत चड लांब (2,732 किमी पूण ती वर्सांतले 8 म्हयने ,की आसता. मरी न्हंय (2,584 किमी तीन फावट,1830, 1912 आनी 1922 वर्सा सुकिल्ली. पारू, फिट्झरॉथ, बर्डिकीन, फ्लिंडर्स, स्वॉन, बार्कू ह्यो ऑस्टेलियांतल्यो कांय म्हत्वाच्यो न्हंयो. न्हंयांतल्यान येरादारी बऱ्याच उण्या प्रमाणांत जाता.वेस्टर्न ऑस्टेलियांतलीं सगळीं तळीं म्हळ्यार मीठाचे सपाट वाठार जावन आसात. उदेंतेच्या दोंगरी वाठारांत आनी मरी न्हंयचे अडेकडेन बरींच ल्हान ल्हान तळीं आसात. तातंतले लेक ज़र्ज हें सगळ्यांत चड नांवाजिल्लें आसा. एअर तळें 144 किमी. लांब आनी 64 किमी. रूंद आसा. उदकापुरवण आनी जमीन शिंपणावळ हे हांगाचे दोन मुखेल प्रस्न जावन आसा. इतिहासाच्या सामक्या पोरन्या काळाविशीं बरीच उणी खबर मेळटा. कांय मनशांचे आनी सस्तन जनावरांचे अवशेश हांगा सांपडल्यात. मेलबोर्न हांगा मेळिल्ल्या मनशाचे कवटेवेल्यान हांगाचो मनीस ऑस्टेलॉयड वंशाचो आशिल्लो अशें थारता. पूण टास्मानिया हांगा आशिल्ले आदिवासी नेग्रीटो वंशाचे आसात, अशें कांय जाणांचें मत आसा. कांय जाणांच्या मतान नेग्रीटो आनी ऑस्टेलॉयड वंशाची भरसण हांगा दिसता. होंवरींनी चित्रां काडपाची कला ऑस्टेलियातल्या पुर्विल्ल्या मनशांक खबर आशिल्ली.कांय वळखूंक न येवपी जनावरां, मनशाच्यो आकृती, कांगारू हे सारकीं चित्रां फातरांच्या थरांनी पांपडल्यांत. यपरोपीय येवच्या पयलीं विंगड विंगड भाशा उलोवपी कितल्योश्योच जमाती हांगा आशिल्ल्यो. चडशे आदिवासी हेगडे आशिल्ले. शिकार हो तांचो मुखेल पोट भरपाचो मार्ग आशिल्लो. मुळावें अवस्थेंत जियोवपी ह्या जमातीनीं पयलीं कांय प्रमाणांत युरोपीय गोऱ्या लोकांलागीं झूज दिलें. पूण गोऱ्या लोकांनीं ताकां समक्या सोपेपणान हारयलें. हांगाच्या मूळ लोकांचीं गोऱ्या मनशांआडचीं झुजां हालींहालीं मेरेन चलतालीं. ह्यो जमाती सगळ्योच मूळ ऑस्ट्रेलियातल्यो न्हय. मलाया आनी हेर जुंव्यांचेर येवपी परक्यांच्या घुरयांक लागून थंयचें लोक हांगा आयिल्ले आसुंये. कांय जाणांच्या मतान हातूंतलें दक्षिण हिंदुस्थानांतल्यानय आयिल्ले कांय लोक आसात. 1850 वर्सा न्यू सावथ वेल्सासावन व्हिक्टोरिया कुशीक पडलो. न्यू सावथ वेल्सासारके हेर सगळ्या वसाहतींक अधिकार मेळ्ळे. व्हिक्टोरिया, दक्षिण ऑस्ट्रेलिया, टास्मानिया हांणीं आपलीं संविधानां तयार केलीं. ह्यो राजकी घडणुको चालू आसतना ऑस्ट्रेलियांतलें भोंवडेकार जमीन आनी उदका मार्गांनी नवे नवे वाठार सोदीत आशिल्ले. हातूंत समाजांतल्या सगळ्या थरांतले मनीस आशिल्ले. ग्रेगरी ब्लॅक्सलॅड, विल्यम लॉसन आनी डब्ल्यू. सी. वेंटवर्थ हांणी हरयाळेच्या वाठारांनी घुसून लॅक्सन न्हंयच्या प्रवाहाआड वचपाचे प्रयत्न केले आनी कांय न्हंयांची म्हायती मेळयली. जॉन औक्सली, एव्हान्झ आनी एलन कनिंगहॅम हांणी उत्तरेवटेन भोंवडी केली, जाल्यार हॅमिल्टन ह्यूम आनी विल्यन हॉवेल हांणी दक्षिणेवटेन भोंवडी करून न्हंयांची खबर मेळयली (1824 कॅप्टन चार्लस् स्टुअर्ट हाणें 1828 ते 1830 ह्या वर्सांनी अस्तंतेची भोंवडी करून न्हंयांचे मूळ आनी प्रवाह हांचेविशीं चडानचड म्हायती घेतली. न्यू सावथ वेल्स आनी न्यू हॉलंड हो एकूच एकमेकांक तेकिल्लो वाठार आसा, हो सोद तेन्ना लागलो. एडवर्ड एअर हाणें 1840-41 वर्सा मध्य ऑस्ट्रेलियांच्या मीठागरांचो सोद लायलो. 1844 आनी 1860 वर्सा फ्रिड्रीख लायखार्ट आनी मॅरडॉएल हांणी जमनीवेल्यान ऑस्ट्रेलियाची चारूय दिकांनी भोंवडी केली आनी नव्या वाठारांचो साद लागूंक पावलो. समाजांत तशे खासा वर्ग आशिल्ले, पूण बायलांक अधिकार मेळचें खातीर आनी मात्सो काळ रावचें पडलें. 1881 त, व्हिक्टोरियांत कायदेमंडळाची मुदत 10 वर्सांवेल्यान 6 वर्सांचेर हाडली. गोरे सोडून हेर लोक हांगा येवपाविशींचें ऑस्ट्रेलियाचें धोरण बरेंच गाजलां. चीन वा हेर देशांतल्या उणो पगार धेवपी कामेऱ्यांक लागून हांगाच्या लोकांचे जीणेचो पांवडोदेंवतालो आनी बरेंच नैतिक आनी समाजीक प्रस्न उप्रासताले, हाकालागून तांचेर बंदी घाली. हेर प्रस्नांचेर मतभेद आशिल्ल्या ऑस्ट्रेलियांतल्या सगळ्या विंगड विंगड पंगडांचे हे गजालीचेर एकमत जालें. 1893 वर्सा, ऑस्ट्रेलियांतली देंवपी अर्थीक परिस्थिती संघराज्याचे निर्मणेखातीर उपेगी थारली. 1850 आनी 1860 त, सगळ्या वसाहतींचे एक राज्य आसचें अशें बरेच यत्न जालें. 1790 मेरेन ऑस्ट्रेलियांत सुमार 6 ब्रिटीश वसाहतींची पुरायपणान थापणूक जाल्ली. ह्या वसाहतींचें प्रशासन 19 व्या शेंकड्यां मेरेन ब्रिटनाकडल्यान चलतालें. संविधानाचें नदरेंतल्यान 1850 चो वसाहतीविशींचो कायदो बरोच म्हत्वाचो आसा. ताच्या पयलीं थळाव्या वसाहतींत कांय गजालीं भितर स्वतंत्रताय दिवन प्रशासनाचे अधिकार तांच्याचकडेन दिल्ले. 19 व्या शेंकड्याच्या शेवटामेरेन चडश्यो सगळ्यो वसाहती थळावी स्वतंत्रताय भोगताल्यो. ऑस्ट्रेलियाचें संविधान अमेरिके भशेन संघराज्याचें (federation)आसा. संघराज्य आनी हेर राज्यां हांचे अधिकार संविधानांत स्पश्टपणान बरोवन दवरल्यात. संविधानाक सगळ्यांत चड म्हत्व आसा. संविधानाचे नेम संसद आनी राज्यांतलीं विधीमंडळां, न्यायसंस्था आनी नागरिक हांकां बंदनकारक आसतात. संघराज्याचे कायदे संसदेक करपाचो अधिकार आसता. संसदेच्या प्रशासनाखाला परराश्ट्र धोरण, राज्यांतलो वेपार, रिणां घेवप, राखण, टपाल हेसारकीं म्हत्वाचीं खातीं आसता. संघाची संसद सीनेट आनी हावस ऑफ रिप्रॅझेंटेटिव्हज् अशा दोन घरांनी बसपी आसा. ऑस्ट्रेलियाचे वट्ट जमनींतली 34% जमीन शेतवडीखातीर उपोगी पडना. 42% जमनींत पावस उणो पडटा आनी थंय मेंढरां पोसपाचो उद्देग व्हडा प्रमाणांत आसा.उरिल्ल्या 24% जमनींत शेतांखातीर जाय तसो पावस पडटा, पूण हो वाठार चडसो दोंगरी आनी उण्या कसाच्या शेतजमनीचो आसा. फकत सुमार 8% जमनींत बरें शेत पिकता, पूण हातूंतलीय चडशीं मेंढरां, गोरवां पोसपांत खर्च जाता. गेरवांक खावड म्हूण उपेगी पडपी पाचव्या तणाचें हांगा बरेंच पीक येता. मेंढरां पोसप हो हांगाच्या अर्थवेवस्थेचो मुखेल उद्देग. जगांतल्या वट्ट लोकरींतलें 30% लोकरीचें उत्पादन हांगा आसा. मेंढरांच्या उद्देगा इतली उदरगत गोरवां पोसपाच्या धंद्यांत जावंक ना. मजेखातीर हाडिल्ल्या सोशाचें प्रमाण ऑस्ट्रेलियांत बरेंच वाडलें आनी व्हडा प्रमाणांत तण खावन तांणी गोरवां-मेंढरांचेर उपाशीं मरपाची पाळी हाडली. हाका लागून सोशांचो बंदोबस्त करपाखातीर हांगाच्या सरकारान लाखांनी डॉलर खर्च केले. हांगाच्या खण उद्देगाक 1842 सावन न्यू सावथ वेल्स राज्यांत मेळिल्ल्या ताब्यांचे सांठवणींतल्यान सुरवात जाली. ताचे उपरांत ल्हव ल्हव हेर राज्यांनी तरेकवार खनिजांचे सोद लागले आनी ऑस्ट्रेलियाचे अर्थीक वेवस्थेक एक नवें फाटबळ मेळ्ळें. पेट्रोलियम, रॉक फॉस्फेट, सैमीक गंधक, कथिल हेसारक्या खनिजांचें हांगा उत्पादन सामकेच उणें आसा, पूण हेर खनिजां बऱ्याच प्रमाणांत मेळटात. धातू खनिजांभितर तांबें, शिशें, चांदी, भांगर, लोखण हेसारकीं मुखेल आसात. तेभायर कोळसो आनी हेर अधाती खनिजांय हांगा व्हडा प्रमाणांत सांपडटात. खण उद्देग पुरायपणान सरकाराच्या हातांत आसा. ह्या उद्देगाचेर सरकार नियंत्रण दवरतात आनी तेविशींचीं धोरणां थारायतात. न्यू सावथ वेल्स राज्यांत 90% बिट्यूमिनस आनी सेमी अँथ्रायट कोळसो आसा. तेङायर हेर खनिज संपत्ती ह्या खंडांत बऱ्याच व्हड प्रमाणांत मेळटात. रुटायल आनी झिरकॉन ह्या खनिजांच्या मळार जगांत ऑस्ट्रेलिया सगळ्यांत फुडें आसा. डोलोमायट, फ्लूओरस्फार, मॅग्नेसायट,चुनखडी, मीठ हांचेय सांठे हांगा मेळटात. उदकांतले पिकावळींत नुस्त्याचें प्रमाण उणें जाल्ल्या कारणान हांगा नुस्तें आयात करचें पडटा. मुटेल, ऑस्ट्रेलियन सॅमन आनी ट्यूना हांचें प्रमाण वट्ट उत्पादनाच्या 40% आसा. कॉड, स्नॅपर, फ्लॅटहेड, मॉरवोंग, डेमर्सल, शार्क सारकें नुस्तें हांगा आसा. खोल दर्यांतल्या नुस्त्यांभितर स्पॅनिश मॅकरल, बॅराकुडा, जॅक मॅकरल, ट्यूना ह्या नुस्त्यांक चड मागणी आसा. कुल्ल्यो आनी तरांतरांचीं सुंगटां हांगा सांपडटात. मोतयांच्या उत्पादनांत ऑस्ट्रेलियाचो वांटो चड म्हत्वाचो आसा. थर्सडे आयलंड, टॉरेस, ब्रूम, डार्विन हांगा दर्यांतलीं मोतयां मेळटात. ह्या मोतयांक लागून ऑस्ट्रेलिया मोतयांच्या उत्पादनांत जगांत सगळ्यांत फुडें पावलां. हांगाच्या वट्ट उत्पादनमोलाच्या सुमार 60% उत्पादनमोल कारखान्यांतल्या उद्देगांतल्यान मेळटा. उद्देगीक धातूं, यंत्रां आनी वाहनां, अन्न, पेयां आनी तंबाखू, कपडो, रसायना, रंग, कागद हांचे कारखाने हांगा बरेच आसात. चडशे कारखाने राज्यांच्या राजधानींनी आसात. शारांमदीं वट्ट लोकसंख्येतले 73% कामगार आसात. न्यूकॅसल, वुलनगाँग, पोर्ट केंब्ला, गीलाँग आनी लॉस्टेस्टन ह्या शारांनीय व्हड कारखाने आसात. दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत बोटी बांदपाच्या उद्देगाक बरेंच म्हत्व आयलें. सिडनी, न्यूकॅसल, व्ह्याल्ला, मेलबॉर्न आनी ब्रिस्बेन हांगा बोटी बांदपाचे व्हड कारखाने आसात. मोटारगाडयो, रेडिओ, टेलिव्हिजन आनी हेर वीजेचेर चलपी यंत्रां हांचें उत्पादन हांगाच जाता. देशांत तेल शुद्ध करपाचेय बरेच कारखाने आसात. लोकर तयार करपाचे 135 परस चड कारखाने, तशेंच पायतणां, स्फोटक द्रव्यां, ग्रीज तयार करपाचेय कारखाने हांगा बऱ्याच प्रमाणांत आसात. कारखान्यांच्या उद्देगांक लागून व्हड परंपरा आशिल्ली कामगार चळवळ हांगा बरीच जागृत आसा. आयात निर्यातींत ब्रिटन हांगा सगळ्यांत चड निर्यात करपी देश. तेभायर अमेरिका, जपान, अस्तंत जर्मनी, कॅनडा आनी अरब देश हांच्यायकडल्यान ऑस्ट्रेलियांत आयात जाता. ह्या सगळ्यां देशांक ऑस्ट्रेलिया लोकर, मांस, गंव, दूद, साकर, फळफळावळ आनी खनिजां हांची निर्यातय करता. रस्ते आनी रेल्वेमार्ग बांदपाच्या कामाक हांगा 19 व्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या अर्दासावन सुरवात जाली. हांगा सुमार 8,04,753 किमी. लांबायेचे बरे रस्ते आसात (1984 रस्त्यांचो उपेग गांवगिऱ्या वाठारांनी येरादारी करपाक चड जाता. पयसुल्ल्यां वाठारांनी मेंढरां आनी गोरवां तशेंच पिकावळ व्हरपांत रस्त्याचो बरोच हातभार लागता. 1984 वर्सा वट्ट रेल्वे मार्गाची लांबाय 39,251 किमी. आशिल्ली. दर राज्यांतल्या रेल्वेमार्गांचेर त्या त्या राज्याच्या सरकाराचें नियंत्रण आसता. खण-उद्देग, रानां-उद्देग, साकर-उद्देग हांतूत रेल्वेमार्गांचो येरादारी खातीर बरोच उपेग जाता. दूरध्वनी, दूरचित्रवाणीह्या मळार ऑस्ट्रेलियाची बरीच उदरगत जाल्या. संचारणाच्या मळार युरोपीय देशांचो पांवडो ऑस्ट्रेलिया हुपूंक पावला. ऑस्ट्रेलियांत 63 दिसाळीं आसात ‘ऑस्ट्रेलियन’ दिसाळें सगळ्यांत चड लोकप्रिय आसा. तेभायर ‘द सिडनी मॉर्निंग हॅराल्ड’ आनी मेलबॉर्नच्यान उजवाडाक येवपी ‘एज’ हीं जिसाळीं प्रसिद्ध आसात. अर्थकारणाचेर खबरो दिवन ‘फायनान्शियल रिव्यू’ हें दिसाळें आनी ‘नॅशनल टायम्स’ हें सातोळें देशभर पावता. भलायकेच्या नदरेंतल्यान हो एक सोमको फुडारिल्लो दोश आसा. गरम हवामानांत जावपी घातकी रोग हांगा नात. ह्या देशांत पुराय पणान धर्मस्वतंत्रताय आसात. चडशें लोक किरिस्तांव,हांतले कांय रोमन कॅथलिक जाल्यार कांय प्रॉटेस्टंट आसात. हेर धर्मांचेय लोक ऑस्ट्रेलियांत आसात. हांगा कामाक ब्रिटन, अमेरिका ह्या देशांसारके म्हत्व आसले तरी हांगाच्या लोकांक विसव घेवपाचो भोव नाद. बायलांची सुवात समाजांत बऱ्याच उंचल्या पांवड्यार आसा. कपड्यांच्या विशयांत हांगा जरी युरोपीय पद्धत आसली तरी हवामानांतले गरमेक लागून सुती आनी सैल कपडे घालप लोकांक चड आवडटा. बियरीक ह्या देशांत बरीच मागणी आसा. दादले-बायलो बियर व्हडा आवडेन पियेतात. तांच्या सदाच्या जेवणांत गायचें मांस आनी मटन चड आसता. किरिस्तांव धर्माचें सगळे सण आनी उत्सव ह्या देशांत मनयतात. नाट्यकलेच्या मळार ऑस्ट्रेलियांत युरोपाभितर जे प्रमाणांत उदरगत जाली, तितली जावंक पावलीना आनी सिनेमाच्या मळारय हीच परिस्थिती आसा. संगीताच्या मळार मात हांगासर बरींच उदरगत जाल्या. हांगाच्या गांवप्यांनी आनी संगीतकारांनी जगभर नामनां मेळयल्या. हांचीय संख्या तशी बरीच आसा. राश्ट्रीय थराचेर आनी संवारीक साहित्यांत नामना मेळिल्लें साहित्य ह्या दोनूय नदरांतल्यान हांगाच्या साहित्याची बरीच उदरगत जाल्या. गद्य बरोवपांत हेन्री हँडेल रिचर्डसन (1870-1946) खिस्तीना स्टीड, कॅथरिन प्रिचर्ड आनी पॅट्रीक व्हयट हांचीं नांवां बरींच गाजल्यांत. काव्यांच्या मळार क्रिस्तोफर बेनन (1870-1932) जेम्स मॅकॉली आनी ज्यूडिथ रायट हांणी नामना मेळयल्या. पॅट्रीक व्हायट हाका ताच्या साहित्याक लागून 1973 वर्सा नोबेल इनाम फाव जालें. एदो व्हडलो मान मेळोवपी हो पयलोच ऑस्ट्रेलियन साहित्यीक. म्हायती आनी आंकडेवारी उजवाडाक हाडप, संशोधनाक पुरस्कार दिवप, आदिवासींचें शिक्षण आनी खासा शिक्षणाक अर्थीक पालव दिवप, इतलेंच काम केंद्रशासन करता. राज्यांतलीं शिक्षण वेवस्था त्या त्या राज्याचो शिक्षणमंत्री पळयता. साक्षकतेचें प्रमाण 99% वयर आसा. शिक्षण दिवपाची मुखेल जापसालदारकी जरी सरकाराची आसली, तरी खाजगी संस्थांचो म्हत्वाचो वांटो आसा. सादागणपणान 75% भुरगीं खाजगी शाळांनी शिकतात. ह्या खाजगी शाळांक सरकारी अनुदान मेळना. दानाचेर ह्यो संस्था चलतात. 75% ते 80 विद्यार्थी रोमन कॅथलिक पंथाच्या शाळांतल्यान शिक्षण घेतात. उरिल्ले हेर पंथांच्या आनी स्वतंत्र शाळांतल्यान शिकतात. शिक्षणाचो पांवडो बरोच ऊंच आसा. शिक्षणाच्या मळार दरेक राज्याक स्वतंत्र अधिकार आशिल्ल्या कारणान, शिक्षणाची रचणूक, फी पद्धत, अभ्यासक्रम ह्या गजालींचेर स्वतंत्र धोरण आसता. सक्तीचें फुकट शइक्षण सव्या वर्सा सुरू जावल चवदा-पंदरा वा सोळा वर्सांचेर सोंपता. मुळावें आनी माध्यमीक धरून बारा वर्साचें शिक्षण सोंपल्या उपरांत विश्वविद्यालयांत वचूंक मेळटा. बारा वर्साची ही रचणूक कांय जाग्यांचेर 6+6 जाल्यार कांयकडेन 8+4 अशी आसा. मुळाव्या शिक्षणा उपरांत बौद्धिक, तांत्रिक नाजाल्यार शेतकी विशयां सारकिल्या उंचेल्या महाविद्यालयांनी वचूंक मेळटा. कांय जाण विदेश म्हणलें काय वल्लेंतूय धरनात आनी सुपांतूय धरनात. थंय डॉलरांनी पगार मेळटा, थंयची जीण सामकी सुशेगात, गांवांत गरिबी, बेकारी, आपलें तें सगळें वायट आनी भायलें तितलें बरें अशा साबार समजांक (कांय गैरसमज लागून विदेश, तातूंत आखाती देश, कॅनडा, अमेरिकेंतली नोकरी आमी सोडिनात. मागीर थंय धाडपी एजंट कोण, नोकरी दिवपी कोण, हाचोय आमी तपास करिनात. पर्वरे धरिल्ले टोळयेन हे मानसिकतेचो लाव घेवन तरणाट्यांक जाळांत फारायल्यात. शेनवारा दोगांक सोडयल्यात. एक पंजाबी जाल्यार दुसरो अफगाणी. हे टोळयेक उक्ताडार हाडपी गोंय पुलिसांची तुस्त, तोखणाय करपाकूच जाय, आनी व्हॉट्सअ‍ॅपाचेर आयिल्ल्या संदेशाचो (मॅसेज) दुबाव घेवन पुलिशेंत वचपी तरणाटेचीय. नेमकें कितें हें प्रकरण? कॅनडाक नोकरे खातीर धाडटां अशें सांगून वा जायरात दिवन तरणाट्यांक गोंया आपोवप. बोगस पासपोर्ट, विमानाचो बॉर्डींग पास तयार करप… आनी तो तरणाटो आयलो काय ताका फ्लॅटार आपोवन बंद करून दवरप. मागीर ताच्या मोबायला वयल्यान हांव कॅनडाक पावलों, आतां अमूक हजार डॉलर धाड, असो घरच्यांक मॅसेज करप. आतां ह्या प्रकरणांत कितले दुबावीत घुस्पल्यात आनी कितले तरणाटे तांच्या जाळाक फारावल्यात तें कळटलें. हातूंत दोगां गोंयकारांक धरल्यात, अशें नांवां वयल्यान तरी दिसता. ते दोगूच काय आनीक कोण गोंयकार आसात, तेंवूय कळटलें. ऐसें जागविलें अवघें जन । होतें संचित तींहीं केलें दान । तुका म्हणे दुबळीं कोणकोण । गेलीं वासुदेवा विसरून गा ॥५॥ तुका म्हणे रे धन्य त्याचें जिणें । जींहीं घातलें वासुदेवा दान । त्याला न लगे येणें जाणें । जालें वासुदेवीं राहणे गा ॥४॥ राम गोपाल वर्माचें डी कपनी हें फिल्म रोखडेंच प्रदर्शीत जावपाचें आसा. ह्या फिल्मा निमतान ताणें एक मुलाखत दिल्ली. हे मुलाखतींत ताणें दाऊदाचे उपकार मानल्यात. ॲरिस्टॉटल हो तर्कशुध्द पध्दतीन तत्वगिन्यान बरयतालो. प्लॅटो आनी डेमोक्रिट्स हांच्या तत्वगिन्यानांचेर ताणें आपलें तत्वगिन्यान आदारिल्लें आनी तांच्या तत्वगिन्यांनातलें उणेपण ताणें स्वताच्या तत्वगिन्यानांतल्यान भरून काडलें. ताणं् शेंकड्यांनी ग्रंथ बरयले.तातूंतले फकत सुमार १-४ आयज मेरेन उरल्यात. चडशी ग्रंथनिर्मणी ताणें लायसियम विद्यापीठांत आसतना केली. ताचें तत्वगिन्यान पांच मुखेल विशयांतल्यान विवर्सूंक येता. ॲरिस्टॉटलान तर्कशास्त्राची बुन्याद सगळ्यांत पयलीं घाली. सगळ्यांत पयलीं ताणें तर्कशास्त्राचो शास्त्रशुध्द नियाळ केलो. तर्कशास्त्राचेर ताणें स पुस्तकां बरयलीं. तर्कशास्त्र हें शास्त्रीय संशोधनाचें साधन आसा अशें तो मानतालो. शास्त्रीय सत अपरिहार्य स्वरुपाचें आसता. ॲरिस्टॉटलाच्या मतान शास्त्रीय सत म्हळ्यार ‘ जें आसा ताच्यापरस जें आनीक वेगळें आसूंक शकता तें ’ विचार करप म्हळ्यार अनुमान काडप. अनुमानां निश्चेवाच्या स्वरुपाचीं आसतात. तीं भाशेवरवीं मुखार घालतकच तांकां विधानां म्हणटात. ह्या विधानांचें स्वरुप, तांचे प्रकार, तांचे एकामेकांकडेनचे संबंद होच ॲरिस्टॉटलच्या तर्कशास्त्राचो मुखेल विशय आसा. संवाक्य ह्या अनुमानप्रकाराविशीं सगळ्यांत पयलीं ॲरिस्टॉटलान बरोवन दवरलां. संवाक्यांत साध्य विधान आनी पक्ष विधान ह्या दोन आदार विधानां वयल्यान नव्या निष्कर्षा मेरेन येवंक जाता. संवाक्यांत सर्वसादारणपणाकडल्यान खाशेलेपणाकडेन पावंक जाता. संवाक्यां निमणी कांय मुळाव्या स्वयंसिध्द (Self Evident) सत्यांचेर आदारिल्लीं आसतात. हीं सत्यां भितरल्या प्रज्ञेवरवीं तमजतात. खरें शास्त्रीय गिन्यान म्हळ्यार अनिवार्य सत्यांची रचणूक आसा आनी कांय सत्यां संवाक्यांवरवीं समजतात जाल्यार कांय भितरल्या प्रज्ञेवरवीं होलमतात. तत्वमीमांसेक ॲरिस्टॉटलान मूळ तत्वगिन्यान अशें म्हळां. ॲरिस्टॉटलाची तत्वमीमांसा प्लॅटोच्या तत्वमीमांसेची सुदारिल्ली आवृत्ती अशें म्हणटात. ॲरिस्टॉटलान तत्वमीमांसेच्या मळार द्रव्य आनी आकार सिध्दांत मुखार दवरलो. ह्या सिध्दांताप्रमाण द्रव्य आनी आकार एकठांय येवप म्हळ्यार वस्त तयार जावप. द्रव्य आनी आकार हांकां फकत विचारानींच वेगळे करूंक जाता; प्रत्यक्षांत ते एकठांय आसतात. देव सोडल्यार द्रव्यरयत आकार आसुंकूच शकना. आकार म्हळ्यार वस्तूचें फकत रूप वा भायली रचणूक न्हय; द्रव्याक बांदून दवरपी ती एक धारणाशक्त. द्रव्य आनी आकार सापेक्ष आसात. आकार म्हळ्यार वस्तूचें प्रयोजन वा संघटन. एकाचो आकार हें दुसऱ्याचें द्रव्य आसता. देखीक- रुखाचे नदरेन बी द्रव्य आसता जाल्यार फुडल्या उदरगतीचे नदरेन बी आकार आनी रुख द्रव्य थारता. वस्तूंचें विंगडपण वा वेगळेपण आकाराक लागून थारता, द्रव्याक लागून न्हय. द्रव्य हें मुळांत आकारहीन आनी निर्गुण आसता. आकार म्हळ्यार प्रकटता. द्रव्य म्हळ्यार अप्रकटता वा संभाव्यता. बदलत वचपी द्रव्य सदांच विंगड विंगड आकार घेता. अशे तरेन ॲरिस्टॉटलान परिवर्तनाचो प्रस्न सोडयला. बदल यांत्रिक न्हय तर प्रयोजनात्मक आसता. ॲरिस्टॉटलाची कारण-कल्पना व्यापक आनी आर्विल्ल्या कारण कल्पनेपरस वेगळी आसा. वस्तूचे निर्मणे खातीर उपादान (Matter निमित्त, आकारिक आनी निमाणें अशा चार कारणांची गरज ॲरिस्टॉटलान दाखयल्या. हीं चार कारणां आकार आनी द्रव्य ह्या दोन निमण्या तत्वांच्या रुपान उरतात. ॲरिस्टॉटलचे नदरेन संवसार म्हळ्यार द्रव्यांची उंचल्या आनी उंचल्या आकारांमदीं सदांच चडत वचपाची प्रक्रिया. तेन्ना संवसार म्हळ्यार एक ऊंच आनी ऊंच वचपी उदरगतीचो क्रम. हे उदरगतीचे तेंगशेर देव वा द्रव्यरयत आकार आसता जाल्यार मुळांत आकारविरयत द्रव्य आसता. हीं दोनूय तोंकां म्हळ्यार अमूर्तीकरण. प्रत्यक्ष अस्तित्वांत आसता तो द्रव्य आनी आकारान भारिल्लो मनीस. देव म्हळ्यार सृश्टीची तार्किक बसका (पु तो शुध्द आकार आसा, आनी संवसारांचें निमित्त, आकारिक आनी निमाणें कारण आसा. काळक्रमाचे नदरेंतच न्हय, तर विचारांचे नदरेन तो पयलो थारता. ॲरिस्टॉटल आत्म्याच्या जाग्यार आशिल्ल्या विचारशक्तीचे सक्रिय आनी निश्क्रीय अशे दोन वांटो करता.सक्रिय विचारशक्तीवरवीं खंयच्याय गजालीचें गिन्यान माध्यमाहगर प्रत्यक्ष मेळटा. निश्क्रीय विचारशक्त सक्रिय विचारशक्तीचें साधन आसता. सक्रिय बुध्द अमर आसता. आत्मो हो कुडीचोच एक आविश्कार (manifestation) अशें ताचें मत आसा. आत्म्याचो आनी जीवाचो अभ्यास म्हळ्यार भौतिक जीणेचो अभ्यास. सैम सदांच खंयच्यातरी ध्येयावटेन वाट काडीत आसा आनी ती एक उदरगत जायत वचपी प्रक्रिया आसा अशें ताणें आपल्या बरपांतल्यान मुखार मांडलें. उदरगतीच्यो ह्यो अवस्था स्पश्ट करप हो ॲरिस्टॉटलच्या पदार्थविज्ञानाचो मुखेल हेत आसा. सुर्वेक कूड आनी आत्मो हांच्या मदीं फरक करपी ॲरिस्टॉटल फुडें आत्मो आनी कूड ह्यो दोन लागींच्यो आनी आत्मो हो कुडीचो आकार अशें मानूंक लागलो. ह्या विशयाचेर ॲरिस्टॉटलान ‘ पोएटिका ’ हें स्वतंत्र पुस्तक बरयलां. ह्या पुस्तकांत कलेचीं मुळावीं तत्वां, तांचों पद्य, नाट्य हांच्यावरवीं जावपी आविश्कार हाचो ताणें नियाळ केला. उतरां आनी ताल हांच्या वरवीं काव्य तयार जाता. ॲरिस्टॉटलाच्या मतान काव्याचो जल्म दैवी शक्तींत ना. तो मनशाचे अनुकरण करपाचे जल्मजात प्रवृत्तींतल्यान आनी बऱ्या अणभवाच्या बौध्दिक खोशयेंत आसता. ॲरिस्टॉटलच्या काव्यशास्त्रांत सौंदर्यवादी तत्वगिन्यानाचो अभ्यास आनी सविस्तर नियाळ सांपडटा. ब्रिटीश राजवटींत ह्या राज्याचें नांव ‘संयुक्त प्रांत’ (युनायटेड प्रॉव्हिन्सिस) आसलें. भारतीय घटनेन ताका ‘उत्तर प्रदेश’ हें नांव दिलें. उत्तर प्रदेशाक एक व्हड इतिहास आसा. मिर्झापूर, बांदा, हमीरपूर जिल्ह्यांत पाशाण युगांतलीं हत्यारां तर मथुरा, बिजनौर, उनाओ आनी कानपूर वाठारांत ताम्रयुगांतल्या बाणांचे आनी भाल्यांचे फळ मेळ्ळ्यात. आर्य संस्कृतायेचीं मुळां सगळ्यांत पयलीं उत्तर प्रदेशांत धरलीं.हांगाचीं काशी, कोसल, कुरू, पांचाल हीं राज्यां आर्य संस्कृतायेचीं आसलीं. रामायण आनी महाभारत काळांत राम आनी कृष्णाचे जल्म हे भूंयेर जाल्ले. ह्या काळांतल्यो चडश्यो इतिहासीक घडणुको ह्याच वाठारांत जाल्यो. जैनाचे आदिनाथ, अजितनाथ हांचीय ही भूंय आसली. गौतम बुद्धाचे भोंवडेचे पुरावे हांगा मेळटात. ताणें गिन्यानसाधना ह्याच वाठारांत केल्ली. स्तूप, पोरने विहार हांगा दिश्टी पडटात. सम्राट अशोकाची राजाज्ञा आशिल्ले फातरपटे कालसी, मीरत,वाराणसी आनी अलाहबाद हांगा मेळ्ळ्यात. हांगा कांय काळ मौर्य राजाचो शेक चल्लो. मौर्या उपरांत इ. स. प. दुसऱ्या शतमानांत शुंग आनी तेउपरांत कण्व हांणी ह्या वाठारांचेर आपलो शेक गाजयलो. इ. स. तिसऱ्या शतमानांत क्षत्रप राज्य करताले. ताच्या फाटल्यान कुशाण आयले.चवथ्या शतमानांत मौखरी वंशाचो उदय जाल्लो. सातव्या शतमानांत हर्षवर्धन हाणें कनौजाक राज्य स्थापून आपलें राज्य वाडयलें. हर्षाच्या मरणाउपरांत कनौजाचेर यशोवर्मा राज्य चलोवपाक लागलो. णव्या शतमानांत गुर्जर प्रतिहारी हाचें राज्य आयलें. द्रुपद राजान एकदां द्रोणाचार्याचो अपमान केलो. द्रोणाचार्यान आपल्या शिश्यांवरवीं द्रुपदाचेर हार घाली. तांकां मारपाखातीर द्रुपदान यज्ञ केलो. त्या यज्ञांतल्यान धृष्टद्युम्न नांवाचो एक चलो भायर आयलो आनी एक सावळ्या रंगाची चली आयली. तिचेंच नांव द्रौपदी (महाभारत, आदिपर्व 167). देवी भागवताप्रमाण (स्कंध 9) रामवतारांत ती मायासीता म्हणून जल्मली. सीतेक रावणाचो स्पर्श जावंचो न्हय म्हणून अग्निन सीतेचें रक्षण केलें आनी मायासीता रामासांगता रानांत गेली. तिचें रावणान हरण केलें. रावणाक मारतकच अग्निन रामाक सीताक परत दिली आनी मायासीतेक सोडून दिलें. आग्नि आनी राम हांचे आज्ञेन मायासीतेन शिवाची आराधना केली म्हाका घोव दी' अशें पांच खेपे म्हण्टकच शेकरान तिका वर दिलो आनी फुडल्या जल्मांत द्रौपदी म्हणून जल्माक येवन ती पांच पांडवांची बायल जाली. द्रौपदी लग्नाची जातकच तिचें स्वंयवर थारतलें. ह्या वेळार पांडव लाक्षागृहांतल्यान सुटून एकचक्रा गांवांत, भिक्षा मागून, ब्राम्हणवेशांत रावताले. धनुर्विद्येंत कुशळ आशिल्ल्याक द्रौपदी दिवंची म्हणून द्रुपदान धोणू आनी घुंवपी यंत्र तयार दवरिल्लें धोणवाक दोरी लावन जो यंत्रातल्या लक्ष्याचो वेध करतलो, ताकाच द्रौपदी माळ घालतली' अशें धृष्टद्युम्नान सांगलें. कर्ण सूतपुत्र आशिल्ल्यान द्रौपदीन ताका पयलींच न्हयकारलो. सगळ्या राजांनी यत्न करून पळयतकच निमाणें अर्जूनान लक्ष्यभेद केलो आनी द्रौपदीन ताका माळ घाली. द्रौपदीकडेन धर्मराजान लग्न जावंचें असो अर्जूनाचो हट्ट जाल्यार अर्जुनान द्रौपदीक जिखिल्ल्यान ताणेंच द्रौपदीकडेन लग्न करचें अशें धर्मराजालें म्हणणें. निमाणें पांचूय पांडव आवय म्हऱ्यांत गेले आनी ताणीं सांगलें 'आयज आमी व्हड भिक्षा हाडल्या तेबरोबर सदचेप्रमाण कुंतीन 'तुमी ती वांटून घेयात' अशें सांगलें. पूण द्रौपदीक पळयतकच कुंतीक लजेसांगाता वायटूय दिसलें. आवयचें उतर खरें करपाखातीर द्रौपदी पांचूय जाणांची बायल जाली. दर एकल्याकडेन तिणें सारके दीस रावचें. ह्या काळांत हेरांनी तिचेसरेन वचचें न्हय, जो कोण वचत ताका बारा वर्सां वनवास भोगचो पडटलो अशें थरयलें. असले चुकीक लागून फुडें अर्जूनाकूच वनवास भोगचो पडलो. वेगवेगळ्या वस्तूंचो संग्रह, जंय शास्त्रोक्त पद्दतीन मांडिल्लो. सांबाळिल्लो आसता अशा स्थानांक संग्रहालय वा वस्तूसंग्रहालय म्हणटात. संग्रहालय हो शब्द म्यूझियम ह्या इंग्लीश शब्दाचो भारतीय प्रतिशब्द आसा. असो संग्रह करपाची कल्पना पुर्विल्ल्या टॉलेमीन इजिप्तांतल्या अलेक्झांड्रिया नांवाच्या शारांत पयलें वस्तु संग्रहालय स्थापलें आनी तातूंत ग्रीक पंडितांचे आनी शूर पुरुशांचे पुतळे, ज्योतिश शास्त्राची साधना,शल्यक्रियेंत उपेगी थारपी उपरकणां, वेगवेगळ्या प्रकारचें ग्रंथ आनी सौमांतल्यो चमत्कारीक वस्तू हांचो संग्रह करपांत आयलो असो इतिहास मेळटा. तो इगडी बिगडी बँकेंत कॅशर आशिल्लो. दोन दोळ्यांत दोन नदरो आशिल्ल्यो ताच्या. एक नदर गिरायकाचेर आनी एक नोटांचेर. खूब हुशारेन काम करतालो तो आपलें. नांवच प्रताप. करतालोय प्रताप. “देवा म्हज्या!” पसरकारान आकांतून म्हळें. पसरकाराक आनी तें घेवन बशिल्लें नाका आशिल्लें. ते परस पिनून उडोवन दोन नोटींचें म्हळ्यार दोन हजारांचें लुकसाण ताका परवडिल्लें. ताणें म्हळें, “नाका. कर तूं कँन्सल. उरिल्ल्यो जमा कर खात्यांत.” आपल्याचेर आयिल्लें एक व्हडलें संकट टळ्ळें म्हण पसरकाराक सू जालें. खोट्यो नोटी आपूणच खपयतां म्हण आपल्याचेर आळ आयिल्लो जाल्यार आनी माणसुकी नाशिल्ली. तो कॅशराक “थँक्यू!” म्हणून गेलो. खरें म्हळ्यार पयलीं पयलीं प्रतापाक त्यो नोटी पिनतनां जिवार येतालें. पूण उपाय नाशिल्लो. आतां ताका संवंय जाल्ली आनी घटीय सांपडिल्ली. आपले फाटल्यान सी.सी.टीव्ही कॅमेरो आसा हें तो जाणां आशिल्लो. ताचो मानय कसो राखपाचो हाचीय ताका संवकळ जाल्ली. प्रताप वॉशरुमांत वचूंक उठून उबो रावलो. उबो रावतना हात लागून ताचे फुडलें रबर बँड दवरिल्लें आयदन रबरबँडां सयत सकल पडलें. प़डलें तेंय जुस्त कोयराच्या डब्यांत पडलें. ताणें बाग घेवन तें आयदन आनी रबरबँड उखलले. उखलतनां तो कॅमेऱ्याच्या आडसाक आयिल्लो. तरी कांय हरकत ना. ‘पडटनां पळयिल्लें मरे?’ ताणें मनांतले मनांत कॅमेऱ्याक म्हळें, ‘आतां हें पळोवपाची गरज ना.’ म्हणत ताणें पयलीं पिनिल्ल्या नोटो अचळय काडून आयदनांत घाल्यो आनी ताचेर रबरबँड घालून आयदन वयर काडलें. तें आयदन दवरतनां मात आपले कडेन फक्त रबरबँड भरिल्लें आयदनच आसा हें कॅमेऱ्याक दिसतलें अशेतरेन ताणें डेस्कार दवरलें. ते भायर सामकार आशिल्ल्या लोकांनीय ते दवरतनां पळयलें. जेवंक वचपाचो वेळ जायत आयिल्लो. पयशे घेवंक आनी जमा करूंक दोग तीग जाण सामकार आशिल्ले. तांतलो बरो कोण हें रोखडेंच हेरपाची गरज आशिल्ली. नाजाल्यार जेवले उपरांत पयशे व्हरूंक कोणय क्वचित येता. ताची एक नदर सामकार आशिल्ल्या गिरायकांक हेरताली. परत ताचो ओठांचो कोनसो पोल्यांत शिरकलो. सगलें बरें साधून येता आज. हीच बरी आसा. ताणें मनांत म्हळें. तातूंत ती फोन काडून फोनार उलोवंक लागली. चल. हें चड बरें जालें. ताणें तत्परतेन ज्येष्ठ नागरिकाक सेवा दिवपाचें सौजन्य दाखयलें. मशीनांत पयशे मेजून काडले. तिचेर परत नदर मारली तेन्ना ती फोनार उलोवंक गुल्ल जाल्ली. फक्त मशिनांतल्यान आयिल्ल्या पयशांचो आंकडो तितलो पळयलो तिणें. ताणें नोटांचो कवळो मशिनांतल्यान काडलो आनी एक दोळो तिचेर दवरून त्या कवळ्याक रबर बँड घालो. रबर बँड घालतनां तो स्वता फाटल्यान आशिल्ल्या कॅमेऱ्याचे आडसाक आशिल्लो. फुडें आशिल्ल्या गिरायकांक डेस्काक लागून दिस नाशिल्लें. ती तर फोनार उलोवंक गुल्ल जाल्ली. आतां ती आपले कडल्यान मेळ्ळ्या म्हणूंक तिका वाव नाशिल्लो. आपणें त्यो नोटी मशिनांतल्यान काडल्यात हें फुडें रांकेंत राविल्ल्या लोकांनी पळयिल्लें. मशिनांतल्यान खोटी नोट कशी येतली? कॅमेरो बावडो फाटल्यान आशिल्लो. ताच्या आडसाक. सिध्द कशी करतली ती खिणांत सगलें चिंतलें ताणें. ती बायल खरीच मॅनेजरा म्हऱ्यांत पावली. तिणें आपल्या हातांतल्या नोटांच्या कवळ्या सयत ती नोट मॅनेजर मॅडमी कडेन दिली आनी म्हळें, “ही नोट आतांच तुमचे कडल्यान मेळ्ळ्या. हांवें हातांत काडटनांच तिचे कुडके जाले.” मॅनेजर मॅडमीन ते नोटीचे कुडके हातांत घेतले आनी तिच्या लक्षांत आयलें, ती कँन्सल्ड नोट कँन्सल्ड म्हण तिचेर बरयिल्लें. तें हे बायलेन पळोवंकच नाशिल्लें. होय अधिकारी आपल्या बचावाक धांवन आयलो म्हणटकच आतां ते बायलेच्यान कांयच करूंक जावचेंना. परत एकदां ताच्या वोठांचो कोनसो पोल्यांत शिरकलो. भायल्यान आयकतनां ताका कल्ल जालें. ‘देवा! अशें आनीक चितूंकच नाशिल्लें. सांपडलो काय आपूण? ती उलयता तें पळय़ल्यार तिचे कडेन खरेंच दुसरी नोट आसतलीशें दिसना.’ आनी एकदां ती म्हणटा तें खरें जालें जाल्यार फुडें सगलेंच हाता भायर वतलें आशिल्लें. बँकेचे बदनामीक लागून आपली नोकरीय वचपाची शक्यता आशिल्ली. हिका भडकावन उपकरना. तिचे कलान तिका पट्टलें अशेच तरेन घेवचें पडटलें. निमाणें मॅडमीन युक्ती सोदून काडली. तिणें म्हळें, आमी सी.सी. टी.व्ही. कॅमेऱ्याचें चित्रण पळोवया. मागीर कळटलें कितें जालां तें. सी.सी. टी.व्ही. कॅमेऱ्याचें चित्रण मॅडम ते बायले मुखार उक्तें जावंक दिवचीना हाची आशा आशिल्ली. जालेंय तशेंच. तें उक्तें जायना, ताचो पासवर्ड आपले कडेन ना अशें कितें सांगलें ते बायलेक. तरी ती खटच. आपूण तें चित्रण पळयले बगर वचची ना हो तिचो निर्धार. दनपरचीं अडेच जायत आयिल्लीं आनी ती बायल हालपाचीं चिन्नां दिसनाशिल्लीं. मॅडमीचेर परत आकांत आयलो. तिणें कोणाक तरी फोन केलो. तो जेवंक गेला येवंक वेळ जातलो अशें ते बायलेक सांगलें. तरी ती बायल आयकचना. निमाणें मॅडमीन म्हळें, आपूण आपले कडली एक नोट तुका दितां आनी उपरांत चित्रण पळोवन कितें जालें तें तुका कळयतां. ‘ही पिडा गेली तें बरें जालें. दुसरे फावट येतकच कितेंय विचारलेंच जाल्यार तुवेंच केलें तें म्हणपाचें.’ मॅडमीन मनांत थारायलें आनी तिच्या तोंडार हांसो फुल्लो. “प्रताप, तूं जाणां हें कितल्याक पडटलें आशिल्लें तें तरी बरें हांगा म्हजे कॅबिनींत सी. सी. टीव्ही कॅमेरो ना. ताका लागून तिचे कडेन आशिल्ली ती नोट कॅन्सल्ड हाचे कांय पुरावे नात. तेभायर हांगा ती कितें उलयिल्ली, तपास म्हण आपली पर्स दिल्ली हाचेय कांयच पुरावे उरूंक नात हांवें तिका म्हजे कडली नोट दिली. तरीकय ती घेवंक तयार नाशिल्ली. तिणें कागाळ केल्ली जाल्यार आमचेर शेकतलें आशिल्लें. “हांवें म्हण तिका सांबाळून घेतली. आतां फाल्यां ती परत आयलीच जाल्यार ‘तें तुवेंच केल्लें’ म्हण सांगूंक येता तिका.” ‘म्हळ्यार हिच्याय तोंडाक उदक सुटलें म्हण हिणें आपल्याक सांबाळून घेवपाचीं नाटकां केलीं तर!’ हुशार कॅशरान मनांतले मनांत गणीत केलें. ‘कॅबीनींत कॅमेरो ना म्हण ते बायल कडेन पुरावो ना म्हण्टा ही. मागीर हिचे कडेन पूण पुरावो कितें हांवें ती नोट दिल्ली म्हणपाचो?’ किरण म्हांबरे (जल्मः 1952) फाटलीं कितलीशींच वर्सां जालीं साहित्य निर्मणी करीत आसा. कथा आनी खासा करून बालसाहित्य बरोवप हें तांचें खाशेलेंपण. अणकार करप हो तांणी वेवसाय म्हूण आपणायला. बीए मेरेन शिक्षण जातकीर इंग्लीश, हिंदी आनी मराठी मजकुराचो अणकार ती करींत आयल्या. तांचीं आतां मेरेन तीन पुस्तकांय प्रसिद्ध जाल्यांत. तातूंतलीं दोन स्वतंत्र तर एक अणकारीत. अनपेक्षीत (कथासंग्रह सैमांगणांत (बालकविता) आनी दाना हकीम (उर्दू काणयांचो अणकार). पूर्विल्ल्या काळांत न्हंयाच्या देगणांनी राबितो करून रावपी मनशाक उदका येरादारीचो सगळ्यांत पयलीं सोद लागलो अशें म्हण्टात. न्हंयतलें व्हंवतें उदक पळोवन ताचो प्रवासाखातीर उपेग करपाची कल्पना ताका येवजली. लांकडाचे व्हडले कुडके, एकठांय बांदिल्ले कोंडे, फळ्यो, झाडां, जनावरांचीं चामडीं असल्या उफेवपी पदार्थांचो ल्हवल्हव व्हड वाहनासारको उपेग जावपाक लागलो. ताचेवयल्यानूच फुडें पनेळ, व्हडीं पडाव, बोटी आनी जहाजां तयार करून वापरपाची बुद्द मनशाक येवजली. इतिहासांत वेगवेगळ्या संस्कृतायांनी उदका येरादारीचे उल्लेख सांपडटात. ईजिप्शयन लोकांनी नाइल न्हंयतल्यान आनी आर्यांनी सिंधू आनी गंगा ह्या न्हंयांतल्यान प्रवास केल्लो. मीगॅस्थीनीस हाणें चंद्रगुप्त मौर्यांचे मुस्तींत गंगा आनी तिच्या हेर फांट्यांचेर बरीच येरादारी जाताली, असो उल्लेख केला. एकुणिसाव्या शेंकड्यांत अमेरिकेचे उदरगतीक लागून दर्यांतले येरादारीची मागणी बरीच वाडली. ह्याच काळांत इंग्लंड आनी अमेरिका हांचेमजगतीं जहाजां बांदपाच्या उद्येगांत सर्त सुरू जाली. अमेरिकन जहाज बांदावळीचो खर्च कमी आसतालो आनी तीं ब्रिटीश व्हड्यांपरस चड नेटान प्रवास करतालीं. १८६२ उपरांत मात जहाज बांदावळीच्या कामांत लांकडांच्या जाग्यार लोखमाचो वापर जावपाक लागलो. १८८० उपरांत तिक्याचो उपेग जोवपाक लागलो. एकुणिसाव्या शेंकड्याचे अखेरेक कोळशाच्या जाग्यार तेलाचो इंधन म्हूण चड वापर जावपाक लागलो. १९०२ त डीझेल ह्या बव्हेरियन तंत्रज्ञान डीझेल इजिनाचो सोद लायलो आनी बाश्पबोटींच्या जाग्यार डीझेल इंजिनार चलपी जहाजांचें प्रमाण वाडलें. १८६९ त सुएझ कालवो बोटींखातीर उक्तो जालो; पूण तातूंतल्यान शिडांचीं जहाजां व्हरपाक आडखळ जाताली. १८८० च्या मुमाराक शिडांच्या जहाजांचो वापर कमीकमी जायत गेलो आनी विसाव्या शेंकड्यांत मात दर्या-येरादारींतल्यान शिडांचीं जहाजां बंद जालीं. विसाव्या शेंकड्यांचे सुर्वेक जगांतल्या वट्ट सुमार २५० लक्ष टनभर जहाजांपैकीं सुमार ६५ लाख टनभाराचीं जहाजां शिडाचेर चलपी आशिल्लीं. मालाचे प्रकार आनी परिणाम बदलत गेले, तशें १८७० उपरांत खास वेवस्था आशिल्लीं जाहजां बादपाक सुरवात जाली. देखीक- ऑस्ट्रेलियांतलें गोठयल्लें मांस लंडनाक हाडपाखातीर प्रशीतनाची (refrigeration) तजवीज आशिल्लीं जहाजां बांदलीं. १८८६ उपरांत तेलाची येरादारी पिंपांतल्यान करपाच्या जाग्यार खास बांदिल्ल्या टोकेजहाजांनी (tankers) जावपाक लागली. व्हडल्या आनी नव्या जहाजांखातीर बंदरांत फाव तशी तजवीज जाली. दुसऱ्या म्हाझुजापयलीं जहाजां बांदपाच्या उद्येगांत आनी दर्या येरादारीच्या उद्येगांत ब्रिटनचो पयलो क्रमांक आशिल्लो. पूण दुसर्या म्हाझूज काळांतूच आर्विल्ल्या तंत्रगिन्यानाचो वापर करून अमेरिकेन ४०० लाख टनभराचीं नवीं जहाजां बांदलीं आनी संवसारीक दर्या-येरादारीच्या मळार पयलो क्रमांक मेळयलो. सद्या उदका-येरादारीच्या मळार आशियांत जपानाफाटल्यान भारताचोच क्रमांक लागता.भारतांतली भितल्ली उदका येरादारी भारतांतल्या भितल्ल्या उदका मार्गांची एकूण लांबाय देशांतल्या ईशान्य भागांत, केरळ, अस्तंत बंगाल, बिहार, ओरिसास आंध्र प्रदेश आनी तमिळनाडू ह्या राज्यांत उदका-येरादारी खासा म्हत्वाची आसा. भारतांत पयले प्रतींची फकत १० बंदरां आसात, तीं अशीं- कलकत्ता, मुंबय, मद्रास, परादीप, कोचीन, विशखापटनम्, कांडला, मार्मागोवा (मुरगांव न्यू मंगलोर आनी तुतिकोरिन. तेभायर १९ मध्यम प्रतींची आनी १४४ ल्हान बंदरां आसात. ह्या मध्यम तशेंच ल्हान बंदरांनी व्हडल्या बोटींची येरादारी जायना. उदका येरादारीचे नदरेंन पळेल्यार दक्षिण आनी उत्तर भारतांतल्या न्हंयांत म्हत्वाचे फरक दिसून येतात. उत्तरेकडल्यो न्हंयो सपाट मळावेल्यान व्हांवतात आनी तांकां वर्सूयभर भरपूर उदक आसता. देखून उदकामार्ग म्हूण तांचो बरो उपेग जाता.दक्षिणेकडल्यो न्हंयो पठारांवेल्यान व्हांवतात. उबाळाच्या दिसांनी तांचें उदक बरेंच आटता आनी फकत तांच्या मुखाकडल्यान त्रिभुज वाठारांतूच (delta) तांचो उदका येरादारीखआतीर वापर जावंक शकता. भारतांत पूर्विल्ल्या काळांत गंगा, यमुना, सतलज, चिनाब आनी सिंधू ह्या न्हंयांत उदका येरादारी चलताली. सद्या ह्या न्हंयांतलो कितलोसोच भाग उदका येरादारीखातीर वापरांत ना.आज यंत्रशक्तीचेर चलपी जहाजांखातीर फकत ३५,००० किमी. लांबायेच्यो न्हंयो येरादारीखातीर वापरतात. ताचपरी ९,५०० किमी. लांबायेच्या हेर उदकामार्गांचेर देशी बांदावलीच्या व्हडल्या जहाजांची येरादारी चलता. सद्या ब्रह्मपुत्रा, गोदावरी-कृष्णा आनी तांचे कालवे, केरळांतले कालवे आनी खआड्यो, तिमिळनाडू आनी आंध्र प्रदेश राज्यांतलो बंकिमहॅम कालवो, महानदीचे आनी ओरिसांतल्या अस्तंत दर्यादेगेवयले कालवे आनी गोंयच्यो मांडवी आनी जुवारी ह्यो न्हंयो उदका येरादारीखातीर वापरतात. सगले उदकामार्ग पद्धतशीरुपान वापरांत हाडले जाल्यार सुमार 16,000 किमी. लांबायेचे उदकामार्ग येरादारीखातीर वापरूंक मेळटले अशें जाणकारांचें मत आसा. न्हंयच्या मानान कालव्यांत गाळ सांचपाचें प्रमाण खूब उणें आसता.कालव्यांतलें उदक न्हंयच्या उदकापरस अदीक संथ दवरूं येता. तशेंच जड मानाचें हाड-व्हर करपाखातीर उद्येगधंद्यांक फाव तेप्रमाण कालवे खणूं येता. देखून, न्हंय येरादारीच्या मानान कालव्यांतली येरादारी सोपेपणान जाता. सोळाव्या शेंकड्यांमेरेन हिंदी नौकानयनाक संवसारांत मानाची सुवात आशिल्ली. सतराव्या आनी अठराव्या शेंकड्यांत मात भारतांतले थळावे राजा एकमेकांआडा झगडत राविल्ल्यान नौकानयनाची उदरगत जावंत पावली ना. तरीलेगीत जहाजां बांदपाचें काम 1940 मेरेन हिंदी गोद्यांतल्यान चालूच आशिल्लें. उपरांत, युरोपांत तिख्यांचीं जहाजां तयार जावपाक लागलीं आनी तिख्याच्या उणावाक लागून हिंदुस्थानचो जहाजां बांदपाचो उद्येग फाटीं पडलो. माझगांव गोदी (मुंबय) आनी गार्डन रीच वर्कशॉप्स (कलकत्ता) ह्या दोन सरकारी गोद्यांत आरमारी जहाजांचें बांदप आनी जहाजां सारकीं करप, हीं कामां चलतात. भारतीय नौदलांचीं आरमारी जहाजांचें बांदप आनी जहाजां सारकीं करप, हीं कामां चलतात. भारतीय नौदलांचीं जहाजां माझगांव गोदींत बांदतात. गोवा शिपयार्ड लि वास्को-गोंय) ही माझगांव गोदीचीच उपकंपनी आसून ती बोटी बांदता आनी जहाजां दुरुस्त करपाचें काम करता. तेभायर ल्हान प्रमाणाचेर 17 खाजगी गोदी कारखाने जहाजां दुरुस्त करपाचें काम करतात. मार्मागोवा बंदर हें भारतांतलें एक म्हत्वाचें बंदर जावन आसा. सकयल दिल्ल्या तक्त्यावेल्यान ह्या बंदराच्या देशी आनी विदेशी वेपारांत गोंय मुक्तीआदल्या काळासावन 1970-71 वर्सा कशी वाड जाली, तें स्पश्ट जाता. हेन्रिक इब्सेन (जल्म 20 मार्च 1828, शेएन; मरण 23 मे 1906, ऑस्लो) आर्विल्ल्या वास्ताववादी नाटकाचें मुळावण घालपी आंतरराश्ट्रीय कीर्तीचो नॉर्वेजियन नाटककार. एका गिरेस्त वेपाऱ्याचो इब्सेन हो दुसरो चलो आशिल्लो. पूण मुखार वेपारांत अपेस आयिल्ल्यान ताच्या कुटुबांक गांव सोडून वचचें पडलें. आपले उमेदीचीं कांय वर्सां ताका गरिबींत काडचीं पडलीं. हाचो खोल परिणाम ताच्या मनाचेर जालो. ह्या काळांतलें पडबिंब ताच्या नाटकांचेर पडिल्लें दिसता. हीं नावां हेर प्रवित्र हिंदु बरोवपांत हरीवंस आनी स्कन्द हातूंत झ्होळकोतात। शेवटाच्या बरोवपांत गोमांचल म्हण गोंयांक वळखतात। गोवे, गोवपुरी, गोपकपटन आनी गोमांत, हीं नावां, ह्या जाग्याक दिलोलिं हेर नावां जीं पुराणांत आनी हेर बरोवपानीं कांतोइलोलीं सांपडटात। गोंयांक, ’अप्रांत’ म्हणून वळखतात। १३१२ वर्सां देल्हीच्या सुलतानांनीं गोंयचेर राज चोलोइलें। पूण त्या रजेचो ह्या जागेचेर ताबो ओसकोत आसलोल्यांन तांकां विजोयनोगोराच्याविजयनगरच्या हरीहर १ हांकां शेरोण जावचें पोडलें। विजोय्नोगोराच्या सोमराटान उपरांत शेंबोरशंबर वोर्सांवर्सां गोंयेचेरगोंयचेर शेक चोलोइलो। १४६९ वोर्सावर्सा गुलबर्गाच्या बहमानी सुलतानानीं गोंय बोचकआइलें। हो वोंश कोंसोळल्या उपरांत बिजापुरच्या आदिल शाह्च्या ताब्यांत हो झागोजागो आइलो आनी ताणीं वेल्हा गोअ पाल्वी राजधानी केली। खरस सोश्यांक आयली खरस, सुण्यांक जालें मुतूंक जालें आयली दिवाळी, आनी परबो आकारी निघरा जालें घरः घरच्या गोसाव्या जाली वोसरीः मगेलें जालें थोडें, म्हण वेयान् धाड्लों घोडें सोवलें-सोवलें बांयत पडलें, पुण कोवळें नितळ जालें पुताक आयली सोयरीक, वापसूक जालि होरडीक खरवस or खरस कॉणा गेल्‍या पोरसांत नाशिल्‍लें जालें तापल्‍या तव्यार उदक घालें, हुस्‍स जालें माजरांगेल्या झगडयांत सुण्यांक पारपत्य असें लग्न लागुंक, व्होंक्ले जालें हागुंक आयली वाय, गेलि काय, ताजें गोडवें तुका काय? नाल्ला दर आयली म्हणु बुकल्यांचेर घोणि व्हांवच्यो? कोळश्यांक दर आयली म्‍हुण घर जळचें? युरोपांत संस्कृत आनी हेर तुलनात्मक भाशाशास्त्राचो अभ्यास सुरू जालो तेन्ना पोरन्या भारतीय आनी युरोपीय लोकांमदीं एकवंशसंभत्वाचें नातें अस्तंतेच्या विद्वानांक दिसलें. हे मनीस वंशकुळयेक तांणी वैदिक संस्कृतांतलें ‘ आर्य ’ हें उतर दिलें. फुडें आर्याचें ‘ आर्यन ’ जावन हें उतर मानववंशवाचक वा भाशावंशवाचक म्हूण आपणायलें. कांय खाशेल्या मानववंशांक स्वताक आर्य म्हूण घेवपाक आडमेळें येवन लेगीत आर्य हें उतर सासणाचें सगून उरलें. मॅक्सम्यूलर हाणें आर्यन हें उतर इंडो-जर्मन हाचें समानार्थक म्हूण उपेगांत हाडलां आनी त्यो भासो उलोवप्यांक तो ‘ आर्यन ’ म्हणटा. ताणें ‘ ईरा ’ म्हळ्यार पृथ्वी ह्या उतरावेल्यान आर्य उतराची उत्पत्ती सांगल्या. अॅरियोव्हिस्टर ह्या उतरांतलो ‘ अॅरियो ’ हो जो भाग आसा ताचें आनी आर्य उतराचें मूळ एकच आसा. सद्या हें उतर इंडो-आर्यनच्या दोनूय शाखांक लायतात. इराणी आर्यांसावन भारतीय आर्यांचें वेगळेपण दाखोवपाखातीर, भारतीय आर्यांक ‘ इंडो-आर्यन ’ म्हणटात. रामचरित सिंगाच्या मतान आर्य ह्या उतराचो अर्थ कुलीन, उदात्त आनी व्हड असो आसलो तरी मूळ तें उतर ‘ अर् ’ म्हळ्यार नांगरप ह्या धातूसावन आयलां. आनी ताचो मूळ अर्थ कृषीवल असो जाता. ह्याच ‘ अर् ’ धातूसावन हर वा हल हें उतर सिध्द जाता, अशें ते फुडें सुचयतात. पूर्विल्ल्या काळांत ‘ कृषिकर्म ’ हो सगळ्यांत व्हड आचार अशें मानताले. ताकालागून आर्य ह्या उतराचो ‘ श्रेष्ठ ’ असो अर्थ जाला. आर्य हे खंयच्याच मानववंशाचें नांव नासलें पूण जांणी ‘ कृषिकर्म ’ हो वेवसाय सुर्वेक आपणायलो तांकां लोक आर्य म्हणपाक लागले. लोकमान्य टिळकाचो तर्क आर्विल्ल्या संशोधकांनी मानून घेवंक ना. तांणी मध्य आशिया, पामीरचें पठार, कॉकेशस पर्वताच्या मुळसाकडलो वाठार, उरला पर्वत, अस्तंत युरोप (जर्मनी-हंगेरी स्कँडिनेव्हिया ह्या वाठारांचो उल्लेख केला. बाबू संपूर्णानंद हाच्या मतान आर्यांचें मूळस्थान पंजाब जावन आसा. ताचो सोद ऋग्वेदांतल्यान मेळिल्ल्या पुराव्याचेर आदारला.ताच्या मतान मोहेंजोदडो-हडप्पा संस्कृताय अनार्य आनी ऋग्वेदोत्तर काळांतली आसुनय तिचेर आर्य संस्कृतायेचो प्रभाव पडूंक ना. हेर संशोधक जे आर्यांचें मूळस्थान भारतांत आसा अशें सांगतात ते अशेः लक्ष्मीधर कल्ला हाच्या मतान काश्मीर आनी हिमालयाच्या मुळसाचो वाठार, डी. एच. त्रिवेदीच्या मतान मुलतान, गंगानाथ झा हाच्या मतान ब्रह्मर्षिदेश, राजबली पांडे हाच्या मतान आर्यावर्त म्हळ्यार सद्याच्या अयोध्या आनी अलाहाबादमदलो वाठार, श्रीकंठ शास्त्रीच्या मतान सिंधू-गंगेचें देगण अशीं आर्यांचीं मूळस्थानां आसात. रशियन वनस्पतीशास्त्रज्ञ व्हासिलोव्ह हाच्या मतान गौर, मंगोलियन, नेग्रॉइड आनी ऑस्ट्रालॉइड ह्या पृथ्वीवेल्या चार मानववंशांचें विशिष्टीकरण भारतांत जालें. तातूंतले पयले दोन वंश उत्तर भारतांत आनी दुसरे दोन दक्षिण भारतांत उत्क्रांत जाले. हीं सगळीं मतां हालींच्या संशोधकांक मान्य नात. डॉ. रा. ना. दांडेकर हाणें आपल्या ‘ आर्यांचे मूळ वसतिस्थान ’ ह्या ग्रंथांत सगळ्या मतांमदीं पीठावाला हाचें मत म्हत्वाचें आशिल्ल्याचें सांगलां. पीठावाला हाणें इराणी लोकांचो अवेस्ता ग्रंथ प्रमाण मानला. इराणी साहित्याचो अभ्यास करून आनी आर्यांच्या राबित्याचो विचार करून सिरदर्या आनी अमुदर्या ह्या न्हंयांमदल्या वाठारांत आर्यांचें मूळस्थान आसलें अशें मत ताणें उक्तायलां. महादेवशास्त्री जोशी हाच्या मतान पीठावाला साहित्याचे नदरेन पोरन्या इराणी ग्रंथांपलतडी वचूंक ना आनी त्याच वांगडा मूळ युरो-भारतीय भासांचो विचारय ताणें करूंक ना; जाका लागून पीठावालाक युरो-भारतीय भाशीकांचें मूळ स्थान निश्चित करपाक जमूंक ना. कोलिंडर ह्या भाशा जाणकारांच्या मताप्रमाण आर्यांचे मूळ भाशेकडेन उग्रो-फिनिश भाशेचें सारकेंपण दिसता, तशेंच तांचे संस्कृतीक जीणेचेर अल्ताइक लोकांचो प्रभाव आशिल्लो दिसून येता. भाशा साणकारांक मूळ आर्य आनी सेमेटिक भाशेंतलें सारकेंपणय दिसून आयलां. वयले गजालीक प्रमाण मानल्यार उग्रो-फिनिश, अल्ताइक आनी सेमेटिक ह्या भासांचो प्रभाव ज्या वाठारार पडून, मूळ युरो-भारतीय भाशेचो उगम आनी पयले अवस्थेंतली उदरगत घडल्या तो वाठार म्हळ्यार उत्तर किरघीज (दक्षिण रशिया) अशें डॉ. दांडेकर म्हणटा. नेरिन्ग हाणेंय भारतीय लोकांक खबर आशिल्ल्या पशुधनाविशीं विचार करून ह्या प्राण्यांची मूळ सुवात उराल आनी अल्ताय प्रदेश हेंच आशिल्ल्याचें सिध्द केल्ल्यान वयल्या सिध्दान्ताक फाटबळ मेळटा,अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. डॉ. बी. के. घोष वयलो सिध्दान्त बरोबर अशिल्ल्याचें सांगून पूर्वसुरीचे दाखले दिता. हिर्ट, नेरिन्ग आनी फ्लोर ह्या संशोधकांच्या वावराचो आदार घेवन इंडो-युरोपियन आनी फिनो-उग्रियन हांणी आदल्या काळांत एकामेकांचेर प्रभाव घाल्लो अशें खंयचेच परिस्थितींत मानप शक्य ना अशें तो म्हणटा. पूर्विल्ल्या इंडो-युरोपियन आनी पूर्विल्ल्या सेमेटिक (अरब वंशाचे लोक) हांचे भाशेंतल्या म्यूल्लर हाणें दाखोवन दिल्ल्या सारकेपणाचो आदार घेवन आनी दोनूय जमातींमदीं संपर्क आशिल्लो हें सांगून डॉ. बी. के. घोष म्हणटा, “ इंडो-युरोपीयनांच्या आदल्या जमातींनी जर एकेवटेन मध्य रशियेंतल्या फिनो-उग्रियनांकडेन आनी दुसरेवटेन सेमेटिकांकडेन संपर्क दवरिल्लो अशें मानलें जाल्यार इंडो फिनिक संबंदाक चड घटसाण येता आनी सैमीक घडणुकांचे नदरेन दक्षिण रशिया इंडो-युरोपीयनांची मूळ भूंय थारता. ” आर्यांच्या मूळ स्थानांतल्यान दुसरें व्हड निर्गमन दोन दिकांनी जालें. एक पंगड अस्तंते कडल्यान युरोपांतल्या प्रिपेट प्रदेशांत वचून कांय काळ थीर जालो आनी थंयच्यान सगळ्या युरोपांत पातळ्ळो. दुसरो पंगड कॉकेशस पर्वताक मोडण घालून आशिया मायनरांत गेलो.आशिया मायनर, मेसोपोटेमिया आनी मध्य आशिया सोडून हेर जाग्यार जंय आर्य पावले थंय तांणी थंयच्या जमातींक हारोवन भाशीक आनी संस्कृतीक मळार आपलें व्हडपण गाजयलें.त्यावेळार हेरांच्योय कांय गजाली तांणी आपणायल्यो. हातूंत ग्रीस, रोम, इराण, भारत ह्या देशांचो आस्पाव जाता. सातोस्कर फुडें म्हणटा, आर्यांमदीं वयलीं दुबळेपणां आसलीं तरी ते शूर आनी धाडसी आसले. दुस्मानाक हारोवन शौर्य गाजोवप हींच तांणी स्वताचे जीणेचीं कर्तव्यां मानलीं. आपणाले यज्ञसंस्थेची राखण करपाक तांणी सुर्वेक अनार्यांकडेन झुजां केलीं आनी तांकां हारयले. भारतीय संस्कृति कोशाच्या मतान आर्यांचे सैनीक शिस्तीन वावुरताले. हजारांचे संख्येन ते दुस्मानाचेर घुरी घालताले. तांच्या सैन्यांत रथ, घोडे, आनी पांयदळ अशे तीन विभाग आसले. हतयांचें दळ फुडल्या काळांत घडलें. दास वा दस्यू हे आर्यांचे मुखेल दुस्मान आसले तर शबर हो सगळ्यांत व्हड दुस्मान आसलो. हिमाचल पर्वतालागीं ताचें राज्य आसलें. ताका हारोवपाक दिवोदासाक चाळीस वर्सां लागलीं. आर्य वीरांक आर्य ऋषींनी तांच्या झुजांत आनी पराक्रमांत खूब फावट सांगांत दिला. वेगवेगळ्या आर्यजनांचे वेगवेगळे पुरोयत आसताले. भृगु हे द्रुह्यूंचे; अत्रि हे पुरूंचे; भरद्वाज, वसिष्ठ आनी विश्वामित्र हे भरताचे आनी कण्व हे यदूंचे पुरोयत म्हूण रावले. ऋग्वेद काळांत पुरु, यदु, अनु, द्रुह्यू आनी तुर्वश अशे आर्यांचे पांच पंगड भारतांत रावताले. सगळे आर्यप्रजेक ‘ पंचजन ’ म्हूण वळखताले; पूर्विल्ल्या पुरुंचो एक फांटो ‘ भरतकुल ’ हाचेवेल्यान ह्या देशाक ‘ भारत ’ अशें नांव पडलें. भरतांतल्यान फुडें ‘ तृत्सु ’ वयर सरले. यदुकुलांत फुडें ‘ श्रीकृष्ण ’ जल्मलो. पंचजन आर्य हे सगळे इंद्राग्नीचे भजक आसले. ब्राह्मण आनी राजन्य हे भेद तांचेभितर सुर्वेकच आशिल्ले. उरिल्ल्यो आर्य जाती विश् म्हळ्यार प्रजा ह्या वर्गांत मोडटाल्यो. ते राजाक विश्पति वा विशांपति अशें म्हणटाले. फुडें अनार्यांक हारोवन आर्यांनी त्यो जमाती आपल्याभितर आस्पावन घेवपाची प्रक्रिया सुरू जाली, तेन्ना दस्यू वा शुद्रांचो वर्ग निर्माण जालो. अशे तरेन ‘ चातुर्वर्ण्य ’ समाज वेवस्था आर्यांभितर घडली. आर्य लोकांनी पयलीं पंजाबांत येवन सिंधू संस्कृतायेचो नाश केलो आनी उपरांत ते उदेंतेवटेन गेले. थंय तांणी आपल्या वसाहतींची थापणूक केली. क्षत्रिय आनी ब्राह्मण ह्या दोनूय वर्णांत, काळांतरान फुडारपणाखातीर संघर्श सुरू जालो आनी ताचो शेवट परशुरामान केलो अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. गंगा-यमुनेच्या वाठारांत आपलो शेक गाजयल्या उपरांत आर्य जक्षिणेवटेन आयले. हातूंत भृगु आनी अगस्त्य मुखेल आसले. भृगु गुजरातांतल्यान कोंकणांत गेलो, अगस्त सातपुड्यांच्या खिंडींतल्यान दक्षिणेंत गेलो. अगस्त ऋषीचें दक्षिणेत येवप हो दक्षिण आर्यीकरणाचो भाग आसलो. रामाचो वनवास हो ‘ अनार्यनिर्मूलन ’ कार्यांतलो एक वांटो आसलो. आर्यांक लागून दक्षिणेंत संस्कृताचो प्रसार जालो तरी द्रविड भास तगून उरली. हेच भाशेंतल्यान रामायण, महाभारताचीं संस्करणां जालीं. हिंदू धर्माचो उध्दार करपी श्री शंकराचार्य दक्षिणेंतच जल्मलो. आर्य वसाहतकारांच्या यत्नांक लागून आर्यीकरणाची प्रक्रिया लंका आनी आग्नेय आशिया मेरेन पावली. लक्ष्मणशास्त्री जोशी हाणें अगस्त्याचें समुद्रप्राशन म्हळ्यार सिंहलद्वीप, ब्रह्मदेश,मलाया, इंडोचायना, जावा, सुमात्रा ह्या जुंव्यांनी केल्लो भारतीय संस्कृतायेचो प्रसार अशें म्हळां. विंध्याच्या वाठारांतलो आनी नर्मदेचे दक्षिणेकडलो वसाहतीचो इतिहास अगस्त्याक विंध्य पर्वत शरण गेल्ल्याची कथाच सांगता अशें मत ताणें मांडलां. रामचंद्र दीक्षितार हाणें वायुपुराणांतलीं स जुंव्यांच्या चोम्यांचीं नांवां आनी हिंद महासागरांतली मलाया, सुमात्रा, इंडोचायना आनी थंयचो वाठार हांचो संबंद दाखोवन थंय भारतीय धर्म आनी संस्कृताय कशी गेली तें सांगलां. अगस्त्याची पूजा आयजय थंय चलता ताचेवेल्यान हें काम अगस्त्याचें आसुंये अशें तो म्हणटा. आर्यांचें मुखेल अन्न म्हळ्यार गोरवां – म्हसरां पसून मेळपी दूद आसतालें. ते कंदमुळां, फळां खाताले. ते मांस खाताले पूण नुस्तें खाताले असो उल्लेख खंयच मेळना. ते सोम नांवाचो सोरो पियेताले. गंव आनी जव हीं धान्यां तांकां खबर आसलीं आनी तांचें ते उत्पादन करताले. ऑस्ट्रिक आनी प्रोटो – ऑस्ट्रोलॉईड लोकांकडेन संबंद येवचेपयलीं तांकां तांदूळ खबर नासलो.नाल्ल, सुपारी हीं फळांय तांकां खबर नासलीं. काळांतरान ते जमीन कसपाक लागले. नाल्ल, सुपारी, तांदूळ आनी नागवेलीचीं पानां तांच्या धर्मीक कार्यांत आस्पावलीं. हजारांनी वर्सांचे बदलपी परिस्थितीक लागून तशेंच हेर जमातीकडेन जाल्ल्या संकराक लागून मूळ रुपांत आर्यांचो नॉर्डिक वंश खंयच दिसना; फकत चित्पावन ब्राह्मण हाका अपवाद आसुंये अशें डॉ. चतर्जी म्हणटा. आर्य-अनार्यांचो संघर्श आनी समन्वय हांचो परिणाम दक्षिणेचें आर्यीकरण जावपाक, आर्यवंशाचें शुध्दपण नश्ट जावपाक तशेंच तांचे संस्कृतायेंत आनी धर्मकल्पनांत बदल जावपांत जालो. उपरांत आर्य गंवावांगडा तांदूळ, मांसावांगडा नुस्तें, तुपावांगडा तेल खावपाक लागले. लोकरीचे कपडे वचून धोतर आनी उपरणे आयलें. लग्न-पध्दतींत बदल जालो. पान-सुपारी, नाल्ला वांगडा हळद-कुकमाचो धर्मीक कार्यांत उपेग जावपाक लागलो. वैदिक काळांत आर्यांचो धर्म वैदिक आसलो. तांचो धर्म, संस्कृताय आनी दैवतकल्पना पयले अवस्थेंत आसल्यो. सैमीक घडणूको आनी वस्तूच तांणी देव मानल्यात. सूर्य, उषा, वरूण, सवितृ, मित्र, इंद्र, रुद्र, वरुण, मरुत्, अग्नि, भग आनी हेर देवतांची स्तुतिपर सुत्रां ऋग्वेदांत आसात. द्रविडांच्या संपर्काक लागून आर्यांमदीं मूर्तिपूजा आयली. मागीर तांणी मूर्ती, देवळां हीं शिल्पां घडयलीं. त्या आदीं तें इंद्र, वरुण, आदित्य आनी हेर देवांक संतुश्ट करपाक यज्ञ करताले आनी तांकां हविर्भाग ओंपताले. अग्नीवरवीं देवाक सोमरस आनी घृत पावयताले. स्वता खाता तें अन्न, नैवेद्य म्हूण देवाक दाखोवपाची पध्दत तांचीच आसली अशें म्हणटात. आर्याचे देव चडशे दादलेच आसले. बायल देवता तांणी हेरांकडल्यान उखलल्यो अशें डॉ. कोसंबी म्हणटा. वस्तूच्या दिवपा घेवपाखातीर साधन आनी माध्यम म्हूण जनावरांचो उपेग जालो तरी आर्यांक चलनाखातीर भांगरा नाण्यांचो उपेग करपाक कळटालो.आर्यांच्या नाण्याक ‘ निष्क ’ म्हणटाले. रुद्राच्या गळ्यांत निष्कांचो कंठो आसा अशें वर्णन ऋग्वेदांत (2/33/10) आयलां. भांगरा नाण्याचें ‘ मना ’ हें बाबिलोनियन नांव ऋग्वेदांत आसा.पयल्या बाबिलोनियन साम्राज्याच्या दक्षिण आनी अस्तंत देगेवयल्यान वेपार जातालो, ही गजाल हजार वर्सां आदीं वेपार करपी वाण्याचो उल्लेख ऋग्वेदांत ‘ पणी ’ ह्या उतरान केला. दक्षिण भारताच्या आर्यीकरणाच्या इतिहासाचो ल्हानसो वांटो गोंयचो आसा. गोंयचें आर्यीकरण, तशेंच गोंयची निर्मणी करपाचें श्रेय परशुरामाक दितात. ‘ परशुराम ’ ही व्यक्ती खरी आसली काय काल्पनिक आसली हेविशीं अभ्यासकांमदीं आयजूय मतभेद आसात. परशुरामाच्या चरित्रांतलो अतिताये आशिल्लो वांटो कुशीक काडून चिकित्सक नदरेन ताच्या कार्याकडेन पळेल्यार परशुराम ही इतिहासीक व्यक्ती प्राक्कालीन इतिहासांत जावन गेल्ली हें सत मानचें पडटा अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. परशुराम, सनपयलीं पांच हजार वर्सांआदीं जावन गेल्लो अशें कन्हय्यालाल मुन्शी आनी प्रा. माटे हांचें मत आसा. डॉ. रा. गो. भांडारकराच्या मतान क्रिस्ती सनपयलीं सातव्या शतमाना आदीं भारतवर्षीय आर्याक दक्षिण हिंदुस्थानाविशीं म्हायती नासली. विंध्य पर्वताक चुकोवन उदेंतेकडल्या मार्गान उत्तर सरकार अशें ज्या वाठारांक म्हणटात, त्या प्रदेशामेरेन ते गेले आसले तरी दक्षिणेक रिगूंक नासले. विंध्य पर्वताचे हे वटेन दक्षिणेक आशिल्ल्या देशांची तांकां खबर नासली. क्रिस्ताआदीं सातव्या शतमानाच्या अदमासाक तांणी दक्षिणेक वचपाचो यत्न केलो आसूंये. डॉ. भाऊ दाजी लाड हाच्या संशोधनाप्रमाण सारस्वतांनी सव्या वा सातव्या शतमानांत गोंयांत राबितो केल्लो. गोंयांत सारस्वत जातीची आर्यकुलां पयलीं आयलीं. हो परंपरेन चलून आयिल्लो समज खरो आसल्यार गोंयचो आनी कोंकणाचो आर्यीकरणाचो काळ चवदाव्या शतमानांत म्हळ्यार आर्विल्ल्या काळांत मानचो पडटा, अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. डॉ. पुसाळकराच्या मतान सहस्त्रार्जुन कार्तवीर्य, विश्वामित्र,जमदग्नी, परशुराम आनी हरिश्र्चंद्र हांचो काळ क्रिस्ताआदीं 2542 ते 2506 वर्सां इतलो फाटीं वता. तेचपरी गोंयांत आर्यकुलां येवपाचो काळ अडेज हजार वर्सां सन पयलीं फाटीं वता अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. जमदग्नी, परशुराम आनी हरिश्र्चंद्र हांचो काळ क्रिस्ताआदीं 2542 ते 2506 वर्सां इतलो फाटीं वता. तेचपरी गोंयांत आर्यकुलां येवपाचो काळ अडेज हजार वर्सां सन पयलीं फाटीं वता अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. जंय तर्पण करतालो ते न्हंयक तर्पणची (तळपणची) न्हंय म्हणटात अशी दंतकथा ह्या भागांत चलता. ऋषी-मुनींनी फकत अनार्याचीं मनां वळोवपाचो यत्न केलो असो न्हय तर तांच्या चलयांकडेन लग्नां करुन संस्कृती समन्वयाचें काम वंशसमन्वयाच्या मार्गान केलें अशें ए. डी. पुसाळकर म्हणटा. गोंयचें आर्यीकरण सारस्वतानी केलें आनी तेच गोंयचे पयले वसाहतकार आशिल्ले अशी कल्पना स्कंदपुराणाच्या सह्याद्री खंडांत मेळटा. तातूंत परशुरामान त्रिहोत्रासावन दशगोत्री सारस्वताचीं कुलां गोंयांत व्हेल्ल्याची कथा दिल्या. वसाहतीकरणाच्या पध्दतीप्रमाण ब्राह्मणांवांगडा क्षत्रिय आनी वैश्यय परशुरामान हाडले आसपाक जाय अशें सातोस्कर म्हणटा. फुडें क्षत्रिय कुलांचे मराठे, वैश्याच्यो तत्सम जाती जाल्यो. आर्यांभितर आस्पावल्ल्या अनार्यांक शूद्रांची सुवात मेळ्ळी. जेन्ना विभाजन आनी एकत्रीकरणाची प्रक्रिया महाराष्ट्रावरी गोंयांत घडली तेन्ना गोंयांत जाती-उपजाती घडल्यो. उपरांत वेवसायीक जातीचीं समानपणा आनी थळावेपण ह्यो गजाली मतींत घेवन तांकां मराठी, कुणबी, तेली, साळी, माळी, म्हालो आनी मडवळ हीं नांवां प्राप्त जाली आसूंये. थळाव्या भेदाक लागून आनी दळणवळणाच्या साधनांचो उणाव आशिल्ल्यान ते ते जातींतल्यो पोटजाती सदांखातीर तगून उरल्यो.